Σάββατο 30 Ιουνίου 2012

ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ. ΑΠΟΛΟΓΙΑ Γ. ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗ 10

19.— Ενθυμούμαι το άλλο το οποίον σας είπα, ότι εις στρατηγός δεν ημπορεί να αρνήται. Δεν μου λέγετε σας παρακαλώ, ο στρατηγός ο οποίος διετάχθη να υπάγη εις την Ουκρανίαν και ηρνείτο τί θα ήτο; Η Κυβέρνησις είχε μίαν πολιτικήν ιδέαν εις τον νουν της. Θα υπάγωμεν εις την Ουκρανίαν, θα κερδίσωμεν ανταλλάγματα αλλαχού. Δεν ήτο έργον του στρατηγού να ερωτήση τί εσκέπτετο η Κυβέρνησις. Αλλά έρχεται ένας στρατηγός και διατάσσεται να παραδώση την Θράκην. Ή μήπως το Καραχισσάρ ή το Εσκή Σεχήρ είνε ελληνικώτερα απ' ό,τι ήτο η Ουκρανία; Λοιπόν αν τα ζητήματα τεθώσιν ούτως, ότι ούχι ως απολύτως Ελληνικαί χώραι, άλλ' ως μέλλουσαι ελληνικαί χώραι, εκείναι αι οποίαι καθωρίσθησαν υπό της Συνθήκης των Σεβρών, όλαι αυταί ήσαν εις τας χείρας μας, ο στρατός ο τουρκικός ευρίσκετο 200 χιλιόμετρα μακράν- Εγώ τας παρέδωκα ; Δεν παρέδωκα τίποτε' ας πάρουν τον διάδοχόν μου. Και θα ηδυνάμην να είπω, αν δεν ήμην πολύ ειλικρινής και στρατιώτης, θα ηδυνάμην να σας είπω ότι, εάν έμενα εγώ, δεν θα έπαιρναν την Σμύρνην, θα ηδυνάμην κάλλιστα να το είπω, αλλά δεν το λέγω διότι δεν ημπορώ να το είπω' διότι δεν ήτο δυνατόν να κρατηθή η Σμύρνη εις ην κατάστασιν ευρίσκοντο τα πράγματα. Ουχ ήττον τα πράγματα έχουσιν ούτως. Εγώ έφυγα, χωρίς ο εχθρός να μπη εις τας χώρας της συνθήκης τών Σεβρών. Συνεπώς, εάν αι χώραι αύται θεωρούνται μισοελληνικαί, ας είπωμεν ούτως, εγώ δεν παρέδωκα καμμίαν από αυτάς.
Τώρα ήθελα μόνον με δυο λέξεις να καταλήξω εις το συμπέρασμα. Διώκησα κύριοι 2 1/2 μήνας, διώκησεν ο προκάτοχος μου 20 μήνας. Δέν νομίζετε ότι, επειδή απέθανεν εις τας χείρας μου η Μικρά Ασία, είνε άδικον να κατηγορηθώ, ως θα ήτο άδικον να κατηγορηθή ο τελευταίος ιατρός ενός πάσχοντος εις τον όποιον έκαμε κακήν θεραπείαν ένας άλλος, και όταν ο τελευταίος αυτός ιατρός συνηθέστατα είνε και διασημότερος του προκατόχου του; Τί ήτο δυνατόν να γίνη; Όπου ήτο δυνατόν να γίνη τι, έγινε. Αλλά καταστρέφω την απολογίαν μου διά των εξής: Εις όλας τας εποχάς, κύριοι Στρατοδίκαι, υπήρξαν στρατηγοί επιτυχόντες και στρατηγοί αποτυχόντες. Μεταξύ των πρώτων υπήρξαν δαφνοστεφείς οι όποιοι έδρεψαν τάς δάφνας, άλλά τάς έφόρεσαν άλλοι, υπήρξαν στρατηγοί δαφνοστεφεις, όλως ανεύθυνοι των επιτυχιών, όπως υπήρξαν και στρατηγοί ατυχείς, όλως ανεύθυνοι των ατυχιών. Νομίζω δε ότι δεν ημπορείτε παρά να με κατατάξητε μεταξύ των τελευταίων. ΕπΙ πλέον προσθέτω και το εξής: Ότι υπάρχει εν παρελθόν. Το παρελθόν αυτό δεν επιτρέπεται να το αναλύσω ο ίδιος, αλλά πάντως υπάρχει και εθεώρουν ότι αποτελεί εν πολύτιμον κεφάλαιον όχι δια να χρησιμεύση εις εμέ τον ίδιον, αλλά κατ' αρχήν ήθικήν, δεν είνε δυνατόν εν παρελθόν να λησμονήται εις μίαν δυσμένειαν τύχης, διότι τότε πας τις θα έλεγε: Του κάκου εις όλον τον βιον, διότι εις εν στραβοτίναγμα όλα λησμονούνται. Πρέπει αυτά να λαμβάνωνται υπ' όψιν και να κρίνωνται πρώτον, όταν τύχη κανείς εις ατύχημα τι. Τας δύο μου αυτάς σκέψεις παρακαλώ το Στρατοδικείον να τας λάβη υπ' όψει όταν με κρίνη.


ΔΕΥΤΕΡΟΛΟΓΙΑ.
—20. Απάντησις εις Επαν. Επιτρόπους. —21. Η σύμπτυξις και η εκκένωσις. —22. Διάστασις προς αξιωματικούς. Στρατός και πο­λιτική.—23. Εν γνώσει των κινδύνων. —24. Η αδράνεια είναι ύβρις. Οι κατήγοροι υπερασπισταί.—25. Aι ιστορικαί γνώσεις του Επ. Επιτρόπου. Ο Κεμάλ.—26. Αδύνατον να δοθή μάχη. Απροθυμία αξιωματικών. ΑΙ Ανακρίβειαι του Σαρρηγιάννη και οι Κου­ραμπιέδες του Παπούλα.—27. Aι θυσίαι της Παλαιάς Ελλάδος. Ο Παπούλας. Aι εφεδρείαι και αι ευθύναι της καταρρεύσεως — 28. Επίλογος. 


ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ. ΑΠΟΛΟΓΙΑ Γ. ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗ 9

17.—Τώρα, όσον αφορά τα ζητήματα τα άλλα, τα οποία εν τη διεξαγωγή της διαδικασίας παρουσιάσθησαν, συνοπτικώς θα σας είπω δύο λέξεις δια να τας έχετε προσφάτους. Εύρήκα, κ. πρόεδρε, αυτήν την στρατιάν υπό έποψιν διοικητικήν εις ελεεινήν και αξιοδάκρυτον κατάστασιν, δεν υπήρχε διοίκησις' υπήρχον άνθρωποι, οι οποίοι ήθελον να κάμουν το καθήκον των και το έκαμαν. Η εντύπωσίς μου δια την Σμύρνην ήτο φρικτή, επίσης δε και δια τα Σώματα, μόλις δ' έφθασα εγώ, εστέλλοντο επιστολαί καταγγέλλουσαι διάφορα έκτροπα.
Δεύτερον ήτο το ζήτημα της διαχειρίσεως των Σωμάτων. Ετιμώρησα πολλούς, αλλά και επήνεσα' και το αποτέλεσμα ήτο να έχωμεν εις διάστημα ενός μηνός οικονομίαν πολλών εκατομμυρίων. Μόνον δι' εν εξάμηνον, δια τα αυτοκίνητα εδαπανήθησαν 20 εκατομμύρια δια βενζίνην. Δεν εξησκήτο έλεγχος, δεν υπήρχεν αρμονία, δεν υπήρχε διοίκησις. Και των συνταγμάτων η κατάστασις δεν ήτο καλή' εκ της επιθεωρήσεως, την οποίαν διενήργησα, μόνον της εβδόμης και εννάτης μεραρχίας τα συντάγματα ευρίσκοντο εις καλήν κατάστασιν, τους διοικητάς των οποίων επήνεσα, των άλλων συνταγμάτων η κατάστασις δεν ήτο κακή, αλλά δεν ήτο και ρόδινη, διότι ήτο απελπιστική η ζωή, υφ' ους όρους διήγον. Αλλ' υπήρχον και εκ των αντιθέτων φρονημάτων διενέξεις' και εφ' όσον μεν αι επιχειρήσεις εξηκολούθουν, υπήρχε πνεύμα μαχητικόν, δηλαδή ο κοινός εχθρός κατηύναζε τα πάθη αυτά. Αλλά κατά το τελευταίον δεκάμηνον ιδίως, οπότε είχεν επέλθει τρόπον τινά κατάστασις ειρήνης, η αναμονή μιας λύσεως, έφερε πάλιν εις την επιφάνειαν τας διαφόρους διενέξεις. Το αντελήφθην και απεφάσισα εντελώς αμερόληπτου:, χωρίς να λάβω υπ' όψιν μου, που ανήκει ο καθένας παρεκτρεπόμενος, νά τον βάλω εις την θέσιν του.
Αλλά δεν ήτο μόνον το ζήτημα αυτό και το ζήτημα των   στρατιωτών.
Η λογοκρισία απέδειξεν ότι εξησκείτο μια προπαγάνδα η οποία ήτο διαλυτική Κατεσχέθησαν γράμματα προς στρατιώτας παρ' αξιωματικών, οι οποίοι τους προέτρεπον εις αντιπειθαρχικά πράγματα. Επίσης ήτο ο κομμουνισμός, ο οποίος επέδρα επί των στρατιωτών και το οποίον κατέθηκεν ο μάρτυς ταγματάρχης Παναγάκος' οι στρατιώται είχον σχηματίσει την ιδέαν ότι του κάκου σκοτώνονται εκεί κάτω, αφού δεν πρόκειται να κερδίσωμεν τίποτε και ότι αδίκως σκοτώνονται επί τρία έτη και δεν συντελούν εις το να δοθή μία λύσις. Επίσης είχαν χαθή όλα τα «κεσέμια», όλοι οι επίλεκτοι αξιωματικοί. Και εφ' όσον μεν δεν εξεδηλούτο ο κίνδυνος, είχον υποσχεθή να κρατήσουν τας θέσεις των, αλλά την στιγμήν καθ' ην εδόθη αφορμή αμέσως η αγάπη προς την ζωήν, η ιδέα της αυτοσυντηρήσεως, ο πόθος να επανίδωσι την καλύβην τους, την μητέρα τους, υπερίσχυσε, και έπαυσε πλέον η συνοχή. Δεν ημπορώ αλλέως να εξηγήσω κι' εγώ. Είνε εν φαινόμενον, το οποίον μόνον εις ψυχολόγος η στρατοδίκης να κρίνη. Επολέμησα και εις τους τρεις πολέμους. Θεωρώ το υλικόν το ελληνικόν άριστον, θεωρώ ότι σπανίως μπορεί να ευρεθή ένας άλλος στρατός υφιστάμενος τους κόπους και τας κακουχίας με περισσοτέραν αντοχήν, αλλά την αντοχήν δεν μπορεί να την υπερβή ακινδύνως. 'Εδωσαν ό,τι μπορούσαν. Ενομίζατε ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ήσαν ζωντανοί. Ενομίζατε πως ήσαν αυτόματα, το μόνον το οποίον ηρώτων, ήτο, που ήσαν αι Δυσμαί. Πανταχού έβλεπον Τσέτας. Αυτό το φαινόμενον πρέπει να εξηγηθή ψυχολογικώς και όχι από στρατιωτικής απόψεως. Την στιγμήν κατά τήν οποίαν έξεδηλώθη αυτό, ουδεμία προσπάθεια, κανείς ανώτερος διοικητής δεν ήτο δυνατόν να διορθώση την κατάστασιν. Νομίζω ότι ήτο μοιραίον. Πρέπει να λυπήταί τις δια τα αποτελέσματα, αλλά να μη θεωρήση ότι είνε και ανεξήγητον πάντως να μη αποδώση αυτό το αποτρόπαιον, το οποίον αποδίδεται υπό της κατηγορίας, ότι ευρέθησαν κυβερνήται και ένας στρατηγός, οι οποίοι συνειργάσθησαν δια να εύρουν ένα τρόπον πως να εκκενώσουν. Αλλά, κ. πρόεδρε, επ' αυτού θέλω να είπω την γνώμην μου ως αρχιστρατήγου.
18.— Εγώ νομίζω ότι ένας αρχιστράτηγος δεν ημπορεί να ανακατεύεται εις την πολιτικήν. Αν η Κυβέρνησις ήθελε να εκκενώση, θα με διέτασσεν, εκκενώσατε την Μικράν Ασίαν, και εγώ θα επήγαινα να την εκκενώσω. Μόνον ο επιτελάρχης δύναται να έχη γνώμην επί των πολιτικών ζητημάτων. Δεν ήμην ποτέ επιτελάρχης, και προσθέτω, αν επιτρέπηται, ατυχώς διότι ίσως δεν θα εγίνοντο πολλά εξ αυτών τα οποία έγιναν. Δεν υπήρχε λόγος δια φορτικότητος να με πείσουν να κάμω τι εναντίον των πεποιθήσεων μου.
Δεν με πείθει ουδέ ο Θεός να κάμω τι παρά τας πεποιθήσεις μου. Πρέπει να έχη επιχειρήματα δια να με πείση. Εάν με διέτασσον να κάμω τι παρά τας πεποιθήσεις μου, θα παρητούμην από τον στρατόν. Δεν ηξεύρω αν απατώμαι εις την αντίληψίν μου. Έτσι είμαι. Αλλ' αφού είμαι έτσι, δεν ημπορεί να μου αποδοθή η κατηγορία ότι εκ συμφώνου μετά της Κυβερνήσεως τo έκαμα. Αλλά και αν υποτεθή ότι το έκαμα, ήτο δυνατόν όλα αυτά να τα κάμω μόνος μου ή έπρεπε να γίνη συνεργασία με όλους τους σωματάρχας και να τους είπω: όταν λέγω να σκοτώνετε τους φυγάδας, να μη τους σκοτώνετε, όταν σας λέγω, κρατήσατε τας θέσεις σας πάση θυσία, σεις να μη τας κρατήσητε. Πρέπει να δεχθώμεν ότι εγένετο μία συνεργασία, όχι μία εκπεμπομένη διαταγή είχεν ακριβώς τον αντίθετον σκοπόν. Αυτά ήσαν τα αποτελέσματα, διότι το υλικόν το στρατιωτικόν, δεν υπήρχε' τα ψυχικά, τα ανθρώπινα μέσα τα οποία απητούντο δια να τηρηθή αυτή η αντίστασις, δεν υπήρχον. Δεν ήτο δυνατή επίσης μία σειρά μέτρων. Είσθε στρατιωτικοί, κύριοι, και εννοείτε κάλλιστα' εδώ έγινε μία προσπάθεια υπεράνθρωπος, δια να γίνη αυτός ο στρατός. Μη λησμονείτε σας παρακαλώ ότι έμεινα μόνον 2 1 )2 μήνας.
Ότι από του Νοεμβρίου μία άλλη Διοίκησις—δεν πρόκειται να την κατηγορήσω—ήτο επι εικοσάμηνον, ότι εις τους 2 1]2 αυτούς μήνας ένας αξιωματικός μή εχων την ιδικήν μου ιδιοσυγκρασίαν, θα έμενεν ακίνητος, το οποίον είνε αναμφισβήτητον, θα ήτο ίσως ακόμη εις τήν Σμύρνην κά-μνων γνωριμίας με τους Σμυρναίους αποδίδων επισκέψεις κτλ. ότι δεν θα είχεν ίσως ιδή ακόμη το μέτωπον και θα τον προελάμβανον τα γεγονότα : Εν τούτοις αν έκαμα όλα αυτά τα οποία σας είπον οι μάρτυρες, τα έκαμον όλα αυτά προς ποίον σκοπόν; δια να μειώσω το ηθικόν; Αντιθέτως' όλα αυτά κατά την κατάθεσιν των μαρτύρων εγένοντο δια να βελτιώσω το ηθικόν και επήλθεν η βελτίωσις του ηθικού. Εσκέφθην όλα τα μέτρα, δεν παρέλειψα τίποτε' και μέτρα κατά συναδέλφων ακόμη να σκεφθώ να λάβω, δια να μπορούν αυτοί να κάμουν την υπηρεσίαν των και να έχω την δυσμένειάν των. Και μεταξύ των άλλων αυτό θέλω να είπω: Έπαυσεν η διαίρεσις μεταξύ Πατρικίων και Πληβείων, η οποία ήτο εις το Μικρασιατικόν μέτωπον, διότι οι ομιλούντες περί Μικρασιατικού Μετώπου, νομίζουσιν ότι το μέτωπον ήρχιζεν από την Σμύρνην. Ενώ η Σμύρνη ήτο τα Σόδομα και τα Γόμορα. Οι αξιωματικοί του μετώπου δεν είχον καμμίαν σχέσιν. Εκεί ανεπαύετο η ψυχή ενός στρατηγού. Όλοι σεις αντελήφθητε και πρακτικώς την κατάστασιν. Λοιπόν αν εγώ ήθελον να παραδοθή ο Ελληνικός Στρατός και να ατυχήση, τί ώφειλον να κάμω συμφώνως με την λογικήν; Να τους αφίσω να λυώσουν ακόμη περισσότερον. Πού ηκούσθη ένας ιατρός να δίδη ενέσεις τονωτικάς εις ένα ο οποίος θέλει να αποθάνη: Μάλλον θα έδιδε δηλητήριον. Τουναντίον παν ό,τι έκαμα, ήτο δια να υψωθή το φρόνημα του στρατού και πράγματι επετεύχθη. Λοιπόν εις το πρώτον στάδιον έχομεν αυτάς τας αποδείξεις. Πώς είνε δυνατόν να αποδεχθήτε δι' ένα στρατηγό , αδιαφόρως προς το παρελθόν του, μίαν τοιαύτην φρικαλέαν κατηγορίαν; Και αυτά όλα είνε γνωστά, διότι τα γνωρίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι υπηρέτησαν υπό τας διαταγάς μου.

Παρασκευή 29 Ιουνίου 2012

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΟΛΑΚΟΓΛΟΥ :ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ - Η ΜΑΤΑΙΩΣΙΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕΩΣ ΛΕΓΕΩΝΟΣ ΑΝΤΙΣΟΒΙΕΤΙΚΗΣ


Ως γνωστόν, πολλά εκ των γερμανοκρατουμένων Κρατών ήρχισαν συγκροτούντα έθελοντικάς λεγεώνας αντικομμουνιστικάς, αίτινες επρόκειτο να σταλούν — και εστάλησαν — εις το Ανατολικόν Μέτωπον δια να πολεμήσουν τεταγμένοι τταρά το ττλευρόν των Γερμανών εναντίον των Ρώσων.
Το αυτό εττεχειρήθη να γίνη και εις την Ελλάδα υπό  εξωκυβερνητικών κύκλων. Ούτως   εις μεν την Θεσσαλονίκην ελέγετο ότι ενεγράφησαν υττέρ τους δισχιλίους, εις δε  τας Αθήνας υπέρ τους διακοσίους.
Ευθύς ως εττληροφορήθην το λυπηρόν όσον και λίαν εγκληματικόν τούτο εγχείρημα, αντέταξα ττάσαν αντίδρασιν, έχων και την συνδρομήν του αρχηγού της Χωροφυλακής αντιστρατήγου Μπάκου, όστις εμυήθη εις τας προθέσεις μου ττρος αντίδρασιν και όστις παρενέβαλε ττολλά εμττόδια, ώστε η ττροσπάθεια  των διανοηθέντων να συνδράμωσι τους εχθρούς της Πατρίδος μας να μη ριζοβολήση.
Πάντως όμως επεκρέματο ο  τρομερός κίνδυνος να αποσταλούν οι εγγραφέντες εις την λεγεώνα. Ένεκα τούτου έδει να  ληφθούν ριζικά μέτρα ττρός ολοσχερή ματαίωσιν της ιδέας της αττοστολής ελληνικής λεγεώνος εναντίον της Ρωσίας.
Τα μέτρα ευρέθησαν εκ της σκέψεως ότι οι Ιταλοί θα απέστέργον την αποστολήν λεγεώνος, ττράγμα, όπερ  θα είχε ως συνέπειαν την ανταμοιβήν των Ελλήνων εις βάρος των ονείρων που επλεκεν η  Ιταλία. Η ανταμοιβή θα παρείχετο ευγνωμόνος και εν καιρώ υπο της Γερμανίας έναντι των θυσιών που θα υφίσταντο οι Έλληνες εν Ρωσία, χάριν του αγώνος των Γερμανών.
Προς τούτο την εν αγνοία τελούσαν Ιταλικήν πρεσβείαν την κατεστήσαμεν ενήμερον της συντελουμένης συγκροτήσεως λεγεώνος εις Θεσσαλονίκην και εις Αθήνας με την προσθήκην οτι  οι προθυμοττοιούμενοι δια να ενδυθούν και να εξοπλισθούν  προτίθενται να λιποτακτήσουν εις τα βουνά δια να κτυπούν εκείθεν τους Ιταλούς κυρίως και δευτερευόντως τους Γερμανούς.
Η ψευδής αύτη ανακοίνωσις, κατά τρόπον δήθεν φιλικόν δια τους Ιταλούς, εξώργισε τον πρεσβευτήν της Ιταλίας εναντίον των Γερμανών, ως δημιουργούνταν εν αγνοία της Ιταλικής αντιπροσωπίας ζητήματα, άτινα είνε δυνατόν να έχωσι δυσαρέστους συνεπείας διά τους Ιταλούς, αν δεν καταβληθή προσπάθεια να γίνη απόλυτος επιλογή  των μελλόντων να συμμετάσχωσι εις τον κατά της Ρωσίας πόλεμον.
Ένεκα τούτου ο πρεσβευτής της Ιταλίας χωρίς να χάση καιρόv έσττευσε να μεταβή εις την Γερμανικήν πρεσβείαν, όπου δεν γνωρίζω τί διημείφθη. Γνωρίζω όμως ότι συνεφώνησε με τους Γερμανούς δια την αναβολήν της συγκροτήσεως Ελληνικής Λεγεώνος, μέχρις ότου ληφθούν οδηγίαι εκ Ρωμης.
Μετά τινας ημέρας έκτοτε ανεκοινώθη  ημίν εκ μέρους της Γερμανικής πρεσβείας ότι εματαιούτο η οργάνωσις Ελληνικής Λεγεώνος διότι  «δια λαγούς τεχνικούς δεν είνε δυνατόν να σταλή η Λεγεών εις την Ρωσίαν».
Τοιουτοτρόπως  υπενομεύθη εντέχνως η ιδέα της αποστολής εις τας στεππας της Ρωσίας    λεγεώνος, ήτις θα    ηγωνίζετο τταρά το πλευρόν των επιβουλευθέντων την ελευθερίαν μας και την ανεξαρτησίαν μας , των συντελούντων  να αξιοπαθή ο Ελληνικός Λαός υπό τον ζυγόν της σκλαβιάς. Η υπηρεσία αύτη μαζί με την άρνησίν μου να κηρύξωμεν  τον πόλεμον εναντίον της Ρωσίας και την μη συμμόρφωσίν μας προς την περι επανδρώσεως των αντιαεροπορικών πυροβολείων αξίωσιν των Γερμανών , μου δίδει το δικαίωμα να υπερηφανεύωμαι.





ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ. ΑΠΟΛΟΓΙΑ Γ. ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗ 8


15.— Κύριε Πρόεδρε, θέλω να τελειώσω την απολογίαν μου διά της αφηγήσεως συντόμως μεν εκείνων, α εκαμον πριν αρχίση η επίθεσις, διότι υπάρχει μία περίοδος από του διορισμού μου έως την επίθεσιν και ένα άλλο από της επιθέσεως μέχρι τέλους και να σας εκθέσω τας σκέψεις μου αι οποίαι μη ήγαγον να κάμω τούτο ή εκείνο. Εφρόνουν, κ. πρόεδρε, ότι η στρατιω­τική Μικρασιατική ενέργεια ήτο απολύτως αδύνατον να επιτύχη καθ' οιαν­δήποτε έποχήν, αφ' ης ήρξατο, εφόσον δεν έξησφαλίζετο ό αφοπλισμός της Τουρκίας, τον όποιον περιελάμβανεν η Συνθήκη των Σεβρών. Ήτο απο­λύτως αδύνατον ένας στρατός, οιοσδήποτε, ευρισκόμενος επί μιας χώρας μεμακρυσμένης σχετικώς από την Ελλάδα, ο οποίος έχει ως βάσεις μίαν βάσιν εν Σμύρνη και μίαν δευτερεύουσαν εις Μουδανιά, ήτο απολύτως αδύνατον νά σταθή εκεί, έχων απέναντι του 9 έκατομ. τουρκικού πληθυσμού και εκ του οποίου ήδύνατο νά σχηματισθή ένας στρατός, θάττον ή βράδιον, εφόσον λέγω τα εφόδια, τα οποία είχεν η Τουρκία και η της Κωνσταντινουπό­λεως, η οποία, ως προς τούτο ήτο σύμφωνος με τον Κεμάλ, δεν απηγορεύετο να δίδωνται εις αυτόν. Αλλά δεν ήτο μόνον ούτος ο κίνδυνος. Ήτο γνωστόν, ότι υπήρχε μεταξύ των Ρωσικών Σοβιέτ και Κεμάλ συνεργασία εν αρχή. Όπως ήτο γνωστόν, κατόπιν τα πράγματα μετεβλήθησαν επί πολύ. Λοιπόν η Ελλάς ευρισκομένη επί του Μικρασιατικού εδάφους, δεν θα ήτο δυνατόν ν' αντιστή εις την εχθρικήν πίεσιν, εφ' όσον ο ανεφοδιασμός αυτού του στρατού εγίνετο, και να λύση το ζήτημα στρατιωτικώς. Κατ' εμήν γνώμην, χωρίς να θέλω να επεκταθώ εις λεπτομερείας, αι οποίαι δεν με αφορούν, σφάλμα είνε από την πρώτην επιθετικήν επιχείρησιν, η οποία εγένετο προ του Μαρτίου, της οποίας όλα τα άλλα είνε συνέπεια. Όταν έφθασα  εκεί, εύρον εν μέτωπον το οποίον είχε μήκος 750 περίπου χιλιομέ­τρων. Υπέρ του μετώπου αυτού απεφάνθη ο υποστράτηγος Πάλλης, υποθέτω δε ότι θα ήτο και η γνώμη του αρχιστρατήγου Παπούλα, το οποίον έθεώρουν ως πανάκειαν και ότι δεν ύπήρχεν ή τούτο ή η εκκένωσις. Και εις εκ των άλλων μαρτύρων ο κ. Σπυρίδωνος είπε τους αυτούς λόγους. Διατί ; Διότι κατά τους κανόνας της στρατηγικής, κατέχω τους κόμβους τους σιδηροδρομικούς, επομένως είμαι κύριος. Αλλά αυτοί, κ. στρατοδίκαι, κατά κακήν σύμπτωσιν ευρίσκοντο 300 χιλιόμετρα μακράν από την βάσιν. Αν ευρίσκοντο 700 χιλιόμετρα, θα επέμεναν να πάμε να τους πιάσωμεν. Τό πρό­βλημα είνε: Αν είνε ή δεν είνε υπέρτερον των δυνάμεων του Ελληνικού Κράτους. Kατά την γνώμην μου δεν ήτο δυνατόν νά γίνη. Έγώ εύρήκα μίαν κατάστασιν ωρισμένην. Εύρήκα αυτό τό μέτωπον εις το οποίον αι μεραρχίαι ήσαν διεσπαρμένοι, εκ τών οποίων αί άκραιαι μεραρχίαι είχον 180 —200 χιλιόμετ. μήκος προκαλύψεως. Ευρήκα αυτό το μέτωπον, το οποίον είχεν επτά κενά διάφορα, 5—7 χιλιομέτρων, τα οποία επετηρούντο από με­ρικούς Κιρκασίους αντικεμαλικούς και μερικούς ιππείς ιδικούς μας. Ευρήκα αυτό το  μέτωπον, τo οποίον είχε τον θάνατον μέσα του: Την σφήνα του Αφιόν Καραχισσάρ. Διότι τί ήτο το  Αφιόν; 'Ητο ακρογωνιαίος λίθος του όλου μετώπου. Διότι καθώς είπον και άλλοτε, εφαίνετο ότι μας είχον βάλει δια να κρατούμε αυτό το Αφιόν. Αν έπιπτεν, έπιπτεν όλον το μέτωπον. Δεν υπήρχε τίποτε. Τίνες σιδηρόδρομοι εξυπηρέτουν αυτό το μέτωπον; Ο σιδηρόδρομος της Σμύρνης -Αφιόν, έκκεντρος εκτεθειμένος εις προσβολάς, ως απεδείχθη, εις διακοπάς, ως απεδείχθη, διότι ούτε μία ημέρα αφ' ης ήρχισεν η επίθεσις, δεν παρήλθεν, ούτε μία ημέρα χωρίς να γίνη διακοπή της σιδηροδρομικής γραμμής λόγω επιθέσεως.'Αλλη σιδηροδρομική γραμμή δεν υπήρχεν. Έπρεπε λοιπόν   δια να μείνη κανείς εις αυτό το μέτωπον να εξασφαλίση αυτήν την γραμμήν και επομένως αυτόν τον κόμβον. Επί πλέον, εν περιπτώσει ατυχήματος, τί θά συνέβαινεν ; Όλοι αυτοί οι πληθυσμοί θα έπρεπε να συρρεύσουν προς την Σμύρνην. Από πού; Ποίας οδούς  θα ηκολούθουν ; Δεν υπήρχον ή δύο οδοί παράλληλοι των γραμμών των σιδηροδρομικών και όλος αυτός ο όγκος, θα συνωστίζετο εκεί  και θα εγίνετο αφόρητος κατάστασις, εν περιπτώσει ατυχήματος. Αλλά ως να μη ήρκει τούτο έρχεται και το άλλο.
Η  θέσις αύτη του Αφιόν επέβαλλε να γίνη και κέντρον εφοδια­σμού. Αυτό τό κένιρον εφοδιασμού ήτo προορισμένον, εις μίαν επίθεσιν, να πέση εις χείρας του εχθρού. Και το σπουδαιότατον έτι, ότι εκ 214,000 στρατού, 98,000 τουφέκια έφθανον εις την γραμμήν, δηλαδή με άλλας λέξεις και εάν δεν είχομεν εχθρόν και επροχωρούσαμεν, θα είχομεν επί 214 αν τι 90, θα είχομεν 80, το άλλο θα έμενε να εξυπηρετή τους 80 και εάν έπροχωρούσαμεν ότι θά εμενον και οί εξυπηρετούντες.
Σας βεβαιώ ότι εθαύμασα την υπερέντασιν των προσπαθειών του κρά­τους, δια την παροχήν των μέσων προς διατήρησιν του στρατού, όταν έβλεπον εκείνα τα ατελείωτα  μέσα των αυτοκινήτων, καμήλων, διότι εις τον στρατόν εκ  214,000, ήσαν 60.000 κτήνη. Αυτά φυσικά ήθελον και 60.000 ανθρώπους οδηγούς. Επί πλέον 6.203 αξιωματικοί εκ των οποίων 2.200 εις το μέτωτον, όλοι οι άλλοι αξιωματικοί υπηρετούν οπίσω. Λοιπόν ήτο ένα πράγμα τερατώδες και απορώ πως μπορεί να το ύποστηρίζη τις ότι έπρεπε να μείνωμεν επ' αυτού του μετώτου. Το εξήτασα όμως και από άλλης απόψεως. Τί θα συνέβαινεν εάν δεν το είχομεν το μέτωπον ; Ο εχ­θρός λέγουν θά είχεν έλευθερίαν κινήσεων. Πολύ-καλά, Ο εχθρός είχεν ήδη δύο σιδηροδρομικάς γραμμάς, μίαν προς Ικόνιον και  μίαν προς Άγκυραν.
Από του τέλους του 1921 η κατάστασις μετεβλήθη άρδην. Εάν ήτο ασύγγνωστον σφάλμα, κατά την γνώμην μου, να κρατήται αυτή η γραμμή μετά τον Σαγγάριον, ήτo έγκλημα να εξακολουθήση να κρατήται μετά τον Δεκέμβριον του 1921. Διότι το κέντρον του βάρους από της στιγμής αφ' ής η Γαλλία εξεκένωσε την Κιλικίαν, μετετίθετο μοιραίως προς Ικόνιον. Υπάρχουν σιδηροδρομικαί συγκοινωνίαι μέχρι Μερσίνας. Εις τί υστέρει ο τουρκικός στρατό; "Οχι βεβαίως εις άνδρας. Ύστέρει   εις ύλικόν και προπαντός εις υλικά βαρέα. Υστέρει εις αυτοκίνητα, υστερεί εις διάφορα άλλα μεταγωγικά και εις πυροβόλα·  Λοιπόν όλα αυτά δεν ήτο δυνατόν να τα φέρη από την Κασταμονήν και τα Σοβιέτ ευκόλως, εφ' όσον η Γαλλία κατείχε την Κιλικίαν. Την στιγμήν καθ' ην αφέθη η Κιλικία όχι μόνον μετεφέρ­θησαν αι 14.000, αλλά ήνοιξε και μία πόρτα από την οποίαν ηδύνατο να ενισχύηται και η ενίσχυσις ήρξατο και γνωρίζομεν ότι έφερε 30 αεροπλάνα και 50 αυτοκίνητα, τα οποία συνελάβομεν, αλλά δεν ηξεύρω και πόσα δεν συνελάβομεν. Λοιπόν απ' εκείνην την στιγμήν ενώ κατ' εμέ από το τέλος 1921 ήτο έγκλημα να είνε αυτή η γραμμή από στρατιωτικής απόψεως, εν τούτοις επέμεινεν η τότε διοίκησις να εξακολουθή να κρατήται εις αυτήν την γραμμήν. Ελέχθησαν ως επιχειρήματα, ότι αν συνεπτύσσετο η γραμμή θα έπαιρνεν ο στρατός ο τουρκικός άνδρας. Μα, κύριε Πρόεδρε, σας παρα­καλώ, ο στρατός ο τουρκικός κατείχεν αυτήν την χώραν ένα και ήμισυ χρόνον πριν, δεν εξεμεταλλεύθη την χώραν ; Θα περίμενεν αυτόν τον καιρόν δια να πάρη τους άνδρας, αφού τους είχε πάρει ; Εκ της ιδικής μου παρα­τηρήσεως είδον ότι εις αυτήν την ζώνην όλοι ήσαν γέροντες, διότι τους είχεν εκμεταλλευθή. Δεν είχεν άλλους τους οποίους ηδύνατο να εκμεταλλευθή εις την αχανή χώραν. Έπειτα «οί άνδρες του έλειπαν»; Δεν ήτο η αδυναμία του εχθρού οι άνδρες. Απόδειξις ήτο η σύνθεσίς του και ότι έχει εις μίαν μεραρχίαν 2 1/2 χιλιάδες τουφέκια, άρα και χιλίους χωρίς τουφέκια.Το κύριον πλεονέκτημα του εχθρού είνε πρώτον, ότι ενώ είχεν 115.000 είχεν ολιγίστους εις την υπηρεσίαν μεταφορών και των μετόπισθεν, διότι μετεχειρίζετο πολίτας χωρικούς, ενώ ημείς πλέον του ημίσεος εχάνομεν εις αύτάς. Άλλο μειονέκτημα είνε ότι δεν είχεν υλικόν αρκετόν δια να οπλίση αυτούς τους οποίους είχεν. Αν τους ώπλιζε, θα ήτο εις μίαν κατάστασιν πολύ ανωτέραν της ιδικής μας. Συνεπώς το να σκεφθή τις μόνον αυτό, δια να συμπτυχθή, ήτο λάθος· Αλλά και αυτό εάν δεχθώμεν, ας έπαιρνε τον πληθυσμόν, μερικούς ομήρους, ας κατέστρεφε την συγκομιδήν. Δια δύο λέ­ξεων θέλω νά σας είπω την εντύπωσιν όσον αφορά την Μικράν Ασίαν. Η Μικρά Ασία, η οποία μας ενδιαφέρει μπορεί να καταταχθή εις ένα ορεινόν σύμπλεγμα του οποίου η υψηλοτέρα κορυφή είνε 2 1]2 χιλιάδες μέτρα και εξ ου εκπέμπονται βαθείαι γραμμαί αι οποίαι καταλήγουσι και κάμνουσι κοιλάδας και ποτάμια, τα οποία διαρρέουν τα μεν εξ Ανατολών προς Δυσμάς, προς την Προύσσαν, κατόπιν ο Μαίανδρος και άλλα παραλλή­λως από Βορρά προς Νότον. Αυτό το σύμπλεγμα συνωδεύετο κατόπιν με τον ορεινόν του . . ... . ο οποίος είχε ύψος 8.000 μέτρα. Αυτό το σύμπλεγμα χωρίζει καταφανώς την χώραν αυτήν εις δύο τμήματα. Τα τμήματα έχουν το εξής δίκτυον. Το προς την θάλασσαν με μίαν βουνοσειράν, εφ' ου το υψιπέδιον της Ανατολής, εφ' ου είμεθα. Εις τα σημεία αυτά δεν υπάρχει μία αμαξιτή οδός, εις τρόπον ώστε όταν εγένετο η μελέτη συμπτύξεως των σωμάτων δεν μπορούσαμε να σκεφθώμεν να περάσωμεν ούτε μίαν μεραρχίαν. Δεν τα λέγω αυτά δια να κτυπήσω ό,τι ελέχθη σχετικώς με την γραμμήν αυτήν. Eάν ο στρατός αυτός επρόκειτο να προχωρήση βεβαίως εχρειάζετο το Σιμάβ, δια να μη υπάρχουν δυο όγκοι χωρισμάτων, αλλά αν επρόκειτο να σταθή, έπρεπε να βάλη μπροστά το Σιμάβ, να κατορθώση ώστε τα τάγματα, τα όποια είχε να αμυνθούν να ελαττωθώσιν εις το ελάχιστον. Εν τοιαύτη περιπτώσει τι θα εκέρδιζε ο εχθρός εάν κατελάμβανε τους κόμβους ; Θα έκαμε μίαν ετέραν βάσιν μεταξύ Αφιόν Καραχισσάρ. Ίνα κινηθή, ίνα προσβάλη τον εχθρόν, ημάς οι οποίοι θα είμεθα δυτικώς του Σιμάβ, δεν θα του εχρησίμευεν εις τίποτε  διότι   έπρεπε να κινήται δια της οδού Καράκιοϊ προς Προύσσαν ή διά της σιδηροδρομικής γραμμής προς Σμύρνην, ώστε, προκειμένου περί αμύνης παρετήρησαν πάντες συμφέρον νά πάμε οπίσω. Τό πρωΐ σας εξήγησα τας σκέψεις μου. Τώρα ομιλώ επί της γραμμής Πανόρμου. Τι άλλο λοιπόν συνέβη; Δι' εμέ εκ της μελέτης της καταστάσεως προέκυψε τούτο: μία γραμμή, καθώς σας είπον, ολοέν προσβαλλομένη, ενέχουσα απεί­ρους κινδύνους, και κατόρθωσεν εκείνος ο στρατός ο μαχόμενος να φθάση εις ολιγώτερον του ημίσεως, ενώ το πλείστον του στρατού απερροφάτο από τας υπηρεσίας των μετόπισθεν, Ήτο μία χώρα εχθρική, εις την οποίαν απησχολούντο στρατηγοί, συνταγματάρχαι. στρατός, μόνον και μόνον δια να εξασφαλισθή μία τάξις, η οποία δεν εξησφαλίζετο, διότι ήτο αχανής η χώρα.Με εξ τμήματα στρατού, με δύο μεραρχίας, με ένα αρχηγόν στρατού, πάρα πάνω, μία ολόκληρος υπηρεσία πολυσύνθετος, ίνα μπορέσουν να καταβάλουν τους Τσέτιδες τους οποίους δεν κατώρθωσαν να καταβάλουν. Τρίτον, κατά την κρίσιν μου, ενώ υπήρχον όλα αυτά, συνέβαινε και το εξής: Ανε­πάρκεια χρημάτων, διότι το Κράτος και αν είχε χρήματα δεν ήτo δυνατόν να εξακολουθήση δαπανών τόσα χρήματα. Άλλος λόγος: Παλαιαί ηλικίαι υπη­ρετούν προ δεκαετίας, άνθρωποι οι οποίοι έχασαν τους αδελφούς των εις τον αγώνα, άνθρωποι οι οποίοι έχασαν ό,τι είχον εις το χωριό των, πολλοί έκλεισαν τα σπίτια των , γνωρίζω στρατιώτην που δεν ήξευρε σε ποίον να παραδώση το κλειδί του σπιτιού του. Λοιπόν ήτο μία καταστασις  η οποία  δεν ήτο δυνατόν  να παραταθή , εάν δεν τροποποιηθή άρδην η βάσις.
16.— Ποία ήτο η βάσις; Να ελαττώσω το μέτωπον δια να αποφύγω αυτόν τον κίνδυνον τον οποίον είχομεν πριν, και να φθάσωμεν εις μίαν ζώνην ανετωτέρας διαμονής δια της συμπτύξεως, και να στείλωμεν εις τας εστίας των τας παλαιάς κλάσεις, τότε μόνον μπορούσε να ανθέξη ο στρατός και τότε μόνον μπορούσε να ανθέξη και το Κράτος. Είχον υπολογίσει ότι δυνάμεθα να απολύσωμεν 45.000 ανδρών και υπό τοιούτους όρους τα πράγματα θα ήσαν πολύ διαφορετικά. Είχον δε στείλει, πριν αναχωρήσω, διαταγήν εις τα σώματα να μου αποστείλωσι καταστάσεις των αξιωματικών, οι οποίοι προ καιρού και προ των εκλογών του Νοεμβρίου υπηρέτουν, και οι οποίοι δεν ήθελον να μείνωσιν ακόμη εις το μέτωπον δια να μπορέσω και τους αντικαταστήσω με άλλους εκ του Εσωτερικού. Δηλαδή ήθελα να δώσω νέον αίμα εις την Στρατιάν. Ταυτοχρόνως εσκεπτόμην ότι, αν η κατάστασις παρετείνετο θα εκαλείτο η κλάσις του 1923, η οποία θα ηδύνατο να μας παράσχη ένα ποσόν 23 χιλιάδων ανδρών και να απολυθή μία έτι ηλικία. Τότε ο στρατός θα είχε την ρώμην την οποίαν έχει κάθε στρατός αποτελούμενος από νέους στρατιώτας.
Εις όλα δ'  αυτά εφθάνομεν δια της συμπτύξεως και δι' αυτό την απήτησα. Φυσικά δεν ήτο δυνατόν να εκτελεσθή αμέσως, διότι ο μάρτυς στρατηγός Μαζαράκης με κατηγορεί ότι εβράδυνα. Δεν εβράδυνα καθόλου, δηλαδή τας γενικάς γραμμάς τας είχον καθορίσει, ήτο δε το ζήτημα εις τας επιτροπάς δια τας λεπτομερείας, αύται δε ειργάζοντο επ' αυτού. Δεν πρέπει δε να λησμονήτε ότι υπήρχον χιλιάδες τόννων πυρομαχικών και εφοδίων και δεν ήτο δυνατόν να εκτελεσθή το σχέδιον τούτο από της μιας πρωίας εις τηv άλλην, διότι δεν πρόκειται περί μετακομίσεως ταξειδιώτου από του ενός εις τό άλλο ξενοδοχείον. Προαπητείτο μελέτη, αύτη δε είχεν ανατεθή εις δύο επιτροπάς, αι οποίαι ειργάζοντο ταχύτατα. Και δια να σας αποδείξω ότι δεν απωλέσθη χρόνος, σας αναφέρω ότι, καθ' ον χρόνον εγώ επεθεώρουν, η άλλη εργασία εγίνετο, ενώ ήτο δυνατόν να είπω ότι η μελέτη ηδύνατο να γίνη μετά την επιθεώρησιν. Επομένως αυτά τα πράγματα δεν ήτο δυνατόν να εκτελεσθώσιν από της στιγμής καθ' ην έφθασα μέχρι της στιγμής της επιθεωρήσεως.
(Προηγούμενο)

Τρίτη 26 Ιουνίου 2012

ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΑΣ: Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ


Η φυσιογνωμία του στρατηγού Τσολάκογλου, που ανεδέχθη χθες το πρωθυπουργικό αξίωμα εμπνέει την πιο δικαιολογημένη εμπιστοσύνη στην κοινή γνώμη της Ελλάδος. Η φήμη πήρε το όνομα του στα φτερά της από την αρχή του πολέμου. Μαχηταί, μετόπισθεν, λαός, τον εγνώρισαν κατά τα ευτυχέστερα γεγονότα του αγώνος, στα χιονισμένα Αλβανικά βουνά! Τον είδα, διοικητή Σώματος επάνω στην ακμή της μάχης στη Χότιστε, στ' αντερείσματα της Μόροβας με τα προκεχωρημένα κλιμάκια των  Μονάδων του και δύο από τους μεράρχους του να διευθύνη την επίθεσι. Ψηλός, μελαχροινός, λεβεντάνθρωπος, γενναίος, νηφάλιος, καρτερικός ήθος  απόλυτα στρατιωτικό,  λακωνικότης στην έκφρασι. Ενεργητι­κός, ταχύς και ακούραστος, Η επταήμερη μάχη της Μόροβας τον έφερε στην πρώτη γραμμή των στρατιωτικών αρχηγών μας, Ο αδιάκοπος πό­λεμος ολοκλήρων μηνών, στις χιονισμένες κορυφογραμμές της αφιλόξε­νης οροσειράς της Κάμιας, εστερέωσε  την εκτίμησι του Στρατού  και Λαού στο πρόσωπο του. Η άψογη και ανώδυνη σύμπτυξις του δεξιού μας στο Αλβανικό μέτωπο, όταν αι περιστάσεις επέβαλαν την κίνησι αυτή αποτελεί ιδικό του τίτλο. Η ατυχής εξέλιξις των επιχειρήσεων, τις τε­λευταίες εβδομάδες, τον βρήκαν στας επάλξεις άγρυπνο φρουρό της τι­μής του Ελληνικού στρατεύματος και των εθνικών  συμφερόντων. Έθεσε τέρμα στον αγώνα με αξιοπρεπή συνθηκολόγησι. Απ'  τα βουνά της Αλ­βανίας έρχεται τώρα στην Κυβέρνησι του τόπου, για  ν' αναλάβη ένα άλλο αγώνα, πολύ σπουδαιότερο, που θα απαιτήση εξαιρετική δραστηριό­τητα. Τον αγώνα της ανασυγκροτήσεως της Ελλάδος και της προσαρ­μογής της στα δεδομένα της νέας καταστάσεως. Αυτό το έργο δεν είνε τυχαίο. Η χώρα μας αποτελεί σήμερα μέρος μιας πανευρωπαϊκής  οργανώσεως που την διέπουν αρχαί σαφείς και αποκρυσταλλωμέναι, προς τας οποίας oι Έλληνες καλούμεθα να προσανατολίσωμεν τον ρυθμόν της ζωής  μας, Και θα χρειασθή προσπάθεια σύντονος, ειλικρινής, γοργή και αποτελέσματική για να λυθούν όλα τα προβλήματα που θέτουν oι ανάγ­κες αυτού του νέου προσανατολισμού. Στους πλατείς ώμους του πρόκει­ται να σηκώση ο στρατηγός το βάρος του  σοβαρού τούτου έργου,. Οι Έλ­ληνες όλοι ανεξαιρέτως, έχομεν καθήκον να τον συντρέξωμεν ο καθένας από της πλευράς του, να εκπληρώση την αποστολήν του. Ενωμένοι γύ­ρω του, πειθαρχημένοι , ας  εργασθούμε  , στην κατεύθυνσιν , που επιβάλλουν  οι πραγματικές καταστάσεις, για να διευκολύνουμε , όσο μπορούμε, την προσπάθειάν του. Η καλή μας θέλησις , η  αφοσίωσις  μας στο καθήκον και  η εργατικότης μας, είνε απαραίτητα στοιχεία για την επιτυχία του , που θα είνε  επιτυχία του συνόλου. (30/4/41)

Σάββατο 23 Ιουνίου 2012

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΟΛΑΚΟΓΛΟΥ: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ- ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΣ


Κατά την περίοδον της «Σκλαβιάς» και μετέπειτα μέχρι σήμερον κάμνομεν χρήσιν της λέξεως «Αντίστασις» χωρίς να καθορισθή επακριβώς η σημασία της εννοίας ταύτης. Άλλοι δια να έχουν το μονοπώλιον του αγώνος της αντιστάσεως ενεφανίσθησαν ως ήρωες, ως σωτήρες και ακόμη απελευθερωταί μας. Ούτοι δια να αποκτήσουν τον τίτλον του αγωνιστού και δια να τον εκμεταλλευθούν, διότι ο τίτλος είνε «επάγγελμα προσοδοφόρον » , ήρχισαν να θορυβούν γύρω από την οργάνωσίν των και το όνομά των. Την τελευταίαν στιγμήν ενεφανίσθησαν πάρα ττολλοί διεκδικούντες τον τίτλον του αγωνιστού κατά την Αντίστασιν και μάλιστα ούτοι φωνασκούν ττερισσότερον δια να τύχουν αμοιβής. Επειδή οι πραγματικοί αγωνισταί είνε σεμνοί και αθόρυβοι με πλήρες το συναίσθημα της εκπληρώσεως του καθήκοντος των δεν ζητούν αμοιβήν, ουδέ εττιδεικνύονται. Δημιουργείται όθεν σύγχυσις μεταξύ των πραγματικώς αγωνισθέντων αφ' ενός και των απατεώνων αφ' ετέρου, χωρίς νά είνε δυνατόν να αττοδειχθή ττρος ττου κλίνει η αλήθεια.Τινές εδέχθησαν να είνε έμμισθοι πράκτορες των Άγγλων, οίτινες είνε μεν φίλοι και σύμμαχοι αλλά ξένοι, οίτινες εσχάτως εττεκύρωσαν την καταδίκην των διεκδικήσεων μας (Ελληνική Βόρειος Ήττειρος — Διαρρύθμισις Ελληνο - βουλγαρικών συνόρων) δια να δώσουν την ειρήνην εις τους λαούς των. Και η κατηγορία τούτων δυνατόν να αττοκληθή «Κατηγορία των φιλελλήνων και ουχί των Ελλήνων». Άλλοι εξέδιδον τα λαθραίως και με ξένα χρήματα κυκλοφορούντα «φύλλα της αντιστάσεως». Τινές τούτων εξέδωσαν τας τελευταίας, ημέρας της κατοχής τοιαύτα λαθραία αντίτυπα, πράγμα, όπερ επέτρεψε να αποκαλέσουν εαυτούς ήρωας και να σπεύσουν να δρέψουν τους καρπούς των κόπων των και των θυσιών των.Τέλος άλλοι προσεπάθουν να τονώσουν το εθνικόν φρόνημα δια την άμυναν κατά της διαβρωτικής πολιτικής των εισβολέων και να διατηρούν την εθνικήν ενότητα, ήτις ενότης ήτο θεμελιώδης δια την υττόστασιν, δια την απελευθέρωσιν και δια την ανάπλασιν της κατεστραμμένης Ελλάδος.Ημείς ηκολουθήσαμεν την τετάρτην κατηγοριαν, υπεβοηθήσαμεν την μετάβασιν εθελοντών εις Αίγυτττον και εις τα βουνά της Ελλάδος, εξασφαλίσαντες επιδόματα δια τας οικογενείας των. (Τα ζητήματα ταύτα απεδείχθησαν δια των προσκομισθέντων επισήμων εγγράφων -προς τα όργανα της Ασφαλείας, Νομάρχας, Δημάρχους και Κοινοτάρχας και δια των λόγων μου εις την μεγάλην αίθουσαν του Δημαρχείου, εις το καπνιστήριον του Εθνικού Θεάτρου και εις το κινηματαθέατρον «Πάλλας» προς τους συγκέντρωθέντας εργάτας. Ωσαύτως δια την επιδότησιν των οικογενειών των εθελοντών απεδείχθη εκ των εξετασθέντων μαρτύρων η αλήθεια. Και η Α.Μ. ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών δύναται να βεβαίωση την επιδότησιν παρά του ΕΟΧΑ. Εκθέτων τα ανωτέρω δεν ζητώ εύσημα, διότι υπεραρκετά έδρεψα κατά τούς πολέμους και περισσότερα κατά τον εν Αλβανία πόλεμον. Τα εκθέτω δια να ιστορήσω πως αντελαμβανόμην το καθήκον μου. Άλλως τε όλοι οι Έλληνες αντέταξαν αντίστασιν. Έκαστος, με τον τρόπον του. Ο καθείς δεν υπετάχθη. Η ψυχή όλων εσφυρηλατείτο δι' αγώνας κατά των κατακτητών. Οι ελάχιστοι που απέβλεπαν να επωφεληθούν εκ του καθολικού αγώνος ζημιούν την Πατρίδα και δημιουργούν απογοητεύσεις των άλλων και διχασμούς.Αι οργανώσεις της Αντιστάσεως που εδημιουργήθησαν περί τα τέλη του 1942, ανερμάτιστοι, ακαθοδήγητοι και αδιαφώτιστοι από την Πολιτικήν Ηγεσίαν, παρεξετράπησαν πολύ συντόμως. Ιδού κατωτέρω πως περιγράφει το λαθραίως κυκλοφορούν φύλλον «Αγωνιζομένη Ελλάς» επίσημον όργανον της αγωνιζομένης Ελλάδος (Έτος Γ' Αθήναι, Σεπτέμβριος — Οκτώβριος 1943) εις άρθρον τιτλοφορούμενον «Ο διχασμος».
Δεν πιστεύομεν να υπάρχη Έλλην, σε οποιαδήποτε πολιτική ή κομματική παράταξι και αν ανήκη, είτε αστός είνε, είτε αγρότης, πλούσιος ή πτωχός, εγγράμματος ή αγράμματος, που να μη βλέπη καθαρά ότι από τριών — τεσσάρων μηνών άρχισε να ξαναζωντανεύη μεταξύ μας η αρρώστεια του πάθους, του μίσους, της διχόνοιας. Της διχόνοιας, που στάθηκε αιτία τόσων εθνικών συμφορών. Στην αρχή άρχισε να διαφαίνεται σαν μια ασυμφωνία, πήρε την μορφή της διαιρέσεως, μπήκε στο στάδιο της διχόνοιας και από εβδομάδων έχομεν τα επακόλουθα της, τον αλληλοσπαραγμό. Στα βουνά σκοτώνονται αξιωματικοί χρησιμώτατοι στον έθνικόν αγώνα, για τον λόγο οτι δεν συμφωνούν με την μιά ή την άλλη μερίδα, στις πόλεις δολοφονούνται νέοι από μέλη αντιθέτων παρατάξεων.... Και πολύ φυσικά η ερώτησις του κοσμάκη «Είνε απελευθερωτικός αγώνας αυτός ή εμφύλιος πόλεμος; Πού θα πάμε έτσι; Δεν βλέπουν αυτοί, που έτυχε να διευθύνουν, τις ποικιλώνυμες αυτές οργανώσεις ότι έτσι η Ελλάδα σέρνεται στον γκρεμό της καταστροφής;»
Δια του ανωτέρω άρθρου αποσαφηνίζονται αι επιδιώξεις του Κομμουνισμού και η έννοια της πραγματικής αντιστάσεως εθνικών οργανώσεων. Ωσαύτως καθορίζεται η ευθύνη των Διευθύνσεων των ποικιλωνύμων οργανώσεων, διότι δεν ηθέλησαν, εξ υπολογισμού, να συ­νενώσουν εις μίαν μεγάλην οργάνωσιν τα μέλη των και να τας εξα­ναγκάσουν εις πλήρη πειθαρχίαν, απαραίτητον εις τοιαύτας περιπτώσεις. 
Ο λοχαγός Λίντελ Χόρτ ο γνωστότερος των συγχρόνων στρα­τιωτικών κριτικών και βαθύς μελετητής των διεθνών προβλημάτων εκφράζει την γνώμην (όρα «.Βήμα » της 14.2.47) ότι τα κινήματα Αντιστάσεως που ωργανώθησαν εις τας κατειλημμένας χώρας, υπήρ­ξαν ττερισσότερον επιβλαβή ή ωφέλιμα. Ήτο κεκηρυγμένος υπέρ του ανταρτοπολέμου, αλλά μετέβαλε γνώμην, διότι η περιορισμένη αξία της πολεμικής συμβολής του, εττεσκιάσθη από την κληρονομίαν του εμφυλίου πολέμου που άφησεν ο ανταρτοπόλεμος εις την Ευρώπην. 
Η πολιτική των Άγγλων απέβλεπεν εις την ανάγκην να εξασθενήση ο Χίτλερ. Η αντίληψις αυτή ανταπεκρίνετο εις την σκέψιν και ψυχοσύνθεσιν του Τσώρτσιλ, όστις πλην της ενστικτώδους μαχητικότητος και της μανίας να συντρίψη τον Χίτλερ, ήτο θαυμαστής του Λώρενς, του εφευρέτου του ανταρτοπόλεμου. Συνεπώς εάν τις ημφισβήτει την χρησιμότητα τούτου εθεωρείτο έχων έλλειψιν αττοφασιστικότητος ή είνε αντιπατριώτης.
Ανατρέχοντες εις το τταρελθόν βλέπομεν ότι αι άτακτοι δυνά­μεις που εξώπλισε το 1870 η Γαλλία εστράφησαν εναντίον της. Ή­σαν αττλή ενόχλησις δια τους εισβολείς και ανεπτύχθησαν εις πυρήνα αδελφοκτόνου συγκρούσεως (Κομμούνα). Η δράσις ατάκτου πολέμου της Ισπανίας κατά τον Ιβηρικόν πόλεμο». Ο Ναπολέων συνέτριψε τον ισπανικόν στρατόν , αλλά κατενικήθη υπό των ατάκτων.
Επηκολούθησε επιδημία επαναστάσεων επί 50 χρόνια. Το σοβαρότερον εμπόδιον ήτο ηθικής τάξεως , διότι το ένοπλον κίνημα προσείλκυε πολλά κακά στοιχεία άτινα διέπραξαν κακουργήματα υπό το κάλυμμα του πατριωτισμού .Ο δόκτωρ Τζόνσον παρατηρεί ότι ο "πατριωτισμός είναι το έσχατον καταφύγιον της παλιανθρωπιάς."
Χειροτέραν επίδρασιν είχεν επί της νέας γενεάς , διότι εδιδάχθη να μη υποτάσσηται.Τοιουτοτρόπως έμεινε μία περιφρόνησις προς τον νόμον και προς την τάξιν. Η συνήθεια της βίας αποκτά βαθυτέρας ρίζας εις τον άτακτον παρά εις τον τακτικόν , όστις τα ανάγει όλα εις την συνήθειαν της υπακοής εις την εξουσίαν.
Τα ηρωικώτερα μέλη της Γαλλικής Αντιστάσεως , παραδέχονται σήμερον ότι η στρατιωτική επίδρασις των "ΜΑΚΙ" επεσκιάσθη από την συσσώρευσιν των κακών αποτελεσμάτων του ανταρτοπολέμου και θα ηύχοντο να είχε περιορισθή το κίνημα εις οργάνωσιν παθητικής αντιστάσεως , ως έπραξαν εν Νορβηγία, Ολλανδία και Δανία. (Σημείωσις: Ολίγον κατ΄ολίγον επισφραγίζεται η ορθότης της ακολουθηθείσης πολιτικής μου.)
Εις τας κατεχομένας χώρας η αντίστασις έλαβε δύο μορφάς: α) Παθητική, ήτοι επίμονη άρνησις συνεργασίας με τους κατακτη­τάς, β) Ενεργός εκστρατεία πράξεων σαμποτάζ, επιδρομών και ενεδρών προς συντριβήν του ηθικού των εχθρικών δυνάμεων. 
Τo Ε.Α.Μ. δεχόταν κάθε προσφορά από κάθε ελληνική μεριά. Έτσι χωρίς να το καλοσκεφθή δέχτηκε μέσα του και το κομμουνιστικό κόμμα το οποίον μπήκε... όχι από αγνή πρόθεσιν να εξυπηρετήση τον απελευθερωτικόν αγώνα τόσο, όσο για να μεταχειρισθή την έτοιμη, την ωργανωμένη πια δύναμι για κομματικούς καθαρά σκοπούς.
Κρυμμένος στην αρχή ο κομμουνισμός μέσα στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (Ε.Α.Μ.) έκαμνε την δουλειά του περίφημα και ανενόχλητα. Έτσι δουλεύοντας συστηματικά κατώρθωαε να αίχμαλωτίση τελείως το Ε.Α.Μ. μέσα στο οποίον οι άλλες συνεργαζόμενες οργανώσεις έχασαν όχι την αυτοτέλεια , αλλά και αυτή την υπόστασί τους. Ο μουσαφίρης έγινε νοικοκύρης. Δεν αμφισβητούμε ότι μέσα στο Ε.Α.Μ υπάρχουν πολλοί, ίσως 80% που δεν είναι κομμουνιστές . Ότι αυτοί κατά το πλείστον δημοκράτες δεν τους χωρίζει τίποτα από τους άλλους Έλληνας. Ότι αυτοί καθόλου δεν επιδοκιμάζουν την τακτική των δολοφονιών , την πολιτική της βίας, ούτε την προσπάθειαν της με κάθε τρόπο καταλήψεως της αρχής και εγκαθιδρύσεως μιας αιμοσταγούς δικτατορίας.Δυστυχώς, όμως , τόσο καλά έχει γαντζωθή ο κομμουνιστικός πολύπους στο σώμα του Ε.Α.Μ ώστε η μεγάλη πλειοψηφία , αν και διαφωνούσα , να μη μπορή να κάμη τίποτα. Το ΕΑΜ εξοπλίσθηκε για τον απελευθερωτικό αγώνα , τον οποίο από διμήνου χαλάρωσε και στράφηκε με όλες τις δυνάμεις του στην εξυπηρέτησι των επιδιώξεων του κομμουνισμού. Από το άλλο μέρος είνε αι πολυπληθείς εθνικές οργανώσεις . Και λέγοντας εθνικές οργανώσεις , εννοούμε εκείνες μόνο, που έχουν πραγματική μαχητική δύναμι, διότι υπάρχουν και άλλες , που όλη τους η ΔΡΑΣΙΣ συνίσταται στην έκδοσι ΕΝΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ..... (Επιστροφή)

ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ. ΑΠΟΛΟΓΙΑ Γ. ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗ 7

13.-—Γενικώς, κ. Στρατοδίκαι, θά είπω δύο λέξεις δια την δύναμιν την παραταχθείσαν εις το Αφιόν Καραχισσάρ, χωρίς να εισέλθω εις λεπτομερείας, δια να πεισθήτε ότι ουδεμίαν επίδρασιν έσχεν η αφαίρεσις αυτών των γλίσχρων δυνάμεων. Ο μόνος μάρτυς, ο οποίος φθάνει εις την αλήθειαν, όσον αφορά τους αριθμούς, είνε ο μάρτυς Πάσσαρης' έσφαλεν όμως εις τηνεκτίμησιν του αριθμού των ανδρών, ενώ δεν έσφαλεν εις την εκτίμησιν του αριθμού των μονάδων. Είμεθα εν τη ακριβεία, εάν δεχθώμεν ότι μία ελλη­νική Μεραρχία ισοδυναμεί με δυο τουρκικάς εις τυφέκια. Διότι αι τουρκικαί Μεραρχίαι έχουσι δύναμιν όπλων 3.500, ή 3.000, ή 2.800, ή 2.500' ώστε ο αριθμός 3.000 και κάτι θα είνε ακριβώς το ήμισυ απέναντι των ιδικών μας, αι οποίαι έχουσιν 6.000—7.000. Υπάρχουσιν αριθμοί τους οποίους θεωρώ περιττόν να αναγνώσω. Πλην τούτου υπάρχει και μία μεγάλη διαφορά οπλισμού, όσον αφορά τον αριθμόν των πολυβόλων και οπλοπολυβόλων. Γενικώς εις τας 13 Μεραρχίας αι οποίαι περιέβαλλον το Αφιόν Καραχισσάρ, αντετίθεντο αι 8 ιδικαί μας, επομένως υπήρχε μία υπέρ ημών υπεροχή. Ο κ. μάρτυς Πάσσαρης, όταν ωμίλει περί 25.000 όπλων απέναντι των 30.000· δια την επίθεσιν εκείνην προς νότον, υπελόγιζεν επί τη βάσει 20% , το οποίον είνε υπερβολικόν. Αφαιρούνται τα πυροβόλα και τα πολυβόλα, χωρίς να σκεφθή, ότι τα πολυβόλα είνε περισσότερα. Επί πλέον λησμονεί και κάτι άλλο ότι αυταί αι 6 Μεραρχίαι, αι οποίαι ήσαν νοτίως και αι οποίαι έγιναν 8, ως λέγει ο Τρικούπης, δεν είχον ν' αντιμετωπίσουν μόνον τον κ. Τρικούπην, διότι υπήρχον προσέτι αί 10 χιλιάδες της  II Μεραρχίας τοϋ Γονατά, αι οποίαι θα ενεπλέκοντο εις τον αγώνα, αλλ΄ αδιάφορον. Ποίος εχθρός θα ηδύνατο να μη έχη τον νουν του εις μίαν τοιαύτην μάζαν εχθρικήν, η οποία ήτο εις το αριστερόν του; Επομένως υπολογίζει μόνον τας δυνά­μεις αι οποίαι ήσαν αντιμέτωποι και δεν υπολογίζει μίαν πρόσθετον δύναμιν, ιδικήν μας, η οποία ήτο εις το άκρον δεξιόν. Αν υπολογίσωμεν και αυτήν, η οποία ήτο υπό τας διαταγάς του Τρικούπη, οι όροι αντιστρέφονται τελείως. Αλλ' εκτός τούτου θέλω να επανέλθω΄ επειδή ο κ. Πρόεδρος το παρετήρησεν, όταν υπέβαλε και ο μάρτυς τας ιδέας του περί σχεδίου, δεν νομίζω ότι είνε άσκοπόν να σας είπω, ότι ο κ. μάρτυς μόλις είδεν ότι τα πράγματα δεν επήγαιναν καλά, έκρινε καλόν να πάρη όλα αυτά τα σημειώματα, κατά τρόπον ο οποίος μας εκίνησε την προσοχήν τόσον, ώστε ο επιτελάρχης ήλθε και μου είπε: «Στρατηγέ, δεν μου αρέσει ο Πάσσαρης, παίρνει χαρτιά, θέλει να βγάλη την ουρά του.» Αλλά δεν βγαίνει η ουρά έτσι, διότι ο κ. Πάσ­σαρης υπέβαλε μίαν μελέτην, η οποία ημπορεί να είνε πολύ ωραία και ημπορεί να είνε πολύ άσχημος. 

Η βάσις του ήτο να μεταφέρωμεν δύο μεραρχίας από βορρά, να έχωμεν μίαν εφεδρείαν εις το Αφιόν και να συγκεντρώσωμεν τα τμήματα της δευ­τέρας Μεραρχίας, ώστε να μη είνε εις τόσον εκτεταμένον μέτωπον και με αυτά να έχωμεν μίαν εφεδρείαν εις το Αφιόν. Αλλά το της δευτέρας μεραρχίας ηδύνατο να το κάμη, διότι η διασπορά δεν είχε σχέσιν με την Στρατιάν. Η Στρατιά μάλιστα εξέδωκε διαταγήν, μετά το ατύχημα της Ορτάντζας, αλλά δεν δύναται να επεμβαίνη ο Στρατηγός εις όλα τα ζητήματα του Με­ράρχου, διότι αφαιρεί την πρωτοβουλίαν από ένα Μέραρχον, ο οποίος ηξεύρει τέλος πάντων και αυτός τι κάμνει μέχρι τινός. Μα ήτο λοιπόν δυνατόν νά συγκεντρωθώσι τά τμήματα; Μένει το πρώτον: Υπελόγισεν ο μάρτυς εις μίαν εβδομάδα ότι θα εχρειάζετο δια να γίνη η μεταφορά αυτή. Διαμφισβητώ την προθεσμίαν αυτήν, διότι μία τοιαύτη μεταφορά δεν γίνεται επί ποδός, αλλά την δέχομαι. Μοι υπενθυμίζει όμως αυτή η κατάστασις, η οποία.... αν εγίνετο η μετακίνησις, κ. Στρατοδίκαι, νομίζετε, ότι ο εχθρός δεν ήθελε κάμει την αντίστοιχόν του μετακίνησιν; Νομίζετε ότι θα μας άφινεν ημάς να συγκεντρώσωμεν εκεί δυνάμεις, χωρίς να συγκέντρωση και αυτός; Αυτή η δουλειά εγίνετο κάθε ήμερα. Την ημέραν, κατά την οποίαν ηθέλομεν συγκεντρώσει και ημείς εκεί, θα συνεκέντρου και αυτός από το βόρειον μέτωπον και θα είμεθα εις τον αυτόν παρονομαστήν. Εκτός όμως τούτου και ο Σπυρόπουλος και ο επιτελάρχης είχον φόβον, ότι εις την Νικομήδειαν επέκειτο επίθεσις , διότι ήσαν επίμονοι αι πληροφορίαι εκ Κωνστ)πόλεως, ότι παρεσκευάζετο εκεί μεγάλη επίθεσις. Επίσης, ως είπε και ο διευθυντής του γραφείου του τμήματος των πληροφοριών κ. Ραγκαβής, υπήρχε σχεδόν βεβαιότης, ότι δύο μεραρχίαι μετεκινήθησαν. Και αυτό συμπίπτει με εκείνο το οποίον είπεν ο μάρτυς. Και τότε δεν εφαίνετο τι ήθελε να είπη, αλλ΄ ηννόησα εγώ εκείνο, το οποίον σας λέγω τώρα. Διότι ο κ. μάρτυς Πάσσαρης φρονίμως ποιών είπεν εναντίον των μη εμφανισθεισών μεραρχιών. Αυτό ήτο μία φήμη, διότι δεν ηδύνατο να καθορίση αν ήσαν ολιγώτεραι ή περισσότεραι, διότι δεν ηδυνάμεθα από της ενάρξεως της μάχης να παρακολουθήσωμεν την κίνησιν την οποίαν σας είπον, διότι μας έρριψαν τρία αεροπλάνα από της ενάρξεως της μάχης. Λοιπόν ηδυνάμεθα να βεβαιώ-σωμεν τας 3 μεραρχίας και τας 8 τας οποίας είχεν ο κ. Τρικούπης. Υπάρχει πάντοτε η τάσις να υπερβάλλη τις τας εχθρικάς δυνάμεις, όταν δεν δύναται να αντιστή εις την πίεσιν και βλέπει τα πράγματα διπλά. Αλλά και αν δεχθώμεν αυτό ως ορθόν, πάντως το άλλο μέτωπον του νοτίου σκέλους ήτο άδηλον πως ευρίσκετο κατά την επίθεσιν. Αν δε αι δύο αυταί μεραρχίαι του Καυκάσου πράγματι είχον μεταβή εις Νικομήδειαν και εφηρμόζετο το σχέδιον του κ. Πάσσαρη, θα ευρισκόμεθα εις δυσχερεστέραν θέσιν. Υπήρχεν η αναγκαία δύναμις εκεί, αφ' ετέρου εκλήθη η ανεξάρτητος μεραρχία εκεί. Θέλω να ειπώ ότι δεν δύναται να σταθή το λεγόμενον, ότι η έλλειψις δυνάμεων 5.000 ανδρών έφερεν αυτό το αποτέλεσμα. Το σύνολον ήτο υπέρ ημών, υπό πάσαν έποψιν, τοσούτω μάλλον όσον υφιστάμεθα μίαν επίθεσιν. Διότι είμεθα εκεί ωχυρωμένοι, είχομεν όλας τας ευκολίας του εφο­διασμού, δεν έλλειψε τίποτε υπ' αυτήν την έννοιαν. Αλλά τί συνέβαινε; Επ' αυτού θέλω να ενδιατρίψω. Δεν θέλω ν' ανα­γνώσω εκ νέου εκθέσεις. Σας βεβαιώ, κ. Πρόεδρε, ότι μου είνε οδυνηρόν να αναγνώσω εκθέσεις, αι οποίαι περιέχουσι περικοπάς, αι οποίαι λυπούσι κάθε Έλληνικήν ψυχήν. Δεν θέλω, έστω και αν πρόκηται να είνε προς υπεράσπισίν μου. Αλλά το συμπέρασμα θέλω να εξηγήσω, διότι δεν είνε ανε­ξήγητα τα συμβαίνοντα. Είνε αναμφισβήτητον ότι κατά την επίθεσιν αυτήν η μαχητική ικανότης του στρατεύματος είχε μειωθή φοβερά. Οι λόγοι είνε και ευνόητοι και ευεξήγητοι, κατά την γνώμην μου. Αλλά θα τούς αναπτύξω εις το τέλος της απολογίας μου. Τούτου τεθέντος, όλα εξηγούνται, Όταν δε ληφθούν υπ' όψει όσα κατέθεσεν ο μάρτυς Κανελλόπουλος, τον οποίον δια πρώτην φοράν βλέπω, και του οποίου η λεπτολόγος, σαφής, ήρεμος και διαφωτιστική κατάθεσις μας έφερεν εις φως, ευρίσκω ότι δεν υπάρχει πλέον γρίφος και αίνιγμα. Όλα εξηγήθησαν. Νομίζω ότι αυτή η άποψις πρέπει να είνε και δια το στρατοδικείον, διότι δια της καταθέσεως του μάρτυρος, δεν υπάρχει τίποτε το σκο­τεινόν. Τότε όλα τα πράγματα ημπορούν να τεθούν εις την θέσιν των. Ήδη από της 16ης έχασα τον Τρικούπην. Δεν ήξευρα τι έγινε. Το Σώμα ολόκληρον ήτο εις τας χείρας του και δεν θέλω να κατηγορήσω τον στρατηγόν Τρι­κούπην, διότι είνε απών και διότι δεν εχω το δικαίωμα να κατηγορήσω αυτόν, εφ' όσον δεν ήκουσα, αλλά και διότι ο Τρικούπης, τον οποίον εγώ εξέλεξα ως σωματάρχην, συνήνου όλα τα προσόντα του καλού Διοικητού, διότι είνε αξιωματικός μορφωμένος, έχων σπουδάσει εις ανωτέρας σχολάς εν Γαλλία, στρατιώτης δεδοκιμασμένος εις πολέμους πολύ ττριν του Νοεμβρίου. Δια τούτο είχον πεποίθησιν εις τον άνδρα αυτόν, και δεν ημπορώ να απο­δώσω εις αυτόν, μόνον εκ των αποτελεσμάτων, ευθύνας. Θα ήθελον να τον ακούσω και να μάθω λεπτομέρειας απ' αυτόν. Εν τούτοις, επειδή δεν ημπορώ να αποδώσω ευθύνας εις αυτόν, δεν ημπορώ όμως να παραλείψω και την εντύπωσιν, την οποίαν μοι ενεποίησεν η κατάθεσις του μάρτυρος Κανελλοπούλου. Τί κατέθηκεν ούτος ; 

14.—Ο στρατός επολέμησε την 13ην, Δεν επολέμησε τόσον καλά όσον επολέμησε πριν. Φυσικά αυτό είνε το αποτέλεσμα της μειώσεως της μαχη­τικής του ικανότητος. Κατόπιν αυτού ανεσυντάχθη όσον ήτο δυνατόν και παρετάχθη παρά το Κιουτσουκιοϊ. Έλαβε διάταξιν και δεν ήτο μεν εις θέσιν να δώση αποφασιστικήν μάχην, αλλά και προσεβλήθη κατά την αποχώρησιν. Επήλθεν αυτό το οποίον είπεν ο κ. Κανελλόπουλος, ότι ευρέθη ως εν κλοιώ. Προσεπάθησε να εξέλθη του κλοιού και τούτο είνε η δευτέρα πε­ρίοδος των επιχειρήσεων του και εις αυτήν του την προσπάθειαν τέλος μισοεπέτυχεν. Η τρίτη δε περίοδος των επιχειρήσεων του είνε την 17ην, καθ' ην περικλείετο υπό εχθρικών δυνάμεων εν είδει πετάλου, δηλαδή εβάλλετο εξ Ανατολών, Βορρά και Νότου. Και τότε, όπως μπορεί να συμβή εις κάθε στρατόν, επέρχεται εν ρήγμα εις μίαν στιγμήν, εις πανικός' ο πανικός αυτός εν αρχή γενικεύεται, επέρχεται φυγή, διάλυσις κ. τ. λ., τα επόμενα είνε φυσικά πλέον. Τα λέγω αυτά με αυτήν την απάθειαν, διότι έχω μίαν πείραν. Και δεύτερον εκ μελετών. Τίς δεν γνωρίζει, ότι  και οι καλλίτεροι στρατοί υπέ­στησαν πανικούς; Υπήρχον δε εν τη περιπτώσει ταύτη πολλά αίτια. Αλλ' αν το δεχθώμεν αυτό ότι  είνε γεγονός, και αν δεχθώμεν ότι η κατηγορία δεν το είχεν υπ' όψει, όταν μας παρέπεμπε, διότι έπρεπε νά είνε εις την κατάθεσιν, αν αυτό έρχεται εις φως εκ της διαδικασίας, το όλον ζήτημα τακτοποιείται. Επολέμησαν την 13ην του μηνός. Προσεπάθησαν να πολεμήσουν την 14ην και 15ην, κατόπιν υπεχώρησαν , συμφώνως προς τας διαταγάς , εις Τουλού Μπουνάρ. Προσεβλήθησαν και απεκλείσθησαν και πάλιν, και τέλος επήλθε πανικός και διάλυσις, πράγμα τo οποίον υπέστησαν και οι καλλίτεροι και οι πλέον δεδοκιμασμένοι στρατοί. Αλλά τέλος πάντων, αυτό λύει το αίνιγμα και τότε οι  μετέπειτα θα ημπορούν νά συζητήσουν. Δεν ημπορούν να συζητήσουν, όταν τo κύριον σώμα του στρατού χάνη όλον το πυροβολικόν του, διότι ηναγκάσθη να πάρη διαβάσεις και να ακολουθήση δρόμους οι οποίοι δεν επέτρεπον διάβασιν τροχαίου υλικού. Από της στιγμής εκείνης ο στρατός μειονεκτεί εις ένα βαθμόν, και το πράγμα αυξάνει, επιταχύνεται επί τα χείρω. Κατόπιν ουδείς απολύτως ηδύνατο να αντιστή και να διορθώση και δι'  αυτό, όταν το υπουργείον κατόπιν έκρινεν ότι έπρεπε να αντικαταστήσω τον επιτελάρχην Βαλέτταν, είπον ότι τό πρόσωπον δεν θα αλλάξη την κατάστασιν. Κανείς όντως δεν ηδυνήθη νά μεταβάλη αυτήν. Αυτή ηκολούθει μοιραίως τον ρουν της. Σημειώσατε ότι επί όλων αυτών δεν θέλω να επαναλάβω τάς διαταγάς τας οποίας έδωκα. Διαταγαί επί διαταγών. Αντίληψις της καταστάσεως τελεία, ενημερότης της Διοικήσεως, αποστολή διαταγών δια ασυρμάτου, ενσυρμάτου, αεροπλάνων, δια συνδέσμων, το παν εγένετο. Ο Παναγάκος εξέθηκε ποσάκις εδόθησαν διαταγαί να συγκεντρωθώσιν αι Μεραρχίαι προς τα κύρια Σώματα Να γίνη τούτο, να γίνη εκείνο, Πού είνε αυτή η αδράνεια; Άλλως τε δεν την έγνώρισα ποτέ μου. Δεν θα ήτο πολύ αργά, αν έκαμνα μιαν γνωριμίαν με αυτήν εις αυτήν την ηλικίαν; Ευρίσκω λοιπόν ότι κατόπιν των όσων κατέ-θηκεν ο κ. μάρτυς, δεν στέκει τίποτε όσον άφορα εμέ και εκφράζω την έκπληξίν μου τώρα όσον αφορά τον μάρτυρα της αξίας του κ. Μαζαράκη, τοϋ οποίου υπογράφω όσov αφορα τας σκέψεις του περί του μετώπου, αάλλ' εκφράζω, λέγω, την εκπληξίν μου δι' όσα γράφει εν τή καταθέσει του. Και τι γράφει; (αναγινώσκει) «Αφ'  ης στιγμής......................................... λαμβάνεται καμμία απόφασις».
Μα, αν όλα αυτά τα οποία έκαμα δεν αποτελούν λήψιν αποφάσεως και αι διαταγαι αυταί δεν είνε έκδοσις διαταγών, τότε σας βεβαιώ δεν γνωρίζω, με όσα ελληνικά ηξεύρω, πώς να χαρακτηρίσω όλας μου αύτάς τας ενεργείας.
Ταυτοχρόνως έρχεται ο κ. Σαρρηγιάνης, ο οποίος επίσης (άναγινώσκει). « Ως εκ της παραμονής της Διοικήσεως εν Σμύρνη. . . . ,......................................
Λοιπόν κατόπιν απομένει ν' αποκρούσω το τελευταίον μέρος, το οποίον καίτοι μη καθαρώς στρατιωτικόν, ενέχει μεγάλην σημασίαν. 
Αφ' ης επανήλθον, Κύριοι Στρατοδικαι, ήνοιξεν εις βομβαρδισμός εξ όλων των μερών, εφημερίδων κλπ,, δηλητηρίασις της κοινής γνώμης ότι ένεκα διαφόρων μου ενεργειών επήλθε τούτο και εκείνο. Και τέλος μία διάδοσις επίμονος ότι αυτά τα οποία προήλθον, όλα αυτά τα κακά τα οποία εγένοντο εις τον πληθυσμόν, ωφείλοντο εις το ότι εγώ δεν επρονόησα. Και τούτο το αναφέρει και ο υποστράτηγος Μαζαράκης. Ποία είνε η αλή­θεια επί του θέματος αυτού; Εις των μαρτύρων ο ταγματάρχης Σκυλακάκης, ανέφερεν ότι επιστοποίησα εις τους προύχοντας τούτο, και εις τους ιερείς, οι οποίοι ήλθον ίνα με ερωτήσουν αν ημπορή να κρατήση ο στρατός 10 ημέρας τηv Σμύρνην και τους είπον ότι ημπορεί να την κρατήση,όχι επί 10 ημέρας, αλλά επί 10 μήνας και το ανέφερεν αυτό, κ. Πρόεδρε, ενόρκως, χωρίς να ηξεύρη τίποτε, διότι του το είπέ τις άλλος, εις τον όποιον είπε τις άλλος, διότι τό είπεν εν μέλος της Μικρασιατικής Επιτροπής, εις το οποίον το είπεν άλλος. 
Λοιπόν, Κύριε Πρόεδρε, τούτο, καίτοι δεν είνε στρατιωτικόν ζήτημα, το θεωρώ σπουδαίον. Διότι δεν ημπορώ να μείνω με τοιαύτην κοτηγορίαν, ότι δήθεν εγώ καθησύχασα τους  Σμυρναίους κτλ. Κατ' αρχήν δεν το θεωρώ ζήτημα αφορών εμέ. Ήξευρε την κατάστασιν ο  Αρμοστής και ώφειλε να
λάβη όλα τα μέτρα. Τα έβλεπε τα πράγματα μελανώτερα από ότι τα έβλεπον εγώ, διότι αλλοίμονον εις ένα στρατηγόν, ο οποίος δεν μεριμνά περί του στρατού του, αλλά μεριμνά και περί άλλων άτινα δεν είνε έργον του αρχιστρατήγου. Πλην όμως τούτου και όλοι οι άλλοι αριθμοί οι οποίοι λέγονται δεν είνε ακριβείς, λ. χ. ότι αυτοί οι πρόκριτοι, οι οποίοι μου είπον αυτά και ότι απήντησα ως προερέθη, και ότι μετά τρεις μόνον ημέρας από της βεβαιώσεως του.......... Αν ήμην κακή μοίρα Έλλην Αρχιστράτηγος, το αντιλαμβάνομαι εξ όσων παθαίνω. Αλλά δεν ευρίσκω που έγκειται η ύπαιτιότης. Διότι τί ήτο δυνατόν να κάμη ένας αρχιστράτηγος; Ο αρχιστράτηγος πρώτον δεν έφυγεν. «Ήλθεν ο τουρκικός στρατός τρεις ημέρας κατόπιν από της συνομιλίας μου μέ τους προκρίτους.» Ήλθε μετά οκτώ ημέρας, διότι ελησμόνησεν ο γράφων ότι ο εις το είπεν εις τον άλλον και ο άλλος εις τον άλλον Δεύτερον δεν είπον  τοιούτον πράγμα ποτέ. Εις την κατάθεσιν το εχαρακτήρισα ως ασύστολον ψεύδος και εδώ διαμαρτύρομαι. Είνε ψεύδος ασύστολον και δεν το είπον, διότι δεν το εσκέφθην και ποτέ μου δεν λέγω πράγματα τα οποία δεν σκέπτομαι. Εκείνην την στιγμήν επρόκειτο περί φυγάδων. Εις τους προκρί­τους είπον ότι ο  στρατός ο τουρκικός είνε μακράν 200 χιλιόμετρα και ο κίν­δυνος δεν υπάρχει εκ τούτου, αλλά είνε εκ των φυγάδων, τους οποίους θα προσπαθήσω δια παντός τρόπου να συγκρατήσω και να τους κάμω να διαρρεύσουν προς άλλα σημεία. 
Ουδείς λόγος περί Τουρκικού στρατού. Αλλά ας υποθέσωμεν, ότι επρό­κειτο και περί του Τουρκικού. Κατά την κατάθεσιν του μάρτυρος συνταγ­ματάρχου Σπυρίδωνος, απητούντο 20 ημέραι δια να συρρεύσουν αυτοί οι Έλληνες της Μικράς Ασίας εις την περιοχήν της Σμύρνης. Απητούντο 500.000 τόννοι ατμοπλοίων, δια να βγουν από την Σμύρνην εις μίαν ημέραν ή 50,000 τόννοι εις 10 ημέρας. Αλλά δεν υπήρχον ούτε 1,000 τόννοι. Υποθέσατε ότι ήτο δουλειά μου, ύστερον από όλην αυτήν την φροντίδα, από τας προσκλήσεις εξ όλων των διευθύνσεων, να σκεφθώ και περί αυτών. Τί θα συνέβαινε; Θα απητείτο εις  μην από την ώραν που θα τους το έλεγον δια να επιβιβασθούν όλοι, 15 ημέραι δια να επιβιβασθούν οι μισοί Αλλά κύριοι Στρατοδίκαι, θα έπρεπε τότε να τους το μηνύσω πριν αρχίση η επί-θεσις. Αλλ'  ίσως και πριν μεταβώ εις την Σμύρνην να τους είπω: ξεύρετε, αν αρχίση η επίθεσις, να φύγετε. Ώστε όλα αυτά καταρρίπτονται κατά την γνώμην μου.

Τρίτη 19 Ιουνίου 2012

ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ. ΑΠΟΛΟΓΙΑ Γ. ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗ 6





11.Την ιδίαν ημέραν , δια να θέσω τέρμα εις αυτήν την ιστορίαν , εις τας 17, μετά τας αναφοράς τας οποίας έλαβον έγραψα αυτήν την διαταγήν. Είνε προς όλα: Αον, Βον και Γον Σώματα Στρατού , Στρατιωτικούς Διοικητάς Φιλαδελφείας, Ουσάκ , Μαγνησίας:


Την 19ην έγραψα την εξής διαταγήν (αναγινώσκει):

Κατόπιν της τελευταίας ταύτης διαταγής ,έλαβον τρεις αναφοράς, μίαν από τον ταγματάρχην Παναγάκον, μίαν από τον υποστράτηγον Φράγκου και μία από τον συνταγματάρχην Γονατάν διοικητήν της Β Μεραρχίας ο οποίος παρίστα απολύτως αδύνατον  την αντίστασιν , των στρατιωτών μη υποτασσομένων πλέον εις τους βαθμοφόρους και ως εκ τούτου μη δυναμένου ν΄αντιτάξη  καμμίαν άμυναν, εις τρόπον ώστε ήτο υποχρεωμένος να χάνη την επαφήν. Εννοείται ότι όταν είδον και την Β' μεραρχίαν, η οποία πραγ­ματικώς μέχρι της 17ης είχε τηρήσει σχετικώς την συνοχήν της, να αναφέρη ότι πρέπει να φθάσωμεν να εύρωμεν και μίαν ριζικήν λύσιν, όπως ελεγεν η αναφορά('), είδον ότι πάσα επιμονή μου εις το να εκτελεσθή αυτή η δια­ταγή, θα ήτο ματαία. Λοιπόν τότε διέταξα να εξακολουθήση η υποχώρησις, να παύση πάσα επαφή και να φθάσωμεν να περιβάλωμεν την Σμύρνην εις την την γραμμήν Μαγνησία — Κατσαμπά κτλ. με απώτερον σκοπόν, ώστε να καταλήξουν οι φυγάδες και τά συντρίμματα είς την Έρυθραίαν.
Εν τω μεταξύ έφθανε και η μεραρχία Σκαρλάτου, την οποίαν εγώ είχον καλέσει από την Θράκην. Την μεραρχίαν αυτήν την είχον καλέσει προ 7—8 ημερών. Είχε διαταγήν να έλθη ο στρατηγός με το πρώτον ατμόπλοιον και ήλθε με το τελευταίον και ενώ τον περιέμενα στας 21 ήλθε στας 23. Την τελευταίαν ώραν εζήτει μεταγωγικά και εζήτει να κάμη επιτάξεις εν Ραιδεστώ. Έμαθα θετικώς κατόπιν, ό τι επί τω ακούσματι ότι έρχονται αυτοί εις την Σμύρνην, ήρχισαν να λιποτακτούν εν Θράκη. Το πράγμα το εθεώρησα σοβαρώτατον. Ουχ ήττον επέμεινα εις το να έλθη, άλλ' ήλθεν εις κατάστασιν οικτράν, διότι ηρνήθησαν ν' αποβιβασθώσιν οι στρατιώται. Σημειώσατε ότι τότε επρόκειτο τους διαλυθέντας στρατιώτας να συντάξωμεν και τους διοχετεύσωμεν εις συντεταγμένα τμήματα, ίνα τακτοποιηθώσι. Δεν επρόκειτο πλέον περί εχθρού. Διότι ο εχθρός, όπως ανέφερεν ο μάρτυς Πάσσαρη:, ήτο 200 τόσα χιλιόμετρα μακράν, ώστε ο κύριος όγκος του εχθρού δεν ήτο πλέον επικίνδυνος. Μερικά τμήματα ιππέων και δύναμίς τις πεζικού, ετήρουν την επαφήν. Λοιπόν διέταξα όλα αυτά και όταν με είδον οι Πρόξενοι, οι οποίοι ήλθον, και όταν με είδον οι Ναύαρχοι—και πρέπει πλέον απροκαλύπτως να είπωμεν τα πράγματα διότι τα γνωρίζει πλέον όλη η Ευρώπη, εκ της παρουσίας των αντιπροσώπων της εκεί, και πρέπει ν' ακουσθώσιν—εγένετο σύσκεψις πώς να μη έχωμεν ιστορίαν εις την Σμύρνην από τον άτακτον αυτόν συρφετόν. Κατήντησε δε αυτοί οι ίδιοι να μη θέλουν να μείνουν εν Σμύρνη. Ο Στρατιωτικός ακόλουθος της Ιταλίας ήλθε και με παρεκάλεσε; «Τί θα γίνη εδώ;»
Σημειώσατε ότι εις όλην αυτήν την τραγωδίαν ανεφάνησαν απανταχού της Μ. Ασίας σώματα Τσετών από 700-800-900 και 1000 άνδρας, όλα με διεύθυνσιν προς την Σμύρνην, σφάζοντα και προβαίνοντα εις λεηλασίαν και εμπρησμούς εις τα χωρία και μη αφίνοντα τίποτε. Η Σμύρνη ηδύνατο να καταληφθή υπ' αυτών και μόνον, καθ' ην εποχήν εγώ θα ήμην προ της Σμύρνης, εάν είχον προχωρήσει εμπρός. Έφθασε να μου στέλλουν ιδιωτικά τηλεγραφήματα και να με παρακαλούν να αποστείλω συρμόν δια την τάδε οικογένειαν. Μία θέσις δι' ένα στρατηγόν, εις την οποίαν αμφιβάλλω εάν εις την ιστορίαν ευρέθη άλλος στρατηγός. Διότι δεν επρόκειτο περί του εχθρού του μετώπου, άλλ' επρόκειτο περί εχθρών εντός του εδάφους, το οποίον κατείχομεν και επί του οποίου εκτυπώμεθα υφ' όλας τας διευθύνσεις' αλλ' επί πλέον επρόκειτο ακριβώς και περί των φιλικών στρατευμάτων, τα οποία δεν είχον καμμίαν συναίσθησιν υποταγής, και τα οποία ακριβώς έβαινον προς αντίθετον έννοιαν. Επρόκειτο περί πληθυσμών, οι οποίοι από όλα τα σημεία εζήτουν βοήθειαν. Ήτο εν πανδαιμόνιον, μία κατάστασις εις την οποίαν επεβάλλετο να υπάρχη εις ανώτερος αρχηγός, εις αυτήν την περίοδον εν Σμύρνη, διότι τα είχον χάσει όλοι και διότι όλοι περιέμειναν από εμέ. Ενώ υπήρχεν αρμοστεία και διέθετε 5.000 χωροφύλακας και 5.000 περίπου υπαλλήλους, δι' όλα αυτά, έπρεπε να φροντίζω εγώ.
12.— 'Οσον αφορά το κεφάλαιον το οποίον εν τω κατηγορητηρίω υπάρχει, ήθελον να εκθέσω τας σκέψεις μου, αι οποίαι με ήγαγον εις το να φερθώ, όπως εφέρθην. Κύριε Πρόεδρε, ημπορεί να λέγουν ότι σφάλλομαι, αλλά φυσικά, εν συνειδήσει λέγω, ότι είμαι εν τάξει, με τον εαυτόν μου. Κύριε Πρόεδρε, ημπορεί να λέγουν ότι σφάλλομαι, αλλά φυσικά, εν συνειδήσει λέγω, ότι είμαι εν τάξει, με τον εαυτόν μου. Είςτινα των μαρτύρων ο κ. Πρόεδρος είπε και σχεδόν επετίμησεν αυτόν, διότι έθεώρησεν ο μάρτυς ότι έπρεπε να εκφράση την γνώμην, ότι δεν πρέπει να πηγαίνουν εμπρός οι Στρατηγοί. Εννοώ τας ενδιαθέτους σκέψεις του κ. Προέδρου και είμαι σύμφωνος προς αυτόν, ότι πρέπει πας όστις φέρει στολήν, να σκοτώνεται. Όταν κάνεις βάλη στολήν κάνει ένα συμβόλαιον με τον θάνατον. Δεν υπάρχει περί τούτου αμφιβολία. Αλλά κάμνω μίαν διάκρισιν και η διάκρισις αυτή είναι του Αρχιστρατήγου. Ο Αρχιστράτηγος έχει το μειονέκτημα να μη μπορεί να σκοτωθή. Το τονίζω, το μειονέκτημα, διότι είναι τιμή να μπορή κανείς να σκοτωθή, αλλ' έχει το μειονέκτημα ότι δεν ημπορεί να σκοτωθή και δεν πρέπει να σκοτωθή, διότι ο Αρχιστράτηγος είναι εις. Στρατηγοί είναι πολλοί. Η αντικατάστασίς του εν πολέμω και υπό ικανωτέρου, δύναται να έχη ολέθρια αποτελέσματα, διότι αυτός έχει την γενικήν ιδέαν, διότι αυτός έχει το σχέδιον και δια τον ένα ή δια τον άλλον λόγον θα φέρη πολύ κακά αποτελέσματα. Πλην δεν πρόκειται περί τούτου, δεν μου απηγγέλθη κατηγορία, ότι δεν επήγα να σκοτωθώ, αυτό δεν ημπορεί να το αμφισβήτηση κανείς, διότι είναι γνωστόν, ότι έχω μίαν ιστορίαν εις το παρελθόν. Αν δεν ήλθον αι σφαίραι προς εμέ, εγώ επήγα προς αυτάς. Και το λάθος δεν είνε ιδικόν μου αν δεν συνηντήθημεν. Το ζήτημα είνε ότι ως αρχιστράτηγος, θεωρώ ότι δεν πρέπει να ευρίσκεται ό αρχιστράτηγος πλησίον τών μαχόμενων, ούτε πρέπει να ευρίσκεται πλησίον ενός άλλου στρατηγού μιας μονάδος, ότι αυτή η γειτνίασίς του ημπορεί να είνε ολεθρία, ότι περιορίζει την ενέργειαν και την αυτοβουλίαν των άλλων διοικητών. Τουναντίον πρέπει ν' απέχη, πρέπει να είνε μακράν πάσης συγκινήσεως. Και ποία είνε η θέσις του; Την θέσιν του αρχιστρατήγου εγώ θα την ώριζον μαθηματικώς, αν επρόκειτο να είπω περί ενός ημικυκλίου, να είναι εις το κέντρον διά ν' απέχη όλων εξ ίσου ή πρακτικώς να ευρίσκεται εις ένα σημείον συγκοινωνιών μετά των διαφόρων τμημάτων' και εννοώ συγκοινωνίαν την μεταβίβασιν διαταγών, δηλαδή την δια διαφόρων μέσων, ασυρμάτου ή ενσύρματου τηλεγράφου ή αεροπλάνου μεταβίβασιν της βουλήσεως και της θελήσεως του. Πρόσθετον τούτων μέσον θεωρώ την αποστολήν συνδέσμων και ως τοιούτους είχον τον ταγματάρχην Σκυλακάκην και τον ταγματάρχην Παναγάκον διά τον οποίον ευρίσκω την στιγμήν κατάλληλον να εξάρω τα μεγάλα του προσόντα. Και ο Σκυλακάκης εξετέλεσε τό καθήκον του, άλλ' έμεινε πολύ ολίγον. Ο ταγματάρχης Παναγάκος προσέφερε μεγίστας υπηρεσίας, με διετήρει εν γνώσει όλων, ενήργει με το πνεύμά μου, δραστηριώτατα και ήτο αληθώς πολύτιμος παράγων.Αυτός o τρόπος είνε κατ' εμέ ο τρόπος ο επιβαλλόμενος. Επίσης θέλω να αναπτύξω το εξής. Αν ένας αρχιστράτηγος,—να διακρίνωμεν, άλλο, στρα­τηγός, —έχη αυτό το πλεονέκτημα, ο αρχιστράτηγος και αν προχώρηση, πρέπει να πλησίαση κάπου προς τα σώματα, και να επικοινωνήση μεν, αλλά να μη βλέπη ο ίδιος. Να είνε τόσον μακράν, ώστε να μη βλέπη, αλλά να μανθάνη, και εν τοιαύτη περιπτώσει η ταχύτης των ερτσιανών ρευμάτων δεν ελαττούται ποσώς αν είνε 100 ή 200 χιλιόμετρα. Τώρα κατά την διαδι­κασίαν δια να ενταθή η σημασία του ότι ο στρατηγός πρέπει να είνε εμπρός, εγένετο λόγος περι του στρατάρχου Νεΰ. Αναγκάζομαι, διότι δεν θέλω να εκταθώ, αλλά θα είχον άπειρα να είπω, ότι ο ένδοξος αυτός στρα­τάρχης, ο Νεΰ, ο γνωστός δια την ανδρείαν του, υπήρξε συχνάκις αίτιος της ήττης δι' αυτήν του την ιδιότητα και διότι μεταβαίνων εις το πυρ ελησμόνει τι εγίνετο οπίσω του. Αφίνω ότι την εποχήν εκείνην, δηλαδή αιώνα προ της ιδικής μας, δεν υπήρχε κανέν μέσον συγκοινωνίας, κανέν μέσον μεταφοράς. Οι στρατηγοί μετέβαινον με το άλογον ή με το αμάξι και ότι δι' ενός ιππέως ή δια ζώσης μετεδίδοντο αι διαταγαί.  Αλλ' εγένετο λόγος περί του Βαρτελώ. Εις το Βατερλώ ο γαλλικός στρατός είχε δύναμιν 74,000 ανδρών.Ο στρατάρχης Νεΰ δεν ήτο αρχιστράτηγος, ήτο στρατηγός υπό τον Βοναπάρτην. Ο στρατάρχης Νεΰ διώκει 34.000, το δε μέτωπον του Βα­τερλώ ήτο εν όλω 5 χιλιομέτρων, ανήκε δέ εις το μέτωπον του Νεΰ μέτωπον μόλις 2 χιλιομέτρων, δηλαδή μικρότερον ενός συντάγματος του σημερινού πολέμου. Δηλαδή ηδύνατο διά φωνής να γίνη ακουστός και να επιδράση. Πώς ημπορεί να γίνη σύγκρισις μεταξύ αυτών των δυο εποχών ; Την ιδέαν την θεμελιώδη την επικροτώ και ευχαριστούμαι όταν την ακούω. Πρέπει να εννοήσωσιν όλοι ότι τα γαλόνια τα οποία έχουν δεν απαλάσσουσιν από τους κινδύνους. Αλλ' είνε η θέσις του  αρχιστρατήγου, επαναλαμβάνω, μία θέσις η οποία στερείται αυτής της τύχης. Επί πλέον προς επίρρωσιν των όσων  είπον θα σας αναγνώσω δύο λέξεις σχετικάς προς τον στρατάρχην Νεΰ. Ο Ναπολέων, επαναλαμβάνω, εκφραζόμενος περι του Νεΰ, δια την μάχην του Βατερλώ λέγει: « Ελησμόνησε μεταβαίνων εις το πυρ τα στρατεύματα τα οποία δεν έβλεπε»· Λοιπόν, υπό τοιαύτας περιστάσεις συγκρίσεις δεν ημπορούν να γίνουν. Επίσης δε ο πολύς στρατάρχης Ντε-Σαξ κανονίζει την θέσιν του αρχιστρατήγου, εις ένα σύγγραμμα του, καταντά δε να φθάση μέχρι του να ζητή από τον αρχιστράτηγον να μένη ήσυχος, να μη συγκινήται, να μη χάνεται κατά τας ημέρας της μάχης, αλλά να περιμένη, να δίδη μίαν και δύο διαταγάς μακρόθεν, αι οποίαι να εκτελώνται και τότε. (Αναγινώσκει μεταφράζων εκ του Γαλλικού).
Λοιπόν, αν εις την εποχήν εκείνην κατά την οποίαν τα μέτωπα ήσαν 5 χιλιομέτρων, τοιαύται επεκράτουν σκέψεις, σήμερον, κατά την οποίαν το όλον μέτωπον υπερέβαινε τα 750 χιλιόμετρα, της δε μάχης υπερέβαινε τα 50, θα ήτο σφάλμα, δια να μη ειπώ ασυγχώρητον σφάλμα, η μετάβασις εκεί του αρχιστρατήγου. Εγένετο λόγος περί των νέων πολέμων.Προτιμώ την σύγκρισιν αυτήν, διότι είνε οι ίδιοι όροι. Εγένετο λόγος περι του στρατάρχου Φος. Κατά σύμπτωσιν, ων εν Ευρώπη, έχω βιβλιοθήκην περί αυτού του πολέμου. Ουδαμού και ουδεμίαν περίοδον, ούτε αυτός ο Νιβέλ, ούτε ο Πεταίν, ούτε κάνεις εκ των Γάλλων αρχιστρατήγων δεν εκανόνισαν την θέσιν των με την επιτυχίαν ή την αποτυχίαν ενός τμήματος ή ενός τομέως. Θα μου ειπούν ότι εκανόνισαν την θέσιν τους επί τη βάσει των μέσων τα οποία είχον να συνδεθούν. Όσον αφορά το ζήτημα του τραίνου περί του οποίου εγένετο λόγος. Τα γνωρίζω αυτά τα γαλλικά τραίνα. Είνε χλιδή, ευμάρεια, και το δίκτυον των σιδηροδρόμων των γαλλικών επιτρέπει να μετακινούνται παραλλήλως του μετώπου. Δεν ημπορεί να γίνη σύγκρισις μεταξύ μας, κ. Στρατοδίκαι. Πρέπει να κάνετε την σύγκρισιν του ιδικού μας στρατού εις την Μ. Ασίαν. Ο στρατός ευρίσκετο εντός εχθρικού εδά­φους, έχων εχθρούς από όλα τα μέρη και συμφωνώ μεν με τον κ. Πρόεδρον ότι ένα βαγόνι αρκεί, αλλά αυτή η σιδηροδρομική γραμμή ήτο εν διαρκεί καταστρο­φή. Αν δε ο μάρτυς της κατηγορίας κ. Παπούλας είπεν ότι και αυτός, καίτοι αναγνωρίζων ταύτα ευρέθηκε κοντά, είνε διότι ο στρατός ευρίσκετο πλέον εμπρός. Φυσικά, όταν ο στρατός προχωρεί δεν είνε δύσκολον εις τό στρατηγείον να προχωρή. Αλλ' εκτός τούτου υπήρχε και ένας λόγος ασφαλείας, διότι αν το Στρατηγείον, του στρατού προχωρούντος προς τον Σαγγάριον, έμενεν οπίσω, θα εκινδύνευεν από τους Τσέτας. Εν αντιθέσει εις την περίπτωσιν την ιδικής μου, αντί να πηγαίνω εγώ, ήρχετο ο στρατός μας προς εμέ, τοσού­τον δρομαίως! Αλλ' εκτός των ζητημάτων του μετώπου, αναφαίνονται πολλά άλλα εντός της Σμύρνης, όπου αι σχέσεις μου και αι συγκοινωνίαι με τας Αθήνας επεβάλλοντο δια χίλιους λόγους. Σας παρακαλώ πιστεύσατε ότι υπέφερα δεινώς δια την παραμονήν μου εκεί και το εξεδήλωσα κατ' επανάληψιν. Θα έφευγα. Υπέφερα. Εκλείσθηκα. Έβαλα ένα κρεββάτι. Τέλος δεν ήθελα να μείνω. Αλλά μου ήτο αδύνατον. Ένα επιχείρημα το οποίον με έκαμε πολύ να σκεφθώ και εις τα επιχειρήματα της υπηρεσίας, την οποίαν διέταξα να παρασκευάση το τραίνον ' ένα επιχείρημα ήτο σοβαρόν και δεν ημπόρεσα να το παραβλέψω. Ήτο ότι κατά την μεταφοράν μου από την Σμύρνην οπουδή­ποτε άλλου, τα σώματα θα έμενον άνευ διοικήσεως. Αυτό σας βεβαιώ ήτο φοβερόν, διότι τα σώματα είχον χάσει την επαφήν, είχον ένα σημείον κα­τευθύνσεως την Σμύρνην προς την οποίαν απηυθύνοντο και δια της οποίας συνεδέοντο. Υπήρχε και το Γ' Σώμα, το οποίον ήτο επίσης σώμα ιδικόν μου. Μόνον ούτω ήτο δυνατόν να έλθωσιν εις επαφήν. Εξ άλλου, μεταξύ των μαχομένων και μεταξύ της Σμύρνης μόνον το Ουσάκ υπήρχεν. Εννοώ κάλλιστα το πνεύμα σας, αλλά δεν ήτο δυνατόν εις τας περιστάσεις ταύτας να γίνη άλλως. Ή η Σμύρνη ή το Ουσάκ.Εις το μεταξύ ουδέν άλλο σημείον υπήρχε εξασφαλίζον τας συγ­κοινωνίας, ούτε ένας ασύρματος ούτε τίποτε. Εις το Ουσάκ αφού δεν επήγα προ— αν πρόκηται να καταδικασθώ δι' αυτό άλλο ζήτημα—δεν ήτο δυνατόν να πάω ύστερα. Και έρχεται και άλλο θέμα. Να πάω πού; Από τας 16 χάνω τον Τρικούπην, γνωρίζω ότι ο Τρικούπης έχει το μεγαλείτερον μέρος της δυνάμεως. Εννοώ ότι επήλθε μία αποσύνθεσις. Εάν επρόκειτο να πάω, έπρεπε νά πάω προς αυτόν. Πού ήτο αυτός ; Πού ήτο το Σώμα του; Δεν ημπορούσα να τρέχω εις όλην την Μικράν Ασίαν να εύρω τον Τρικούπην, τον οποίον δεν εύρισκον ούτε τα αεροπλάνα, διότι το Σώμα του Φράγκου ήτο παραφυάς. Αυτό δεν μ' ενδιέφερεν. Αι δυνάμεις αι κύριαι, αι οποίαι είχον όλους τους στρατηγούς, όλον τον όγκον του πυρο­βολικού, και δι' αυτό επέμενον εις τον κ. Κανελλόπουλον, ήσαν αι δυνάμεις του Τρικούπη. Συνεπώς εάν επρόκειτο κάπου να πάω, έπρεπε να πάω εις το κύριον Σώμα. Και αυτό ήτο ανεξερεύνητον. Όταν εμάθαμεν εκ των τουρ­κικών ανακοινωθέντων, ότι συνελήφθησαν οι στρατηγοί, είχε γίνει πλέον αποσύνθεσις, και δεν ήτο δυνατόν οχι εγώ, αλλά ούτε ο Βοναπάρτης, ή οποι­οσδήποτε άλλος δεν θα ημπορούσε να στηριχθή. Εινε ένα ωραίον αίσθημα, αλλά δεν δικαιολογείται υπό τών πραγμάτων. Δεν είνε έργον του αρχιστρα­τήγου να πηγαίνη να εμψυχώνη και να ενθαρρύνη. Που να πρωτοπάη ; Πό­σους θα εμψυχώση; Το μόνον το οποίον θα συνέβαινε θα ήτο να αιχμαλω­τίσουν και εμένα και να μη είμαι σήμερα εδώ, διότι εις οιονδήποτε σημείον και αν επήγαινα, δεν θα κατώρθωνα τούτο. Η εμψύχωσις του αρχιστρατήγου εις τα στρατεύματα γίνεται δια των διαταγών και δεν ημπορεί να αρνηθή κανείς ότι δεν υπάρχει ιερόν πυρ εις τάς διαταγάς αυτάς. (Διακοπή 10λεπτών).
Κατά την διαδικασίαν, μεταξύ τών άλλων, φαίνεται ότι ο κ. Πρόεδρος ηρώτησε κάποιον των μαρτύρων, εάν εις τας 17 ευρίσκετο εκεί στιβαρωτέρα χείρ, θα εσώζετο η κατάστασις; Όχι, απήντησεν ο μάρτυς, νομίζω δ' ότι ήτο ο Παναγάκος, δεν θα εσώζετο, αλλά θα εβελτιούτο. Περί τίνος χειρός επρόκειτο, εις τίνα ανήκεν η στιβαρά χείρ; Μήπως πρόκειται περί της ιδικής μου; Αλλά τότε πρέπει το κατηγορητήριον να συμβιβάση τα πράγματα. Διότι, η μεν είμαι εκείνος, του οποίου πάσα εμφάνισις διέλυε και αποσυνέθετε, ή είμαι εκείνος ο οποίος, αναμφισβητήτως, εάν ήμην εκεί θα εσωζε την κατάστασιν. Αυταί αι δύο αποφάσεις με φέρουν προ του απρο­χωρήτου όσον αφορά την απολογίαν μου. (Αναγινώσκει).
«Και αντί δια της προσωπικής του επεμβάσεως να αναζωπυρώση το καταπεσόν ηθικόν του στρατού του, δια της εγκληματικής αδιαφορίας του....»  αι κατωτέρω «όστις ουδέν επραξεν, όπως προλάβη την τραγωδίαν του Αυγού­στου, αλλ' απεναντίας πάσα εμφάνισις του οποίου συνετέλεσεν εις την ψυχικήν αποσύνθεσιν και διάλυσιν του εμπιστευθέντος αυτώ στρατού».

Δευτέρα 18 Ιουνίου 2012

ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞ. ΑΠΟΛΟΓΙΑ Γ. ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗ 5



9. — Αλλά από της 16ης χάνεται ο Τρικούπης έξαφνα, αδημονώ, απο­στέλλω αεροπλάνον, εάν ήτο δυνατόν να εξευρεθή ο Τρικούπης, δεν εύρίσκετο. Καθ' όλον αυτό το διάστημα τα αεροπλάνα μας ανετρέποντο το εν κατόπιν του άλλου' δεν ήτο δυνατόν να ίδωμεν τας κινήσεις του εχθρού πλέον, όταν μετά την γενομένην υποχώρησιν του Τρικούπη είδεν ο εχθρός ότι το ποθούμενον ετελέσθη, τότε αρχίσαμεν να κινούμεθα αεροπορικώς. Λοιπόν τα σώ­ματα αυτά, οι αεροπόροι μας δεν κατορθώθη να ανεύρουν εν ολόκληρον σώμα στρατού! Εις το μεταξύ έμεινεν η I μεραρχία, η II μεραρχία και μερικά τμήματα της XIII και της VII τα οποία απετέλουν μίαν ενιαίαν ομάδα και τα οποία ο εχθρός έτεινε και αυτά να τα ωθήση προς Βορράν. Και έλαβον διαταγήν από εμέ πως να κάμψωσι προς την Σμύρνην και πως να πλησίαση η μία μεραρχία την άλλην, ει δυνατόν ν' αναλάβωσι να εύρωσι και το ανύπαρκτον δι' ημάς ελεύθερον Σώμα, εις το oποίον ήτο και ο Τρικούπης.
Ο Τρικούπης και αυτός ανέφερεν εις την αρχήν ότι ο εχθρός έτεινε νά μας ωθήση προς βορράν .Είχον ήδη, και κατά τας μαρτυρικάς καταθέσεις, λάβει όλα τα μέτρα δια μίαν τοιαύτην οδόν, ώστε να ευρεθώ εκεί δια Πανόρμου — Μουδανιών, όπισθεν προς το 3ον Σώμα, ώστε να δύναμαι εκεί εφοδιαζόμενος να έλθω εις επικουρίαν. Και έχω την αναφοράν προς το Υπουργείον την οποίαν θα σας αναγνώσω ύστερον, περι της λήψεως όλων των μέτρων, ώστε να γίνη και η μεταφορά των Σωμάτων αυτών. Εν τω μεταξύ χάνομεν τον Τρικούπην εντελώς, τον χάνει δε και ο Φράγκου και ο· Βαλέτας. Αποτείνονται προς ημάς, ημείς ζητούμεν από αυτούς πληροφορίας. Τέλος πάντων αδύνατον να ευρεθή το Σώμα. Επί τη προϋποθέσει ότι ετράπη προς βορράν, στέλλομεν προς βορράν. Δεν ευρίσκεται τίποτε. Εξακολουθεί η άγνοια μέχρι της 17ης και 18ης. Εις το μεταξύ εξελίσσονται μάχαι δευτερεύουσαι μεταξύ των Σωμάτων από της 2ας και της 1ης Μεραρχίας, της ομάδος Φράγκου περί το Μπανάζ και Τουλού Μπουνάρ κατόπιν. Εις το μεταξύ αυτό μας έρχεται μία είδησις ότι εθεάθη ο Τρικούπης, ο Διγενής και ο Δημαράς μετά των επιτελείων των. Η είδησις αυτή με ανησυχεί. Δεν εφανταζόμην πώς ήτο δυνατόν να ευρεθούν όλοι αυτοί μαζύ. Αυτό εμύριζεν αποσύνθεσιν' διότι φυσικά θά ήσαν εις τας θέσεις των αν τα πράγματα έβαινον ομαλώς. Αλλά δεν εξακριβούται αυτό' εξακολουθούν οι αεροπόροι να ερευ­νούν, και τέλος πάντων μετά τας 18 ο Χατζηζαφειρίου, μου φαίνεται ο ίδιος ο διευθύνων το τμήμα το αεροπορικόν, τον οποίον είχα στείλει, ανέφερεν, συνέπεσε δε και αυτός και δύο άλλοι αεροπόροι να πληροφορήσωσι το αυτό, οτι πρώτον ανεφάνη η Ανεξάρτητος, δεύτερον μία μάζα ατελείωτος (ως ανέ­φερεν ο ταγματάρχης κ. Παναγάκος) μήκους 30—40 χιλιομέτρων, βαίνουσα προς δυσμάς.
Εις εμέ πληροφορίαι άλλαι ήρχοντο. Από εκείνης της στιγμής εθεώρησα την κατάστασιν όχι κρίσιμο , αλλ' απελπιστικήν, διότι δεν μου επετρέπετο να την θεωρήσω μη απελπιστικήν. Πάντως δεν την εθεώρησα και ως μη δυναμένην να διορθωθή. Εφανταζόμην ότι θα ήτο δυνατόν να καταβάλω προσπάθειας όπως όλον αυτόν τον κόσμον τον συγκεντρώσω ανατο­λικώς της Φιλαδελφείας επί της γραμμής εκείνης την οποίαν είχον προορί­σει και εκεί να στηριχθή. Ενθυμούμαι ότι την ιδέαν αυτήν, επειδή με έβλεπεν ακόμη ο αρμοστής, του την είπον, αλλ' εκείνος είχεν ήδη καταληφθή υπό δέους και έλεγεν : «αφίσατέ τα αυτά, την Σμύρνην, την Σμύρνην». Λέγω δεν ημπορεί ένας στρατός να υπάγη, από εκεί που είναι τώρα, αμέ­σως εις την Σμύρνην' θα προσπαθήσω ν' αμυνθώ διαδοχικώς. Επειδή δε και το 3ον Σώμα Στρατού είχεν υποχωρήσει, δεν έφανταζόμην ότι ήθελον εύρει και δι' αυτό δυσκολίας. Ήλπιζον ότι δι' αυτού του Σώματος και μιας μεραρχίας της Θράκης, την οποίαν είχον ήδη διατάξει να ενισχύση εκ των όπισθεν θαλασσίως τήν Σμύρνην, θα ηδυνάμην να κρατήσω αυτήν την γραμμήν έστω και προσωρινώς. Τότε εις τα δύο αυτά στάδια της 17 και 19 εξέδωσα αυτάς προς διαταγάς τας οποίας εν μέρει θ' αναγνώσω όσα χρειάζονται εις το Στρατοδικείον. Η πρώτη αναφορά είναι προς το Υπουργείον. Δεικνύει πόσον αντελήφθην την κατάστασιν εξ αρχής. Είναι εις τάς 15, δη­λαδή δυο ημέρας μετά τήν έπίθεσιν (αναγινώσκει):


10. — Εις την 17, όταν  αι αναφοραί ήσαν απελπιστικαί του ταγματάρχου Παναγάκου, του στρατηγού Φράγκου κλπ. Αι διαταγαί αυταί , κ. Στρατοδίκαι, εγράφησαν από το χέρι μου. Θεωρώ καθήκον  μου να το τονίσω αυτό , διότι ηξεύρετε πόσον απεικονίζεται  το αίσθημα του διατάσσοντος εις τας  διαταγάς αυτού. Όταν δε γράφονται  ιδιοχείρως , απεικονίζεται και η ψυχή  αυτού. Λοιπόν (αναγινώσκει):