Δευτέρα 28 Νοεμβρίου 2016

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ 3

Προηγούμενο 
Περί την 5ην ώραν η μάχη έφθασεν εις το οξύτερον αυτής σημείον σφοδρότητα διεσταυρούντο εκατέρωθεν τα πυρά και ολόκληρος η πεδιάς εκαίετο εκ των πυκνών κανονιοβολισμών και των αδιαλείπτων συμπυροκροτήσεων του πεζικού. Δεξιά ημών προ της Σκαρμίτσης και ιδία επί της εις Φάρσαλον αγούσης οδού, διερίνομεν μετ' ενθουσιασμού τα λαμπρά του ημετέρου πυροβολικού αποτελέσματα . Εκάστη οβίς πίπτουσα προεκάλει εις το εχθρικόν στρατόπεδον αποτόμους κινήσεις των στρατιωτών διασκορπιζομένων τήδε κακείσε.

Εις το ημέτερον πυροβολικόν του φρουρίου του Δομοκού και των περί αυτόν λόφων , απήντα αδιάκοπον το πυρ των εχθρικών τηλεβολοστοιχιών τοποθετημένων εις το δεξιόν και αριστερόν άκρον της Πετρομαγούλας ξηρού και μεμονωμένου βράχου κειμένου εις το μέσον της πεδιάδος. Ενώ δε ούτως εμάχετο το πυροβολικόν , το πεζικόν επιχειρεί αποφασιστικήν έφοδον κατά της Σκαρμίτσης και δεξιότερον ταύτης κατά των θέσεων , ας υπερήσπιζε το 11ον σύνταγμα υπό τον αντισυνταγματάρχην Βόρσαν. Κατά την ώραν ταύτην και εν τη αριστερά πτέρυγι το πυρ μαίνεται σφοδρόν και αδιάκοπον. Είχον ήδη επιχειρήσει οι Γαριβαλδινοί την έφοδον αυτών κατά του εχθρού και την δίωξιν αυτού ανά την πεδιάδα. 

Ενώ δε η μάχη ούτω διεξήγετο εν τη αριστερά πτέρυγι και κατά το δεξιώτερον ημών μέρος του κέντρου της ελληνικής παρατάξεως, αδιάκοποι ενισχύσεις ήρχοντο εις τα καθ' ημών βάλλοντα τουρκικά στρατεύματα. Ισχυρόν τμήμα πεζικού εκ μιάς ίσως ταξιαρχίας εξορμήσαν εκ της Πετρομαγούλας, όπισθεν της οποίας εφυλάσσετο από των ελληνικών οβίδων, επιχειρεί επανειλημμένας εφόδου κατά των ημετέρων θέσεων , αλλά προσεγγίζον που μεν εις απόστασιν 400 που δε 600 μέτρων αποκρούεται υπό σφοδρού και επιτυχούς πυρός.Το χωρίον των Βελησσιωτών προσβάλλεται υπό του εχθρικού πυροβολικού δια σφοδροτάτου πυρός, πλείσται δε οικίαι αυτού καταπίπτουσιν η μία μετά την άλλην ερείπια των τουρκικών οβίδων. 

Ευθύς ως έκαστον των ημετέρων προχωμάτων ήρχετο των πυρών κατά του εχθρού εδέχετο την προσβολήν του πυροβολικού αυτού , όπερ είχεν ευρεί την απόστασιν και ευστοχώτατα διηύθυνε τας βολάς του. Οι στρατιώται υπεδέχοντο τας εχθρικάς οβίδας μετά κραυγών, ύβρεων και βλασφημιών , αίτινες εντονώτεραι καθίσταντο και υπό γελώτων συνωδεύοντο , όταν η οβίς απετύγχανε του σκοπού διαλανθάνουσα ή μη εκρηγνυμένη. Χοίροι εγκαταλειφθέντες εις το χωρίον υπό των απελθόντων κατοίκων , διέσχιζον τας ρύμας αυτού δρομαίοι και μετ' απηλπισμένων κραυγών, ζητούντες καταφύγιον και προξενούντες άφατον λύπην εις τον θεατήν. Συνεχή ήσαν των στρατιωτών τα σταυροκοπήματα και αι θρησκευτικαί επικλήσεις.
-Άγια μου Παρασκευή - ήτο αύτη η εκκλησία του χωριού-βοηθησέ μας.
-Παναγία μου ...η χάρι σου είνε μεγάλη! 
-Θα μας βοηθήση η χάρι της... Δεν θα μας ξεσυνερισθή...πολλαίς ειν΄ η αμαρτίες μας.
Τοιαύται ηκούοντο φράσεις εκ δεξιών και εξ ευωνύμων μου, επρωτοστάτει δε εις αυτάς μοναχός εκ της Μονής Φανερωμένης , Κουντουριώτης ονόματι, υπηρετών ως έφεδρος , άτε μήπω υποστάς την κουράν. Και αποδεικνύετο ήδη δια μυριοστήν φοράν το έμφυτον του θρησκευτικού συναισθήματος εν τω ανθρώπω, όστις εις τας μεγαλειτέρας δυστυχίας του και τους εσχάτους των κινδύνων του,μόνην ευρίσκει καταφυγήν και ανακούφισιν εν τη επικλήσει της υπερκοσμίου δυνάμεως. 
Αίφνης , ενώ αι θρησκευτικαί επικλήσεις και οι διάλογοι εξηκολούθουν , οβίς εκραγείσαι επί του προχώματος , διασπά το στηθαίον αυτού και πέτραι μετά χωμάτων προσβάλλουσιν ημάς κατά πρόσωπον. 
-Πωπώ , μανούλα μου, λαβώθηκα! ακούεται η φωνή του εις το αριστερόν πλευρόν μου μαχομένου λοχίου Δέρβου. Αλλ' ευτυχώς ουδέν είχε πάθει σοβαρόν και εξηκολούθησε διευθύνων κανονικώς τα πυρά της διμοιρίας, εκτελούμενα ομαδόν και δια παραγγελμάτων. Αστοχώτατον ήτο το πυρ του εχθρικού πεζικού, αλλά και των ημετέρων στρατευμάτων η ευθυβολία μικρόν ωφέλησεν εκεί, διότι δεν ελήφθη πρόνοια να αποκοπώσιν εγκαίρως εκ των προ ημών αγρών εις απόστασιν 500 τουλάχιστον μέτρων οι στάχυς του σίτου , οίτινες πολλάς παρέσχον ημίν δυσχερείας περί την σκόπευσιν. Πλην τούτου ακριβώς απέναντι των θέσεων , ας υπερήσπιζε το ημέτερον τάγμα, χάνδαξ τις εν τη πεδιάδι παρέσχεν εις τον εχθρόν απροσδόκητον οχύρωμα , από του οποίου καλώς προστατευόμενος έβαλλε καθ' ημών. 

Δεξιά του ημετέρου λόχου μάχεται η η υπό τον λοχίαν Παπακωνσταντίνου διμοιρία του τετάρτου λόχου, ερρωμένως αποκρούσασα τας επανειλημμένας εφόδους του εχθρού, αριστερά δε γενναίως υπερ­άσπιζει τας θέσεις αυτού ο τρίτος λόχος. Αξιέπαι­νος υπήρξεν η διαγωγή του διοικητού του λόχου του ,του λοχαγού Μιλτιάδου Διαμαντοπούλου και του ανθυπολοχαγού της Οικονομίας και διαχειριστού εν τω τάγματι Αλεξ. Παπαδοπούλου, οίτινες με το όπλον εις χείρας εμάχοντο ως οπλίται εις την πρώτην γραμμήν, ενθαρρύνοντες τους στρατιώτας. Αλλ' ίσως χάριν της ισορροπίας, ευθύς ως η μάχη κατέστη πεισματώδης δια του εκατέρωθεν σφοδρού πυρός, ο ανθυπολοχαγός Παπαγεωργίου φεύγει αφείς το ξίφος του εντός του προχώματος !
Δύο εκ των στρατιωτών, οι Π. Μουρτζέας και Β. Καψάλης εγκατέλιπον τας τάξεις των κατά την ημέραν εκείνην.
Ο δεύτερος και ο τέταρτος λόχος δεν παρέστη ανάγκη να λάβωσιν ενεργόν μέρος εις την μάχην' εν τούτοις ο έφεδρος ανθυπολοχαγός του τετάρτου Κωνσταντίνος Στεργιόπουλος εθεάτο όρθιος όπισθεν του προχώματος ενθαρρύνων τους στρατιώτας και διασκεδάζων πάντα φόβον κινδύνου, ο δε ανθυπολο­χαγός Βλαχόπουλος μετέβη αυτοπροσώπως εις την εν τη παρυφή του χωρίου μαχομένην διμοιρίαν του, να εξακρίβωση την επάρκειαν η μη των φυσιγγίων.
Οι του ημετέρου πρώτου λόχου αξιωματικοί, υ­πολοχαγός Διαμαντόπουλος και ανθυπολοχαγός Ζα­χαρόπουλος, αφ' ης ανήλθομεν εκ της πεδιάδος εις τα προχώματα, έλαμψαν αμφότεροι δια της απου­σίας των. Εύρον στέγην ασφαλή υπό τον ναόν του χωρίου, όπου κατέφυγον, και ενόμισαν πρακτικώτερον να αφήσωσι τον λόχον μαχόμενον υπό τας ο­δηγίας δύο λοχιών και ολίγων δεκανέων εφέδρων. Τίνας και κατά πόσον έκαστον ευθύνει η πράξις αυ­τή, δύναται νά κρίνη ο αναγνώστης υπ' όψιν έχων τας εν τοις πρόσθεν καταχωρισθείσας λεπτομερείς διαταγάς και οδηγίας του τάγματος περί της θέσεως και των έργων εκάστου κατά την αναμενομένην μάχην. Εγώ βεβαιώ απλώς το γεγονός, διότι αγνοώ αν ο ελληνικός στρατός παρέστησε πολλαχού τοσούτο οικτρόν εν τη μονομερεία του θέαμα ενός λόχου μαχομένου εις την πρώτην γραμμήν ά­νευ διαταγών, άνευ οδηγιών, έχοντος δε καί διοικη­τήν και αξιωματικον, οίτινες αθέατοι και άπρακτοι στεγάζονται εν τω ναώ καθ' όλην την διάρκειαν της μάχης........

Μεταξύ της 5ης και 6ης ώρας το πυρ εφάνη μετριασθέν εκατέρωθεν, πιθανώτατα δι' έλλειψιν πυρομαχικών.
Του ημετέρου τάγματος τα φυσίγγια δεν είχον εξαντληθή , αλλ' η υπηρεσία της μεταφοράς αυτών εκ της παρά την κορυφήν του χωρίου αποθήκης εις την γραμμήν των μαχομένων, δεν υπήρξεν εν πάσι κανονική. Οι την υπηρεσίαν ταύτην εντεταλμένοι στρατιώται ησαν ολίγοι, πλην δε τούτου προφυλαττόμενοι εκ των πυρών του εχθρού, επεβράδυνον την μεταφοράν. Ούτω δύο του τρίτου λόχου στρατιώται κρατούντες κιβώτιον φυσιγγίων διευθύνοντο προς την αριστερά, ημών μαχομένην διμοιρίαν, ης είχον εξαντληθή τα φυ­σίγγια. Aι σφαίραι και αι οβίδες ήρχοντο ήδη πυκναί και αδιάκοποι, oι δε στρατιώται αφήσαντες κατά γης το κιβώτιον εκρύβησαν όπισθεν πτυχής του εδάφους, οπόθεν εξήλθον υπείκοντες εις τας φωνάς ημών και ανέλαβον το κιβώτιον. Αλλά μετά μικρόν ότε ηφανίσθησαν με­ταξύ των οικιών, αφήκαν πάλιν τούτο και εκρύβησαν, ηναγκάσθην δε να εγερθώ εκ του προχώ­ματος, να μεταβώ παρ' αυτοίς και να τους απει­λήσω δια του όπλου, ίνα εκτελέσωσι την υπηρεσία των.
Η επί μικρόν παρατηρηθείσα ύφεσις των εκα­τέρωθεν πυρών ταχέως εξέλιπε και η αγρία πάλη δεν εβράδυνε να επαναληφθεί υπό την προτέραν αυτής έντασιν.
Λυσσώδης μονομαχία πυροβολικού διεξάγεται προ της Σκαρμίτσης και του Πουρναριού, εν ω στρατεύματα πεζικού προερχόμενα εκ της όπισθεν του βράχου της Πετρομαγούλας κρύπτης, επιχειρούσιν έφοδον κατά των εκεί ελληνικών οχυρωμάτων. Και αι καθ' ημάς θέσεις δοκιμάζουσιν ήδη τας σφοδροτέρας επιθέσεις, αίτινες επιμονώτεραι υπήρξαν κατά του υπό τον Νικολαΐδην α­ριστερά ημών μαχομένου 9ου ευζωνικού τάγμα­τος, ούτινος η σημαία εκυμάτιζεν από των προ­χωμάτων του υπο του λοχαγού Λάζου διοικουμένου δευτέρου λόχου. Εις τας επανειλημμένας εφόδους του εχθρού,ανταπεκρίνοντο ευστόχως τα ομαδόν πυρά των ευζώνων, οίτινες επί τέλους εκάμφθησαν εις έν σημείον και περί την 6ην ώραν ο εχθρός εξετόπισεν αυτούς εκ μικρού αλλ' επικαίρου υψώμα­τος, οπερ και κατέλαβε.
Περί την 7ην ώραν το πυρ ήρξατο εκατέρωθεν αραιούμενον καθ' όλην την γραμμήν, έδυσε δε ο ήλιος προ μικρού όπισθεν των δια των τελευ­ταίων αυτού ακτίνων πυρακτουμένων νεφών και συνεσκόταζεν ήδη, ότε ηκούοντο οι τελευταίοι με­μονωμένοι πυροβολισμοί.
Καθ' όλην την διάρκειαν της μάχης αστοχώτατα έβαλλε τό πεζικόν των τούρκων ενώ τουναν­τίον το πυροβολικόν αυτών ενήργει μετά καταπλη­κτικής ευστοχίας, ήτις θα απέβαινεν ολεθρία εις τα ημέτερα στρατεύματα, αν εξερρήγνυντο πάσαι αι οβίδες. Εντεύθεν αναλόγως υπήρξαν ασήμαντοι αι απώλειαι των ημετέρων, οίτινες κατά τε το κέντρον και την αριστεράν πτέρυγα ετήρησαν τας θέ­σεις αυτών μέχρι της εσπέρας, ότε εκατέρωθεν εσίγησε το πυρ[1].
Μικραί υπήρξαν ένεκα τούτου και του ημετέρου τάγματος αι απώλειαι.
Εκ του πρώτου λόχου εφονεύθη ο στρατιώ­της Τομαράς, επληγώθη δε κατά την χείρα σοβαρώς ο στρατιώτης Π. Μπόφος ανήκων εις την εμήν ενωμοτίαν. Ευτυχώς η πληγή εθεραπεύθη και τελευταίον είχον επανίδει αυτόν μετά χαράς εις τας τάξεις του.
Εκ του δευτέρου λόχου εφονεύθη ο στρατιώ­της Λουκάς Δασόπουλος, επληγώθη δε ο στρατι­ώτης Κουμάντος. Εκ του 3ου λόχου εφονεύθη ο στρατιώτης Δημητρέας, επληγώθησαν δε oι στρατιώται I. Δραϊνας, Α. Φοντούλης και Χρ. Μακρής. Τέλος εκ του τετάρτου λόχου επληγώθησαν όιΙ στρατιώται I. Σίμος και Γ. Τσουτής. 

Υποσημειώσεις:
[1]  Εις τον Δομοκόν παρουσιάσθη το εσπέρας της 5ης Μαΐου το περίεργον φαινόμενον, το οποίον πολλάκις παρετηρήθη εις τινας μάχας εν τη ιστορία των πολέμων. Παρετηρήθη δηλαδή εις ωρισμένους σκληρούς αγώ­νας, ότι αμφότεροι οι αντίπαλοι εθεώρουν την μάχην απωλεσθείσαν και ή απεχώρουν αμφότεροι ή παρέμενεν εκείνος, του οποίου ο Αρχηγός ήτο προικισμένος με μεγαλυτέραν ψυχικήν αντοχήν και καρτερίαν. Το ψυχολογικόν αυτό φαινόμενον οφείλεται εις το γεγονός ότι έκαστος των αντιπά­λων βλέπει μόνον την δεινήν θέσιν και τας τρομεράς απωλείας του στρα­τού του, χωρίς να δύναται να διακρίνη και εκτίμηση την χειροτέραν ίσως κατάστασιν, εις ην ευρίσκεται ο αντίπαλος του.(Θ.Πάγκαλος :Τα απομνημονεύματά μου 1897-1947 Τόμος Α σελ 22)






ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ 2

Την 11 ακριβώς ώραν ηκούσθη ο πρώτος κα­νονιοβολισμός. Κατά το κέντρον και την αριστεράν πτέρυγα της ελληνικές παρατάξεως, ήτο ού­τος η πρώτη μετά την σύγκρουσιν των προφυλα­κών, πολεμική πράξις του επιφανέντος εχθρού· Τμήμα του πυροβολικού αυτού εκ δύο η τριών τηλεβολοστοιχιών είχεν ήδη φθάσει εις το χωρίον Τσιφλάρι, έτοποθετηθη προ αυτού και εκείθεν έβαλε το πρώτον. Η οβίς υποτρόμως συρίζουσα διήλθεν άνωθεν ημών περί τα 300 μέτρα και διηυθύνθη εις την κορυφήν του όπισθεν ημών βουνού, αποτυχούσα προφανώς του σκοπού. Δευτέρα οβίς έσχε της πρώτης την τύχην, αλλ' η τρίτη και αι εφεξής είχον εύρει την απόστασιν και υπό την έποψιν ταύτην έβαλον ευστόχως, ει και άνευ απο­τελέσματος κατά του ιππικού ημών, όπερ συγκεντρωθέν ήδη εκάλπαζε προς την Σκάρμιταν. Ταυτοχρόνως το 2ον τάγμα του 1ου συντάγματος υπό τον ταγματάρχην Βασιλείου, ανακληθέν εκ της εφεδρείας εις ην είχεν ταχθή μετά της λοιπής ταξιαρχίας Δημοπούλου, ήρχετο εις Βελησσιώτας ως στήριγμα του ημετέρου τάγματος. Ότε ευρίσκετο εις το μέσον του χωρίου διευθυνόμενον εξ ανατολών προς δυσμάς, προσεβλήθη υπό του εχθρι­κού πυροβολικού. Οι άνδρες προς αποφυγήν απωλειών ήσαν τεταγμένοι αφ' ενός ζυγού, αλλά μία οβίς εύστοχος εφόνευσεν ένα στρατιώτην και έτραυμάτισε θανατηφόρως ένα δεκανέα αφαιρούσα ολόκληρον αυτού τον μηρόν.
Μέχρι της στιγμής ταύτης ουδαμού άλλου, από του Δομοκού μέχρι του άκρου αριστερού της ελληνικής παρατάξεως, είχε γίνει προσβολή εκ μέρους του εχθρού, πλην της συγκρούσεως των προφυλακών. Τί συνέβαινεν εις την δεξιάν πτέρυγα ήτοι την ανατολικώς του Δομοκού [1] γραμμήν δεν ήτο δυνατόν να ίδη τις από των ημετέρων θέσεων.

Ενώ το πυροβολικόν αραιόν ούτως έβαλλε, το πεζικόν και το ιππικόν εβάδιζε προς ημάς δια μέσου της σιτοφόρου πεδιάδος, ενώ, άλλαι φάλαγ­γες ώδευον δεξιά ημών κατά του· Δομοκού δια της μεγάλης εκ Φαρσάλου οδού.

Περί την πρώτην μ. μ. ώραν ο εχθρός ευρίσκετο εις απόστασιν δύο περίπου χιλιομέτρων, Ηδυνάμεθα να υπολογίσωμεν ήδη τας δυνάμεις αύτού, άς απετέλουν εκεί 40 — 50 χιλιάδες πεζών τέσσαρα ιππικού συντάγματα και δεκαπέντε περίπου πυροβολαρχίας και να εκτιμήσωμεν ουχί άνευ εσωτερικής τίνος αυτοκατακρίσεως, την τάξιν και την ησυχίαν μεθ' ης εβάδιζον εις συμπαγείς και αδιασπάστους φάλαγγας.

Εκατόν ίσως μέτρα προ της πρώτης γραμμής κατά το έναντι ημών τμήμα αυτής έβαινεν επί ωραίου λευκού ίππου ανώτερος αξιωματικός. Περιέτρεχεν αδιακόπως τας τάξεις του οδεύοντος στρατεύματος του καλπάζων από του δεξιού εις το αριστερόν και τανάπαλιν, μέχρις ού αυτός και ο ίππος του μετά μικρόν , ότε συνεπλάκημεν έπεσαν νεκροί εκ των πυρών των ημετέρων. Παρετήρουν τον γενναίον σωματάρχην και ανεμνήσθην της δι­δασκαλίας του Όνησάνδρου,

"Στρατηγού δ' έστι, το παριππάζεσθαι ταις τάξεσιν, επιφαίνεσθαι τοις κινδυνεύουσιν, επαινείν τοις ανδριζομένοις, απειλείν τοις αποδειλώσιν παρακαλείν τους μέλλοντας, αναπληρούν το ελλείπον, αντιμετάγειν ει δέοι, λόχον επαμύνειν τοις κάμνουσι".

Και ο εχθρός, ολονέν προέβαινεν.
Ο λοχίας Δέρβος, παρ΄εμοί ιστάμενος, ηγωνίζετο να πείση τον ανθυπολοχαγόν Ζαχαρόπρυλον, ίνα υποχωρήσωμεν εις τα προχώματα.
— Μα πρέπει να υποχωρήσωμε, κ. ανθυπολο­χαγέ! Ο εχθρός πλησιάζει.. να τον !
—Δεν μπορούμε' έχομεν διαταγάς. Είπεν ο αξιωματικός ξηρώς και εξηκολούθη μένων όπισθεν της γραμμής ημών εις την κεκανονισμένην απόστασιν.
Υποθέτω, οτι αι περί υποχωρήσεως προτροπαί του λοχίου, δε ποοήρχοντο εκ δειλίας, αλλ' εκ της ορθής γνώμης, ότι αι προφυλακαί ούδένα πλέον είχον λόγον, αφ' ου ο εχθρός προ πολλού ανεφάνη και το τάγμα είχε ταχθή όπιοσθεν εις τα οχυρώματα έτοιμον προς μάχην.
Ο εχθρός είχε φθάσει εις απόστασιν χιλίων-περίπου μέτρων, καθόσον δύναται τις να εκτιμήση, τούτο εν πεδιάδι ευρισκόμενος, ότε κατά διαταγήν του αξιωματικού μετέβην εις το στήριγμα και ηρώτησα τον λοχαγόν, αν έπρεπε να αρχίσωμεν το πυρ και από τίνος αποστάσεως.
— Θα περιμείνετε, μοι λέγει , να πλησίαση εις απόστασιν 400 μέτρων και τότε θα άρχίσητε πυρά ομαδόν.
Εκόμισα την διαταγήν ταύτην και ανεμένομεν θεώμενοι τον βραδέως προελαύνοντα εχθρόν. Το πυροβολικόν έξηκολούθει βάλλον και προστατεύον του πεζικού την προέλασιν. Τα κατά την πεδιάδα και δεξιά του Δομοκού εις την κλιτύν του Κασσιδιάρη ελληνικά χωρία εγκαταλελειμμένα είχον ήδη κυριευθή υπ' αυτού και ο εις το στερέωμα-υψούμενος καπνός προέδιδε την καταστροφήν εις ην παρεδόθησαν.Τα εχθρικά στρατεύματα εις πυκνήν τέως βαδίζοντα φάλαγγα, είχον ήδη αναπτυχθή εις μέγα μέτωπον εν ακροβολισμώ. 

Τοιουτοτρόπως έβαινον κατά του κέντρου της ελληνικής παρατάξεως· αλλ' ότε έφθασαν εις απόστασιν επτακοσίων περίπου μέτρων, αίφνης ισχυρόν σώμα εξ οκτώ πε­ρίπου χιλιάδων ανδρών και αναλόγου πυροβολικού και ιππικού, κάμπτει δεξιά αυτού και όπισθεν των τειχισμάτων περιβόλου τινός και βαδίζει διαγωνίως και μετά ταχύτητος' κατά του αριστερού της ημετέρας παρατάξεως, υπερασπιζομένου υπό του Τερτίπη, της φιλελληνικής λεγεώνος και των Γαριβαλδινών. Της γραμμής των ακροβολιστών του τακτικού στρατού προηγούντο πολυάριθμοι Γκέκηδες, τα­χέως και ατάκτως βαίνοντες, μετά μικρόν δε α­κούεται ο γλυκύτατος ήχος της τουρκικής σάλπιγγος σημαινούσης την έναρξιν του πυρός, ιαχαί και αλαλαγμοί πληρούσι την ατμόσφαιραν, ενώ ξίφη καί λόγχαι μανιωδώς κραδαινόμεναι υπέρ τας κεφαλάς των προηγουμένων ατάκτων αστράπτουσιν υπό τας ηλιακάς ακτίνας.
Είνε παλαιά η στρατηγική αύτη, αλλά στηρίζεται εις ψυχολογικούς νόμους αμεταβλήτους, ους, άριστα διέγνω ο Ονήσανδρος.
« Επαγέτω δε το στράτευμα και συν αλαλαγμώ ποτέ δε και συν δρόμω. και γάρ όψις και βοή, και πάταγος όπλων εξίστησι τας των εναντίον διανοίας. Ανατεινόντων δε κατά τας εφόδους αθρόοι, πριν εις χείρας ελθείν, υπέρ τας κεφάλας μετέωρα τα ξίφη, και προς τον ήλιον θαμά παρεκ­κλίνοντα. εσμηγμέναι γαρ αιχμαί και λαμπρά ξίφη και προς άλλη α παραμαρμαίροντα προς ανταύγειαν ηλίου, δεινήν αστραπήν πολέμου αντιπέμπει». 

Τοιουτοτρόπως η μάχη, αρξαμένη εκ του αρι­στερού εξετείνετο προς το κέντρον, ενώ ημείς ευρι­σκόμεθα έτι εις την πεδιάδα, μόνοι εκ των προ­φυλακών της όλης γραμμής. Τίνα λόγον και τίνα σκοπόν είχεν η διατήρησις του λόχου των προφυ­λακών εν τη πεδιάδι, ενώ η άμυνα έμελλε να γίνη από των οχυρωμάτων, εις α είχεν ήδη συγκεντρωθή το τάγμα εν πάσιν έτοιμος, ούτε τότε, ούτε μετέ­πειτα ηδυνήθην να ενοήσω.
Εν τούτοις όταν κατέστη σφοδρότερον το καθ' ημών πυρ του εχθρού, η σάλπιγξ ήχησεν υποχώρησιν προς κατάληψιν των εν τω χωρίω οχυρωμά­των. Αλλ' αι προς τους αξιωματικούς δεδομέναι διαταγαί του τάγματος ελησμονήθησαν, φαίνεται, κατά την κρίσιμον εκείνην στιγμήν, πάσα ψυχραι­μία εξέλιπεν, αμφότεροι οι αξιωματικοί του λόχου υπεχώρησαν δια του αριστερά του χωρίου ρεύματος και κατέφυγον εις τον ναόν, όπου παρέμειναν μετά στρατιωτών μη αποτελούντων ολόκληρον διμοιρίαν ,καθ'όλην την διάρκειαν της μάχης, οι δε στρατιώται και οι υπαξιωματικοί άνευ οδηγιών αφέθη­σαν εις τας ιδίας εμπνεύσεις και πρωτοβουλίαν.
Μετά την υποχώρησιν του λόχου των προφυλα­κών ολόκληρον σχεδόν το τάγμα υπεδέχθη την μάχην από των οχυρωμάτων του, εις α ετοποθετήθη, ούτω. Ο τρίτος λόχος υπό τον λοχαγόν Μιλτ. Διαμαντόπουλον και τους ανθυπολοχαγούς Κουρκουμέλην και Παπαγεωργίου εις τα αριστερά και εν ταις παρυφαίς του χωρίου δύο προχώματα. Τα δεξιά τούτου προχώματα της πρώτης γραμμής είχε καταλάβει ο ημέτερος λόχος οδηγηθείς εκεί παρά των υπαξιωματικών αυτού. Ο δεύτερος λόχος υπό τον έφεδρον ανθυπολοχαγόν Τόμπρον, και ο τέταρ­τος υπό τους ανθυπολοχαγούς Ευάγγελον Βλαχόπουλον απόστρατον και Κωνστ. Στεργιόπουλον ε­φεδρον, είχον τοποθετηθή εις τα εντός του χωρίου και κατά την κορυφήν αυτού προχώματα αποτε­λούντες την εφεδρείαν, πλην μιας διμοιρίας του τετάρτου λόχου, ήτις είχε τοποθετηθή εις το δεξιώτερον πρόχωμα της πρώτης γραμμής υπό τον γεν­ναίον λοχίαν Παπακωνσταντίνου, και ετέρας άνωθι αύτης υπο τον λοχίαν Νιστεράκην. 
Αριστερά του ημετέρου τάγματος υπερήσπιζον μεθ' ημών τας διόδους των Βελησσιωτών το 9ον ευζωνικόν υπό τον ταγματάρχην Νικολαϊδη το 2ον τάγμα του 1ου πεζ. συντάγματος υπο τον ταγματάρχην Βασιλείου και είς λόχος μηχανικού. Εκείθεν των σωμάτων τούτων υπερησπιζον τας διόδους Κάτω Αγόριανης, Μασλί, Μπαλιμπάνι, Αρμαλάρ και Δρανίτσης, δύο ορειναί πυροβολαρχίαι με δώδεκα τηλεβόλα, ένα τάγμα πεζοπόρων ιπ­πέων, ένα τάγμα μηχανικού, το 8ον ευζωνικόν, το 2oν, 3ον και 8ον των εφέδρων και η λεγεών των φιλελλήνων μετά των Γαριβαλδινών, αποτελούντες το αριστερόν κέρας της ελληνικής παρατάξεως υπό τον ταξίαρχον Κακλαμάνον. 
Δεξιά ημών ήτο το 3ον πεζ. σύνταγμα εν Σκαρμίτση, όπου είχε το αρχηγείον αυτού και ο μέραρχος Μαυρομιχάλης και μετ' αυτό το lloν πεζικόν σύνταγμα υπό τον Βόρσαν κατέχον κατά τας υπωρείας του Δομοκού παρά τους Μύλους το άκρον δεξιόν του κέντρου της όλης παρατάξεως. Υπεράνω των σωμάτων τούτων και κατά τους ,περί τον Δομοκόν λόφους είχε τοποθετηθή μία ορεινή πυροβολαρχία με έξ τηλεβόλα.
Τοιουτοτρόπως την γραμμήν του Δομοκού κατά το κέντρον και την αριστεράν πτέρυγα ετάχθη­σαν να ύπερασπίσωσι 13,600 περίπου οπλίται και 18 ορεινά πυροβόλα μετά των από του φρουρίου και ανατολικώς του Δομοκού τοπομαχικών, και τίνων πεδινών παρά τους Μύλους.
Είχεν ήδη παρέλθη η δευτέρα μετά μεσημβρίαν ώρα, ότε το πυρ εγενικεύθη καθ' όλην την γραμμήν. Ολόκληρος η από Δομοκού μέχρις Αγόριανης και πέραν αυτής πεδιάς, ορατή από των ημετέρων οχυρωμάτων, παρίστα θέαμα γραφικώτατον εν τη φοβερά μεγαλοπρεπεία του. Πεζικού και πυροβολικού συμπυροκροτήσεις, αλλαλαγμοί και ιαχαί αναμίξ παρήγον δαιμόνιον ορυμαγδόν, ενώ καπνού νεφέλαι επλήρουν την ατμόσφαιραν. Το παν είχεν όψιν αγρίας πάλης των στοιχείων της φύσεως, οι δε κρότοι των τηλεβόλων ηκούοντο δια μέσου των καπνών της πυρίτιδος, ως οι κεραυνοί εκ των νεφών. 
Μόλις περί την τρίτην ώραν ήρξατο κανονικώς βάλλον και το ημέτερον πυροβολικόν, μετά κραυ­γών δε χαράς υπεδέχθησαν οι στρατιώται τον πρώ­τον κανονιοβολισμόν, όστις ηκούσθη από του φρου­ρίου του Δομοκού. Ο κρότος αυτού ενεψύχωσε τους άνδρας, οίτινες ατάραχοι μεν αλλά περίλυποι ανταπεκρίνοντο δια του Γκρα εις τας οβίδας των εχθρικών τηλεβόλων.

Υποσημειώσεις:
[1]Ο Δομοκός είναι σαν  ερημοκκλησι επί κορυφής βουνού. Κείται προς νότον  της πεδιάδος των Φαρσάλων την οποίαν κλείει  προς την Ελλάδα μία κορυφογραμμή , ολίγον χαμηλοτέρα του Υμηττού.Προς δυσμάς η αριστερά  αύτη έχει  μίαν κλεισώρειαν , ομαλήν δίοδον του Τσαμασίου λεγομένην , απέχοντα 5 ώρας από τον Δομοκόν, και εκείθεν αρχίζουν άβατα όρη, τα Άγραφα.Προς ανατολάς συμπλεκόμενα  τα όρη των Φαρσάλων σχηματίζουν  σειράν μακράν κορυφογραμών  , αι οποίαι αποκλείονται  από μίαν κορυφήν γυμνήν ,κυανίζουσαν , τον Κασσιδιάρην  λεγόμενον , οπόθεν διέρχεται  μια ημοονική  οδός, γιδόστρατα αληθινή ,η διάβασις του Κιτικίου.Ούτω ο Δομοκός έχει δεξιά  τα βουνα με μόνην  την διάβασιν του Κιτικίου , και αριστερά  την δίοδον του Τασμάση , η οποία άγει  όπισθεν του Δομοκού  εις την πεδιάδα του Νταουκλή  και εκείθεν εις τον Όρθυν, Η δημοσία οδός  από Φαρσάλων  εις Δομοκόν  άγει κατ' ευθείαν  δια της προ του Δομοκού  πεδιάδος. Είναι λοιπόν οχυρωτάτη. Έχει δύο μόνον διαβάσεις , ων η μία , η του Τσαμάση , οπόθεν διέρχεται η κοίτη ομωνύμου  χειμάρρου, δι ής δύναται  να διέλθη στρατός και μία άλλη  από την οποίαν μόνον πεζικόν  και ορειβατικά πυροβόλα, του  Κιτικίου..

Κυριακή 27 Νοεμβρίου 2016

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ


Ήρεμος και φαιδρά υπό πάσαν έποψιν ανέτειλεν η 5η Μαίου, και ο επιφανείς ήλιος εξουδετέρου βαθμηδόν του νυκτερινού ψύχους την οχληράν επιρροήν. Ουδέν εις τον ορίζοντα νέφος απειλούν την βασιλεύουσαν αιθρίαν, ουδεμία εν τη ψυχή προαίσθησις μηνύουσα επικειμένην σύρραξιν παθών και συναισθημάτων. Του έξω κόσμου η ευδία και η φαιδρότης ανταπεκρίνετο τελείως εις την εσωτερικήν γαλήνην και της ψυχής την άκραν νηνεμίαν· Η εκκλησία της Ελλάδος ετέλει την ημέραν εκείνην την εορτήν της αγίας Ειρήνης, και ουδείς ηδύνατο να φαντασθή την παράδοξον αλη­θώς και μοιραίαν σύμπτωσιν, καθ' ην η γλυκεία της αγάπης και της φιλανθρωπίας η οσία μυσταγωγός, έμελλε να δώση το σύνθημα εις την μεγαλειτέραν ανθρωποθυσίαν του λήξαντος πολέμου· Ο αγαθός ιερεύς του χωρίου, φυγαδευθείς και ούτος μετά των λοιπών κατοίκων, άμα τη εκ Φαρσάλου υποχωρήσει του ελληνικού στρατού, επανήλ­θε κατά την ημέραν εκείνην, ίνα επανίδει τον εγκαταλελειμμένον ναΐσκον και ανάψη τας εσβεσμένας κανδήλας· αλλά του ερημωθέντος χωρίου η όψις προυκάλεσε την έκπληξιν και τας ηρέμους αυ­τού διαμαρτυρίας επί τη γενομένη διαρπαγή. Ούδ' εκείνος εφαντάζετο ότι μετά τινας ώρας έμελλον και αυτοί οι οικίσκοι να καταπέσωσιν εις σωρόν ε­ρειπίων υπό τας εχθρικάς οβίδας. 


Υπό τοιαύτας εντυπώσεις και τοιαύτην ψυχικήν κατάστασιν, οι μεν σκοποί εξετέλουν την υπηρεσίαν αυτών, οι δε λοιποί των ανδρών της διμοιρίας πε­ριβεβλημένοι τα κλινοσκεπάσματα αυτών και δεχόμενοι τας ασθενείς ηλιακάς ακτίνας, απελάμβανον εν κύκλω την θαλπωρήν αναφθείσης πυράς. 
Αίφνης περί την 9ην ώραν μοι ανήγγειλαν οι σκοποί, ότι υπόκωφοι πυροβολισμοί ηκούσθησαν μακρόθεν. Ερρίπτοντο εις μεγάλην σχετικώς απόστασιν και δεξιά ημών προς το χωρίον Κουπρεντζή, ούτως ώστε μόλις ηκούοντο είς την γραμμήν των διπλών σκοπών, όπου αυτοστιγμεί μετέβην. 
Εις το γεγονός μικράν κατ' αρχάς απέδωκα. σημασίαν, υπ' όψιν έχων ότι καθ' εκάστην σχε­δόν ή ημετέρα έφιππος περίπολος μεταβαίνουσα. εκείσε προς κατόπτευσιν, συνεπλέκετο προς στρα­τιωτικά αποσπάσματα Τούρκων, οίτινες χάριν λαφυραγωγήσεως των εγκαταλελειμμένων χωρίων, περιήρχοντο τα μέρη εκείνα. Σαφώς εν τούτοις διεκρίνετο, ότι ήσαν πυρά ομαδόν και κανονικώς ριπτόμενα, όπερ απεδείκνυεν ότι δεν προέκειτο περί λαφυραγωγικής επιθέσεως· Ενώ δε τοιαύται με απησχόλουν σκέψεις, παρετήρησα μακρόθεν καλπάζοντα έφιππον δεκανέα της εν Βελησσιώταις ίλης. Ήτο αγγελιαφόρος και έσπευσα εις τον δρόμον ο­πόθεν θα διήρχετο, ίνα πληροφορηθώ τα συμβαί­νοντα.
— Τί τρέχει σε παρακαλώ, κύριε συνάδελφε ;.
— Ή δική μας έφιππος περίπολος συνεπλάκη. με τους Τούρκους.
— Πεζούς ή ιππείς ;
— Πεζούς, νομίζω.
— Πού ;
— Κοντά στο Κουπρεντζή,
Είπε και εγένετο άφαντος διευθυνόμενος προς το χωρίον κομιστής της βαρείας αγγελίας.
Πάραυτα σώμα εκ τριάκοντα και οκτώ ιππέων διευθύνεται, χάριν ακριβεστέρας αναγνωρίσεως προς το μέρος όθεν ηκούοντο οι πυροβολισμοί. Η μάχη φαίνεται επικείμενη συγκίνησις δε και συναισθήμα­τα ανερμήνευτα καταλαμβάνουσι την ψυχήν του στρατιώτου, παρακολουθούντος δια του βλέμματος τους ιππείς τριποδίζοντας εις την πεδιάδα και αν­τιλαμβανομένου της μάχης τας τελευταίας προετοιμασίας. 
Η εν Βελησσιώταις ίλη παρασκευάζεται εν σπουδή να αναχωρήση εκείθεν, αξιωματικοί δε και οπλίται και ίπποι αποτελούσι συμπλέγματα ολονέν αλλάσσοντα σχήμα. Του ημετέρου τάγματος ο διοίκησης δίδει ταχείας και αυστηράς διαταγάς προς τους αξιωματικούς και αι σάλπιγγες ηχούσι γενικήν συνάθροισιν. 
Δύσκολον είνε να φαντασθή ο αναγνώστης εκ του σπουδαστηρίου του τα συναισθήματα, άτινα παράγει εις την ψυχήν του στρατιώτου το σάλπι­σμα εκείνο συνδυαζόμενον προς την εντύπωσιν του επελαύνοντος εχθρού. Εις τους γλυκείς και γορ­γούς ήχους του ανευρίσκει συμβολιζομένην την τα­χύτητα εν τη εκτελέσει της διατασσομένης συνα­θροίσεως, και νομίζει άνευ πολλής ποιητικής εξάρσεως, ότι ακούει την φωνήν της πατρίδος καλούσης τα τέκνα της εις απόκρουσιν επικειμένου κατ΄ αυτής κινδύνου. Και οι ήχοι αυτοί δονούσι βαθύτατα τας ευγενεστέρας της ψυχής του χορδάς, προκαλού­σαι συγκινήσεως, και ενθουσιασμού και χαράς συμμιγή και απροσδιόριστα συναισθήματα. Πρώτην φοράν κατενόησα τόσον καλώς εις τίνα ψυχολογικήν μελέτην οφείλεται η εισαγωγή των σαλπισμάτων εν τω στρατώ. Μετά μικρόν επέστρεφον οι προς αναγνώρισιν αποσταλέντες ιππείς κομίζοντες την είδησιν, ότι ο εχθρός συμπλακείς παρά το χωρίον Κουπρετζή μετά των ημετέρων προφυλακών, επέρχεται μετά μεγά­λων δυνάμεων. 
— Εμείς σας τους φέραμε, μοί λέγει μειδιών εις δεκανεύς του ιππικού. Η δουλειά μας ετελείωσε και σας αφίνουμε. . . . Τώρα πλέον κάμετε καλά σεις..... 

Η εν Βιλησσιώταις ίλη, εις ην ανήκεν ο δεκανεύς, είχε διαταγήν άμα τη εμφανίσει του ε­χθρού ν' απέλθη εις Σκαρμιτσαν. 

Ευθύς ως εσήμανεν η σάλπιγξ γενικην συνά­θροιση ο διοικητής του λόχου μου κατήλθεν εκ του χωρίου εις τας προφυλακάς αναλαβών την διοίκησιν του στηρίγματος αυτών, εξ ου απέστειλε την μίαν διμοιρίαν υπό τον λοχίαν Ασωνίτην, ίνα συνενωθή μεθ' ημών εν τη πρώτη γραμμή , τον λοχίαν Δέρβον εις την εμήν διμοιρίαν και τον ανθυπολοχαγόν Ζαχαρόπουλον προς διοίκησιν της ό­λης γραμμής, ην απετέλεσαν ούτω τρεις διμοιρίαι. 
Οι διπλοί σκοποί άνεκλήθησαν εις τας τάξεις ανεπτύχθησαν πάντες εις ακροβολισμόν καταλαβόντες μέτωπον τριακοσίων περίπου μέτρων, και γονυπετήσαντες αναμένομεν καλυπτόμενοι υπό των υψηλών στάχεων. 
Μετά τινα λεπτά ηγέρθην και παρετηρησα πέριξ. 

Αι προφυλακαί των δεξιά και αριστερά ημών ελληνικών στρατευμάτων, εφ' όσον τουλάχιστον ηδυνάμην να διακρίνω τας θέσεις αυτών, είχον ήδη αποσυρθή εκ της πεδιάδος εις τα κατά το άκρον αυτής οχυρώματα. Προ ημών ουδεμία εδα­φική πτυχή ή ανωμαλία παρεκώλυε την θέαν εις πολλών ωρών απόστασιν. Πεδιάς ομοιάζουσα προς ακύμαντον θάλασσαν. Ο εχθρός είχεν ήδη επιφανή ερχόμενος μακρόθεν εις απόστασιν δίωρον ίσως κατά πυκνάς φάλαγγας,
Ενώ έβαινον δια μέσου της πεδιάδος, πέραν εκεί εις το βάθος αυτής και κατά την βορειοανα­τολικήν γωνίαν, όπου η οδός Δομοκού—Φαρσάλου κάμπτονται εις τον αυχένα λοφίσκου προ των Βρυσιών, άλλαι φαίνονται στρατιωτικαί δυνάμεις ολονέν κατερχόμεναι και δια της μεγάλης δημοσίας οδού βαίνουσαι προς τον Δομοκόν.
Οι στρατιώται παρέμενον γονυπετείς, οι οξυδερκέστεροι δε τούτων εκαλούντο εις κατόπτευσιν των κινήσεων του εχθρού, και υπό ηρέμους διαλό­γους περί της δυνάμεως αυτού και της ώρας, καθ' ην ήθελεν αρχίση η αναμενομένη μάχη, ο χρόνος παρήρχετο. Την 11 ακριβώς ώραν ηκούσθη ο πρώτος κα­νονιοβολισμός.

(Από το βιβλίο του Νικολάου Δημητρακοπούλου με τίτλο " Πολεμικές αναμνήσεις", που εκδόθηκε στην Αθήνα στα 1897)

ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΑ 1918

ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Διοικητής
Συν/ρχης Πεζικού Φικιώρης Ιωάν. Οκτ. 1916- Απρ 1917, Υποστρ. Ζυμβρακάκης Εμμαν. Απρ- Ιούλ. 1917 και Υποστρ. Σπηλιάδης Παναγ. Ιούλ 1917—Δεκ 1918 
Επιτελάρχης 
Αντ/ρχης Πεζικού Πάγκαλος Θεόδωρος Οκτ. 1916—Μαρτ. 1917, Αντ/ρχης Πεζικού Κατεχάκης Γεώργιος Μάρτ.-Ιούλ. 1917, Αντ/ρχης Μηχ/κού Σαρηγιάννης Πτολεμαίος Ιούλ. 1917-Αυγ. 1918, Ταγ/ρχης Πεζικού Σερμακέζης Απόστ. Σεπτ. 1918 Αντ/ρχης Iππικού Σπυρόπουλος Νικ. Οκτ.-Δεκ. 1918
Διευθυντές Επιτελικών Γραφείων 
I. Ταγματάρχης Πεζικού Σερμακέζης Απόστολος μέχρι 9 Σεπ.1918, Ταγμ/ρχης Πεζικού Μαλαγαρδής Δημήτριος Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1918, Ίλαρχος Τσαγγαρίδης Ιωάν. Νοέμ.—Δεκ. 1918 
II και III Υπολοχαγός Μηχανικού Σκευοφύλαξ Αντώνιος.
Διοικητής Πεζικού
Συνταγματάρχης Πεζικού Τσερούλης Γεώργιος.
Αρχηγός Πυροβολικού 
Αντ/ρχης Πυροβολικού Χαβίνης Θεόδωρος και
Αντ/ρχης Πυρ/κου Μανέττας Θεόδωρος. 
ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ 
Οκτ. 1916—Μάιος 1917  Χανιά
Μάιος — Ιούνιος 1917  Θεσσαλονίκη
12 Ιουν. 1917 — Αύγ. 1918  Δρέβενον (Πύλη)
27 Αυγούστου—17 Σεπτεμβρίου 1918  Γραμμάτινα (Ευκαρπία)
10 Οκτ.-Δεκ. 1918 Δεμίρ Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο)
ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ 
ΠΕΖΙΚΟ(1) 
8ον Σύνταγμα Κρητών 
9ον Σύνταγμα Κρητών 
29ον Σύνταγμα Πεζικού 
ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ 
Κ1 Μ.Ο.Π.    Λοχαγός Πυρ/κοΰ Μαγιάκος Πέτρος
Κ2 Μ.Ο.Π.   Ταγ/ρχης Πυρ/κου Ταβουλάρης Κυριάκος 
ΙΠΠΙΚΟ
Κ Ημιλαρχία 
ΜΗΧΑΝΙΚΟ
Κ. Διλοχία Σκαπανέων



1. Από 25.2.1918

Παρασκευή 4 Νοεμβρίου 2016

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ

ΣΑΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ



Υπήρξε (ο Χίτλερ) ο Ρουσσώ, ο Μιραμπό, ο Ροβεσπιέρος, ο Ναπολέων 
 της επαναστάσεώς του. Υπήρξε ο Μαρξ, ο Λένιν, ο Τρότσκι, ο Στάλιν. 
Σαν χαρακτήρας και νοοτροπία μπορεί να υπήρξε πολύ κατώτερος, 

από το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ανθρώπων, αλλά όμως κατόρθωσε 

να επιτύχει σε κάτι που κανείς από αυτούς δεν επέτυχε: κυριάρχησε
 στην επανάσταση του σε κάθε της φάση, ακόμη και στην ήττα.
Trevor - Roper
Introduzione al Testamento di Hitler
Βερόνα 1961 σελ. 15




Ο Χίτλερ γνώρισε την γλύκα του θριάμβου και αντιστάθηκε 
στις πλέον σκοτεινές στιγμές της ήττας.
Ο Χίτ­λερ θριάμβευσε στο Βατερλό, όπου είχε υποκύψει 
ο Ναπολέων και δεν υπέστειλε ποτέ την σημαία του.
                 Salvator Borrego
                          Derrοta Mundial
                      Μεξικό 1957 σελ. 532




Ένα όμως εκ των προσόντων του Χίτλερ παρέμεινε ακλόνητον, το προσωπικό θάρρος του.
Είχεν είπει ότι θα παρέμενε εις το Βερολίνον και θα απέθνησκε εις αυτό και ετήρησε το λόγο του.
Ο Χίτλερ δυνατόν να περιφρόνη την Πρωσσικήν Αριστοκρατίαν , ολίγαι όμως έξοδοι
από την σκηνήν της Ιστορίας εγένοντο με τοιαύτην ακριβή τήρησιν  του κώδικος των ευγενών.
Allan Clark
Βαρβαρόσσα
Στρατιωτικόν Τυπογραφείον
Αθήναι 1968 σελ 587-8