Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ: ΣΑΒΒΑΤΟ 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1945

Επιστροφή 

Στις 3 το πρωί το αυτοκίνητο με τους Χίμλερ Σέλεμπεργκ και Μπράντ φτάνει στο κτήμα Κέρστεν κάτω από βροχή.  Ο Μάζουρ , o πρώτος Εβραίος που πατά το πόδι του στην Γερμανία προσκεκλημένος από Εθνικοσοσιαλιστή αξιωματούχο είναι ήδη εκεί και  περιμένει.[1]

Η συνομιλία με τον Κέστερν και τον Μάζουρ διάρκεσε μέχρι την αυγή. O Χίμλερ δεν ήταν καταπονημένος καθόλου και ο Μάζουρ τον βρήκε ήρεμο ευδιάθετο και κύριο του εαυτού του, έναν Χίμλερ πολύ διαφορετικό από εκείνον πού περιέγραφε ο Συνταγμα­τάρχης Έϊσμαν. Το τέλος της στρατιωτικής του καριέρας τον είχε αναζωογονήσει.  Αλλά είναι πολύ δύσκολο ο Χίμλερ να πίστευε ότι θα μπορούσε να εξαπατήσει τον άνδρα πού είχε μπροστά του. Πιθανότατα εξαπατούσε τον ίδιο του τον εαυτό. Τι πράγμα ήθελε να πετύχει; Ο καθηγητής Μάζουρ είχε διατρέξει ένα μεγάλο προσωπικό κίνδυνο με την ελπίδα ότι ο Φαραώ θα κατευναζόταν και ότι θα άφηνε να φύγουν αυτοί που είχαν απομείνει από τον λαό του. Παρ’ όλα αυτά ο Χίμλερ ο οποίος διέτρεχε έναν κίνδυνο εξ ίσου μεγάλο με εκείνον του Μάζουρ δεν έκλεισε καμία συμφωνία, δεν ζήτησε καμία χάρη...  Ο Μάζουρ ζήτησε επίσημα να σταλούν όλοι οι επιζήσαντες Εβραίοι που είχαν απομείνει στα στρατόπεδα, στην  Ελβετία ή στην Σουηδία ή αν αυτοί ήσαν μακριά από τα σύνορα να παραδοθούν στους συμμάχους σε καλή φυσική κατάσταση και δίχως επιπλέον μεταφορές από το ένα στρατόπεδο ατό άλλο. Σύμφωνα με τις στατιστικές του Χίμλερ υπήρχαν ακόμη 75.000 Εβραίοι μοιρασμένοι στο Ravensbrück ,  Θέρενσινστάντ και Μαντχάουζεν.  Αφού αποσύρθηκε για να συνομιλήσει ιδιαιτέρως με τον Σέλεμπεργκ και  τον Ρούντυ Μπράντ επί 20 λεπτά, ο Χίμλερ προθυμοποιήθηκε να παραδώσει στην Σουηδία μία χιλιάδα από Εβραίες του Ρά­βενσμπρουκ και στην  Ελβετία ένα μεγαλύτερο αριθμό από Εβραίους της Ολλανδίας με την προϋπόθεση ότι ο Ερυθρός Σταυρός θα ελάμβανε μέριμνα για την μεταφορά.»[2]

Έχει αρχίσει να ξημερώνει όταν ο Χίμλερ παίρνει το δρόμο της επιστροφής για το Χοχενλύχεν όπου τον περιμένει ο κόμης Μπερναντότε[3]. Κάτω από το πρόσχημα των διαπραγματεύσεων για την απελευθέρωση και την ασφαλή μεταφορά κρατουμένων από τα διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης υπό την αιγίδα του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού, οι επαφές με σκοπό την υπογραφή μιας ξεχωριστής ειρήνης με τη μεσολάβηση του Σουηδού αξιωματούχου βρίσκονται σε καλό δρόμο. Από τις αρχές του χρόνου ο Schellenberg προσπαθεί να πείσει το Χίμλερ πως στο σημείο που έχουν οδηγήσει τη Γερμανία τα πολεμικά πράγματα , μια ξεχωριστή συμφωνία με τους δυτικούς είναι η μοναδική ενδεδειγμένη λύση και ότι ο παραμερισμός του Χίτλερ για να διευκολυνθούν οι συνομιλίες , μονόδρομος.

Ο Χίμλερ εξακολουθεί να διστάζει[4 ].  Για μια ακόμη φορά η συζήτηση περιορίζεται σε καθαρά διαδικαστικά θέματα που πρέπει να τακτοποιηθούν πριν οι ενδιαφερόμενοι καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγμα­τεύσεων. Είναι πλέον ξεκάθαρο. Ο Χίμλερ δεν τολμά ακόμα να κάνει το αποφασιστικό βήμα. Εκείνο το βήμα πού θα τον έφερνε αντιμέτωπο με την θέληση του αρχηγού του. Οι συνομιλίες στις οποίες τόσο είχε ελπίσει ο Σέλεμπεργκ πέφτουν σε σημείο νεκρό.

Ο Χίμλερ συζήτησε με τον Κόμητα το θέμα της μεταφοράς όλων των Πολωνών εις την Σουηδία. Εκ μέρους μου είχα προετοιμάσει τα πάντα για την μεταφορά και την κατάρτιση των πινάκων των κρατουμένων Πο­λωνών, εις το στρατόπεδον του Ravensbrück . Οι περισσότερες εξ αυτών ήσαν παιδιά και νέες κοπέλλες και για τούτο πήρα την απόφαση να τους ελευθερώσω όλους. Υπεγράμμισα στον Χίμλερ, ότι η παραπέρα  κράτηση τους αποτελούσε αίσχος για την Γερμανία και μεγάλη αδικία. Επίσης του ανέφερα και για τα φυλετικά προτερήματα των Πολωνών. Ενόμιζα, ότι επέσυρα την προσοχή και το ενδιαφέρον του, διότι πραγματικά εκείνην την στιγμήν άφηνε την εντύπωση, ότι το θέμα αυτό τον απασχολούσε πολύ, αλ­λά την οριστική του απόφαση την έλαβε αργότερα. Ο κόμης Μπερναντόττε εζήτησε να πληροφορηθεί, εάν θα ήταν δυνατόν να μεταφερθούν εις την Σουηδίαν όλοι οι Δανοί και οι Νορβηγοί κρατούμενοι. Ο Χίμλερ δεν έδωσε την συγκατάθεσή του, αλλά ανέλαβε την υποχρέωση, να μην μετεφέροντο οι αιχμάλωτοι, εις περίπτωση οπού οι σύμμαχοι θα απειλούσαν την κατάληψη του στρατοπέδου του Νέϋγκα. Ο κόμης εξέφρασε την ικανοποίη­ση του και η συνομιλία ετερματίσθη, διότι επρόκειτο να συνοδεύσω τον κόμητα ως το Κάκλενμπουργκ. Ο Χίμμλερ μου συνέστησε να προσπαθήσω να πείσω τον κόμητα, όπως επισκεφθεί τον στρατηγό Αϊζενχάουερ με τον σκοπόν, όπως διοργανώσει την συνάντηση μεταξύ στρατηγού και του Ραϊχσφύρερ. Όταν όμως απεχαιρέτησα τον κόμητα πλησίον του Βάρεν εις το Κάκλενμπουργκ, ό κόμης μοΰ ειπε:—Δυστυχώς ο Χίμλερ δεν αντιλαμβάνεται τη πραγματική κατάσταση και δεν μπορώ να κάνω τίποτε γι' αυτόν. Έπρεπε να είχε αναλάβει την κυβέρνηση της χώρας σας, ακόμη, μετά την πρώτη μας συνάντηση. Προς το παρόν δεν έχει πλέον καμμίαν ελπίδα. Νομίζω, όμως, αγαπητέ μου Σέλλενμπεργκ, ότι καιρός είναι πλέον να σκεφθείτε για τον εαυτό σας. [5]

Το Βερολίνο φλέγεται. Ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα καταρρέουν. Οι αμερικανικές βόμβες παραχωρούν  τη θέση τους στις Ρωσικές οβίδες. Μέσα σ’ αυτόν τον χαλασμό ή έξοδος συνεχίζεται.

Το γραφείο του διοικητού του Βερολίνου εκδίδει περισσότερες από 2.000 άδειες εξόδου από τη πόλη. Παρ’ όλο που ο Γκαίμπελς είχε διατάξει ότι κανένας από αυτούς που ήταν σε θέση να κρατήσουν όπλο δεν έπρεπε να εγκαταλείψει το Βερολίνο εμείς δεν φέρναμε κανένα εμπόδιο σ’ αυτούς τους μαχητές του «εσωτερικού μετώπου» που ήθελαν την άδεια για να φύγουν αφηγείται ο Ρέφιορ. Γιατί θα έπρεπε να κρατήσουμε εδώ αυτά τα άχρηστα άτομα; Όλοι τους πίστευαν ότι με την φυγή θα έσωζαν τις πολύτιμες ζωές τους.[6]

Σε αντίθεση με τα άλλα Υπουργεία που οι ηγεσίες τους αναζητούν την ασφάλεια και την "ελευθερία δράσης" έξω από το Βερολίνο το  Υπουργείο Προπαγάνδας παραμένει στη θέση του, σε πλήρη σύνθεση . Εξαντλεί τη καυστικότητά του απέναντι σε συντρόφους που με διάφορες αιτιολογίες προσπαθούν να σώσουν το τομάρι τους. Όταν ο Δρ Friedrich-Wilhelm Kritzinger [7], που από την ασφάλεια του Mecklenburg προσπαθεί να δικαιολογήσει τη φυγή του ισχυριζόμενος ότι  «η κυβέρνηση του Ράιχ» είχε αποσυρθεί από την επικίνδυνη ζώνη «για να διατηρήσει την ελευθερία δράσης της»,ο Γκαίμπελς ξεσπά με οργή. «Η κυβέρνηση του Ράιχ οφείλει να βρίσκεται  εκεί που βρίσκεται ο Führer και εγώ.[8] Για δώδεκα χρόνια είχα την επιθυμία να σε φτύσω στα μούτρα .Για δώδεκα χρόνια καταπίεσα αυτή την επιθυμία  και σήμερα λυπάμαι  γι αυτό.

Ο Αρχηγός της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας του Βερολίνου Υποστράτηγος Βάλτερ Γκόλντμπαχ [9]ζει το δικό του δράμα. Έχει ακόμα στη διάθεσή του περίπου 700 πυροσβεστικά οχήματα που ενώ δεν χρησιμεύσουν αποτελεσματικά σε μια πολιορκημένη πόλη που βομβαρδίζεται  είναι καταδικασμένα να γίνουν στόχος του εχθρικού πυροβολικού,  Στις 9 το πρωί υπογράφει την διαταγή να απομακρυνθούν από το Βερολίνο αλλά μπροστά στις αντιδράσεις που προκαλούνται το μεσημέρι υποχρεώνεται να την ανακαλέσει. 

Ή 21η Απριλίου ήταν Σάββατο. Δεν βγήκαν βράδυνες εφημερίδες. Παρά τη σχετική απαγόρευσι, οι πρόσφυγες συνέχιζαν να κατακλύζουν το Βερολίνο κατά χιλιάδες. Δεν ήταν οι Ρώσοι στρατιώτες, αλλά χωρικοί από την Ανατολική Πρωσσία αυτοί πού πρώτοι οδήγησαν τ' άλογα και τις αγελάδες τους μέσα από την πρωτεύουσα του Ράϊχ. Στο κέντρο της πόλεως, η αστυνομία οδηγούσε τους πρόσφυγες προς Νότο. θα έλεγε κανείς ότι ήθελαν να κρατήσουν τις αριστοκρατικές δυτικές συνοικίες απηλλαγμένες από ανεπιθύμητους επισκέπτες.Την ίδια ώρα, οι ίδιοι Βερολινέζοι είχαν αρχίσει να μετακινούνται προς τα δυτικά προάστια, που σύντομα γέμισαν με «μετανάστες» από το Ρούμμελσμπουργκ και το Κάρλσορστ.[10]

Μέσα στο μπούνκερ ο Χίτλερ ακούει τις οβίδες που πέφτουν αλλά αρνείται να πιστέψει ότι οι Ρώσοι είναι τόσο κοντά. Τηλεφωνεί στο Πτέραρχο  Κόλλερ και τον ρωτά με σαρκαστική διάθεση αν τον ενημέρωσαν για το  Βερολίνο που βομβαρδίζεται. Ο Κόλλερ (αντιπρόσωπος του του Γκαίριγκ) από την έδρα του στο Βίλπαρκβέρντεν δεν είχε Ιδέα. Ο Χίτλερ ζητά να μάθει για ποιο λόγο δεν έχουν φθάσει ακόμα στο Βερολίνο οι Ισχυρότατοι προβολείς της Πράγας. . Ο Κόλλερ θέτει θέμα ασφαλείας. Το Βερολίνο είναι πόλη του μετώπου. Τα μηχανήματα κινδυνεύουν κατά την μεταφορά να βομβαρδιστούν.

Θαυμάσια... αποκρίνεται o Χίτλερ. Αυτό σημαίνει ότι θα κάνουμε δίχως τούς προβολείς και δίχως την Luftwaffe. Όμως θα διατάξω να εκτελέσουν όλους τούς επιτελείς σας. Η ένταση εκείνων των ωρών καταγράφεται στις σημειώσεις του ίδιου του Karl Κoller, Επιτελάρχη της Luftwaffe: 

21 Απριλίου. Νωρίς το πρωί τηλεφωνεί ο Χίτλερ. "Γνωρίζετε ότι το Βερολίνο είναι κάτω από τα πυρά του πυροβολικού; Το  κέντρο της πόλης! " "Όχι ." "Δεν το ακούς;" ";Oχι !  Είμαι στο  Βίλπαρκβέρντεν."
Hitler: "Έντονη ανησυχία στη πόλη από  πυρά του πυροβολικού προερχόμενα από μεγάλη απόσταση . Λέγεται   πρόκειται για μεγάλου βεληνεκούς πυροβολαρχία πάνω σε σιδηροδρομικές ράγες. Οι Ρώσοι λένε ότι έχουν καταλάβει  μια σιδηροδρομική γέφυρα πάνω στον Oder. Η αεροπορία να την εντοπίσει και να επιτεθεί αμέσως. 

Εγώ: "Ο εχθρός δε κατέχει σιδηροδρομική γέφυρα πάνω στον Όντερ  Πιθανόν να έχει κυριεύσει  μια γερμανική βαρέως τύπου πυροβολαρχία την οποία και περιφέρει. Αλλά πιθανότατα αυτό που ακούτε είναι μεσαίου διαμετρήματος πυροβόλα  του Ρωσικού στρατού ' για την ώρα ο εχθρός πρέπει να είναι σε θέση  να  χτυπά το κέντρο  της πόλης μ΄αυτά."  

Παρατεταμένη συζήτηση  για το αν τα πυρά προέρχονται ή όχι από τη  σιδηροδρομική γέφυρα πάνω στον Όντερ  και αν το ρωσικό πυροβολικό ή το ρωσικό πεζικό  μπορεί να φτάσει στο κέντρο του Βερολίνου....

Αμέσως μετά  ο Χίτλερ αυτοπροσώπως  είναι ξανά στο ακουστικό. Θέλει ακριβή εικόνα του τρέχοντος αεροπορικής επίθεσης  νότια του Βερολίνου. Απάντησα ότι τέτοια ζητήματα  δεν μπορούν να απαντηθούν   διότι οι επικοινωνίες με τις δυνάμεις δεν λειτουργούν πλέον αξιόπιστα. Πρέπει να είμαστε ικανοποιημένοι,  λέω, με τις τρέχουσες  πρωινές και βραδυνές αναφορές που διαβιβάζονται απευθείας' είναι πολύ εξοργισμένος γι αυτό.[11]

Πληροφορίες αναφέρουν ότι στα προάστια Στράουσσμπεργκ και Μπερνάου ο εχθρός έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του . Πριν από τη καθιερωμένη  στρατιωτική Σύσκεψη του μεσημεριού, κάνει την εμφάνισή του στο καταφύγιο της Καγκελαρίας ο  Στρατάρχης Ferdinand Schörner.
Γίνεται αμέσως δεκτός από το Führer σε ιδιαίτερη ακρόαση.
Η αναφορά του Στρατάρχη ανυψώνει για μια ακόμη φορά το ηθικό του Führer κάτι που δεν περνά απαρατήρητο από τον Στρατάρχη Κάιτελ.[12]...............
Το βράδυ, μεταξύ 8.30 και 9 μ.μ η τηλεφωνική συνομιλία Χίτλερ Karl Κoller, Επιτελάρχη της Luftwaffe επαναλαμβάνεται:

Χίτλερ: Ο Στρατάρχης του Ράιχ  διατηρεί ένα ιδιωτικό στρατό στο Karinhall. Να το διαλύσετε αμέσως  και να τον θέσετε στη διάθεση του  SS Obergruppenführer Steiner' και κλείνει το ακουστικό. Ενώ σκέφτομαι ακόμα τι μπορεί μα σημαίνει αυτό  -  ο  Χίτλερ καλεί και πάλι. "Κάθε διαθέσιμος άνδρας της Πολεμικής Αεροπορίας στην περιοχή ανάμεσα στο Βερολίνο και τις  ακτές μέχρι το Stettin και το Αμβούργο πρέπει να ριχθεί στην επίθεση που έχω διατάξει στα βορειοανατολικά του Βερολίνου". . . .  Στην ερώτησή μου για το πού θα γίνει η επίθεση. δεν παίρνω απάντηση γιατί έχει ήδη κλείσει. . . .

Με μια σειρά τηλεφωνικών κλήσεων προσπάθησα να ανακαλύψω τι συνέβαινε ακριβώς. Έτσι πληροφορήθηκα από το ταγματάρχη Freigang του Επιτελείου του Στρατηγού Konrad ότι o Obergruppen­führer Steiner επρόκειτο να εξαπολύσει επίθεση από τη περιοχή του Eberswalde με κατεύθυνση προς Νότο. . Αλλά μέχρι στιγμής μόνο ο Steiner και ένας αξιωματικός έφτασαν στο Schonwalde. Άγνωστος ο αριθμός των μονάδων για την επίθεση. Τηλεφώνησα στο καταφύγιο του Φύρερ , τελικά κατάφερα να μιλήσω με το στρατηγό Krebs στις 10:30 μ.μ και του ζήτησα περισσότερο ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τη σχεδιαζόμενη επίθεση. Ξαφνικά Ο Χίτλερ παρενέβη στη συνομιλία . Έχετε ακόμα αμφιβολίες σχετικά με τις διαταγές μου;Νομίζω ότι εκφράστηκα με αρκετή σαφήνεια." Στις 11.30 μ.μ μια άλλη τηλεφωνική κλήση από το Führer : Ζήτησε να μάθει για τα μέτρα της αεροπορίας σχετικά με την επίθεση του Στάινερ . Ανέφερα σχετικά επισημαίνοντας ότι τα στρατεύματα είναι παντελώς ακατάλληλα για να πολεμήσουν , ότι δεν είναι εκπαιδευμένα ούτε εξοπλισμένα για μάχες εδάφους , επιπλέον στερούνταν βαρέος οπλισμού. Μου κάνει ένα σύντομο μάθημα  πάνω στη κατάσταση. "Θα δείτε   Koller, Οι Ρώσοι θα υποστούν τη μεγαλύτερη ήττα τους , τη πιο αιματηρή ήττα τους  της ιστορίας τους στις πύλες της πόλης του Βερολίνου." 

                                                                                                                                                                                                            

Υποσημειώσεις:  

[1] Στις τρεις το πρωί, φθάσαμε εις το Χάρισβαλντ,Ο Κέρστεν και ο Μάσουρ μας .περίμεναν και μετά από μερικές αβρότητες, άρχισε η συζήτηση. Ο Χίμλερ επεχείρησε να αποδείξει ότι προσπάθησε να ρυθμίσει το  ζήτημα των Ισραηλιτών αλλά συνήντησε την αντίδραση του ναζιστικού κόμματος. Ο Μασούρ με μεγάλη προσοχή παρακολουθούσε τις δικαιολογίες του Χίμμλερ και στο τέλος του είπε, ότι μέχρι της στιγμής αυτής, οι προσπάθειες του , δεν απέδωσαν τίποτε. Σκοπός του ταξιδιού του ήταν η εξέταση και η ρύθμιση της καταστάσεως των κρατουμένων Ισραηλιτών. Εζήτησε τις ακό­λουθες διαβεβαιώσεις: ότι από σήμερον θα κατηργούντο όλες οι εκτελέσεις των Ισραηλιτών, οι απομένοντες θα περέμενον εις τα στρατόπεδα συγκεν­τρώσεως και τα οποία δεν θα εκκενούντο. Εζήτησε επίσης να του παρουσιά­σουμε και μίαν κατάσταση των κρατουμένων Ισραηλιτών εις τα διάφο­ρα στρατόπεδα.

Επετεύχθη συμφωνία επί όλων των ανωτέρω ζητημάτων και ο Χίμλερ επανέλαβε ότι ήδη είχε δώσει τις σχετικές εντολές. Πράγματι, επειδή είχε λάβει την άδεια από τον Χίτλερ για την απελευθέρωση όλων των Πολωνέζων από το στρατόπεδον του Ράβενσμπρούκ, ο Χίμμλερ ήταν έτοιμος να απελευθερώσει και τις Ισραηλίτησες από το ίδιο στρατόπεδον, με την πρό­φαση ότι όλες τους ήσαν Πολωνοί υπήκοοι. Κατόπιν, απεσύρθη μετά του κ. Μασούρ για να διατυπώσουνε όλες τις λεπτομέρειες της συμφωνίας.

Προσπάθησα να τερματίσουμε τις συζητήσεις μας όσον το δυνατόν ταχύτερον για να δυνηθούμε να επιστρέψουμε, με τον Χίμλερ εις το Χόχενλίχεν, προς συνάντηση του Κόμητος Μπερναντόττε. Με όλη την ψυχή μου ήλπιζα ότι η τόσον ποθούμενη μεταξύ του Χίμμλερ και του Κόμητος επαφή θα επραγματοποιείτο επί τέλους.(Σέλεμπεργκ Β  Κατασκοπεία και Αντικατασκοπεία εις τον Β Παγκόσμιον Πόλεμον σελ 313-4)

[2] G. Reitlinger:  σελ 182

[3] C. Ryan:  σελ  385
[4] Σ' αυτή την κατάσταση βρισκόταν ο Χίμλερ στα μέσα του Απριλίου, όταν ο Σέλενμπεργκ τον πίεζε να πάρει στα χέρια του τα ηνία της Γερμανίας και να συνθηκολογήσει με τη Δύση. Εάν ο Χίμλερ ήταν όντως Φύρερ, θα ενεργούσε πράγματι όπως του υπεδείκνυε ο Σέλενμπεργκ. Αλλά δεν ήταν. Ο Χίτλερ ήταν ακόμα ζωντανός και τα υπολείμματα αφοσίωσης του Χίμλερ προς τον αρχηγό του. καθιστούσαν όλες τις ειλικρινείς και πειστικές συμβουλές του Σέλενμπεργκ μάταιες. Από ψυχολογικής πλευράς ήταν αδύνατον ο Χίμλερ να αποβάλει από το μυαλό του το Χίτλερ ή έστω να τον αγνοήσει. Κι αν ακόμα κάτι τέτοιο ήταν δυνατό, υπήρχαν περαιτέρω δυσκολίες. Εάν ο Χίμλερ αγνοούσε το Χίτλερ και τον εκθρόνιζε, υπήρχε άραγε η βεβαιότητα πως θα τον υπάκουαν; Διότι, για το γερμανικό λαό, όπως είχε συνειδητοποιήσει ο Σπέερ, ο Χίτλερ,

όσο ζούσε, ήταν ο μόνος που ενέπνεε υπακοή κι αφοσίωση άνευ όρων. Ήταν σαν ένα ξόρκι από το οποίο είχε μαγευτεί ολόκληρος ο γερμανικός λαός, ανάμεσά τους ο Χίμλερ και ο Σπέερ.(Τρεβορ-Ρόπερ σελ 235-6
[  5]
[  6]
[  7]
[ 8] Οι Σοβιετικοί έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον να εντοπίσουν το προσωπικό του Υπουργείου προπαγάνδας. Όλες οι γυναίκες περίπου 300 συνελήφθησαν και εκτοπίστηκαν .Καμία από αυτές δεν επέστρεψε  στη Γερμανία. 
[  9]
[10]

[11] Karl Κoller: Der letzte Monat σελ.19 και συνέχεια.

[12] On 21st April, General Ferdinand Schörner , commander of the largest and strongest army group on the Eastern Front [Army Group Centre], operating from down in the Carpathians to (234) almost as far as just south of Frankfurt-on-Oder, arrived to make a personal report on the situation to the Führer. They met in complete privacy and, as Jodl and I entered the Führer ís bunker that afternoon, Schörner was just taking leave of him. It was obvious that th e Führer had been greatly encouraged by their talk, for he uttered a few optimistic remarks which Schörner echoed and then invited us to congratulate Germanyís latest field-marshal. As the war conference progressed, it became very obvious that Schörner had imbued the Führer with an exaggerated confidence in his own front and leadership, and that Hitler was now clutching at this like a drowning man at a straw, despite the fact that in the final synthesis it was only a limited section of the front that was putting up any show of resistance. Things were becoming hopeless in the west and in Italy, the Russians were at the gates of Berlin. . . .