Ύστερ’ απ τον πόλεμο του ί897 — στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, ένας πατριωτικός-εθνικιστικός οργασμός παρατηρήθηκε. Ο εθνικισμός αυτός είχε κάθε λογής εκδηλώσεις: Βιβλία μεγαλοϊδεατικά, όπως λ.χ του Δημήτριου Αναστασόπουλου του Αθηναίου, που ζητούσε με εύγλωττα και ωργισμένα κηρύγματα να σώσουμε την ελληνική επιρροή στα Ιεροσόλυμα (Οι Πανσλαβισταί μεγάλοι εχθροί του Γένους), του Ν. Καζάζη, του Περικλή Γιαννόπουλου που ήθελε προπάντων μια αισθητική αναγέννησι, του Ι. Δραγούμη που ήταν άνθρωπος της πράξεως και του λόγου κ’ έγραφε εθνικά βιβλία που υπογράμμιζαν την αξία του Μακεδονικού Αγώνα και των Εθνικών οργανώσεων στην Τουρκία.Έπρεπε να δοθή περιεχόμενο στον Ελληνικό πατριωτισμό.
Σατιρικό και λιβελλογραφικό ήταν το χαωτικό τάλαντο τον πρώτου, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε απ τα σκορπισμένα στις εφημερίδες και τα περιοδικά άρθρα του κι απ τα πολεμικά του φυλλάδια «Νέον Πνεύμα» και «Έκκλησις προς το Πανελλήνιον Κοινόν». Προπαγανδίζοντας τον Ελληνισμό— την επιστροφή, στην Ελληνική γη, στο Ελληνικό χρώμα, στην Ελληνική γραμμή, ζητώντας την απαλλαγή μας από τη Φράγκικη επίδρασι με τα πιο ανθελληνικά, όπως παρατήρησε ο Νιρβάνας, φραστικά μέσα, ο Περικλής Γιαννόπουλος είχε γράψει ένα πλήθος βιβλία (Εθνικά Ιδανικά, Ελλ. Αρχιτεκτονική, Ελληνική Γλυπτική, Ελληνική Ζωγραφική, Ελληνική Μουσική, Ελληνική Γλώσσα, Ελληνική Φιλολογία, Ελληνική Γραμμή και χρώμα, Ελληνική Εκκλησία, Πολυτεχνείον, Πανεπιστήμιον, Πολίτευμα, Η Ελληνίς, Σαλπίσματα, Οι Θεοί, Ελληνική Αναγέννησις, ο Έλλην). Όλην αυτή την παραγωγή , όπου αναρίθμητα ήταν τα κεφαλαία γράμματα την εξαφάνισε, όταν είδε πως δε βρέθηκε κανένας να βοηθήση την έκδοσί της. Έπειτα αυτοκτόνησε κατά τρόπον που έδειχνε την έλλειψι ηθικής και πνευματικής ισορροπίας. Την τυπωμένη εδώ κ' εκεί παραγωγή του Γιαννόπουλου συγκέντρωσε ο Γ, Κατσίμπαλης σ’ ένα πολυσέλιδο τεύχος των «Νέων Γραμμάτων» , που παρουσιάζει ζωηρό ενδιαφέρον (αριθ. 1-3, 1938).
Η κεντρική ιδέα του αισθητικού πατριωτισμού του Γιαννόπουλου είναι δανεισμένη από τον Ταίν. Ο συγγραφέας της «Εκκλήσεως» ειν' ένας πιστός της μοιροκρατικής θεωρίας του «περιβάλλοντος». Οι Έλληνες κάθε εποχής δεν είναι τίποτε. Η Ελληνική γη είναι το παν. Γέννημά της θαυμάσιο είναι το «Ελληνικό ζώο». Αυτό το κήρυγμα ο Κώστας Χατζόπουλος το χαρακτήριζε ως αισθητικό ψευτοπατριωτισμό. «Το φύσει φύσεως τελείας Ελληνικόν Ζώον , τελειότερον παντός άλλου κτλ , ανήλθεν εντελώς εις τον τύπον άνθρωπος , κατά την Παλαιάν μας εποχήν , και τέλειος άνθρωπος –θεός κατά την Αθηναϊκήν. Ο Αρχαίος Ελληνισμός έθιξε το θείον πλάσας τας Αθήνας .
Εδώ …ημείς οι ίδιοι ερχόμενοι από τα απειράριθμα Αιώνια Ελληνικά Γένη , πολυειδείς και πολύμορφοι , εσυγκεντρώθημεν , ηνώθημεν και επλάσαμεν νέον Γένος το : Αθηναϊκόν . Και το Γένος αυτό τότε κτλ εκδηλούται θαυμάσια, τελειώνει τον Άνθρωπον ιδεολογικώς και πραγματικώς , συνθέτει , εκδηλώνει και τελειώνει τον Ανθρωπισμόν ιδεολογικώς , την υπερτάτην θρησκείαν της Οικουμένης , η οποία πριλαμβάνεται εις το ιερώτατον τριαδικόν σύμβολον: Ωραίον, Αληθές, Αγαθόν…Αι θεουργικαί θρησκείαι , όλαι ανεξαιρέτως , είναι δευτερεύουσαι , κατώτεραι , είναι δια τα πλήθη , απευθύνονται εις το αίσθημα μόνον. Οιαδήποτε θεουργική , δογματική θρησκεία άλλη , μη δεχομένη να συνυπάρχη υπό την ανωτέραν αυτήν , την Πνευματικώς πανελευθέραν , χωρίς να θέλη ν' αναμιχθή εις τα έργα και τα δόγματα, είναι απλώς ανήθικος». Και πρέπει να πολεμιέται απ την πολιτεία. Όποια θρησκεία τέτοια θέλει να μοναρχίση είναι «κακούργα», γεννάει «παπισμούς»- σαπίζει τους λαούς ... Όλη η Ελληνική μας ιστορία ως την «Αλεξανδρινή εμφάνισι» είναι μόνο «Ανατροφή, Εκπαίδευσις, Οργάνωσις, εξάσκησις της φυλής» σ' όλους τους ανθρώπινους αγώνες, συνείδησις, μελέτη και έκφρασις και συστηματοποίησις τους σε «φαεινότατα αξιώματα , αφθάστου διανοητικής ουσίας, δυνάμεως και καλλονής μορφής... Αι Αθήναι είναι σχολείον ανθρωποπλαστικόν και εθνοπλαστικόν. Ημείς κτλ , θέτομεν τα θεμέλια των ανθρωπίνων πολιτισμών. Είμεθα ο τρελός έφηβος , ο όλος φως, χαρά , ορμή, έρως, φίλημα, είμεθα ο ποιητής , ο ψάλτης, ο μάντις κτλ θίγομεν με απαράμιλλον ασφάλειαν τας ακροτάτας εκδηλώσεις του Ζώου «Άνθρωπος», με διαίσθησιν και διόρασιν, ώστε μετά τόσους αιώνας οι τωρινοί σοφοί με τα χίλια των εργαλεία και γυαλιά να είναι εμπρός ημών τότε παπουτσήδες! Νέοι και Νέαι! Αγαπήσετε με πάθος πύρινον την Μητέρα Γην.... Και τότε η Μητέρα Ελληνική Γη, αγαλλομένη έως τα βάθη των σπλάχνων της θα αισθάνεται τα στήθη της να φουσκώνουν από τας ηδονάς της συλλήψεως!» Οι Έλληνες που εξανθρώπισαν άλλοτε την Οικουμένη θα την εξανθρωπίσουν ξανά, και η Αθήνα θα ξαναγίνη το μεγάλο πνευματικό κέντρο της Γης!...
Ακολουθούν ένας ύμνος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ήταν «ο ώριμος ανδρικός εγκέφαλος του Ελληνισμού», μια εξήγησις της Βυζαντινής εποχής και το συμπέρασμα πως η «Ελληνική φυλή» πρέπει να περιορίση το χριστιανικό της συναίσθημα στα λογικά και πραγματικά του όρια - πρέπει να ξαναγυρίση στον εαυτό της -στην Ελληνική Γη, «που σηκώνεται και τρώει τον κάθε ξένο».
Σατιρικό και λιβελλογραφικό ήταν το χαωτικό τάλαντο τον πρώτου, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε απ τα σκορπισμένα στις εφημερίδες και τα περιοδικά άρθρα του κι απ τα πολεμικά του φυλλάδια «Νέον Πνεύμα» και «Έκκλησις προς το Πανελλήνιον Κοινόν». Προπαγανδίζοντας τον Ελληνισμό— την επιστροφή, στην Ελληνική γη, στο Ελληνικό χρώμα, στην Ελληνική γραμμή, ζητώντας την απαλλαγή μας από τη Φράγκικη επίδρασι με τα πιο ανθελληνικά, όπως παρατήρησε ο Νιρβάνας, φραστικά μέσα, ο Περικλής Γιαννόπουλος είχε γράψει ένα πλήθος βιβλία (Εθνικά Ιδανικά, Ελλ. Αρχιτεκτονική, Ελληνική Γλυπτική, Ελληνική Ζωγραφική, Ελληνική Μουσική, Ελληνική Γλώσσα, Ελληνική Φιλολογία, Ελληνική Γραμμή και χρώμα, Ελληνική Εκκλησία, Πολυτεχνείον, Πανεπιστήμιον, Πολίτευμα, Η Ελληνίς, Σαλπίσματα, Οι Θεοί, Ελληνική Αναγέννησις, ο Έλλην). Όλην αυτή την παραγωγή , όπου αναρίθμητα ήταν τα κεφαλαία γράμματα την εξαφάνισε, όταν είδε πως δε βρέθηκε κανένας να βοηθήση την έκδοσί της. Έπειτα αυτοκτόνησε κατά τρόπον που έδειχνε την έλλειψι ηθικής και πνευματικής ισορροπίας. Την τυπωμένη εδώ κ' εκεί παραγωγή του Γιαννόπουλου συγκέντρωσε ο Γ, Κατσίμπαλης σ’ ένα πολυσέλιδο τεύχος των «Νέων Γραμμάτων» , που παρουσιάζει ζωηρό ενδιαφέρον (αριθ. 1-3, 1938).
Η κεντρική ιδέα του αισθητικού πατριωτισμού του Γιαννόπουλου είναι δανεισμένη από τον Ταίν. Ο συγγραφέας της «Εκκλήσεως» ειν' ένας πιστός της μοιροκρατικής θεωρίας του «περιβάλλοντος». Οι Έλληνες κάθε εποχής δεν είναι τίποτε. Η Ελληνική γη είναι το παν. Γέννημά της θαυμάσιο είναι το «Ελληνικό ζώο». Αυτό το κήρυγμα ο Κώστας Χατζόπουλος το χαρακτήριζε ως αισθητικό ψευτοπατριωτισμό. «Το φύσει φύσεως τελείας Ελληνικόν Ζώον , τελειότερον παντός άλλου κτλ , ανήλθεν εντελώς εις τον τύπον άνθρωπος , κατά την Παλαιάν μας εποχήν , και τέλειος άνθρωπος –θεός κατά την Αθηναϊκήν. Ο Αρχαίος Ελληνισμός έθιξε το θείον πλάσας τας Αθήνας .
Εδώ …ημείς οι ίδιοι ερχόμενοι από τα απειράριθμα Αιώνια Ελληνικά Γένη , πολυειδείς και πολύμορφοι , εσυγκεντρώθημεν , ηνώθημεν και επλάσαμεν νέον Γένος το : Αθηναϊκόν . Και το Γένος αυτό τότε κτλ εκδηλούται θαυμάσια, τελειώνει τον Άνθρωπον ιδεολογικώς και πραγματικώς , συνθέτει , εκδηλώνει και τελειώνει τον Ανθρωπισμόν ιδεολογικώς , την υπερτάτην θρησκείαν της Οικουμένης , η οποία πριλαμβάνεται εις το ιερώτατον τριαδικόν σύμβολον: Ωραίον, Αληθές, Αγαθόν…Αι θεουργικαί θρησκείαι , όλαι ανεξαιρέτως , είναι δευτερεύουσαι , κατώτεραι , είναι δια τα πλήθη , απευθύνονται εις το αίσθημα μόνον. Οιαδήποτε θεουργική , δογματική θρησκεία άλλη , μη δεχομένη να συνυπάρχη υπό την ανωτέραν αυτήν , την Πνευματικώς πανελευθέραν , χωρίς να θέλη ν' αναμιχθή εις τα έργα και τα δόγματα, είναι απλώς ανήθικος». Και πρέπει να πολεμιέται απ την πολιτεία. Όποια θρησκεία τέτοια θέλει να μοναρχίση είναι «κακούργα», γεννάει «παπισμούς»- σαπίζει τους λαούς ... Όλη η Ελληνική μας ιστορία ως την «Αλεξανδρινή εμφάνισι» είναι μόνο «Ανατροφή, Εκπαίδευσις, Οργάνωσις, εξάσκησις της φυλής» σ' όλους τους ανθρώπινους αγώνες, συνείδησις, μελέτη και έκφρασις και συστηματοποίησις τους σε «φαεινότατα αξιώματα , αφθάστου διανοητικής ουσίας, δυνάμεως και καλλονής μορφής... Αι Αθήναι είναι σχολείον ανθρωποπλαστικόν και εθνοπλαστικόν. Ημείς κτλ , θέτομεν τα θεμέλια των ανθρωπίνων πολιτισμών. Είμεθα ο τρελός έφηβος , ο όλος φως, χαρά , ορμή, έρως, φίλημα, είμεθα ο ποιητής , ο ψάλτης, ο μάντις κτλ θίγομεν με απαράμιλλον ασφάλειαν τας ακροτάτας εκδηλώσεις του Ζώου «Άνθρωπος», με διαίσθησιν και διόρασιν, ώστε μετά τόσους αιώνας οι τωρινοί σοφοί με τα χίλια των εργαλεία και γυαλιά να είναι εμπρός ημών τότε παπουτσήδες! Νέοι και Νέαι! Αγαπήσετε με πάθος πύρινον την Μητέρα Γην.... Και τότε η Μητέρα Ελληνική Γη, αγαλλομένη έως τα βάθη των σπλάχνων της θα αισθάνεται τα στήθη της να φουσκώνουν από τας ηδονάς της συλλήψεως!» Οι Έλληνες που εξανθρώπισαν άλλοτε την Οικουμένη θα την εξανθρωπίσουν ξανά, και η Αθήνα θα ξαναγίνη το μεγάλο πνευματικό κέντρο της Γης!...
Ακολουθούν ένας ύμνος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ήταν «ο ώριμος ανδρικός εγκέφαλος του Ελληνισμού», μια εξήγησις της Βυζαντινής εποχής και το συμπέρασμα πως η «Ελληνική φυλή» πρέπει να περιορίση το χριστιανικό της συναίσθημα στα λογικά και πραγματικά του όρια - πρέπει να ξαναγυρίση στον εαυτό της -στην Ελληνική Γη, «που σηκώνεται και τρώει τον κάθε ξένο».
Από όλον αυτό το βερμπαλισμό και την ωργισμένη ωραιολογία, από τον προχειρολόγο, και σα μεθυσμένο Ελληνοπαθή ρωμαντισμό, ο στοχαστικός αναγνώστης σήμερα δεν αποκομίζει τίποτε θετικό. Δεν υπάρχει καμμιά πνευματική ισορροπία, καμμιά επιστημοσύνη, κανένας λογικός ειρμός στους παράδοξους λίβελλους του Γιαννόπουλου, που πρέπει περισσότερο να τον αντιμετωπίσουμε σαν ένα κήρυκα ωφέλιμων μύθων , μύθων που όταν τους πιστεύη κανείς, γίνεται εθνικώς πιο περήφανος. Στο θάνατο του Γιαννόπουλου επακολουθούν πολεμικοί θρίαμβοι.
Η προφορική του προπαγάνδα είχε πιο πολλούς καρπούς από τα παράδοξά του φυλλάδια και τα σατιρικά του άρθρα, όπου ο φραστικός τρόπος του δημοσιογράφου Βλάση Γαβριηλίδη (συσσώρευσις και αντίθεσις, ροπή προς κάθε εμφατική επανάλειψι) αναπτύσσει μια φτωχή φιλοσοφία δανεισμένη από τον Ιππόλυτο Ταιν , που ήταν αριστοτέχνης του λόγου.
Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Ίων (ή Ιωάννης ) Δραγούμης (1878-1920), φίλος και θαυμαστής του Γιαννόπουλου, προξενικός και διπλωματικός υπάλληλος , οργανωτής των δυνάμεων του σκλάβου Ελληνισμού, έτοιμος να θυσιάση τη ζωή των άλλων , ή τη ζωή του, για να εξυπηρετήση τις πολιτικές του ιδέες- συγγραφέας αντιρρητορικός που τα βιβλία του γραμμένα στην απλή γλώσσα, απερίτεχνη και στεγνή, βοηθούν είτε υπογραμμίζουν τη δράσι του, ολοκληρώνουν την πολιτική του προσωπικότητα («Μαρτύρων και ηρώων αίμα» 1907. «Σαμοθράκη» 1908 , «Όσοι Ζωντανοί» 1911, «Ελληνικός Πολιτισμός» 1914, «Σταμάτημα», «Μονοπάτι»).
Η προφορική του προπαγάνδα είχε πιο πολλούς καρπούς από τα παράδοξά του φυλλάδια και τα σατιρικά του άρθρα, όπου ο φραστικός τρόπος του δημοσιογράφου Βλάση Γαβριηλίδη (συσσώρευσις και αντίθεσις, ροπή προς κάθε εμφατική επανάλειψι) αναπτύσσει μια φτωχή φιλοσοφία δανεισμένη από τον Ιππόλυτο Ταιν , που ήταν αριστοτέχνης του λόγου.
Περισσότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Ίων (ή Ιωάννης ) Δραγούμης (1878-1920), φίλος και θαυμαστής του Γιαννόπουλου, προξενικός και διπλωματικός υπάλληλος , οργανωτής των δυνάμεων του σκλάβου Ελληνισμού, έτοιμος να θυσιάση τη ζωή των άλλων , ή τη ζωή του, για να εξυπηρετήση τις πολιτικές του ιδέες- συγγραφέας αντιρρητορικός που τα βιβλία του γραμμένα στην απλή γλώσσα, απερίτεχνη και στεγνή, βοηθούν είτε υπογραμμίζουν τη δράσι του, ολοκληρώνουν την πολιτική του προσωπικότητα («Μαρτύρων και ηρώων αίμα» 1907. «Σαμοθράκη» 1908 , «Όσοι Ζωντανοί» 1911, «Ελληνικός Πολιτισμός» 1914, «Σταμάτημα», «Μονοπάτι»).
«Τα λογοτεχνικά έργα του Ίωνος Δραγούμη, παρατηρεί σωστά ο Κ. Παράσχος, δεν υπάγονται σε κανένα από τα γνωστά είδη, αλλά μάλλον συγγενεύουν με ωρισμένα ιδιότυπα έργα, σαν «Το ταξίδι στη Σπάρτη» του Μπαρρές , που είναι κράμα από κηρύγματα ιδεολογικά, κομμάτια αυτοβιογραφίας, ιδιαίτερες εντυπώσεις, σελίδες ημερολογίου, αναλύσεις ψυχικών καταστάσεων και στα οποία περισσότερο παρ’ όσο στα έργα , τον κύριο χαρακτήρα δίνει ο τόνος. Ό,τι έγραψε ο Δραγούμης ξεχωρίζει αμέσως από τον τόνο -τόνο όχι ανθρώπου των γραμμάτων , αλλά μιας πλούσιας προσωπικότητος που θέλει προπαντός να εκφρασθή. Στα έργα του που μπορούν να ονομασθούν όπως και του Μπαρρές …idéologies passionées κτλ βρίσκει κανείς μαζί και πλάι σε πολιτικές συζητήσεις κ’ ενέργειες, και σε κηρύγματα εθνικιστικά, σελίδες αυτοβιογραφικές , ταξιδιωτικές εντυπώσεις, λυρικές περιγραφές , όπως η «θάλασσα» στη «Σαμοθράκη» , ερωτικές εξομολογήσεις, όπως η θαυμάσια Αγνή των «Μαρτύρων καΙ Ηρώων Αίμα», σκέψεις καθαρά φιλοσοφικές όπως το «Αιώνων Διάβα στο «’Οσοι Ζωντανοί» , σχεδόν ξηρά επιστημονικές αναλύσεις ζητημάτων, όπως της Ελληνικής φυλής στο ίδιο βιβλίο. Και μαζί μ’ αυτά έναν άνθρωπο που ενθουσιάζεται , που θυμώνει , που ατονεί , που αυτοκεντρίζεται, που ρεμβάζει και δρα , που διχάζεται και κατόπι σε μια πύρινη στιγμή δράσεως βρίσκει την ενότητά του.».
Πατριδολατρεία και εγωλατρεία, Ελληνοκεντρισμός και εγωκεντρισμός- ιδού ο Δραγούμης , εθνοκήρυκας, συγγραφέας, συνωμότης,μεγαλοϊδεάτης, επαναστάτης.
(Από την Ιστορία της Νέας Ελληνικής λογοτεχνίας. Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ 1948)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου