ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΠΟΝΑΝΟΣ ΓΡ: Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ

Όπως κάθε πρωί, εκείνο το Σάββατον, 20 Ιουλίου 1974, ετοιμαζόμουν να προσέλθω ενωρίς στο γραφείον μου. Πριν όμως εξέλθω από την κατοικίαν του Αρχηγού, επί της οδού Μεσογείων, την οποίαν και εχρησιμοποίουν τότε, έλαβα τηλεφώνημα του αξιωματικού υπηρεσίας του Αρχηγείου, ο οποίος μου ανέφερεν ότι τουρκικοί δυνάμεις πραγματοποιούν απόβασιν στην Κύπρον.

Ήτο 6.15' πρωϊνή. Δια να μη καθυστερήσω έστω και τα ελάχιστα λεπτά που απητούντο δια να φθάσω στο γραφείον μου, τον διέταξα να κηρύξη κατάστασιν γενικής επιφυλακής, δι' όλας τας Ελληνικάς Ενόπλους Δυνάμεις. Επί­σης να διαβιβάση εις το Γενικόν Επιτελείον της Εθνικής Φρουράς Κύπρου την εντολήν όπως αρχίση αμέσως η εφαρμογή του σχεδίου αμύνης της νήσου. Βεβαίως η εφαρμογή του σχεδίου προεβλέπετο αμέσως και άνευ ετέρας διαταγής , εις περίπτωσιν εχθρικής επιθέσεως εναντίον της νήσου.

Τέλος διέταξα να ολοκληρωθή υπό του ΓΕΕΦ η επιστράτευσις της Εθνικής φρουράς. Μετά ταύτα, έσπευσα στο Αρχηγείον. Κατά την είσοδόν μου στο γραφείον μου, με ηκολούθησαν εντός αύτου ο Αντισυνταγματάρχης Μιχαήλ Πηλιχός και οι Ταγματάρχαι Χαρ. Παλαΐνης και Γερ. Ματάτσης. Οι δύο πρώτοι, έφερον στολήν εκστρατείας και τα πιστόλια των. Πριν ακόμη κρεμάσω το πηλίκιόν μου και καθίσω στο γραφείον, τόσον ο Πηλιχός όσον και ο Παλαϊνης ήρχισαν εις έντονον ύφος και χειρονομούντες, να μου λέγουν ότι η ΕΛΔΥΚ βάλλεται και επιβάλλεται να αντιδράσωμεν αμέσως.

Προς στιγμήν αιφνιδιάσθηκα. Ήτο φυσικόν να μη αναμένη ο Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων να του λέγουν ο κ. Πηλιχός και ο κ. Παλαϊνης τι να κάμη. Διετήρησα όμως την ψυχραιμίαν μου και τους απέπεμψα εις αυστηρόν τόνον, σχεδόν σκαιώς. Τους διέταξα να τσακισθούν να επιστρέψουν στα γραφεία των και αυτοί και ωρισμένοι άλλοι αξιωματικοί, που είχον εν τω μεταξύ συγκεντρωθή στο συνεχόμενον και ανοικτόν κατ' εκείνην την ώραν γραφείον του υπασπιστού μου Ταγματάρχου Κ. Τριανταφύλλου.

Επειθάρχησαν όλοι αμέσως, με καταφανή την έκπληξίν των εκ της αυστηρότητος ­του ύφους μου, δοθέντος ότι σπανίως εφώναζα προς αξιωματικούς και την πειθαρχίαν επέβαλα καθ' όλον μου τον στρατιωτικόν βίον, χωρίς να χρειάζεται να υψώσω την φωνήν μου. Αλλ' ήτο φυσικόν να εκνευρισθώ. Ευρισκόμεθα ενώπιον μιας δραματικής εξελίξεως και οι άνθρωποι του περιγύ­ρου του Ιωαννίδη επίστευαν ότι δύνανται να διευθύνουν ακόμη και το Αρχη­γείον!

Εξηφανίσθησαν εν ριπή οφθαλμού. Και τότε είπα στον Ματάτσην να καλέση αμέσως εκ μέρους μου τους Αρχηγούς Γαλατσάνον, Αραπάκην και Παπανικολάου να προσέλθουν στο γραφείον μου. Τότε εισήλθεν ο Υποστράτηγος Κων. Χανιώτης, ο οποίος και με ενημέρωσεν επί της καταστάσεως.

Aφού  μου ανέφερεν ότι αι διαταγαί μου προς το ΓΕΕΦ ήδη διεβιβάσθησαν, μου περιέγραψεν ως εξής τα πράγματα:

Τουρκικά αποβατικά σκάφη, υποστηριζόμενα από αέρος και θαλάσσης, αποβιβάζουν δυνάμεις στην περιοχήν Κυρηνείας, ενώ ταυτοχρόνως ελικόπτερα μεταφέρουν αλεξιπτωτιστάς εντός των τουρκοκυπριακών θυλάκων Λευκωσίας - Αγύρτας. Παραλλήλως, η Τουρκική αεροπορία βομβαρδίζει στόχους εντός του Ελληνοκυπριακού τομέως της Λευκωσίας.

Μετά την ενημέρωσίν μου αυτήν από τον Χανιώτην, προσήλθον οι εν τω μεταξύ κληθέντες Αρχηγοί, όπως και ο Υπαρχηγός του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων Αντιστράτηγος Κυριακόπουλος. Όλοι ήσαν ενημερωμένοι και δέν εχρειάζετο να προσθέσω τίποτε εις όσα εγνώριζαν. Ήξευραν όσα και εγώ. Δια να μη χάνεται χρόνος λοιπόν, τους είπα ότι πρέπει να ελέγξουν την ετοιμότητα εφαρμογής των σχεδίων των δια τον Ελληνικόν χώρον, να παρακολουθούν στενώς την κατάστασιν και να είναι έτοιμοι να εφαρμόσουν το σχέδιον ενισχύσεως της Κύπρου, ευθύς ως τους διατάξω. Διέταξα επίσης τον Κυριακόπουλον να θέση αμέσως εις λειτουργίαν την αίθουσαν επιχειρήσεων. Εν τω μεταξύ είχε προσέλθη και ο Ιωαννίδης. Παρηκολούθει όσα έλεγα προς τους Αρχηγούς, χωρίς να επεμβαίνη. Είχεν όμως καταληφθή υπό νευρικότητος. Αλλά, προφανώς λόγω της ψυχραιμίας και της αποφασιστικότητος με την οποίαν οι υπόλοιποι αντιμετωπίζαμε την κατάστασιν και ελαμβάναμε τας αποφάσεις μας, ηρέμησε και στο τέλος μου είπε: «Όλα θα πάνε καλά».

Είχεν όμως αρχίσει να χάνη το παιγνίδι. Τώρα δέν ήτο δυνατόν να αποφασίζη εκείνος. Το Αρχηγείον διεδραμάτιζε τον αποφασιστικόν του ρόλον και ο Ιωαννίδης μοιραίως περιήρχετο πλέον στο περιθώριον.

Όταν έφυγαν όλοι από το γραφείον μου, ετηλεφώνησα στον Πρόεδρον Γκιζίκην και του εζήτησα όπως συγκαλέση δια την 8ην πρωϊνήν το Πολεμικόν Συμβούλιον, προκειμένου να συνεδριάση υπό την προεδρίαν του στο Αρχηγείον Ενόπλων Δυνάμεων, προς λήψιν αποφάσεων. Ο Γκιζίκης, παρ' ότι είχεν ενημερωθή επί των εξελίξεων, έφερεν αντιρρήσεις δια τον χρόνον συγκλήσεως του Συμβουλίου και ήθελε να το συγκαλέση αργότερα. Του ετόνισα ότι η κατάστασις δεν επιτρέπει απώλειαν χρόνου και, προ της επιμονής μου συνεφώνησε, αναλαβών μάλιστα να ειδοποιήση ο ίδιος τον Πρωθυπουργόν. 

Εν συνεχεία εκάλεσα τον Κυριακόπουλον και του είπα να ετοιμάση την αίθουσαν ενημερώσεων ώστε να πραγματοποιηθή εκεί η συνεδρίασις του Πολεμικού Συμβουλίου. Και την ώραν που ο Κυριακόπουλος εξήρχετο του γραφείου μου, διεσταυρώθη με τον πρεσβευτήν των Ηνωμένων Πολιτειών Χένρυ Τάσκα, ο οποίος ήρχετο να με συναντήση, συνοδευόμενος από τον Αμερικανόν Αντισυνταγματάρχην Έβερτ Μάρντερ, ο οποίος μάλιστα κατείχεν άριστα την Ελληνικήν γλώσσαν και είχεν αποφοιτήσει από την Ανωτέραν Σχολήν Πολέμου της Θεσσαλονίκης.

Ο Τάσκα ήτο ανήσυχος και νευρικός. Αφού με εχαιρέτησε, είσήλθεν αμέσως εις το θέμα, δια το οποίον και ήλθε:

- Κύριε Αρχηγέ, μη πάτε σε πόλεμο και εγώ σας υπόσχομαι να σταματήσω τους Τούρκους!

Του απήντησα ότι εφ' όσον υπάρχει τοιαύτη δυνατότης, πρέπει να κινηθή ταχύτατα, διότι η οργή του Ελληνικού λαού είναι δικαία και επικίνδυνος. Μετέφραζεν ο Μάρντερ. Ο Τάσκα εφαίνετο έτοιμος κάτι να απαντήση, αλλ' εκείνην την στιγμήν εισήλθε στο γραφείον μου ο Ανδρουτσόπουλος, συνοδευόμενος από τον υπουργόν Προεδρίας Κ. Ράλλην. Απηυθύνθη αμέσως προς τον Πρεσβευτήν των ΗΠΑ και του είπεν ότι η τουρκική ενέργεια είναι αδικαιολόγητος και η Ελληνική πλευρά θα αντιδράση αναλόγως. Ακριβώς εις αυτό το σημείον τής συζητήσεως, επανήλθε στο γραφείον μου ο Ιωαννίδης ο οποίος είπε στον Τάσκα:

Αφού οι Τούρκοι θέλουν πόλεμον, θα τον έχουν. Οι συνέπειες όμως θα βαρύνουν εσάς!

Τα πνεύματα ενεφανίζοντο ωξημένα και ο Τάσκα προσεπάθησε να τα ηρεμήση, επιχειρών να αρχίση διάλογον με τον Ανδρουτσόπουλον. Ο τελευταίος όμως του είπεν ότι δεν έχει χρόνον δια συζητήσεις, διότι αρχίζει η συνεδρίασις του Πολεμικού Συμβουλίου και δεν είναι ορθόν να αναμένη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος είχεν ήδη προσέλθει. Ο Τάσκα, συνοδευόμενος πάντοτε από τον Μάρτντερ απεχώρησε και εγώ με τον Ανδρουτσόπουλον κατηυθύνθημεν στην αίθουσαν επιχειρήσεων.

Το πολεμικόν Συμβούλιον ήρχισε την 8ην ακριβώς και εις αυτό έλαβον μέρος, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Γκιζίκης, ο Ανδρουτσόπουλος, οι υπουργοί Προεδρίας Κ. Ράλλης, Εξωτερικών Κυπραίος, Συντονισμού Ηλ. Μπαλόπουλος, Εθν. Αμύνης Ε. Λατσούδης, Εσωτερικών Β. Τσούμπας, Δημ. Τάξεως Γ. Τσουμάνης, Εμπορίου Ελευθερίου, εγώ και οι τρεις Αρχηγοί των Κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων Γαλατσάνος, Αραπάκης και Παπανικολάου, ο Υποστράτηγος Χανιώτης και οι αρμόδιοι επιτελείς αξιωματικοί όλων των Αρχηγείων, καθώς και ο Ιωαννίδης.

Αρχικώς ενημέρωσα τους παριστάμενους επί της εξελίξεως της τουρκικής αποβατικής ενεργείας και εν συνεχεία εζήτησα τον καθορισμόν της κυβερνητικής γραμμής, την οποίαν και θα υλοποιήσουν αι Ένοπλοι Δυνάμεις. Ομίλησε πρώτος ο Ανδρουτσόπουλος. Είπεν ότι το δίκαιον είναι με το μέρος μας και ότι το ΝΑΤΟ και αι Ηνωμέναι Πολιτείαι πρέπει να επέμβουν και να υποχρεώσουν την Τουρκίαν να σταματήση την επιχείρησιν.

Ακολούθως ο Τσουμάνης με ηρώτησε δια τας πολεμικάς δυνατότητας της χώρας και απήντησα ότι δεν δυνάμεθα να βοηθήσωμεν αποφασιστικώς τον αμυντικόν αγώνα της Εθνικής Φρουράς εις Κύπρον, χωρίς αεροπορικήν υποστήριξιν. Στον Έβρον όμως και τα νησιά, είμεθα έτοιμοι να αντιδράσωμεν με επιτυχίαν, εάν οιΤούρκοι επιτεθούν εκεί.

Ο Τσούμπας εξέφρασεν αμφιβολίας δια την ικανότητα της Εθνικής Φρουράς να αμυνθή αποτελεσματικώς και επρότεινεν όπως η Ελλάς κηρύξη γενικήν επιστράτευσιν. Τότε επενέβη ο Μπαλόπουλος και είπεν ότι εάν κηρυχθή γενική επιστράτευσις, θέλει περιθώριον δύο ωρών προ της αναγγελίας της, ώστε να προλάβη να δεσμεύση τας καταθέσεις των Τραπεζών, ώστε να εκμηδενισθή ο κίνδυνος συνωστισμού των καταθετών και δημιουργίας ατμοσφαίρας πανικού στην οικονομίαν. (Ο πρώτος που απέσυρε τας καταθέσεις του από την Τράπεζαν προτού δεσμευθούν ήτο ο Αραπάκης).

Ακολούθως ο Ανδρουτσόπουλος ηρώτησε τους Αρχηγούς των τριών Κλάδων, δια τας δυνατότητάς των. Ο Γαλατσάνος δεν ωμίλησε, διότι ήδη τον είχα καλύψει. Ο Αραπάκης είπεν ότι έχει πέντε υποβρύχια εν ενεργεία και ένα εν παροπλισμώ), το οποίον όμως θα ενεργοποίηση. Ο Παπανικολάου είπεν ότι η Αεροπορία, εάν απαιτηθή, θα πράξη το καθήκον της και ότι πρέπει να επιστρατευθή και η Πολιτική αεροπορία.

Ολίγον προ της λήξεως της συνεδριάσεως του Πολεμικού Συμβουλίου, ο Χανιώτης ανέφερεν ότι η ΕΛΔΥΚ ήδη βάλλεται υπό των Τούρκων και η τουρκική πολεμική αεροπορία βομβαρδίζει κατωκημένας περιοχάς. Ο Ιωαννίδης, ο οποίος κάθε τόσον έλεγε προς τον Ανδρουτσόπουλον «να σταματήση το κουβεντολόϊ και να αρχίση η δράσις», εκμεταλλευόμενος την ψυχολογίαν που εδημιούργησεν η αναφορά του Χανιώτη, ηγέρθη εκ της θέσεως του και εφώναξε:
— Σταματήστε. Έχουμε πόλεμο!
Τελικώς, το Πολεμικόν Συμβούλιον έλαβε τας εξής αποφάσεις:
— Κήρυξις γενικής επιστρατεύσεως.
— Ανάληψις δραστηρίας διπλωματικής μάχης δια την διαφώτισιν της διεθνούς κοινής γνώμης και των ξένων κυβερνήσεων, επί του απροκλήτου και αδίκου της τουρκικής επιθέσεως εις Κύπρον.
— Ανάκλησις του εν Αγκύρα Έλληνος πρεσβευτού.
— Ανάκλησις των Ελλήνων αξιωματικών απο το Στρατηγείον ΝΑΤΟ Σμύρνης και διαταγή προς τους εις τα άλλα Στρατηγεία της συμμαχίας, να ετοιμασθούν προς άμεσον αναχώρησιν και επαναπατρισμόν, ευθύς ως διαταχθούν.
— Προσφυγή στο Συμβούλιον Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Η συνεδρίασις αυτή του Πολεμικού Συμβουλίου, υπήρξεν η μοναδική και άπαντα τα λεχθέντα υπό των μετασχόντων αυτής έχουν μαγνητοφωνηθή. Όταν ετελείωσεν η συνεδρίασις, απεσύρθην με τους τρεις άλλους Αρχηγούς στο γραφείο μου, όπου συσκεφθήκαμε επί του πρακτέου. Παρών ήτο και ο Κυριακόπουλος. Ελάβαμε τας εξής αποφάσεις και εδώσαμε τας δεούσας εντολάς δια την υλοποίησίν των:
α. Κύπρος: Άμυνα της Εθνικής Φρουράς όπως προβλέπεται από το σχέδιον και ολοκλήρωσις της επιστρατεύσεως.
β. Ελλάς: Στρατός: Ετοιμότης ενισχύσεως του αγώνος της Εθνικής Φρουράς εις Κύπρον, αναλόγως της εξελίξεως της καταστάσεως και κατόπιν διαταγής του Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων.
— Άμεσος προώθησις στον Έβρον των εις Αθήνας ευρισκομένων μονάδων γαλλικών αρμάτων μάχης, ενός εισέτι τάγματος πεζικού και δύο λόχων ερπυστριοφόρων οχημάτων μεταφοράς προσωπικού.
— Άμεσος στρώσις των υπό των σχεδίων προβλεπομένων ναρκοπεδίων εις περιοχήν Έβρου.
— Ενίσχυσις των νήσων του Αιγαίου κατά σειράν ευαισθησίας των και πέραν των σχεδίων, δια τεσσάρων ταγμάτων πεζικού, εξ ιλών μέσων αρμάτων, τριών πυροβολαρχιών πεδινού πυροβολικού, εβδομήκοντα αντιαεροπορικών πολυβόλων, ένδεκα χιλιάδων πεντακοσίων τυφεκίων καί των αναγκαιούντων πυρομαχικών.
— Ετοιμότης εφαρμογής της γενικής επιστρατεύσεως.
Ναυτικόν: Διασπορά του στόλου στο Αιγαίον, όπως υπό των σχεδίων προβλέπεται. Επίταξις και διάθεσις των απαιτουμένων δια τας ανάγκας θαλασσίων μεταφορών του στρατού και των άλλων κλάδων των Ενόπλων Δυνάμεων πλωτών μέσων.
— Συνέχισις του πλου των δύο υποβρυχίων προς Κύπρον και εξασφάλισις επαφής μετ' αυτών, δια περαιτέρω διαταγάς. — Ετοιμότης των δύο τορπιλλακάτων από της αφίξεώς των εις Άγιον Νικόλαον Κρήτης, προς απόπλουν δια Κύπρον, εφ' όσον διαταχθούν. — Ετοιμότης εφαρμογής της γενικής επιστρατεύσεως.
Αεροπορία: Διασπορά αεροσκαφών εις τα πολεμικά αεροδρόμια, υπό τα καταφύγια , αλλά με ηυξημένην ετοιμότητα δια δράσιν.
— Ολοκλήρωσις της Συγκεντρώσεως εις αεροδρόμιον Καστελίου Κρήτης της μοίρας των 24 αεροσκαφών F-84.
—Άμεσος μεταφορά εκ Σμύρνης δι' αεροσκαφών στην Ελλάδα των εκεί υπηρετούντων Ελλήνων αξιωματικών και των οικογενειών των.
— Ετοιμότης δια την υλοποίησιν της γενικής επιστρατεύσεως.
Γενικαί διαταγαί: Στενή παρακολούθησις της καταστάσεως και ετοιμότης δια την παροχήν ενισχύσεως του αγώνος της Εθνικής Φρουράς εις Κύπρον.
— Παρακολούθησις της προόδου της γενικής επιστρατεύσεως.
— Έκδοσις προειδοποιητικής διαταγής προς τους υπηρετούντας εις Στρατηγεία του ΝΑΤΟ Έλληνας αξιωματικούς, δι' ετοιμότητα ώστε κατόπιν νεωτέρας διαταγής, να αποχωρήσουν επιστρέφοντες εις Ελλάδα. - Καθιέρωσις καθημερινής από 20 Ιουλίου συσκέψεως των Αρχηγών των Ενόπλων Δυνάμεων, την 9ην πρωϊνήν, στο γραφείον Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων.