ΦΩΤΟΣ ΓΙΟΦΥΛΛΗΣ: Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΝΕΥΜΑ

Η ΣΙΛΟΥΕΤΤΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΣΤΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΟΥ

... Κ' ένα βράδυ βρεθήκαμε στο ήσυχο γραφείο του. Κελί και ναός μαζί . Μοναχικό ήρεμο ...Θα πίστευε κανείς πως από κάθε γωνιά του , χίλια στόματα μιλούν μέσα στη σιωπή και τραγουδάνε κάτι το ωραίο. Και αληθινά! ... Βιβλία, βιβλία όπου κι αν γυρίση κανείς. Τα αγαπημένα βιβλία του πλημμυρίζουν το γραφείο. Οι βαθυστόχαστοι και λατρεμένοι φίλοι του ποιητή ειν΄έτοιμοι να μιλήσουν...Τέσσαρες μεγάλες βιβλιοθήκες ,γεμάτες βιβλία , κι ακόμα τέσσαρες εταζέρες γεμάτες, μα βιβλία και κάτω στο πάτωμα σε σωρούς , βιβλία και απάνω στη σόμπα. Το απλό γραφείο στη μέση . Απλά και ταπεινά όλα τα έπιπλα .Κάποια παληά ευγενικότητα σκορπίζουν , καθώς φωτίζονται από την λάμπα του πετρελαίου με το φτωχό ήσυχο φως. Εικόνες με γνώριμες μορφές ξεπροβάλλουν στους τοίχους: O Oυγκώ, ο Σέλλεϋ , o Νίτσε, η Μπράουνιγκ, μια φωτογραφία της Κοντές ντε Νοάϊγ με ιδιόχειρη αφιέρωσή της στον ποιητή, και εικόνες του ιδίου του Παλαμά, των παιδιών του.... Μορφές ιδανικές κι αγαπημένες.... 

Εκεί κι' ο ποιητής. Πάντα γεμάτος σκέψη, μα και συχνά πλημμυρισμένος από ενθουσιασμό. Το βάθος και το λαμπερό φως σφιχτοδεμένα.... Κάποτε,καθώς μιλεί, τα δασά μεγάλα μαύρα φρύδια του κρύβουν τα μάτια του και λες πως ολόκληρος κατεβαίνει στα βάθεια μιας σκέψης που τρέχει να τη συλλάβη...Και κάποτε πάλι τα μαύρα μάτια του πετούν φωτιές και τα βάθεια της σκέψης του ξεπετούνται καταπάνω μας με τη φλόγα ενός ενθουσιασμού! 

Στην κουβέντα του συχνά μας θυμίζει πψς είναι "γέρος πια". Μα δεν μπορούμε να τον ιδούμε παρά σαν ένα νέον πάντα , πάντα ανανεωμένον.... Ο Παλαμάς είναι ο πιο ώριμος μα και ο πιο νέος απ ' όλους μας. 

Αρχίζει με μερικά φιλοφρονητικά λόγια. Ξέραμε πως αληθινά ευχαριστειται από κάθε εκδήλωση φιλολογική των νεωτέρων.Και αφίνουμε να μας πη πολλά καλά λόγια, περισσότερα από όσα αξίζει ίσως το έργο μας....Κ' εξ αφορμής μιας νουβέλλας μου αρχίζει να μιλή για την καλλιέργεια του πεζού λόγου , που αρχίζει τώρα τελευταία να παίρνη ένα καλό δρόμο στην Ελλάδα.. Παρατηρεί μάλιστα πως οι ποιητάί που κατόπιν γράφουν πεζογραφήματα μπορούν να παρουσιάζουν πιο επιμελημένο το ύφος του πεζού γραψίματος .Και προχωρεί και συγκρίνει την πρώτη εποχή της λογοτεχνικής ζωής , που ο ποιητικός λόγος είχε στοιχεία που κατόπι τα έδωξε και τα πήρε ο πεζός λόγος και παρατηρεί ακόμα πως και κατόπιν πάλιν η ποίηση επήρε από το πεζό τα στοιχεία και τ' αφομοίωσε .... 

Και προχωρεί την εξέταση του ζητήματος πως η δύναμη κάθε ποιητή όχι οι καθιερωμένες μορφές και συνήθειες δίνουν την αξία στο έργο. 

Και καθώς μας μιλεί , πότε μας κάνει να τον ακολουθήσουμε στα βάθεια της σκέψης του, πότε να ξανασυνταχτούμε μαζί του στους ενθουσιασμούς!.... 

ΟΙ ΔΥΟ ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΥ

Αλλά καιρός είναι να μπούμε στο θέμα μας.Του διατυπώνουμε με πολλά λόγια τα ερωτήματά μας, που μπορούν να συνοψισθούν έτσι: 

-Ποιές είνε και ποιες πρέπει νάναι οι φιλολογικές και καλλιτεχνικές τάσεις μας και κατευθύνσεις ανάμεσα στα γύρω γεγονότα; 

Και ο Κωστής Παλαμάς μας απαντά:

-Ο διανοητικός άνθρωπος , και μάλιστα ο ποιητής εξαιρετικά, δύο πράγματα έχει να κάνη μέσα στην εποχή που περνούμε. Οι σημερινοί καιροί είναι επικοί. Πιστεύει κανείς πως κάπου θα καταλήξη η κίνηση των γεγονότων , πως πάει προς κάπου κι' όμως η πάλη ξαναρχίζει! Μας ήρθαν τα γεγονότα με το σορό... Μας ανεστάτωσαν.Μας έκαμαν να βλέπωμε γύρω μας κάτι σαν εκείνο που λέει ο γνωστός στίχος του Βυζυηνού:"Mετεβλήθη εντός μου ο ρυθμός του κόσμου!" Kαι στο διανοητικό κόσμο λοιπόν μας έδωσαν μεταβολές ο πόλεμος και η μεταπολεμική εποχή .Και μέσα σ' αυτή την πάλη ο διανοητικός άνθρωπος αισθάνεται πως έχει την υποχρέωση δυο πράγματα να κάνη: Από το ένα μέρος αισθάνεται την επιθυμία και την ανάγκη να παρακολουθήση τις Ιδέες που γεννιούνται και κινούνται γύρω του. Και από το άλλο μέρος όμως αισθάνεται την ανάγκη να σταθή με ένα είδος παθητικής αντιδράσεως και να τελειώση το έργο του. Είνε χρέος του και αυτό.

Για μένα, εξακολούθησεν ο κ. Παλαμάς , το νεώτερο στοιχείο στο έργο μου δεν είνε τόσο κοντά. Σαν να μην έχω τίποτε γύρω μου. Δε θέλω να λέω μεγάλες λέξεις , μα ένας άνθρωπος που γέρασε στην ποίηση, δεν μπορεί ν' αφήση αυτό το Πάθος και γυρεύει να σταθή μέσα στο έργο του , ζητώντας να το συμπληρώση, να το τελειώση...Κι\ έτσι εγώ το συνεχίζω ακόμη.....

ΤΙ ΕΡΓΑ ΕΤΟΙΜΑΖΕΙ Ο ΠΑΛΑΜΑΣ; 

-Και τώρα τι ετοιμάζετε; Σε τι καταγίνεσθε; Πως προχωρείτε στο έργο σας; 

-Έχω το έργο μου το ανέκδοτο ακόμα. Να: οι "Βωμοί" μου έπρεπε νάναι δύο τόμοι. Ο ένας ετυπώθηκε: ο "Α τόμος". Μα ο δεύτερος έγινε αυτοτελής με νέο τίτλο και αποτελεί το νέο ανέκδοτο έργο μου: "Πρόσωπα και κείμενα ". Αυτά όλα που λένε υποκειμενικά και αντικειμενικά τα πιστεύω για διακοσμητικούς, μάταιους προσδιορισμούς .Δεν μπορώ να τα καταλάβω σαν κάτι τι ωρισμένο. Έτσι και στο έργο μου αυτό παρουσιάζονται , όπως γράφονται ή εκδηλώνονται , άμεσα τα αισθήματα ή έμμεσα ,παρουσιαζόμενα με τα γνωστά πρόσωπα της Ιστορίας .'Οπως και στα "Μεγάλα Οράματα", μα όπως και σ' άλλα έργα μου με τραβούν κάποια πρόσωπα , κάποια χαρακτηριστικά πρόσωπα της διανοήσεως μέσα στους αιώνες....

Έπειτα ετοιμάζω το "Τραγούδι του Καραϊσκάκη". Αυτόν τον ήρωα τον θεωρώ προσωπικότητα ισχυρή και περίπλοκη , γεμάτη από αντιθέσεις .Δεν ξέρω αν απάνω στο θέμα αυτό θα πω τον τελευταίο λόγο εγώ. Αλλά απάνω στο πρόσωπο του Καραΐσκάκη συγκεντρώνω τα όνειρα της Φυλής μου.Μάλιστα πριν τον παρουσιάσω στο έργο μου αυτό ολόκληρον, σαν προανάκρουσμα και σαν προαναγγελία, έχω δώση στα "Δεκατετράστιχα" δύο σονέτα, όπου παρουσιάζω την επική μορφή του Καραϊσκάκη. 

Έχω ακόμη για να παρουσιάσω την "Ποιητική μου". Ένα μέρος της μικρό έχει δημοσιευθή σαν πρόλογος στην δεύτερη έκδοση της "Ασάλευτης Ζωής". Μα πιστεύω πως πρέπει να βγη ολόκληρη η "Ποιητική μου " σε βιβλίο. Δεν το κατώρθωσα ακόμη να το δώσω ...Μα θέλω να φανή γρήγορα. Είνε ένα βιβλίο που θα καθοδηγή την κριτική εργασία απάνω στο έργο μου .Με όλους τους επαίνους που μου έκαμαν την τιμή να μου γράψουν και με όλες τις κατηγορίες που παρουσίασαν για το έργο μου, πιστεύω πως εγώ ο ίδιος έπρεπε ν α δείξω μερικά σημεία του έργου μου. 

ΜΙλώντας όμως στην "Ποιητική" μου για το έργο μου , θίγω και αναλύω και γενικά όλα τα ζητήματα που ενδιαφέρουν την ποίηση .Και το βιβλίο μου αυτό , μαζί με τα ποιήματά μου , συνεχίζει την ποιητική μου εργασία , την ανακεφαλαιώνει , τη συμπληρώνει. Είναι και το έργο μου αυτό ποιητική εργασία. Μάλιστα γι' αυτό δεν έπρεπε να φανεί παράξενο το μότο που έβαλα σ' ένα Τόμο των "Γραμμάτων" μου, "Ετοιμάζουμε τα άρθρα μας ,-έγραφα,- όπως γράφουμε και τα ποιήματά μας".

"Έχω κ' ένα δράμα , -εξακολούθησεν ο κ.Παλαμάς.- Μάλιστα στους "Βωμούς" παρουσιάζεται κάτι σαν εισαγωγή του. Είναι ο "Καλλίμαχος". 

Ακόμα ετοιμάζω "Τα χρόνια μου και τα χαρτιά μου".Εκεί περνάει η εποχή της νεότητός μου. Άλλη εποχή , άλλα πρόσωπα, άλλες φροντίδες και ιδέες την κινούν... 

Μα και τα κριτικά μου άρθρα , άλλα δημοσιευμένα εδώ κ' εκεί , άλλα αδημοσίευτα ακόμα, θέλω να φανούν σ' ένα τόμο όλα μαζί. Ο τίτλος τους είναι "Πεζοί δρόμοι ". Η σημασία τους θα φανή πιο καλά στη συγκέντρωσή τους.Μα το ίδιο και τα σκόρπια σε περιοδικά "Σημειώματα στο περιθώριο" θάπρεπε να βγουν συγκεντρωμένα. 

Αυτά είναι. Τώρα, με αυτά θα τελειώση το έργο μου; Θ' αρχίσω και άλλα θα προχωρήσω; O τεχνίτης πάντα ξετυλίγεται , αγωνίζεται, προχωρεί..."
Η ΠΑΤΡΙΔΟΛΑΤΡΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
Σ' ερώτησή μας ποιά θεωρεί την κύρια ιδεολογία του έργου του, ο κ. Παλαμάς μας είπε:
-Ναι . Σας είπα πριν για το "Τραγούδι του Καραϊσκάκη". Λοιπόν ο Καραϊσκάκης. Η Πατρίδα. Η Φυλή .Και προ και μετά τον πόλεμον πολλές νέες ιδέες εφάνηκαν και εκινήθηκαν. Ανάμεσα σ΄αυτές και η Σοσιαλιστική. Όχι πια η ιδέα της Πατρίδας , μα η ιδέα μιας ευτυχισμένης Ανθρωπότητας. Στη Ρωσσία η ιδέα επροχώρησε πιο πολύ. Ο κομμουνισμός . Μα και εδώ η ιδέα αυτή είχε την επίδραση της .Και βέβαια κ' εδώ αν βγη ποίηση από την ιδέα αυτή "καλώς να βγη". Μα η αντίληψη των καινούριων ιδεών ίσως δεν είνε τόσο κοντά σ΄εμέ. Σ' εμέ το μεγάλο Ιδανικό είναι άλλο. Είναι η "Μεγάλη Ιδέα"
-Δηλαδή η πατριωτική ιδέα;
-Ναι .Καθαυτό η Μεγάλη Ιδέα. Ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς .Εκπληρώνει ίσως τον προορισμό της η πατριδολατρεία στην Ποίηση και πλατύτερα. Υπάρχουν , καθώς ξέρετε, στην ποίηση οι "μεγάλοι κοινοί τόποι "που απάνω σ΄ αυτούς δημιουργεί η Ποιήση ; η Ζωή, ο Έρωτας , ο Θάνατος...Έτσι και η Πατρίδα.
Δεν αφίνωμε την ιδέα της Πατρίδας. Και όμως και η ιδέα αυτή μπορεί να αδελφωθή με άλλες, Η συνδιαλλαγή των ιδεών της Πατρίδας με την ιδέα της όλης Ανθρωπότητας σε πολλά σημεία του έργου μου παρουσιάζεται . Μα και γενικά θάχετε παρατηρήση στο έργο μου συνδιαλλαγές και αγκαλιάσματα ιδεών διαφορετικών.
Ναι η Πατρίδα μ' εμπνέει εξαιρετικά -ετόνισεν ο ποιητής.
-Μα γιατί κάθε τι το Πατριδολατρικό εκατάντησε να εμφανίζεται σαν κάτι το κακό και άσχημό;
-Aπό την κακή εμφάνισή του Γιατί το έπιασαν στα χέρια τους μέτριοι τεχνίτες.... 
Κάθε τι πατριδολατρικό παίρνει μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία στο στίχο μου.

(Συνέχεια)

(Το αφιέρωμα στον Εθνικό μας ποιητή, με τη γραφίδα του λογοτέχνη  Φώτου Γιοφύλλη δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ελεύθερος λόγος της 26 Ιουνίου 1923)