MICHAEL LLEWELLYN SMITH: ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ

Ο

MICHAEL LLEWELLYN SMITH:
 ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΙΩΝΙΑΣ
Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ
1919-1922
ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ
 ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ
Αθήνα 2009
Σελίδες  680

Ο ελληνικός πληθυσμός στη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη και τα παράκτια νησιά, τη Χίο και τη Μυτιλήνη  συμπαθούσε στο μεγαλύτερο μέρος του τον Βενιζέλο. Το ίδιο συνέβαινε και πριν από τις εκλογές, με πολλούς από το σώμα των αξιωματικών και όλους τους διοικητές σε επίπεδο μεραρχίας στη Μικρά Ασία. Έτσι, τα νέα για την πτώση του Βενιζέλου προκάλεσαν μιαν ηλεκτρική αίσθηση αναμονής στην περιοχή της Σμύρνης. Τα συναισθήματα είχαν ήδη φτάσει σε παροξυσμό, αποτέλεσμα της ψήφου στον στρατό. Υπήρχε τώρα γενική αβεβαιότητα για το μέλλον και αμφιβολία αν οι βενιζελικοί διοικητές θα αποδέχονταν τη λαϊκή ετυμηγορία.

Η διάδοση δυσάρεστων ειδήσεων στη Σμύρνη σταμάτησε γρή­γορα από τη σταθερή στάση της Ύπατης Αρμοστείας, η οποία έδωσε έμφαση στη συνέχεια της ελληνικής πολιτικής.[44] Ό Στεργιάδης υπέβαλε την παραίτηση του, αλλά η νέα κυβέρνηση του ζήτησε να μείνει στη θέση του. Απ' όλους τους βενιζελικούς που (316) είχαν ανώτερες θέσεις, εκείνος, με την ανυποχώρητη αδιαφορία του στα κομματικά, ήταν ίσως ο ικανότερος για να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στο βενιζελικό και το βασιλικό καθεστώς.

Ο στρατηγός Παρασκευόπουλος ήταν, εντούτοις, γνωστός ως άνθρωπος του Βενιζέλου, και η παραίτηση του έγινε δεκτή. Στη θέση του η κυβέρνηση τοποθέτησε τον στρατηγό Αναστάσιο Παπούλα, έναν ντόμπρο, γενναίο βασιλικό που είχε περάσει τα τελευ­ταία χρόνια στη φυλακή μετά από καταδίκη, σε μια από κείνες τις αναπαραστάσεις δίκης των βενιζελικών για τη  στάση του στον καιρό του πολέμου. Η περίοδος ανάμεσα στη νίκη των βασιλικών και την άφιξη του Παπούλα στη Σμύρνη ήταν περίοδος επικίνδυ­νης έντασης στον στρατό. Μερικοί βασιλικοί πήραν τα πράγματα στα χέρια τους κι έδιναν διαταγές σαν να είχε καταστραφεί η δομή της πολιτικής και της στρατιωτικής διοίκησης.^[45] Ιδίως στην τα­ξιαρχία του ιππικού υπήρχε μεγάλη απειθαρχία. 'Οταν πήρε τη διαταγή να προχωρήσει στο Ακχισάρ στις 14/27 Νοεμβρίου για να ενισχύσει το Α' Σώμα Στρατού του στρατηγού Νίδερ, που είχε αναφέρει ανησυχητικές συγκεντρώσεις τουρκικών στρατευμάτων στο μέτωπο του Ουσάκ, η ταξιαρχία αρνήθηκε να μετακινηθεί από τις θέσεις της στον Κασαμπά προβάλλοντας την αντίρρηση ότι η διαταγή ήταν ένα τέχνασμα του Γ.Ε.Σ. για να τους απομακρύνει από την περιοχή της Σμύρνης κι έτσι να διευκολύνει ένα βενιζε­λικό πραξικόπημα.[46] Στις 8/21 Νοεμβρίου, ο Στεργιάδης απέδω­σε τη «μερική δυσαρέσκεια των ελληνικών στρατευμάτων σε έναν παροδικό ψυχικό αναβρασμό» υποστηρίζοντας ότι το ηθικό ήταν βασικά υγιές.[47] Αλλά την επομένη ο Βρετανός υποπρόξενος ανέ­φερε ότι «η έλλειψη πειθαρχίας στον στρατό αρχίζει να γίνεται παραδεκτή ακόμα κι από το ελληνικό γενικό επιτελείο». Ο Κον­δύλης, διοικητής του 3ου Συντάγματος, αποδοκιμάστηκε από (317) τούς στρατιώτες στο Σαλιχλί και ξέφυγε μόνον επειδή κρύφτηκε κάτω από τα κάρβουνα στη σκευοφόρο του τρένου.[48]

Η άφιξη του Παπούλα και η σταθερότητα της Ύπατης Αρμο­στείας αποκατέστησαν γρήγορα την τάξη. Γενικά θεωρείται ότι ο Παπούλας εργάστηκε για τη συμφιλίωση στον στρατό.[49] Μα­ταιόδοξος, αφελής, δίχως το χάρισμα καμιάς εξαιρετικής ευφυΐας, προσπάθησε οπωσδήποτε όσο μπορούσε να μεταχειρίζεται τους αξιωματικούς του με ίσους όρους άσχετα με τις πολιτικές τους διασυνδέσεις. Αλλά υπήρχαν όρια σε μια τέτοια ανεκτικότητα. Ο  Παπούλας έγραφε αργότερα: «Αποφάσισα να απομακρύνω αμέ­σως από τον στρατό της Μικράς Ασίας, και το έκανα, τα στοιχεία εκείνα που ήταν αδιάλλακτα και κατά την άποψη μου ανίκανα να θέσουν το γενικό συμφέρον της χώρας πάνω απ' όλα τ' άλλα».[50] Αυτό σήμαινε άνδρες σαν τον Κονδύλη, που η προσωπική τους ιστορία προδίκαζε πως θα ραδιουργούσαν δραστικά εναντίον του νέου καθεστώτος.

Χάρη στην προσεκτική στάση του Παπούλα, οι πλήρεις επι­πτώσεις από την αλλαγή του καθεστώτος δεν έγιναν αισθητές για ένα διάστημα στη Μικρά Ασία. Στα άμεσα επακόλουθα των εκλογών, εντούτοις, ένας αριθμός βενιζελικών αξιωματικών που είτε ήταν από τη φύση τους ασυμβίβαστοι, όπως ο Κονδύλης, είτε απλώς δεν ήθελαν να συνεργαστούν με το νέο καθεστώς, λιποτά­κτησαν από τις θέσεις τους στη Μικρά Ασία και κατέφυγαν στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρχαν ίσως 150 τέτοιοι αξιωματικοί, από τους οποίους τέσσερις ήταν στρατηγοί.[51] Αυτοί αποτέλεσαν τον στρατιωτικό πυρήνα ενός βενιζελικού κινήματος, την Εθνική Άμυνα, στην Κωνσταντινούπολη.

Άλλοι ανώτεροι βενιζελικοί αξιωματικοί υπέβαλαν την παραί­τηση τους και αποστρατεύθηκαν με αίτηση τους· ανάμεσα τους,(318) εκτός από τον Παρασκευόπουλο, οι στρατηγοί Οθωναίος, Χα­τζημιχάλης, Μαζαράκης και Νίδερ.[52] Το γεγονός ότι δεν υπήρχαν αρκετές ανώτερες θέσεις —διοικήσεις μεραρχιών κ.τ.λ.— ώστε να ικανοποιηθούν και οι βενιζελικοί και οι απότακτοι σήμαινε μοι­ραία ότι για πολλούς από τους παραπάνω η  επιλογή ήταν ή να πα­ραιτηθούν ή να τεθούν σε διαθεσιμότητα ή να τους ανατεθούν μη Ικανοποιητικές θέσεις στο εσωτερικό.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι κατά τις επιχειρήσεις της άνοιξης του 1921 μόνον δύο από τους παλιούς διοικητές σωμάτων στρατού και μεραρχιών απόμειναν, ο Τρικούπης, που διοικούσε την 3η Μεραρ­χία και ο Λεοναρδόπουλος που διοικούσε την 10η. Ο γενικός διοι­κητής, οι τρεις σωματάρχες και επτά από τους εννέα διοικητές μεραρχιών είχαν αλλάξει. Είχαν γίνει επίσης εκτεταμένες αλλα­γές σε άλλες ανώτερες θέσεις στο Επιτελείο και σε διοικήσεις συνταγμάτων, και πολλές από αυτές έγιναν λίγο πριν από τις επι­χειρήσεις του Μαρτίου.

Το μεγαλύτερο μέρος των βενιζελικών αξιωματικών παρέμεινε στον στρατό και εξακολούθησε να υπηρετεί υπό το νέο καθεστώς. Αυτοί όμως που έφυγαν, είτε με λιποταξία είτε με αποστράτευση, ήταν οι ανώτεροι, και αυτοί πού είχαν πολιτικές διασυνδέσεις ή τη φήμη ότι ήταν ασυμβίβαστοι· ανάμεσα στους άλλους οι στρατηγοί Παρασκευόπουλος, Ιωάννου, Π. καί Ε. Ζυμβρακάκης, Μηλιώτης-Κομνηνός, Α. Μαζαράκης-Αίνιάν, Κ. Μαζαράκης, Τσερούλης, Καλομενόπουλος καΙ Οθωναίος· και οι συνταγματάρχες Πάγκα­λος, Κονδύλης, Ν. Ζαφειρίου, Λουκάς Σακελλαρόπουλος. Ο αριθ­μός τους ήταν μικρός αλλά η φήμη τους μεγάλη.

Εκτός από αυτούς, υπήρχαν βενιζελικοί αξιωματικοί που πα­ρέμεναν στον στρατό αλλά για πρακτικούς σκοπούς τους είχαν απομακρύνει από την ενεργό υπηρεσία τοποθετώντας τους σε κάποιον (319) ασήμαντο τομέα .

[44] Ροδάς:Η Ελλάδα στη Μικράν Ασία, σσ 188-190.

[45]

[46]Γενικό Επιτελείο Στρατού: Η εκστρατεία εις την Μικράν Ασίαν, Β ,σσ. 265-268

[47]D.B.F.P, XIII αρ 178

[48]D.B.F.P, XIII αρ 179

[49]Μάλαινος :Ιστορία των ξενικών επεμβάσεων.

[50]Πασσάς: Η αγωνία ενός Έθνους σ.171

[51]

[52]Εφημερίς της Κυβερνήσεως ,1920, Γ αρ.257 16/29 Νοεμβρίου 1920.