Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ: ΕΠΙΛΟΓΟΣ 3

Επιστροφή
Στις 10 το βράδυ το Ράδιο . Αμβούργο διακόπτει το πένθιμο εμβατήριο του Ζικφρίδου από το Λυκόφως των Θεών για να αναγγείλει.

«0 Φύρερ μας . Αδόλφος Χίτλερ μαχόμενος μέχρι της τελευταίας πνοής εναντίον του Μπολσεβικισμού, έπεσε για την Γερμανία σήμερα τo απόγευμα στο Γενικό επιτελείο της Καγκελαρίας του Ράιχ. Στις 30 Απριλίου ο Φύρερ είχε διορίσει σαν διάδοχό του τον Αρχιναύαρχο Νταίνιτς. 0 Αρχιναύαρχος, διάδοχος του Φύρερ θα μιλήσει τώρα στο Γερμανικό λαό".[1]

Μέσα στο πυρετό της εξόδου το μήνυμα περνά απαρατήρητο. Υπάρχει ακόμα αρκετός κόσμος στα καταφύγια και η πρώτη ομάδα που είχε προγραμματιστεί να φύγει στις 9 δεν έχει ξεκινήσει ακόμα. Επικεφαλής της πρώτης ομάδας είναι ο Mohnke. Πρόκειται να μοιραστούν τη τύχη τους μαζί του ο Hans Baur, ο Hans Rattenhuber, οι γραμματείς του Χίτλερ Traudl Junge και Gerta Cristian καθώς και η διαιτολόγος του Constanze Manzialy. Πρώτος σταθμός ο σιδηροδρομικός Σταθμός της Friedrichstrasse. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα o Aρχιναύαρχος απευθύνει στο ακόλουθο διάγγελμα όχι στο Γερμανικό λαό όπως κανείς θα περίμενε, αλλά στο Στρατό:

«Γερμανική Βέρμαρχτ, συναγωνιστές. 0 Φύρερ έπεσε. Πιστός στη μεγάλη ιδέα του να σώσει τους λαούς της Ευρώπης από το Μπολσεβικισμό, είχε αφιερώσει την ζωή του και βρήκε το θάνατο πολεμώντας. Μαζί μ’ αυτόν εξαφανίζεται ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της Γερμανικής Ιστορίας. Με ευλαβική υπερηφάνεια και οδύνη χαμηλώνουμε μπροστά του την σημαία. Αναλαμβάνω την υπέρτατη διοίκηση όλων των δυνάμεων της Γερμανικής Βέρμαχτ με την θέληση να συνεχίσω τον αγώνα εναντίον του Μπολσεβικισμού έως ότου τα στρατεύματα τα οποία πολεμούν στο μέτωπο και οι εκατοντάδες χιλιάδες οικογενειών της Ανατολικής περιοχής της Γερμανίας σωθούν από τη σκλαβιά και την καταστροφή. Εναντίον των Άγγλων και των Αμερικανών οφείλω να εξακολουθήσω μαχόμενος σε ένταση και χρονική διάρκεια ανάλογη εκείνης που ­θα χρησιμοποιήσουν για να με εμποδίσουν στη διεξαγωγή του πολέμου εναντίον των Μπολσεβίκων». [2]

Πολλοί λίγοι ακούν το διάγγελμα και λιγότεροι ακόμη δείχνουν πρόθυμοι να υπακούσουν. Η απόφαση για την ανάγκη μιας συνθηκολόγησης έστω και άνευ όρων είναι για το Βάιλντιγκ μονόδρομος. Η μεθόδευση καινούριων διαπραγματεύσεων περνά από στόμα σε στόμα  μέσα στο πυρακτωμένο καμίνι του Βερολίνου. Ευσυνείδητοι αξιωματικοί υπογράφουν τις αποστρατεύσεις των ανδρών τους με την ελπίδα ότι αν συλληφθούν δεν θα θεωρηθούν αιχμάλωτοι πολέμου. Στο μπούνκερ του Ζωολογικού κήπου ο στρατηγός Σίντοου επιστατεί προσωπικά στην εκκένωση των τραυματιών . Όπου λειτουργούν τα τηλέφωνα διαταγές έρχονται και φεύγουν .Το σύνθημα «δεν θα συνθηκολογήσουμε" ακούγεται όλο και συχνότερα στη περιοχή του Ζωολογικού κήπου.[3] 

Λίγο αργότερα ο ασύρματος της Βοσστράσσε αρχίζει να καλεί στη γερμανική και στη ρωσική γλώσσα.

-Εδώ 56ο σώμα τεθωρακισμένων. Ζητούμε άμεση κατάπαυση του πυρός. 0ι αντιπρόσωποί μας θα προσέλθουν στο Πότσνταμερμπρύ­κε στις 12.30 μετά τα μεσάνυχτα. Σημείο αναγνωρίσεως λευκή σημαία με φόντο κόκκινο φως. Παρακαλούμε απαντήσετε.[4]

Η απάντηση φτάνει σύντομα από τον τομέα της 79ης Μεραρχίες τυφεκιοφόρων του Κόκκινου Στρατού. Για μια ακόμη φορά ο Στρατηγός Chuikov αποδέχεται το αίτημα των Γερμανών και για μια ακόμη φορά ο von Dufving συνοδευόμενος από δύο αξιωματικούς εμφανίζονται στο προκαθορισμένο σημείο στις 12,50 της 2 Μαΐου   κάτω από λευκή σημαία. Οδηγούνται στο Τσουίκοφ . Ύστερα από κάποιες διαδικαστικές διευκρινήσεις που διαρκούν πολύ λίγο εμφανίζεται ο Weidling, [5]

Η ιδιότητα του σαν Διοικητή της Άμυνας του Βερολίνου διευκολύνει τον διάλογο. Ο Σολοκόφσκυ είναι παρών επίσης στη διαδικασία της παράδοσης.. 

Τσουίκωφ: Είσθε ο Διοικητής της Φρουράς του Βερολίνου;
Weidling: Μάλιστα, είμαι ο Διοικητής του LVI Σώματος Τεθωρακισμένων.
Τσουίκωφ: Πού είναι ο Κρεμπς; Τι σας είπε;
Weidling: Τον είδα χθες στην Καγκελαρία. Έχω την εντύπωσι ότι απεφάσισε να αυτοκτονήση…Επαναλαμβάνω ότι έχω διατάξει όλες τις μονάδες μου να παραδοθούν.
Τσουίκωφ: Ποια είναι τα όρια της δικαιοδοσίας σας;
Ο Weidling εξήγησε με την βοήθεια ενός χάρτου.
Τσουίκωφ: Ο Στρατάρχης έχει διατάξει παύσι πυρός επίσης. Ποιές περιοχές έχουν ναρκοθετηθή;
Weidling: Δεν έχομε νάρκες. Δεν έχομε βάλει εκρηκτικά ούτε στις γέφυρες.
Σολοκόφσκυ: Τι συνέβη με τον Χίτλερ και τον Γκαίμπελς;
Ο Weidling­ τους είπε ό,τι γνώριζε.
Τσουίκωφ: Έτσι, λοιπόν, ο πόλεμος τελείωσε.
Weidling: Κατά τη γνώμη μου, κάθε περαιτέρω θυσία θα είναι πράξις τρέλας και ένα έγκλημα.
Τσουίκωφ: Αυτό είναι απολύτως σωστό. Υπηρετείτε στον Στρατό πολύ καιρό;
Weidling: Από το 1911. Άρχισα με τον βαθμό….
Στο σημείο αυτό ο Helmuth Weidling κατέρρευσε. Ένα τηλεφώνημα ανέφερε ότι λίγοι Γερμανοί ακόμη πυροβολούσαν.
Weidling: Θα κάνω ό,τι είναι δυνατόν για να σταματήσω τις εχθροπραξίες από δικής μας πλευράς.
Τσουίκωφ: Υπόγραψε μια διαταγή και η συνείδησίς σου θα είναι ήσυχη.[6]
Ο Weidling­ κάθησε και άρχισε να ετοιμάζη το σχέδιο της διαταγής ΄Κανείς δεν μιλούσε. Ήταν 7.57 το πρωί ώρα Μόσχας .Ο Τσουίκωφ πρότεινε να πάρουν το πρωινό τους. Ο Weidling συνέχισε να γράφη.
Τσουίκωφ: Μήπως σας χρειάζεται ο Υπασπιστής σας;
Weidling: Μάλιστα ,παρακαλώ.Ένας ψηλός με μαύρα μαλλιά μπήκε μέσα. Φορούσε ένα μονόκλ και γκρίζα γάντια.Τα μαλλιά του ήσαν καλοχτενισμένα . Ήταν ο Συνταγματάρχης Ρέφιορ , ο δεύτερος Επιτελάρχης του Weidling­ .[7]

Ο Σοβιετικός στρατηγός Τσούικωφ διαβάζει το κείμενο της διαταγής  και δίνει τη τελική του έγκριση . Με χέρι που τρέμει Weidling υπογράφει το σύντομο διάγγελμα προς τούς υπερασπιστές του Βερολίνου.

Στις 30 Απριλίου ο Φύρερ στον οποίον είχαμε ορκισθεί αφοσίωση μας εγκατέλειψε. Εσείς βεβαίως νομίζετε ακόμη ότι οφείλετε να υπερασπίσετε το Βερολίνο κατά διαταγή του Φύρερ. Παρ' όλα αυτά ή έλλειψη βαρέων όπλων πολεμοφοδίων και ολόκληρη ή κατάσταση καθιστούν πλέον τον αγώνα παράλογο. Κάθε ώρα πού θα πολεμήσετε επιπλέον θα παρατείνετε τις τρομερές ταλαιπωρίες των αμάχων και των τραυματιών. Σε συνεννόηση με την ανωτάτη διοίκηση των Ρωσικών στρατευμάτων σας καλώ να σταματήσετε τον αγώνα. Weidling­.[8]

Οι άνδρες της Μεραρχίας Müncheberg δεν δείχνουν διάθεση να συμμορφωθούν. Υπερασπίζονται με αυτοθυσία τις θέσεις τους στο Ζωολογικό κήπο και το Tiergarten ενώ τα τελευταία άρματα θυσιάζονται κοντά στη πύλη του Βραδεμβούργου.[9] Στην καινούρια έδρα του στρατηγείου του , στο Ενυδρείο του Ζωολογικού κήπου (προηγούμενη έδρα το ξενοδοχείο Έντεμ)  ο ήρωας των υψωμάτων του Seelow Werner Mummert[10]  εξακολουθεί να διευθύνει τον αγώνα αν και τραυματισμένος   Προέχει η κάλυψη της υποχωρήσεως των τραυματισμένων και των αμάχων πριν επιχειρήσουν με τη σειρά τους την έξοδο. 

Ένας άλλος που μεθοδεύει τη παράδοση είναι και ο ο υφυπουργός προπαγάνδας Fritsche . Με νεκρούς το Φύρερ και το Γκαίμπελς και το Μπόρμαν να βιάζεται να συναντήσει το Νταίνιτς είναι αμέσως o επόμενος στην ιεραρχία και κατά συνέπεια οφείλει να αναλάβει πρωτοβουλία και να πετύχει θεωρητικά εκεί που απέτυχαν οι άλλοι.  Στο γραφείο του στο Υπουργείο προπαγάνδας προσπαθεί να συντάξει ένα κείμενο με το οποίο θα κάνει έκκληση στον εχθρό για κατάπαυση των εχθροπραξιών. Αγνοεί τις ενέργειες του Weidling . Ένας από τους γραμματείς έχει ήδη ξεκινήσει τη μετάφρασή του στα ρωσικά. Τους διακόπτουν χτυπήματα στη πόρτα. Από τη μια στιγμή στην άλλη , ο γραμματέας Junius βρίσκεται πρόσωπο με πρόσωπο με το στρατηγό Burgdorf. Δείχνει μεθυσμένος και είναι εκτός εαυτού. Πλησιάζει το Φριτς .

-Θέλεις να παραδώσεις τη πόλη αλλά δεν θα τα καταφέρεις. Θα σε σκοτώσω....

Μια σφαίρα που προοριζόταν για το Φρίτσε καρφώνεται τελικά στο ταβάνι γιατί οι ψυχραιμότεροι καταφέρνουν να τον αφοπλίσουν. Ο Στρατηγός απομακρύνεται και ο Φρίτσε μπορεί να ολοκληρώσει τη πρωτοβουλία του. Ταχυδρόμος ορίζεται ο γραμματέας Junius. Οι Ρώσοι που ήδη συνομιλούν με το Βάιλντιγκ δεν δείχνουν ιδιαίτερη βιασύνη. Απλά λένε στο Γερμανό απεσταλμένο ότι το αίτημα διαβιβάζεται αρμοδίως και θα υπάρξει απάντηση.....[11] 

Από αυτούς που προτιμούν την έξοδο παρά τη συνθηκολόγηση είναι ο Krukenberg.[12] Γύρω στις 2 τη νύχτα η μικρή ομάδα του  διασχίζει με χίλιες προφυλάξεις τη Charlottenstrasse και τη Friedrichstrasse κάτω από τα συνεχή πυρά του εχθρού. Μια ώρα αργότερα μια δεύτερη ομάδα ενώνεται με τη πρώτη.Την αποτελούν κυρίως Σκανδιναβοί  και Γερμανοί κάτω από τη διοίκηση του  πρώην αρχηγού τους στην Εσθονία, Brigadifihrer Ziegler [13]. Με το φως της μέρας τα πράγματα δυσκολεύουν γιατί  η ομάδα που έχει χάσει την ευελιξία της και τους ρυθμούς της λόγω του όγκου της εντοπίζονται από τους σοβιετικούς που χωρίς να χάσουν χρόνο στρέφουν πάνω τους τα  πυρά τους.

- Θα προσπαθήσουμε να περάσουμε μέσα από το Gesundbrunnen με κατεύθυνση το Pankow και το Wittenau, αποφασίζει ο Krukenberg.

Στη διασταύρωση της Brunnenstrasse και Lortzing Strasse, οι φυγάδες εντοπίζονται και πάλι , Το πυρ είναι αδιάκοπο , οι όλμοι που πέφτουν ασταμάτητα προκαλούν βαριές απώλειες. . Καθένας προσπαθεί να καλυφθεί όπως μπορεί. Είναι σε όλους φανερό ότι δεν μπορεί να προχωρήσουν περισσότερο. Δίπλα στο Krukenberg  πέφτει νεκρός ο Ziegler .

- Δεν μπορούμε να μείνουμε άλλο εδώ αποφασίζει ο Krukenberg. Θα προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε σχηματίζοντας  μικρές ομάδες. 

Στο ύψος της Ziegelstrasse  ο   Krukenberg αναγνωρίζει στη μισοκαμένη σιλουέτα ενός Τίγρη , το ίδιο ακριβώς άρμα  που το προηγούμενο απόγευμα ύστερα από διαταγή του Μόνκε είχε στείλει στη Καγκελαρία για να υποστηρίξει την έξοδο της Ομάδας Μπόρμαν [14]. Δεν μπορεί όμως να εντοπίσει κανένα απολύτως ίχνος , ούτε από το Reichsleiter ούτε από τους συντρόφους του. Την ίδια ώρα η ομάδα Μόνκε αφού κατάφερε να περάσει το ποτάμι κατάφερε να φτάσει μέχρι τη Schönhauser Allee αλλά η παρουσία ισχυρότατων δυνάμεων του εχθρού δεν της επιτρέπει να προχωρήσει περισσότερο. Παραμένει εγκλωβισμένη σε ένα υπόγειο κοντά στη  περιοχή του Pankow ελπίζοντας σε ένα θαύμα. 

Στις 5:55 χαράματα της 2 Μαΐου στο κέντρο της πόλης ,ο Dufving, ο Hans Refior, ο Siegfried Knappe, μέλος του επιτελείου του Weidling. και ένας Γερμανός ταγματάρχης επικεφαλής μιας εκατοντάδας στρατιωτών εμφανίζονται στο τέλος της Bendlerstrasse. Ειδοποιημένοι οι Σοβιετικοί τους περιμένουν από την απέναντι όχθη του Landwehrkanal.Ο κύριος όγκος των υπερασπιστών του Βερολίνου παραδίδεται την ίδια ημέρα. 

Στις 2 Μαίου σε ένα δρόμο του Βερολίνου , ο Bärenfänger, αποφασίζει να βάλει τέλος σε μια μακρά αγωνία. Η γυναίκα του που τον συνοδεύει μαζί με το μικρότερο αδελφό της πεθαίνουν πρώτοι. Στη συνέχεια στρέφει το όπλο πάνω του. Οι μάχες έχουν πλέον σταματήσει. Μόνο σποραδικά ακούγονται κάποιοι πυροβολισμοί .Στις πλατείες ο αριθμός των τραυματιών τυλιγμένοι σε κουβέρτες μεγαλώνει ώρα με την ώρα και ανάμεσά τους οι νοσοκόμες του Ερυθρού Σταυρού και της Οργάνωσης BdM πολύ λίγα μπορούν να προσφέρουν για να ανακουφίσουν το πόνο τους. Καπνοί υψώνονταν πάνω από τα ερείπια και σκοτεινιάζουν τον ουρανό. Στο κέντρο οι πρώτες γυναίκες του ερυθρού στρατού έχουν αρχίσει να ρυθμίζουν τη κυκλοφορία των αυτοκινήτων στους δρόμους και μικρές ομάδες στρατιωτών που ξεπροβάλλουν από τα ερείπια , δεν κουβαλάνε πια τα όπλα τους και συγκεντρωμένοι σε μικρές ομάδες απλά περιμένουν τις καινούριες διαταγές.[15]
Ανάμεσά του υπάρχουν ακόμα αυτοί που επιμένουν. Οι γέφυρες του Σπαντάου συμβολίζουν τις πύλες που οδηγούν στην ελευθερία και μαγνητίζουν πολίτες και στρατιωτικούς. Μια ακόμα έξοδος προετοιμάζεται.

Ένας αυτόπτης μάρτυς έτσι θα περιγράψει αυτή την παράτολμη ενέργεια:

«Μόλις ή πρώτη χλωμή πρωινή ακτίνα εμφανίζεται στον ορίζοντα της φλεγόμενης πόλης, ηχούν τα κανόνια. Τεθωρακισμένο πεζικό, πυροβολητές και S.S. ακολουθούν από πίσω τρέχοντας. Μέτρο-μέτρο προχωρούν προς την γέφυρα. Ο Mummert βαδίζει επικεφα­λής. Οι Ρώσοι δεν φαίνεται να έχουν καταλάβει ακόμη. Ο στρατηγός γυρνά. στους στρατιώτες του και με τις παλάμες γύρω από το στόμα του ουρλιάζει:
-Εφ΄ όπλου λόγχη. Επίθεση. Μαρς. Οι άνδρες ξεκινούν για την επίθεση. Ένα βουερό Hurra αντηχεί σήμερα το πρωί στο Χάβελ. Οι Ρώσοι αιφνιδιάζονται. Για λίγα δευτερόλεπτα. Έπειτα τα όπλα τους απαντούν. Οι στρατιώτες της Μύνχενμπεργκ, της Νόρτλαντ, της Ι8ης Μεραρχίας, δεν μπορούν να συγκρατηθούν περισσότερο. Αρχίζει η επίθεση. . Η επίθεση στην γέφυρα του Χάβελ στο Δυτικό Σπαντάου. Στρατιώτες κάθε βαθμού και κάθε είδους, Βαυαροί και Γερμανοί του Βορρά, Σάξονες και Πρώσοι της , Ανατολής, Βεστφαλοί, Σιλεσιανοί, Γάλλοι, Ισπανοί, Σκανδιναβοί, Λετονοί, .Ολλανδοί, γυναίκες του Βερολίνου, παιδιά έφηβοι, κοπέλες είναι εκείνοι πού την αυγή της 3ης Μαΐου επιτίθενται στις Ρωσικές γραμμές. . Η γέφυρα του Χάβελ αντηχεί κάτω από τα βήματα των επιτιθεμένων. Χειροβομβίδες του εχθρού, εκρηκτικές ρουκέτες και τερετίσματα πολυβόλων ανοίγουν τρομακτικά κενά. Οι άνδρες πέφτουν κατά ομάδες, Οι τραυματίες παραμένουν στο έδαφος, πέφτουν στο νερό, ή πατιούνται μέχρι θανάτου. ‘ Αλλά εμπρός... εμπρός... Ο Χάρτμανν, ο Ρευνβαρτ ο Ραμλάου και άλλοι βρίσκονται επικεφαλής. Κραυγάζουν καταπρόσωπο στον εχθρό το θυμό τους, το μίσος τους, το τρόμο τους. Κραυγάζουν, πέφτουν επάνω στις ρωσικές προφυλακές, στην άκρη της γέφυρας. Πολυβολούν, πετούν τις τελευταίες χειροβομβίδες, μάχονται με τούς υποκόπανους των όπλων. Πίσω τους έρχονται ‘Ισπανικά και Γαλλικά S.S. Κραυγάζουν «Αρρίμπα Εσπάνια» «Βίβ λα Φρανς». Δεν νοιάζονται πλέον για τις κραυγές των συναγωνιστών που έχουν μείνει πίσω. . Ο Λοχίας Vaulot πέφτει επικεφαλής της ομάδος του. Μια ρωσική σφαίρα τον κτυπά λίγα εκατοστά ψηλότερα από τον σταυρό του Ιππότη. [16]

Παρά τις τεράστιες απώλειες το εγχείρημα στέφεται από επιτυχία. Χιλιάδες στρατιωτών και πολιτών καταφέρνουν να φθάσουν στις προφυλακές του Βενκ. 

Στο Βερολίνο τα όπλα σιωπούν οριστικά νοτιοδυτικά όμως της Πρωτεύουσας, παρατηρείται έντονη κινητικότητα . Τραίνα και φορτηγά αυτοκίνητα σε αδιάκοπη κίνηση μεταφέρουν δυτικά προς τον Έλβα τους εξαντλημένους άνδρες του Μπούσε που ξέφυγαν από τη σοβιετική παγίδα. Για πρώτη φορά γίνονται γνωστές από τις αφηγήσεις των φυγάδων οι άγνωστες λεπτομέρειες για τα όσα τραγικά συνέβησαν στη Πρωτεύουσα τις τελευταίες ημέρες. 

Όμως τα μεγάλα προβλήματα για τη 12η Στρατιά τώρα αρχίζουν. Η μάχη με το χρόνο είναι ανελέητη. Οι Σοβιετικοί πλησιάζουν και όσοι βρεθούν ανατολικά του Έλβα θα περάσουν κάτω από την αιχμαλωσία τους. Δίπλα από το ποτάμι στρατιωτικοί και πολίτες ,στη συντριπτική τους πλειοψηφία γυναικόπαιδα ελπίζουν σε ένα θαύμα. Στο Tangermünde ο διάλογος με τους Αμερικανούς δεν είναι εύκολος. Από τη μια ο Βαρώνος Maximilian von Edelsheim , διοικητής του XXXXVIII Σώματος Αρμάτων και από την άλλη ο William Simson παζαρεύουν τα όρια που ο ανθρωπισμός συναντά τις αμερικανικές δεσμεύσεις απέναντι στους Σοβιετικούς. Τα μεγάλα θύματα είναι οι πρόσφυγες για μια ακόμη φορά. Το ποτάμι θα το περάσουν μόνο οι στρατιωτικοί.  Όσοι προλάβουν.............. [17]

Η συνθηκολόγηση της 8ης Μαΐου βρίσκει το Στρατάρχη Ferdinand Schörner Διοικητή της Ομάδας Στρατιών Κέντρο , της ισχυρότερης μονάδας του Γερμανικού Στρατού που βρίσκεται ακόμα υπό τα όπλα. Πολλές μονάδες αρνούνται να παραδοθούν στους Ρώσους και συνεχίζουν έναν απελπισμένο αγώνα με απώτερο σκοπό να προσεγγίσουν τις συμμαχικές γραμμές. Οι περισσότεροι δεν θα τα καταφέρουν. Και η τελευταία τους επιλογή είναι ο τιμημένος θάνατος ή η ταπεινωτική αιχμαλωσία.

Ανάμεσά σ' αυτούς που αρνούνται να παραδεχθούν την ήττα είναι και μια ομάδα αξιωματικών των S.S. 

Συγκεντρώθηκαν σε κάποιο ξέφωτο της Βοημίας. Την νύχτα άναψαν μια φωτιά και γύρω από την φωτιά με δάκρυα στα μάτια τραγούδησαν το « Αν όλοι γίνονταν άπιστοι...» Με την πρώτη ακτίνα του πρωινού ανεζήτησαν τον εχθρό και σκοτώθηκαν πολεμώντας.

Υποσημειώσεις: 
[  7] Ερικ Κιούμπυ σελ 239-40
[  8] Ερικ Κιούμπυ σελ 240
[10] Werner Mummert(31 Mαρτίου 1897 – 28 Ιανουαρίου 1950)

[14] Η Ομάδα Bormann εγκαταλείπει το  Führerbunker λίγο μετά τα μεσάνυχτα. Τον ακολουθούν ο γιατρός Ludwig Stumpfegger, ο Αρχηγός της Χιτλερικής Νεολαίας  Artur Axmann, και ο πιλότος του Χίτλερ  Hans Baur. Προχωρούν πεζή μέσα από τα τούνελ του μετρό με κατεύθυνση το σταθμό Friedrichstraße . Από εκεί βγαίνουν στην  επιφάνεια και προσεκτικά επιχειρούν να περάσουν το Spree από τη γέφυρα Weidendammer  υπό τη προστασία ενός γερμανικού τεθωρακισμένου. Εύκολο στόχος του ρωσικού πυροβολικού , το τεθωρακισμένο ακινητοποιείται και παίρνει φωτιά. Μέσα στη σύγχυση, αρκετοί από την ομάδα περνούν απέναντι. Ο Bormann, ο Stumpfegger, και ο  Axmann συμπορεύονται μέχρι το σταθμό Lehrter αλλά από κει και πέρα ο Axmann αποφασίζει να ξεκόψει.Ο Bormann, και ο Stumpfegger, συνεχίζουν  ακολουθώντας τις γραμμές προς τη κατεύθυνση το σταθμό Stettiner  αλλά στη γέφυρα της Invalidenstraße πιθανότατα τραυματίζονται θανάσιμα από εχθρικά πυρά.
[16] W.Haupt:La caduta di Berlino σελ 202-3

Επιστροφή