ΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΙ ΗΜΕΡΑΙ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

(Σύντομο αφιέρωμα σε δύο συνέχειες που δημοσιεύτηκα στην εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ ΝΕΑ στα φυλα της 18 και 19 Φεβρουαρίου 1927)

1.Η ΜΑΥΡΗ 27 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

Την πρωίαν της 27 Αυγούστου 1922 οι κάτοικοι της Σμύρνης εξύπνησαν ή μάλλον ητένισαν το φως της αυγής - διότι από πολλών ήδη νυκτών δεν εκοιμώντο -ητένισαν λοιπόν το φως της αυγής με δάκρυα εις τους οφθαλμούς, διότι αι ελπίδες των πλέον οριστικώς εσβέσθησαν. 
Η Σμύρνη πάλιν δούλη! 
Από βραδύς οι Σμυρναίοι είδον τα τελευταία λείψανα της ηττηθείσης στρατιάς μας να διέρχονται την προκυμαίαν κατά μάζας. Το θέαμα των φευγόντων ήτο αξιoδάκρυτον .Δια της προκυμαίας παρήλασε υποχωρούσα και η μεραρχία Ιππικού υπό τον Σκουμπουρδήν. Αξιωματικοί και ιππείς της Μεραρχίας εφαίνοντο τόσον εύθυμοι επί των ίππων των , ώστε ενόμιζες ότι εκτελούσαν παρέλασιν επιθεωρήσεως. Ο Στεργιάδης επίσης είχε αφ' εσπέρας δραπετεύσει επιβάς αγγλικού πολεμικού. Οι Τούρκοι ακόμη δεν είχον φανή. Ανεμένετο όμως από στιγμής εις στιγμήν η είσοδός των εις την Σμύρνην .

Στιγνή μελαγχολία κατείχε τους πάντας και τα πάντα. 

Εις τας 10 το πρωί , η πρωτοπορεία του Τουρκικού στρατού, αποτελουμένη εξ' ολίγων ιππέων εισήλθεν εις Σμύρνην . Θρήνοι και κοπετοί αντήχησαν ανά πάσαν την πόλιν εις την θέαν των  Τούρκων ιππέων , οι οποίοι είχαν εις τας όψεις των κάτι από τας φυσιογνωμίας των Μογγόλων του Ταμερλάνου. Παρήλασαν δια της οδού Αλλιότη κατήλθον εις την προκυμαίαν και διασχίσαντες ταύτην με βραδέα βήματα κατηυθύνθησαν εις τους στρατώνας. Οι Τούρκοι και οι Εβραίοι υπεδέχθησαν τους νικητάς εν εξάλλω ενθουσιασμώ και αραί και βλασφημίαι και λόγοι περιφρονήσεως ηκούοντο κατά των Ελλήνων. Αυθημερόν εισήλθεν εις την πόλιν ο διοικητής ομάδος Μεραρχιών στρατηγός Νουρεδίν πασσάς , όστις προωρίσθη υπό του Κεμάλ ως δολοφόνος της Σμύρνης. Ο αιμοχαρής πασσάς εξετέλεσε το ανατεθέν εις αυτόν καθήκον μετά του μεγαλητέρου φανατισμού . 

2.Η ΕΚΔΙΚΗΣΙΣ ΤΟΥ ΝΟΥΡΕΔΔΙΝ

 Δύο ημέρας μετά την είσοδον των πρώτων τουρκικών στρατευμάτων  εις Σμύρνην εισήλθεν  εντός αυτής  θριαμβευτικώς  ο Κεμάλ  πασσάς . Η είσοδος του εις την μαρτυρικήν πρωτεύουσαν της Ιωνίας ενεθύμιζε την είσοδον του Μωάμεθ εις την Κωνσταντινούπολιν. Έτριβε τους οφθαλμούς του , μη δυνάμενος  να πιστεύση εις το θαύμα και προ της εκπάγλου(= υπερόχου Θ.Μ) ωραιότητος της ατυχούς πόλεως  έμεινε κατάπληκτος .

-Επι τέλους , εψιθύρισε .Γκιαούρ Ισμίρ , σε έχω στα χέρια μου.

Οι Χριστιανοί κάτοικοι, Έλληνες  και Αρμένιοι , ήσαν κλειστοί  εις τα σπίτια των, αναμένοντες με αγωνίαν να ίδουν την τύχην, ήτις τους ανέμενεν.

Άμα τη εισόδω του εις Σμύρνην  ο Μουσταφά Κεμάλ εξαπέλυσε προς τον Μουσουλμανικόν κόσμον ένα θριαμβευτικόν διάγγελμα δι' ου εξήγγελε κατά τον μάλλον μεγάλαυχον τρόπον την απροσδόκητον νίκην του.

Την επομένην της καταλήψεως ήρχισαν αι προγραφαί. Υπήρχε κατάλογος ονομάτων Ελλήνων Σμυρναίων , οι οποίοι  έπρεπε να φονευθούν .Πρώτος εκλήθη υπό του Νουρεδδίν ο αείμνηστος Μητροπολίτης Σμύρνης. Ο ατυχής Ιεράρχης, ενώ ηδύνατο να σωθή φεύγων, δεν έπραξε τούτο , αλλά καίτοι  βέβαιος περί της τύχης ήτις τον ανέμενε, έμεινε εν μέσω του ποιμνίου του, μη εννοών να εγκαταλείψη αυτό  εις τας κρισιμωτάτας εκείνας στιγμάς. 

Ο Νουρεδδίν είχε να κανονίση παλαιούς λογαριασμούς με τον Μητροπολίτην Χρυσόστομον. Έστειλε και τον εκάλεσε. Την ώρα που ο Μητροπολίτης άφινε την Μητρόπολιν δια να μεταβή παρά τω Νουρεδδίν  εγνώριζεν ότι δεν θα επανέλθη πλέον. Ησπάσθη τους περι αυτόν , τοις απηύθυνε λόγους παρηγορητικούς και γαλήνιος επορεύθη εις την οδόν του Μαρτυρίου.

Έξωθεν του Διοικητηρίου είχε συναχθή αμέτρητος όχλος Τούρκων και Εβραίων , συναθροισθείς  εκεί , διότι  επληροφορήθη , ότι πρόκειται  να προσαχθή ο Μητροπολίτης.

Και όταν εφάνη  το φέρον αυτόν αυτοκίνητον όλος εκείνος ο συρφετός εξέσπασεν εις γιουχαϊσμούς .

Ο Νουρεδδίν υπεδέχθη τον Μητροπολίτην με σατανικόν μειδίαμα εις τα χείλη. Αφού τον ενέπαιξε και τον έβρισε, ακολούθως του είπε:

-Έβλαψες  πολύ τον Τουρκικόν λαόν , αυτός ας σε δικάση. Και εις ένα νεύμα  του Σατράπου , ο Μητροπολίτης ωδηγήθη έξω και παρεδόθη  εις το αλλαλάζον πλήθος των Καννιβάλων.

Σημειωτέονότι ο καθολικός Αρχιεπίσκοπος είχε στείλει υπάλληλόν του  εις τον Μητροπολίτην και τω προσέφερε φιλοξενίαν  και  άσυλον  έως ότου παρέλθουναι πονηραί ημέραι.

Επίσης ο κ. Χόρτων Γεν.Πρόξενος της Αμερικής  προσεφέρθη να παράσχη άσυλον εις τον Μητροπολίτην. Αλλ' αμφοτέρας τας ευγενείς  και χριστιανικάς προσφοράς  ο αείμνηστος Χρυσόστομος τας απέκρουσε.

-Θα μείνω εδώ εις την θέσιν μου, έλεγεν εις τους παροτρύνοντας αυτόν να δεχθή τας προσφοράς. Όλοι έφυγαν από την θέσιν των. Ας μείνει κάποιος.

Και έμεινε δια να παραδοθή εις τον όχλον. 

Και αρπαγείς  ο τετιμημένος ιεράρχης από τους αναμένοντας καννιβάλους, ωδηγήθη μέσα εις τον περίβολον ενός καφενείου, παρά το Διοικητήριον, όπου εν μέσω καγχασμών, ύβρεων και προπηλακισμών διεξήχθη δήθεν η διαδικασία, ενώπιον πενταμελούς δικαστηρίου αποτελουμένου εξ αχθοφόρων όπερ κατεδίκασεν αυτόν εις θάνατον.
Από το καφενείον αυτό , αφού τον απεγύμνωσαν τελείως και ξερρίζωσαν την γενειάδα του, τον έσυραν δέροντες και υβρίζοντες αυτόν εις την συνοικίαν του Ικί Τσεσμέ, όπου απετελειώθη.
Έκαστος Τούρκος ήθελε να μπήξη το εγχειρίδιόν του εις το μητροπολιτικόν σώμα, εις τρόπον, ώστε εντός μιάς ώρας έμεινεν εις τας χείρας των δολοφόνων μόνον ο σκελετός του αειμνήστου Ιεράρχου. Έτσι απέθανεν ο Μητροπολίτης Σμύρνης. Απέθανεν όπως πρέπει να αποθνήσκουν οι άξιοι αρχηγοί. Θα δυνηθή άρα γε ποτέ το Έθνος να εκδικηθή τον θάνατον του Μητροπολίτου Σμύρνης;
Μαζί με τον Μητροπολίτην εφονεύθησαν εκ των πρώτων , αλλ' άγνωστον δια τίνος τρόπου , οι συνοδεύσαντες αυτόν Δημογέροντες Τσουρουκτσόγλου και Κιλισμπαλής.
Ο θάνατος του Μητροπολίτου Σμύρνης ήτο το σύνθημα της λεηλασίας. Υπό το πρόσχημα, ότι ζητούνται κρυμμένοι έλληνες αξιωματικοί , εις τας διαφόρους οικίας, ήρχισαν δήθεν έρευναι εντός αυτών , πράγματι όμως λεηλασίαι.
Από πάσαν γωνίαν της Σμύρνης ηκούοντο οιμωγαί σφαζομένων και κοπετοί απαγομένων παρθένων. Αι ξέναι οργανώσεις έκαναν το παν δια να μετριάσουν την συμφοράν .Τα ιδρύματα των Καθολικών και των διαμαρτυρομένων ήνοιξαν τας πύλας των και παρείχον άσυλον εις πάντα ζητούντα αυτό. Ιδιαιτέρως εθαυματούργησεν η Αμερικανική φιλανθρωπία. Ο αντίπρόσωπος της Αμερικανικής Περιθάλψεως Εγγύς Ανατολής κ. Τζέημς με κίνδυνον της ζωής του έσωσεν όλα τα ορφανά, άτινα από πάσαν γωνίαν της Ανατολής είχε περισυλλέξη.
Τα πολεμικά πλοία απεβίβασαν αγήματα προς προστασίαν των υπηκόων των, άτινα όμως επεκτείναντα τα δικαιώματα των επενέβαινον και επρολάμβαναν πολλάς βιαιότητας των Τούρκων ληστών. Ιδιαιτέρως λαμπρά υπήρξεν η διαγωγή των Ιταλών ναυτών. Είχε σιγάση η φωνή της πολιτικής και της διπλωματίας δια να ακουσθή η φωνή του αδελφικού αίματος.

3.Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ

Ο Μουσταφά Κεμάλ εισήλθεν εις την Σμύρνην  την Τρίτην. Εισερχόμενος εύρε την ωραίαν πόλιν πλέουσαν εις το αίμα. Διότι αφ' ης εκρεουργήθη ο Μητροπολίτης , ως εκ συνθήματος ήρχισαν οι φόνοι των Χριστιανών. Δεν υπήρχεν  άσυλον, το οποίον δεν παρεβιάσθη , δεν υπήρχεν ιερόν , το οποίον δεν εβεβηλώθη. Ιερείς εσφάζοντο μέσα εις τους ναούς, παρθένοι εβιάζοντο εις τους ναούς, και εβιάζοντο  επάνω εις την Αγίαν Τράπεζαν. Στρατιώται κρυμμένοι συνελαμβάνοντο  και οδηγούμενοι  εις τας φυλακάς εφονεύοντο  καθ' οδόν.

Την ημέραν εκράτει κάποια ησυχία.Την νύκτα αντήχουν από πάσαν γωνίαν της Σμύρνης θρήνοι και οδυρμοί.

Άπαντες  οι εναπομείναντες  πληθυσμοί  της υπαίθρου  χώρας συλλαμβανόμενοι  ωδηγούντο εκτός των χωρίων των, όπου εφονεύοντο.

Ουδέποτε ο θάνατος , εξυπηρετήθη τόσον, όσον την εποχήν εκείνην και ο Ταμερλάνος μέσα εις τον τάφον του θα ωμολόγησεν, ότι ο Κεμάλ  τον υπερέβη εις την θηριωδίαν.

Την ιδίαν ημέραν  της αφίξεώς του εις Σμύρνην ο Κεμάλ παρεκάθησεν  εις δείπνον, παρατεθέν  προς τιμήν του , υπό των αξιωματικών του, εις την βεράνταν του Σπόρτιν.

Προς τιμήν των Συμμάχων σημειούμεν , ότι ουδείς αξιωματικός των πολεμικών πλοίων των Συμμάχων  προσήλθεν  εις το δείπνον εκείνο , καίτοι εκλήθησαν.

Την Τετάρτην , δηλαδή την επομένην  της αφίξεως του Κεμάλ  εξερράγη η πυρκαϊά , ήτις απετέφρωσε  την Σμύρνην.

Οι ατυχείς Έλληνες της Σμύρνης , φεύγοντες  το πυρ , εξήλθον εις τους δρόμους πανοικεί .Η προκυμαία επληρώθη μέχρις ασφυξίας  κόσμου. Το νεκροταφείον επίσης .Οι τάφοι δεν εφιλοξένουν  μόνον νεκρούς αλλά και ζώντας. Και αι ορδαί των καννιβάλων , εισορμώσαι μέσα εις το αγωνιούν πλήθος και εις την προκυμαίαν και εις το νεκροταφείον , έσφαζον, διήρπαζον, ελήστευον και απήγαγον παρθένους όσας ενόμιζαν καταλλήλους  δια τας κτηνώδεις ορέξεις των [1].

Ύψωναν οι δυστυχείς Χριστιανοί τας χείρας προς τον Ουρανόν, επικαλούμενοι  το έλεος του Θείου , μη ζητούντες  παρ' αυτού , ειμή τον θάνατον , δια να λυτρωθούν  από τα δεινά.

Πρώτην φοράν ο Θεός εφάνη  εύσπλαχνος, διότι ο θάνατος λυτρωτής των πόνων επήλθε ταχύς και εθέριζεν αδιάκοπα . Οι θνήσκοντες έμενον άταφοι .Ποιός να τους θάψη και που; Απέθνησκον  άλλοι από πείναν, άλλοι από φόβο και άλλοι από πληγάς.

Εις το κατώφλι μιας οικιας  της προκυμαίας αφήκε την τελευταίαν του πνοήν  ο ιατρός Ιπποκράτης Αργυρόπουλος , ευκλεής γόνος της αρχοντικωτέρας  οικίας της Σμύρνης, αδελφός του ποιητού  και βουλευτού κ. Μ. Αργυροπούλου.Και πολλοί άλλοι που εγεννήθησαν  επάνω εις τα τρίχαπτα (τα εκ τριχών  πεπλεγμένα λίαν λεπτοφυή και σε πιο ελεύθερη ερμηνεία "μετάξια και δαντέλες" Θ.Μ) απέθανον επάνω στα πλακόστρωτα της Προκυμαίας. 

Τι θα γινόταν όλος αυτός ο κόσμος;

4.ΜΑΚΡΑΝ ΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Μετά την διάσπασιν του Μετώπου και δύο ή τρεις ημέρας προ της εισόδου των τούρκων  εις την Σμύρνην, η Κυβέρνησις Γούναρη παρητήθη  και εσχημάτισε τοιαύτην ο κ. Τριανταφυλλάκος με Υπουργόν των Εσωτερικών τον κ. Μπούσιον και της Εθνικής Οικονομίας  τον κ. Μανέαν.

Η Κυβέρνησις Τριανταφυλλάκου βασιζομένη επί ενός διατάγματος  της προκατόχου Κυβερνήσεως, καθ' ό απηγορεύετο η εις το Ελληνικόν Κράτος ομαδική μετανάστευσις εκ Μ. Ασίας, όχι  μόνον δεν εφρόντισε να στείλη πλοία προς παραλαβήν  των καταδιωκομένων και σφαζομένων πληθυσμών  της Μ. Ασίας, αλλ' απ' εναντίας  ημπόδιζε ν' αποβιβασθώσιν εις τας παρά τας Μικρασιατικάς ακτάς νήσους, όσοι ηδύναντο εξ ιδίων να φθάσωσιν εις αυτάς.

Ευτυχώς, οι τότε διοικηταί των νήσων κ.κ Αν Σπηλιωτόπουλος  και Σταυριανίδης  δεν εσεβάσθησαν και πολύ τας διαταγάς της Κυβερνήσεως.

Οι πρώτοι φθάσαντες εις Αθήνας πρόσφυγες , αδημονούντες δια την τύχην των αδελφών των , ήρχισαν  να ενεργούν παρά τη Κυβερνήσει, όπως αποσταλούν πλοία εις Σμύρνην  προς μεταφοράν  προσφύγων.

Η καταρτησθείσα προς τούτο  επιτροπή , αποτελουμένη εκ του Μητροπολίτου Εφέσου , νυν Καβάλλας, κ Χρυσοστόμου και των Σμυρναίων  δημοσιογράφων κ.κ. Π. Καψή  και Λ. Κοκκινίδη, επεσκέφθη κατά πρώτον  τον κ. Μπούσιον, όν ενόμιζεν  ως ενδιαφερόμενον περισσότερον των άλλων , δια την τύχην των Μικρασιατών. Ατυχώς συνήντησαν  την παγερωτέραν αδιαφορίαν. Ο κ. Μπούσιος ούτε καν ηθέλησε  να ακούση την επιτροπήν. Το ίδιον και ο Πρωθυπουργός  κ.Τριανταφυλλάκος. Ευτυχώς ο τότε υπουργός της Εθνικής Οικονομίας  κ. Μανέας, διαφωνήσας , αντιθέτως προς τον συνάδελφόν του, ανέλαβεν  υπό ατομικήν  του ευθύνην  να στείλη εις Σμύρνην  όσα ηδύνατο πλοία  προς διάσωσιν των προσφύγων  και εστάλησαν  κατά διαταγήν  του 4-5 μεγάλα Αγγλικά φορτηγά , τα οποία μετέφερον  τους πρώτους πρόσφυγας  εκτελέσαντα 2-3 ταξείδια.

Ταυτοχρόνως, τα εν τη Μεσογείω πλέοντα φορτηγά πλοία μιας Αμερικανικής Εταιρείας , ης μας διαφεύγει  το όνομα και ήτις αντιπροσωπεύεται  εν Πειραιεί υπό του κ. Μιχαληνού, διετάχθησαν να πλεύσουν εις Σμύρνην  και να παραλάβουν πρόσφυγας  δωρεάν. Κατ' αυτόν τον τρόπον εσώθησαν πολλοί. Αλλ΄υπήρχον ακόμη χιλιάδες αναμένοντες και τις οίδε τι θα εγίνοντο αν εν τω μεταξύ δεν εκηρύσσετο η επανάστασις της Χίου, ο αρχηγός της οποίας κ. Πλαστήρας  εθεώρησεν ως υποχρέωσίν του  να διατάξη όπως  άπαντα τα Ελληνικό πλοία σπεύσωσιν  εις την Σμύρνην  και τας Μικρασιατικάς ακτάς προς παραλαβήν προσφύγων.Ούτω εσώθησαν οι εναπολειφθέντες Ελληνες Μ.Ασίας.

Υποσημειώσεις:
[1] Σε μια παρόμοια τραγική ιστορία και στις ολέθριες επιπτώσεις που μπορεί να προκύψουν αναφέρεται ο ποιητής  Απόστολος Μαμμέλης (Προύσσα 1876- Αθήνα 1935) στο αιρετικό για τις ημέρες μας ποίημά του "Μητέρα"