Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ -4

 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η ΧΕΡΣΩΝΑ ΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ

Οι Γάλλοι ανυπομονούν να πατήσουν το πόδι τους στη Χερσώνα και το δείχνουν σε κάθε ευκαιρία. Ο βασικότερος λόγος που επικαλούνται για να δικαιολογήσουν την επιμονή τους είναι ανθρωπιστικού χαρακτήρα και έχει να κάνει με τη προστασία των Εβραίων και των Ελλήνων κατοίκων που κινδυνεύουν από την οργή των Μπολσεβίκων. Αυτή την πρώτη κοινή ελληνογαλλική επιχείρηση στο εσωτερικό της χώρας, καλείται να εκτελέσει ένα μικτό απόσπασμα αποτελούμενο από ένα ελληνικό Τάγμα ,[1] ,ένα γαλλικό λόχο του 176 Συντάγματος Πεζικού , μια γαλλική διμοιρία εκμεταλλεύσεως και μια ελληνική ορειβατική πυροβολαρχία .[2]

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Έλληνας Συνταγματάρχης ακούει για την ανάγκη άμεσης προστασίας των Εβραίων της Χερσώνας αυτής της πόλης στις όχθες του Δνείπερου.

Ο στρατιωτικός ιερέας του 34ου Συντάγματος , αρχιμανδρίτης τότε Φωστίνης μας δίδει την δική του ενδιαφέρουσα μαρτυρία.

"Ήταν οι πρώτες ημέρες, που είχαμε φθάσει στην Οδησσό και κάποιος Εβραίος μια μέρα πλούσιος πολύ από τη Χερσώνα , παρουσιάσθηκε στο Συνταγματάρχη μας και τον παρεκάλεσε να στείλει ένα Τάγμα Ελληνικού Στρατού στη Χερσώνα για να τους προφυλάξη τις περιουσίες τους με την υπόσχεσι , ότι αυτοί θα αναλάβουν την συντήρηση του τάγματος εκείνου πλούσια.Ο Συνταγματάρχης μας τους εβεβαίωσε ότι θα ήταν πολύ ευτυχής , αν ημπορούσε να τρέξη αμέσως για να τους προστατεύση , μα ακόμη δεν είχε μελετήσει την εν γένει κατάστασι, εξ άλλου και το Σύνταγμα ολόκληρο δεν είχε συγκεντρωθή ακόμη . Τα μεταγωγικά έλειπαν όλα και δεν ήταν δυνατόν να γίνη αυτό το πράγμα. Ο Εβραίος προσφέρει τότε ένα γενναίο ποσό από ρούβλια στο Συνταγματάρχη μας και επανέλαβε την παράκλησι.Λίγες φορές στη ζωή μου είδα άνθρωπο να πάθη , όσον ο Ρέμπελος, εκείνη τη στιγμή . Άλλαξε το χρώμα του. Για μια στιγμή φοβήθηκα μήπως ριχθή επάνω του και τον ξεσχίση.Έπειτα το πρόσωπό του ηρέμησε κάπως σαν νάταν τούτο αποτέλεσμα κάποιας μεγάλης προσπάθειας, που έγεινε μέσα του, και είπε με φωνή αυστηρά:-Κύριε θα έπρεπε αυτή τη στιγμή να φερθώ πολύ βαναύσως προς σε. Δεν το κάνω διότι δεν θέλω να αρχίσω απ' αυτού την δράσιν μου μόλις ήλθα στη Ρωσσία. Αλλά οφείλεις να μάθης και συ και κάθε άλλος σαν και σένα ότι και, αν όλος ο κόσμος αγοράζεται με λεπτά εβραίϊκα , μόνον ο ΄Ελλην δεν πουλάει την τιμή της Πατρίδος του....Ο Εβραίος θορυβημένος τρομερά κατέβηκε βιαστικός τη σκάλα και χάθηκε στους χιονισμένους δρόμους.Ήταν πρωί.Το βράδυ αργά ήλθε διαταγή του διοικητού της 156 Γαλλικής Μεραρχίας στρατηγού Burius να ετοιμασθή αμέσως ένα τάγμα του συντάγματός μας και να μεταβή στην Χερσώνα.Ο Συνταγματάρχης μας στεναχωρήθηκε τρομερά, μόλις έλαβε την διαταγή αυτή . Ούτε το σύνταγμα συνεκεντρώθη ακόμα ολόκληρο, ούτε τα μεταγωγικά ήλθαν, ούτε τα φυσίγγια όλα. Πως ήταν δυνατόν να γείνη μια τέτοια επιχείρησις χωρίς αυτά τα στοιχειώδη εφόδια; Έκαμε όλα αυτά γνωστά στη Γαλλική Μεραρχία και ευτυχώς εδέχθησαν να αναβληθή το ταξίδι. Σε λίγες όμως μέρες πάλι τα ίδια. Έρχεται κατεπείγουσα διαταγή να φύγη αμέσως το τάγμα. Αναγκάζεται και πάλι ο Συνταγματάρχης μας να τους πληροφορήσει ότι δεν είναι δυνατό να μετακινηθή το τάγμα σε τόση απόστασι χωρίς μεταγωγικά. Ποιός θα κουβαλήσει τα πολυβόλα , τα τρόφιμα, τας αποσκευάς; Και τους παρακάλεσε να αναβάλουν για λίγες ημέρες την αναχώρησι ,ως ότου έλθουν τα υπόλοιπα τμήματα του Συντάγματος με τα μεταγωγικά.Ο Επιτελάρχης του στρατηγού d’ Αnselme διοικητού της ομάδος Μεραρχιών ανθρώπου πραγματικά ευγενούς και τιμίου απαντά ξερά-ξερά : «Να φορτωθούν στον ώμο τους οι στρατιώται και τα πολυβόλα και τας αποσκευάς και να πάνε στη Χερσώνα». Ο κ. Επιτελάρχης ήταν Εβραίος την καταγωγήν και την θρησκείαν."[3]

Όπως είναι αναμενόμενο τη Διοίκηση του μικτού αποσπάσματος που έχει προορισμό τη Χερσώνα καλείται να αναλάβει ένας Γάλλος στρατιωτικός . Ονομάζεται Lanchon και πριν από ελάχιστες ημέρες έφερε στις επωμίδες τα αστέρια του λοχαγού. Τώρα για την ανάγκη του καινούριου του ρόλου προάγεται βιαστικά στο βαθμό του Ταγματάρχη. Η γαλλική ευαισθησία μ΄ αυτή την αιφνιδιαστική προαγωγή σώζει τα προσχήματα και ένας Έλληνας Ταγματάρχης ο Διοικητής του 1/34 Τάγματος απαλλάσσεται από την υποχρέωση να υπηρετήσει σε πολεμική περίοδο κάτω από τις διαταγές υφισταμένου του , έστω και Γάλλου.

Η Χερσώνα είναι είναι μια πόλη κτισμένη στην όχθη του Δνείπερου [4] του αρχαίου Βορυσθένη . Ιδρύθηκε στα 1778 από το Ρώσο Στρατηγό Άννεμπαλ ύστερα από διαταγή της Μεγάλης Αικατερίνης και ονομάστηκε έτσι σε ανάμνηση μιας άλλης Χερσώνας ,εκείνη της Ταυρίδας. Από τα πρώτα χρόνια της ρωσικής κυριαρχίας , όπως άλλωστε και στην Οδησσό , το ελληνικό στοιχείο παίζει σημαντικότατο ρόλο στην κοινωνική και οικονομική ζωή της πόλης. Με 50.000 κατοίκους, η Χερσώνα είναι σπουδαιότατο εμπορικό κέντρο δημητριακών, γουναρικών και ξυλείας.

Τα παλιά σκονισμένα ντοκουμέντα αναφέρουν ότι το πρώτο ελληνικό Φροντιστήριο χρονολογείται από το 1785 και η ιστορική μνήμη έχει διασώσει το όνομα του πρώτου δασκάλου του που άκουγε στο όνομα Ηλίας Νικολάου Κονδύλης ή Κανδήλογλου από την Τραπεζούντα. Ο πρώτος ελληνικός πυρήνας στα τέλη του ΙΘ αιώνα δημιουργήθηκε από το γένος των Σαββουλίδων που συμπεριλάμβανε πάνω από σαράντα οικογένειες, τα μέλη των οποίων στο μεγαλύτερο μέρος τους ήσαν αρτοποιοί και ζαχαροπλάστες. Γύρω από αυτόν τον βασικό πυρήνα σταδιακά προστίθενται Έλληνες από τη Ρουμανία τον Πόντο και τα Δωδεκάνησα. Δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός των Ελλήνων της Χερσώνας τη στιγμή που εμφανίστηκαν τα ελληνικά στρατεύματα. Είναι όμως γνωστό ότι υπήρχε μια ανθούσα ελληνική κοινότητα , ότι λειτουργούσε ελληνικό σχολείο και μάλιστα στα μαθητολόγια της σχολικής χρονιάς 1918-19 ήσαν εγγεγραμμένα 50 ελληνόπουλα με δάσκαλο τους τον Ιερέα Παπαγιάννη . Από μαρτυρίες είναι επίσης γνωστό ότι την στιγμή της αποβίβασης του Ελληνικού στρατού πολλές ελληνικές σημαίες εμφανίστηκαν σε εξώστες και παράθυρα σπιτιών και πολλοί ήταν οι ομογενείς που έσπευσαν να υποδεχτούν τους Έλληνες στρατιώτες στο λιμάνι.

Η πόλη δεν έχει απευθείας σιδηροδρομική σύνδεση με την Οδησσό και για να φτάσει κανείς από εκεί πρέπει να κάνει μια μεγάλη παράκαμψη . Αρχικά πρέπει να ανηφορίσει προς τη Μπερεζόφκα βόρεια της λίμνης Τιλιγκιούλ και μετά να κινηθεί νοτιοανατολικά προς το Νικολάγιεφ , μια πόλη στις όχθες του Μπουγκ.

Για την μεταφορά του αποσπάσματος Lanchon στη Χερσώνα επιστρατεύονται δύο συρμοί. Οι τυχεροί του πρώτου συρμού καλύπτουν την απόσταση των 140 χιλιομέτρων Οδησσός- Χερσώνα μέσα σε μόλις 24 ώρες. Αυτοί που ακολουθούν για την ίδια απόσταση ταλαιπωρούνται 3 ολόκληρα μερόνυχτα. Πολύωρες αδικαιολόγητες καθυστερήσεις δείχνουν τον αποσυντονισμό που έχουν υποστεί οι υπηρεσίες του σιδηροδρομικού δικτύου και πάνω από όλα τον τρόπο με τον οποίο οι Γάλλοι διαχειρίζονται τα στρατιωτικά πράγματα.. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τραίνα φορτωμένα με στρατιώτες ακινητοποιούνται για να δοθεί προτεραιότητα σε τραίνα εμπορικά.. Η επέμβαση στη Νότια Ρωσία ξεκινά με τις πιο άσχημες προϋποθέσεις. Δίχως σχέδιο, δίχως συντονισμό, δίχως πίστη.

Τρία ολόκληρα μερόνυκτα εταξίδευσε το τάγμα μας. Επέρασε κάμπους απέραντους , επέρασε ποτάμια μεγάλα, είδε ανθρώπους τρομαγμένους , αντίκρισε κινδύνους τρομερούς και επί τέλους κατέληξε στη Χερσώνα, στην πόλιν εκείνην της οποίας το όνομα επρόκειτο ανεξάλειπτο να γραφή στις θρυλικότερες σελίδες της Ελληνικής Ιστορίας. Έλαβαν όλα τα μέτρα που απαιτούσε η περίστασις και εστρατωνίσθησαν μέσα σ΄ ένα χαρακωμένο στρατόπεδο δυο χιλιόμετρα πάνω- κάτω μακριά από την παραλία.[5]

Στις 20 Ιανουαρίου/ 2 Φεβρουαρίου με την ολοκλήρωση της μεταφοράς του μικτού αποσπάσματος στη Χερσώνα η ηρεμία φαίνεται να επιστρέφει . Η γαλλική κανονιοφόρος Pluton αγκυροβολημένη στο λιμάνι προκαλεί δέος στο πληθυσμό και δημιουργεί μια αίσθηση σχετικής ασφάλειας απέναντι στο κίνδυνο των θωρακισμένων τραίνων που αργά ή γρήγορα θα εμφανιστούν. Ο έχων το γενικό πρόσταγμα Ταγματάρχης Lanchon με όλο τον ενθουσιασμό του νεοφώτιστου καταστρώνει σχέδια για μια αποτελεσματική άμυνα και παρουσιάζεται αισιόδοξος. Σκοπεύει να αναχαιτίσει τους Μπολσεβίκους σε ικανή απόσταση από την περίμετρο της πόλης δημιουργώντας μια προκεχωρημένη γραμμή άμυνας που θα στηρίζεται πάνω στα στρατηγικής σημασίας σημεία κύρια στα βόρεια και βόρειο-ανατολικά της πόλης .Τα κανόνια των πλοίων που θα καταφτάσουν θα προστεθούν στη διαθέσιμη δύναμη πυρός .

Έδρα της Διοίκησης ορίζεται ένα οργανωμένο στρατόπεδο στην κορυφή ενός λόφου που απέχει από το λιμάνι περίπου δύο χιλιόμετρα. . Ο Υπολοχαγός Λαλεχός με τον δεύτερο λόχο καλείται να προωθηθεί και να αναλάβει την αστυνόμευση της πόλης. Φρουρές τοποθετούνται στο Ταχυδρομείο ,την Τράπεζα, το Τηλεφωνικό κέντρο και στις εγκαταστάσεις του λιμανιού. Στη περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού , κάνει την εμφάνισή του ο 1ος Λόχος του Υπολοχαγού Ηλία Μαθιού υποστηριζόμενος από τον πρώτο ουλαμό [6] πολυβόλων του Υπολοχαγού Ζευγώλη . Οι υπόλοιπες δυνάμεις εγκαθίστανται αμυντικά μέσα και γύρω από το στρατόπεδο .[7]

Η πόλη φαίνεται να απολαμβάνει και πάλι τις προηγούμενες ημέρες της ησυχίας της ,οι Ρώσοι μοιάζουν μάλλον αδιάφοροι για όλα όσα συμβαίνουν γύρω τους και οι Έλληνες σχηματίζουν την εντύπωση ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο τραγικά όσο τουλάχιστον τα είχαν παρουσιάσει οι Γάλλοι.

Κάτω από αυτή την φαινομενική ηρεμία η Χερσώνα ζει τον πυρετό της ερχόμενης ημέρας που ο καθένας την φαντάζεται σύμφωνα με τις δικές του επιθυμίες. Οι πράκτορες των μπολσεβίκων ή οι φερόμενοι ως τέτοιοι, κυκλοφορούν ελεύθερα και η απήχηση των λόγων τους στον κόσμο είτε από φόβο είτε από πεποίθηση, είναι πολύ μεγάλη. Οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι ακολουθώντας πατροπαράδοτους συνωμοτικούς κανόνες συγκεντρώνουν όπλα, και πιέζουν ψυχολογικά όλους όσους στέκονται εμπόδιο στο δρόμο τους. Πέρα όμως από τους Ρώσους είναι και οι Έλληνες ομογενείς . Οι περισσότεροι από αυτούς από την πρώτη ημέρα της παρουσίας των Ελλήνων στρατιωτών προχωρούν σε συγκινητικές πράξεις συναδέλφωσης. Οι πιο τολμηροί ζητούν όπλα για να υπερασπιστούν την πόλη τους την στιγμή της κρίσης . Aπό τη πλευρά τους  οι Έλληνες αξιωματικοί επιχειρούν διακριτικά να τους αποτρέψουν από πράξεις που μπορούν να τους εκθέσουν ανεπανόρθωτα στα μάτια των μπολσεβίκων που αναπόφευκτα κάποια στιγμή θα γίνουν κύριοι της πόλης.

Στο πλευρό των δυνάμεων κατοχής οι Ρώσοι αστυνομικοί, όπως και στην Οδησσό κρατούν μια διφορούμενη στάση αλλά έστω και έτσι, φαίνεται ξεκάθαρα ότι την στιγμή της κρίσης θα προτιμήσουν να βρεθούν στο πλευρό των Μπολσεβίκων. Οι αστυνομικού τύπου επιχειρήσεις για την ανεύρεση όπλων είναι σπάνιες με φτωχά πάντοτε αποτελέσματα.

Τα νέα για τις κινήσεις του εχθρού δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Τα κέντρα στρατολογίας συγκεντρώνουν χιλιάδες πλέον μαχητές που εξοπλίζονται και οργανώνονται για να απελευθερώσουν τη γη τους και να ρίξουν στους εισβολείς στη θάλασσα.

Κάνοντας ένα νηφάλιο συσχετισμό μέσων και σκοπών ο Ταγματάρχης Lanchon προληπτικά κατεβάζει τον πήχη των απαιτήσεών του. Κανείς δεν πιστεύει σοβαρά ότι η εξωτερική αμυντική γραμμή που στήθηκε βιαστικά μπορεί να συγκρατήσει ακόμα και μια μέτριας έντασης επίθεση του εχθρού  και τα καινούρια σενάρια εξετάζουν την περίπτωση των οδομαχιών μέσα στην ίδια την πόλη. Αν οι μάχες μεταφερθούν μέσα στον αστικό ιστό τότε όχι μόνο αποδυναμώνεται η υποστήριξη από τα κανόνια των πλοίων αλλά μπαίνει σε κίνδυνο και αυτή η ίδια η ασφάλεια του στρατοπέδου.

Στις 27 Ιανουαρίου/9 Φεβρουαρίου, δέκατη ημέρα της στρατιωτικής κατοχής στη Χερσώνα από τα Ελληνογαλλικά στρατεύματα , το ατμόπλοιο Ραιδεστός ,ρίχνει επιτέλους αγκυρα στο λιμάνι της Οδησσού. Κουβαλά στα αμπάρια του τα τόσο αναγκαία μεταγωγικά του Συντάγματος , τον 11/34 Λόχο και την 32η Διμοιρία κλιβάνων. Με την παρουσία των συμπαθητικών τετραπόδων η ζωή του Έλληνα στρατιώτη τόσο στην Οδησσό όσο και στη Χερσώνα προβλέπεται να γίνει πιο άνετη.

Στο μεταξύ τα νέα από το Κίεβο μιλούν για καινούργιες συμφορές. Η Ουκρανική Κυβέρνηση αφού αντιστάθηκε όσο μπορούσε στην πίεση του εχθρού βιάζεται να εγκαταλείψει την πόλη και στις 9 Φεβρουαρίου οι μπολσεβίκοι του Mikhail Muravev κάνουν την εμφάνισή τους θριαμβευτές και τιμωροί..

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 4oυ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ :

[1]Το 1/34 ελληνικό τάγμα κάτω από την Διοίκηση του Ταγματάρχη Βλάχου έχει δύναμη 23 Αξιωματικών και 853 Ανδρών.Ανεχώρησε για τη Χερσώνα στις 16/29 Ιανουαρίου.

[2]Μέσα στη βιασύνη τους οι Γάλλοι είχαν εντάξει, εκ παραδρομής στη δύναμη του αποσπάσματος και μια ανύπαρκτη ελληνική ορειβατική πυροβολαρχία. Όταν ανακαλύπτουν το λάθος τους προσπαθούν διακριτικά να το διορθώσουν τοποθετώντας στη θέση της ένα γαλλικό ουλαμό ορεινού πυροβολικού.

[3]Π. ΦΩΣΤΙΝΗΣ Ο Ελληνικός Στρατός στη Ρωσσία Χίος 1956 σελ 147-148

[4] Δνείπερος: Ο τρίτος μεγαλύτερος ποταμός στην Ευρώπη μετά το Βόλγα και το Δούναβη

[5] Π ΦΩΣΤΙΝΗΣ Ο Ελληνικός Στρατός στη Ρωσσία Χίος 1956 σελ 149 .
[6] Οργανικό τμήμα της πυροβολαρχίας ή της ίλης. Αποτελείται από δύο στοιχεία (πυροβόλα ) στην περίπτωση της πυροβολαρχίας και από δύο Ομάδες μάχης στην περίπτωση της ίλης. Δύο ουλαμοί σχηματίζουν μια πυροβολαρχία βολής .Τέσσερεις σχηματίζουν μία ίλη.
[7] Πρόκειται για τον τρίτο Λόχο του Τάγματος (Λοχαγός Θελόπουλος Γεώργιος ) την 1η Πολυβολαρχία (Υπολοχαγός Σπανόπουλος ), τον γαλλικό λόχο Άλιξ και δύο γαλλικά πυροβόλα των 6,5 υπό την διοίκηση του Υπολοχαγού Favas . Νοτιοδυτικά του Φρουρίου εγκαθίσταται αναρρωτήριο και σταθμός επιδέσεως ενώ 400 μέτρα βορειοδυτικά του φρουρίου μια αποθήκη διασκευάζεται σε παρατηρητήριο.

[8] Σύμφωνα με τους μπολσεβίκους οι Έλληνες αξιωματικοί δεν όπλισαν τα χέρια των ελλήνων της Χερσώνας από φόβο μήπως τελικά τα στρέψουν εναντίον τους.

(Επιστροφή)