(Προηγούμενο)
1ον) Τηλεγράφημα υπουργού Εξωτερικών.
Αλλ' εκτός του ανωτέρω επεισοδίου, η ολεθρία επίδρασις του περιβάλλοντος είναι καταφανεστάτη εις την σύγκρουσίν του προς την Κυβέρνησιν δια το ζήτημα της καταλήψεως της Θεσσαλονίκης.
Θεωρώ απαραίτητον να παραθέσω ενταύθα εκ νέου, λαμβάνων αυτά εξ αυτών των απομνημονευμάτων του Δούσμανη, τα δύο επίσημα τηλεγραφήματα, άτινα επροκάλεσαν την ρήξιν. Ιδού αυτά :
1ον) Τηλεγράφημα υπουργού Εξωτερικών.
«Α. Β. Υψηλότητα Διάδοχον Κωνσταντίνον
Φρονώ ότι πρέπει κατά το δυνατόν να εντείνωμεν ημετέρας ενεργείας, όπως καταληφθή τάχιστα Θεσσαλονίκη και ίνα μη ημέτερα αποτελέσματα έλθωσι πολύ ύστερον από τα αποτελέσματα των Συμμάχων.ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ»
2ον) Τηλεγράφημα Πρωθυπουργού
«Α. Β. Υ. Διάδοχον Κωνσταντίνον
Αναμένω να μοι γνωρίσητε περαιτέρω διεΰθυνσιν, ην θα ακολουθήση η προέλασις του στρατού Θεσσαλίας. Παρακαλώ μόνον να έχετε υπ' όψιν 'οτι σπουδαίοι πολιτικοί λόγοιε έπιβάλλουσι να ευρεθώμεν μίαν ώραν ταχύτερον εις Θεσσαλονίκην.ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»
Και ο φανατικώτατος των επιζώντων αντιβενιζελικών δύναται να αρνηθή ότι το άνω τηλεγράφημα ταυ Βενιζέλου το χαρακτηρίζει μέχρις υπερβολής κατ' εμέ, εξαιρετική ευγένεια και λεπτότης; Και εν τούτοις, όπως αναγράφει ο Δούσμανης, το τηλεγράφημα αυτό προεκάλεσε την ιταμήν και πρωτοφανώς ασεβή απάντησιν του Αρχιστρατήγου, της οποίας είναι χαρακτηριστική η τελευταία παράγραφος έχουσα αυτολεξεί ούτω : (σελ. 50).
«Να παύση του λοιπού η Κυβέρνησις αναρμοδίως γνωματεύουσα και εκ του μακρόθεν αναμιγνυομένη εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις».
Εις την Ελλάδα, εις την χώραν όπου προ τριάντα αιώνων ένας άλλος Αρχιστράτηγος ο Λεωνίδας έγραφε με το αίμα του εις τον βράχον τών Θερμοπυλών το αθάνατον «ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι», ο Αρχιστράτηγος του 1912 άνευ ουδεμιάς ευλόγου αφορμής, απαντά προς τον λαοπρόβλητον Κυβερνήτην του Κράτους δια της ανωτέρω εκτεθείσης απολύτως αντιπειθαρχικής και σχεδόν υβριστικής (να παύση του λοιπού) αναφοράς του.
Κα! το χείριστον, ο ηθικός αυτουργός και δράστης της ασχήμιας αυτής κομπορρημονεί την ηρωικήν αυτήν πράξιν του, την οποίαν διατυμπανίζει με ιαχάς θριάμβου γράφων εις την σελίδα 50 του συγγράμματος του ότι με το τηλεγράφημα αυτό «ετάραξεν την συναυλίαν του περισσεύοντος πλήθους των θαυμαστών του Πρωθυπουργού και κεχηνότων αρουραίων αυτού»!!!
Τα γεγονότα ομιλούν καταφανώς. Το επιτελειον του 1912 έχει επ! κεφαλής τον Δούσμανην και αποτελείται από τους αποφοίτους της Γερμανικής "Ακαδημίας Πολέμου Μεταξάν, Στρατηγόν κλπ, τους οποίους ο Διάδοχος δια της προσωπικής του παρεμβάσεως απέστειλε προς εκπαίδευσιν εις Γερμανίαν. Είναι οι αχώριστοι στρατιωτικοί του σύμβουλοι και συνεργάται, οίτινες απετέλεσαν το στενόν περιβάλλον του καθ* όλην την κατόπιν περίοδον μέχρι του 1920. Το Επιτελείον αυτό, έχον ως κύριον σκοπόν την εκμηδένισιν του Βενιζέλου, είναι προφανές και αναντίρρητον ότι εχρησιμοποίει παν μέσον δια να προκαλέση την εχθρότητα του ευπίστου Διαδόχου εναντίον του Κρητός Πολιτευτού.
Ανέφερον ανωτέρω ότι και εις άλλα κράτη παρουσιάσθη εν πολέμω η περίπτωσις της διαστάσεως μεταξύ αρχηγού στρατού και πολιτικής εξουσίας. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα της οξείας διαστάσεως μεταξύ Φος και Κλεμανσώ και των προστριβών του μεγάλου Μόλτκε με τον χαλύβδινον αρχικαγγελάριον Βίσμαρκ. Η στρατηγική και η πολιτική εις τας ανωτάτας σφαίρας εφάπτονται όπως έλεγε ο Ναπολέων εις τα «Μemoir», και η στρατηγική είναι συνέχεια της πολιτικής. Οι Γερμανομαθείς αξιωματικοί του Γενικού Επιτελείου είναι δυνατόν να μην ανέγνωσαν και να αγνοούν τα στρατηγικά αποφθέγματα τον Κλάουζεβιτς, του σοφού συγγραφέως και μεγαλυτέρου διδασκάλου της πολεμικής τέχνης του παρελθόντος αιώνος; Ο ουσιαστικός νικητής του Βατερλώ (επιτελάρχης του Πρωσσικού στρατού) δίδει τον εξής μνημειώδη χαρακτηρισμόν επί του προκειμένου: «Η πολιτική είναι εκείνη ήτις διευθύνει τον πόλεμον, ενώ η στρατηγική δεν είναι παρά το απλούν όργανόν της ».
Τον σοφόν αυτόν αφορισμόν του μεγάλου διδασκάλου του πολέμου υποδεικνύει ο Κλεμανσώ προς τον στρατάρχην Φος κατά την τελευταίαν οξείαν διαμάχην των εις το τελευταίον σύγγραμμα του «Grandeurs et misères d' une victoire » (σελίς.219).
Τo ανωτέρω αξίωμα του Κλάουζεβιτς αποτελεί υπέροχον μάθημα και συντριπτικήν απάντησιν εις τας φλυαρίας του Δούσμανη και των γερμανοπλήκτων στρατηγίσκων, οίτινες δεν εδίστασαν να θέσουν ως δόγμα ότι ο αρχηγός του στρατού «Είναι ο μόνος αρμόδιος να κρίνη επί των πολεμικών επιχειρήσεων» και ότι πρέπει «να παύση η Κυβέρνησις της χώρας να αναμιγνύεται αναρμοδίως εις τας πολεμικάς επιχειρήσεις».
Μετά την μακράν παρένθεσιν την οποίαν εθεώρησα αναγκαίαν προς κατανόησιν των κατόπιν γεγονότων, εξακολουθούμεν την εξιστόρησιν των πολεμικών επιχειρήσεων.
Μετά την μάχην των Γιαννιτσών επετεύχθη εντός τριημέρου να επισκευασθή προχείρως η σιδηρά γέφυρα, της οποίας ως είπομεν είχον ανατιναχθή τα δύο τόξα, και αι Μεραρχίαι ηδυνήθησαν να διαβούν την 25ην Οκτωβρίου επί της αριστεράς όχθης. Το Γενικόν στρατηγείον, χωρίς να αναγνωρίσω προηγουμένως δι' αξιωματικών του, διέταξε την ζεύξιν του ποταμού παρά την Βαρδαρόφισκα δια προχείρων υλικών τασσομένων επί τόπου. Διετάχθη προς τούτο η IV μεραρχία, ευρισκομένη βορείως των Γιαννιτσών, και ο επιτελάρχης αυτής Χατζηανέστης μου ανέθεσε το έργον. Θέσας εκεί δια διαταγής μου την ημιλαρχίαν ιππικού της Μεραρχίας, μετέβην δια συντόμου πορείας επί τόπου και συνέλεξα παρά την όχθην παντοειδές υλικόν( αραμπάδες , δοκούς, σανίδες κ.λ.π.) και επεχείρησα την αναγνώρισιν του δήθεν πόρου ως έλεγεν η διαταγή του Γενικού Στρατηγείου. Αλλά με ανέμενεν έκπληξις διότι ως είδον μετ' ολίγον, ένεκα των προηγουμένων βροχών, η στάθμη του Αξιού είχεν εξαιρετικώς ανυψωθή (κατά εν και πλέον μέτρον) και το ρεύμα του ποταμού ήτο ισχυρότατον ώστε καθίστατο αδύνατος η ζεύξις επί σταθερών βάθρων, όπως διέτασσε το Γενικόν Στρατηγείον. Διέταξα έναν έφεδρον ανθυπίλαρχον με τινας ιππείς να βαδίση επι του υποδειχθέντος πόρου προς αναγνώρισιν αυτού.
Όταν απεμακρύνθη περί τα είκοσι μέτρα από της όχθης η αναγνώρισις αύτη, το ύδωρ του ποταμού εκάλυψε τους ίππους μέχρι του στήθους και ο ανθυπίλαρχος παρά τας διαταγάς μου ηρνείτο να προχωρήση διότι οι ίπποι ανθίσταντο, ως έλεγε. Διέταξα τότε ολόκληρον την ημιλαρχίαν (48—50 ιππείς) να με ακολουθήση και ώθησα τον ίππον μου προς τον ποταμόν. Όταν επροχώρησα ολίγον, αντελήφθην δτι ό ϊππος μου δεν εβάδιζεν πλέον αλλ' ήρχισε να κολυμβά. Αγνοώ πως παρεσύρθην υπό της γενναιότητος τόυ ευγενούς ζώου, (3) και κατευθύνθην, κολυμβώντος του ίππου, προς την αντίπεραν όχθην. Την στιγμήν έκείνην εφοβήθην, ενθυμηθείς ότι προ ολίγων ημερών υπό τας αυτάς περιστάσεις ανετράπη υπό του ρεύματος και επνίγη εις τον Αλιάκμονα ο καλός ανθυπίλαρχος Κορδής. Αλλ' ήτο πλέον αργά. Ο ορμητικός Σουδανέζος Αλής, φυσών ως φάλαινα, έφθασεν εις την αντίπεραν όχθην ένθα εξήλθον. Τότε κατάπληκτος αντελήφθην ότι ήμην μόνος διότι η ημιλαρχία είχε σταματήσει εις την άλλην όχθην, όταν το ύδωρ έφθασε μέχρι του στήθους των ίππων. Ήρχισα να κραυγάζω, διατάζων τον επι κεφαλής υπίλαρχον να προχώρηση, άλλ' εκείνος εδικαιολογήτο ότι οι Ουγγρικοί ίπποι ηρνούντο να κολυμβήσουν παρά τας προσπαθείας των αναβατών των. Την στιγμήν εκείνην κατέφθασαν δύο χωρικοί εκ του επί της όχθης χωρίου, οίτινες επέστησαν την προσοχήν μου επί του προς ανατολάς υψώματος ένθα διεκρίνοντο τέσσαρες ιππείς και με επληροφόρησαν ότι επρόκειτο περί τεσσάρων εφίππων Τούρκων χωροφυλάκων. Ευτυχώς βλέποντας ούτοι την ημιλαρχίαν δεν επροχώρησαν, οπότε ασφαλώς θα με ηχμαλώτιζον διότι και αυτό το περίστροφόν μου δεν θα ελειτούργει πιθανώς διότι είχε βραχή εκ του ύδατος. Ηναγκάσθην να ριφθώ εκ νέου εις τον ποταμόν και να φθάσω κολυμβών μέχρι της ημιλαρχίας. Εξ άλλων γεγονότων έβεβαιώθην κατόπιν ότι δεν έπταιον οι Ούγγαρέζοι, όπως έλεγεν, αλλά αυτός ο ίδιος ο υπίλαρχος διοικητής της ημιλαρχίας. Βραχείς μέχρι της οσφύος και ένεκα του πνέοντος ισχυρού «Βαρδάρη" υπέστην ισχυράν ψήξιν και οσφυαλγίαν, ήτις με ηνόχλει επί α ρκετάς εβδομάδας κατόπιν.
Παρά των χωρικών της Βαρδαροφίσκας επληροφορήθην ότι ολίγον νοτιώτερον του σημείου, ένθα διέβην τον ποταμόν, ελειτούργει είδος σχεδίας η μάλλον μεγάλης λέμβου, ήτις περιελάμβανε πλέον των 50 ανδρών.
Μόλις επανελθών εις την μεραρχίαν, ανέφερον τα αποτελέσματα της αναγνωρίσεως μου, άτινα διεβιβάσθησαν εις το Γενικόν Στρατηγείον. Τη εκρίσει του μεράρχου το 1/38 σύνταγμα ευζώνων επορεύθη προς το σημειον της διαβάσεως και ήρξατο μεταφέρον τους άνδρας του δια της ειρημένης σχεδίας επί της άλλης όχθης, δια του συστήματος αυτοΰ. Μέχρι της επομένης, 25ης Οκτωβρίου είχε διεκπεραιωθή το πλείστον μέρος του συντάγματος,το οποίον ετέθη εις κίνησιν βαδίζον επί της αριστεράς όχθης προς νότον.
Την 25ην Όκτωβρίου, δια της επισκευασθείσης γέφυρας, αι μεραρχίαι της στρατιάς διέβαινον συγχρόνως τον Αξιόν και ετίθεντο εις κίνησιν προς την Θεσσαλονίκην. Απωλέσας το λεπτομερές ημερολόγιόν μου (κατά την διαρπαγήν των αρχείων μου το 1926) δεν ενθυμούμαι εάν η VI μεραρχία, εις ην ανήκον διέβη την ημέραν εκείνην τον ποταμόν. Ενθυμούμαι μόνον ασφαλώς ότι την εσπέραν της 26ης διενυκτέρευσα εις την έπαυλιν Τοψίν, από της οποίας προ ολίγου είχεν αναχωρήσει το Γενικόν Στρατηγείον. Επί του σημείου αυτού θα ηδύνατο να μου παράσχη ακριβείς πληροφορίας ο λαμπρός συνάδελφος Αντιστράτηγος ε. ά. Π. Κλάδος, μετά του οποίου συνυπηρέτησα εις το Επιτελείον της II μεραρχίας καθ* όλην σχεδόν την διάρκειαν των δύο Βαλκανικών Πολέμων (4).
Oπωσδήποτε την 25ην Οκτωβρίου η στρατιά είχεν διεκπεραιωθή επί της αριστεράς όχθης του Αξιού και το Γενικόν Στρατηγείον εγκατεστάθη εις την έπαυλιν Τοψίν. Την αυτήν ημέραν οι Πρόξενοι της Θεσσαλονίκης έφθασαν εις το Γενικόν Στρατηγείον όπως παρακαλέσουν τον Αρχιστράτηγον να μη βομβαρδισθή η πόλις. Ο Διάδοχος φυσικά απήντησεν ότι αυτός είναι υποχρεωμένος να καταλάβη το ταχύτερον την Θεσσαλονίκην και συνεπώς εάν οι Τούρκοι αντισταθώσι θα συντρίψη την αντίστασιν δι' όλων των μέσων Τους υπέδειξε τελικώς να αποτανθώσι προς τον Τούρκον στρατηγόν.
Ο Διάδοχος ανέθηκε την διεξαγωγήν των διαπραγματεύσεων δια την παράδοσιν της πόλεως εις τον Υπαρχηγόν του Επιτελείου, Αντισυνταγματάρχην Δούσμανην, ενώ εν τω μεταξύ η στρατιά εκινείτο εις τάξιν μάχης προς την Θεσσαλονίκην.
Η σύμβασις περί παραδόσεως της πόλεως και του Τουρκικού στρατού υπεγράφη εν Θεσσαλονίκη το μεσονύκτιον της 26ης Οκτωβρίου. Θεωρώ περιττόν να αναφέρω λεπτομερείας περί της εισόδου του Διαδόχου εις Θεσσαλονίκην, της παρελάσεως των στρατευμάτων και της γενομένης υποδοχής, εφόσον αύται έχουν γραφή εκτενώς και περιγράφονται κατ' έτος δια δημηγοριών και του τύπου την 26ην Οκτωβρίου.
Ενώ εισήρχετο ακόμη εις την πόλιν, την πρωίαν της 27ης η Ι Μεραρχία, κατέφθασεν ο Βούλγαρος στρατηγός Θεοδωρώφ, όστις εζήτησε παρά του Διαδόχου την άδειαν να εισέλθη εις Θεσσαλονίκην εν μόνον τάγμα στρατού, το οποίον ήτο εξαιρετικώς καταπεπονημένον εκ της πορείας του. Ο Διάδοχος το επέτρεψεν άλλα μετ' ολίγον οι Βούλγαροι εισήγαγον εις την πόλιν ανά μικρά τμήματα και άλλον στρατόν ούτως ώστε τάχιστα η Βουλγαρική δύναμις της Θεσσαλονίκης ήτο μία περίπου ταξιαρχία υπό τον στρατηγόν Χεζαμπτζίεφ.
Δια της καταλήψεως της πόλεως ετερματίσθη κατ' ουσίαν ο πόλεμος εν Μακεδονία.
(3) Ο ίππος μου αυτός, καθαρόαιμος Αραβικός, ήτο λάφυρον της μάχης του Σαρανταπόρου εκ του στρατώνος των Σερβίων, όπως εξιστόρησα εις το σχετικόν κεφάλαιον. Ο θαυμάσιος αυτός κέλης είχε όλας τας ιδιότητας του καλού πολεμικού με μόνον σοβαρόν ελλάτωμα να ανορθούται αιφνιδίως και να ανατρέπεται. Παρά ταύτα, καίτοι εκινδύνευσα δις να συντριβώ απ' αυτόν εις Κοζάνην και Βέρμιον, δεν τον απεχωριζόμην παρά τας συμβουλάς του Μεράρχου, ένεκα των άλλων μεγάλων αρετών του. Τον εΐχον βαπτίσει «Αλή» ένεκα της Τουρκικής προελεύσεώς του.
(4) Ο τότε λοχαγός Κλάδος ήτο εκ των αρίστων επιτελικών αξιωματικών εκπαιδευθείς εις την Ανωτάτην Σχολήν του Πολέμου των Παρισίων, ένθα απεστάλη κατόπιν του πρώτου διαγωνισμού το 1911. Εκτός της αρτίας μορφώσεως του είχεν ευθύν χαρακτήρα, απόλυτον εντιμότητα και ορθοφροσύνην. Ως επιτελής της μεραρχίας προσέφερε πολυτίμους υπηρεσίας κατά τας επιχειρήσεις αυτής. Ελπίζω ότι ζη ο καλός συνάδελφος διαμένων εν Πάτραις και ευχαρίστως θα ελάμβανα τας πληροφορίας του, μη δυνάμενος να του γράψω ελλείψει της διευθύνσεως του.
Σχετικό:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου