ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ: ΕΝΤΟΛΗ

Κίνημα το 35 ετοίμαζαν όχι μόνο οι βενιζελικοί μα και οι κοτσαμπάσηδες του αντιβενιζελισμού με υποψήφιους δικτάτορες τους Κονδύληδες-Μεταξάδες .Την εξομοίωση των δύο κινδύνων , κάτω από την νταμπέλα "φασιστικά" , δεν την παραδέχομαι ούτε και τώρα . Ωστόσο , όπως μου εξήγησε  ο φίλος μου  ο αξιωματικός του Ναυτικού , υπήρχε βάσιμη ελπίδα πως με την αποκάλυψη θα ματαιώνονταν και οι δυο εκτροπές. Πάντως το Βενιζέλο - Πλαστηρικό κίνημα, όπως έλεγε, ήταν μια κακοστημένη παγίδα, μια πεπονόφλουδα των Εγγλέζων που θα έδινε το πρό­σχημα στην αντεπανάσταση ν' αποκεφαλίσει τη δημοκρατία και να πετάξει έξω απ' το στρατό κάθε προοδευτικό και δημοκρατικό στοιχείο, ανοίγοντας έτσι το δρόμο στην παλινόρθωση του πράκτο­ρα της Αγγλίας Γεώργιου. Όπως και έγινε».

«Και γιατί δε λες το όνομα του αντιφασίστα αξιωματικού του Ναυτικού, είπε η Λέλα, που την ενθουσίαζαν οι εντυπωσιακές "α­ποκαλύψεις". "Αν σωστά μαντεύουμε ποιος είναι, δεν κινδυνεύει πια...».

«Ναι... Πρόλαβαν και κάναν πυροτέχνημα το κορμί του τα γερμανικά υποβρύχια».

«Ώστε ο αντιφασίστας αξιωματικός του "Ριζοσπάστη" ήταν ο Κώστας Παπάζογλου; έκανε ο Νικήτας. Ο νους μου πήγαινε σε άλλους».

«Ο Κώστας ήταν. Κάποτε πρέπει να μάθει η ελληνική νεολαία αυτό το έντιμο όνομα. Λυπούμαι πού δεν είχατε προλάβει να τον γνωρίσετε. Στη δίκη του στάθηκε τολμηρός, σήκωσε και των άλλων τις ευθύνες. Ο Κώστας δεν ήταν η κεφαλή στην εξέγερση. Ήταν κυβερνήτης του αντιτορπιλλικού "Νίκη". Όμως μετά την αποτυχία το Ναυτοδικείο αυτόν καταδίκασε σε θάνατο και τον κε­λευστή Τριγυράκη απ' τους παρόντες. Ανώτεροι τους σε βαθμό και σε ηλικία πήραν μικρές, ελάχιστες ποινές γιατί έδειχναν "μεταμελημένοι".

»Πήγαινα συχνά με τη γυναίκα του Κώστα στο Ναύσταθμο. Κρατούσαν τους υπόδικους αξιωματικούς μέσα σ' ένα παροπλισμένο θωρηκτό. Ό Παπάζογλου ούτε και κείνες τις στιγμές που ζητού­σαν το κεφάλι του δεν έδειχνε να χει χάσει το κέφι και την α­συγκράτητη ζωντάνια του. Πείραζε τους άλλους αξιωματικούς που δείχναν πτοημένοι. Γελούσε, έκανε "μεταθανάτια" όνειρα και μοί­ραζε τα ανύπαρκτα υπάρχοντα του. Κρατούσε τρυφερά στην αγκα­λιά του, τη νεαρή όμορφη γυναίκα του και της αράδιαζε γελώντας τα "ηθικά και οικονομικά οφέλη" που θα της έφερνε ο θάνατος του. Χήρα περίβλεπτος... σύζυγος βενιζελικού "ήρωα" που έπεσε από τις σφαίρες του εκτελεστικού...".

»Γύρισε και σε μένα και με πικρό  χαμόγελο, δίχως ν' αλλάξει τον εύθυμο τόνο του, μου πε: Ελπίζω τουλάχιστον εσύ, Κατερίνα, να μ' αποκαταστήσεις κάποτε ηθικά και να μη μ' αφήσεις με τη "ρετσινιά" του βενιζελικού κινηματία! Αν ποτέ μου κάνεις κανένα επικήδειο μην ξεχάσεις να πεις για ποιους πρόσφερα τη ζωή μου".

V

Γλίτωσε τότε από του Χάρου τα δόντια. Ήταν έτοιμοι να τον στήσουν στο εκτελεστικό όπως έστησαν στη Θεσσαλονίκη τον ηρωι­κό επίλαρχο Βολάνη που έπεσε ζητωκραυγάζοντας για τη νίκη της Δημοκρατίας. Κείνο πού έσωσε τον Παπάζογλου και κάμποσους έν­τιμους αξιωματικούς ήταν η πίεση που άσκησε η παγκόσμια κοινή γνώμη, ιδιαίτερα στην Αμερική και στην Αγγλία, να σταματή­σουν οι εκτελέσεις και οι εξευτελισμοί των δημοκρατικών αξιωμα­τικών. Η ίδια η κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη είχε στοιχεία μέσα της που ζητούσαν "μετριοπάθεια". Η ξενόδουλη δεξιά είχε και τότε εκτραχειλιστεί τόσο που γύρευε ν' αφανήσει τους υπόλοιπους Έλληνες. Σωρηδόν οι καταδίκες σε θάνατο αξιωματικών όπως του στρατηγού Καμμένου, του Βεντήρη, Μπακιρτζή, Βλοχοϊτόπουλου, Παπασταματιάδη. Εκδικητικές εκτελέσεις αντιβασιλικών, του γέρο Παπούλα και του Κοιμήση που δεν είχαν καμιά ανάμιξη στο κίνημα, απλώς ανήκαν στην "Δημοκρατική Άμυνα". Δημόσια κα­θαίρεση και διαπόμπευση μικρών και μεγάλων αξιωματικών, όπως του Τσιγάντε και του Σαράφη.

Και δίκες ατέλειωτες ανώτερων στρατιωτικών (Σκανδάλη, Νεοκ. Γρηγοριάδη, Κατσώτα, Βούρου κλπ.). Δίκες πολιτικών (του Καφαντάρη, Παπαναστάση, Σοφούλη, Γόνατα, Μυλωνά). Άρση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων και της ισοβιότητος των δικαστικών. Άγριο κυνήγι των αριστερών. Κλείσιμο των εντύπων τους. Τρομοκρατία,, τραμπουκισμοί. Επικράτησε το ανθρωποφάγο πνεύμα των «εκδορέων» που γύρευαν να κρεμνούν στα τσιγκέλια τους κάθε δημοκρατικό! Αυτή τη συμφορά θέλησε να προλάβει ο Κώ­στας Παπάζογλου όταν ζήτησε τη βοήθεια μιας έντιμης παράταξης που αληθινά μισούσε το φασισμό. Γι' αυτό αποκάλυψε το κίνημα στο ΚΚΕ.

Με τον Κώστα μιλούσαμε συχνά για το ρόλο του στρατού. Του λεγα πόσο σπουδαίο θα ταν να μπορέσει κάποτε να συναδελφωθεί λαός και στρατός. Αυτό ήταν το μόνο που θα εμπόδιζε να γίνει ο τόπος μας «γεωγραφική θέση» όπου θα κονταροχτυπιούνται οι ξένοι για τα συμφέροντα τους και μεις σιγά - σίγα θα εξαφανιζόμαστε σαν τους Απάτσι.

Ο Κώστας ήταν αισιόδοξος από παράφορη ζωντάνια. Ήταν ό­μως και στοχαστής κι αυτό τον προσγείωνε. Κάποτε στο Ναύστα­θμο, όταν ήταν ακόμα υπόδικος, μου πε. «Αν ζήσω θα μείνω στρα­τιωτικός να δουλέψω για τη "συναδέλφωση", θα χρειάζονται κό­τσια. Γιατί όσο θα ξυπνούνε οι λαοί, τόσο θ΄ αλλάζουν περιεχόμενο οι στρατοί. Το μεγάλο κεφάλαιο διεθνοποιημένο θα προσπαθήσει να τους μεταβάλει σε Πραιτωριανούς. Θα βλέπεις μέρα τη μέρα μια κάστα να μεγαλώνει να γίνεται κάτι σαν "υπερφυσική" δύνα­μη που κανείς δε θα τολμά να τη θίξει. Ακόμα σήμερα βρίσκεις αξιωματικούς που πονούν το λαό, κι ας γεμίζουν τα κεφάλια των νεαρών Ευελπίδων και Δοκίμων με κίβδηλες έννοιες, και μίσος τα­ξικό, σα να είναι γιοί ευγενών και όχι παιδιά του λαού».

Σαν αμνηστεύτηκαν οι κινηματίες αξιωματικοί, τον Κώστα τον εξόρισαν στη Χαλκίδα. Μ' αυτός τολμηρός καθώς ήταν το σκά­ζε όλη ώρα και ερχόταν στην Αθήνα. Του άρεσε η ανήσυχη και «συζητητική» παρέα μας που φιλοδοξούσε να λύνει και να κρίνει τα ελληνικά και τα παγκόσμια προβλήματα.

Θυμάμαι μια απόκρια βγήκαμε και τριγυρνούσαμε στους δρό­μους. Για καμουφλάρισμα ο Κώστας είχε φορέσει γυαλιά και ψεύ­τικες μουστάκες που σκέπαζαν τ αράπικα χείλη του. (Ήταν αδρά όλα τα χαρακτηριστικά του, δείχναν θέληση και αισθησιασμό) . Μας ήρθε η «φαεινή» ιδέα κείνο το βράδι να σταματούμε στο δρόμο άγνωστους ανθρώπους και κουτουρατζίδικα να τους βάζουμε ερωτήματα κοινωνικά, πολιτικά, ακόμα και ερωτικά για να βγάζουμε συμπεράσματα για το βαθμό της «λαϊκής ωριμότητας». Φυσικά τ' αποτέλεσμα του επικίνδυνου εκείνου «γκάλλοπ» δέν ήταν τόσο εν­θαρρυντικά όσο τα θέλαμε. Κάναμε πολλές τέτοιες άσκοπες «μπραβούρες». Ακόμα και τη Διεθνή τραγουδούσαμε στο δρόμο, δήθεν πως τελούμε εν ευθυμία...

Επί Μεταξά απόταξαν τον Κώστα από το Ναυτικό, θα μπο­ρούσε να μείνει στην Ελλάδα και ν' αγωνιστεί μαζί μας καθώς αρχίζαμε τους αντιδικτατορικούς αγώνες μας. Προτίμησε να φύγει να πάει να χτυπηθεί με το φασισμό στην Ισπανία. Εκεί  πολέμη­σε έως την ύστατη στιγμή, σαν διοικητής μοίρας υποβρυχίων.

«Προτίμησα την Ισπανία γιατί εδώ είμαι πιο χρήσιμος σαν αξιωματικός — μου γράψε απ' τη Μαδρίτη. Η μάχη της Ισπανίας θ' αποφασίσει για μας και για το παγκόσμιο πρόβλημα "ειρήνη - πόλεμος". Αναρωτιέμαι γιατί βγήκε στη μέση αυτό το κέ­ρατο της "μη επέμβασης". Δεν ξέρω αν είναι μόνο λαθεμένη πο­λιτική ή υπολογισμένο έγκλημα πού θα πληρωθεί με βαρύ τίμημα».

Τα γράμματα από την Ισπανία τα στέλνε μέσω Γαλλίας. Σ' ένα από τα τελευταία που έλαβα, έγραφε. «Ο πόλεμος ζυγώνει. Άρχισε η αντίστροφη μέτρηση. Μέσα στα πολλά δεινά, θα φέρει και κάτι καλό, θα ταρακουνήσει τα βαλτονέρια. Τότε θα δούμε δια­φοροποιήσεις και άλματα και μέσα στο στρατό που δε θα πιστεύου­με στα μάτια μας. Σε τέτοια κρίσιμη στιγμή θέλω να βρίσκομαι στο ελληνικό ναυτικό έστω και σκέτος ναύτης...».

Σε κάποια βάση στην Ισπανία κινδύνεψε από τον βομβαρδι­σμό των Στούκας. «Οι αλήτες και οι μαχαιροβγάλτες δήμιοι της ειρήνης, Γερμανοί και Ιταλοί φασίστες, ασύδοτοι ρίχνουν τόνους πολεμικό υλικό πάνω στην έντιμη δημοκρατική Ισπανία, μου γρά­φε. Οι λεπτεπίλεπτοι Δημοκρατικοί Ευρωπαίοι την σκοτώνουν με το γάντι της μη επέμβασης... Όσο για μένα, βλέπω συχνά το τέ­λος μου να ζυγώνει. Καμιά φορά σκέπτομαι πόσο ηρωικό είναι να σαι δειλός. Ναι δεν είναι παραδοξολογία. Σκέψου το και θα βρεις γιατί. Όταν καταφέρεις να διώξεις από μέσα σου το φόβο και να μη σκέπτεσαι το θάνατο, όλα γίνονται τόσο αντιηρωικά και απλά, που δε χρειάζεται να σαι παλικάρι. Μεγάλο κέρδος να μη λιποψυχάς. Αν το καταλάβαιναν οι κουτοί οι άνθρωποι θα περιόριζαν τη δυστυχία τους. Πάντως, Κατερίνα, αν ποτέ μάθεις πως σκοτώθηκα σε μάχη — σε κρεβάτι δεν το χω κατά νου να πεθάνω — να σαι σίγουρη πως κείνη την ύστατη στιγμή κάτι εύθυμο και αισιόδοξο θα βρω να σκεφτώ, μπορεί και να γελάω».

Η μόνη στιγμή που είδα τον Κώστα να δειλιάζει ήταν όταν έμαθε πως η γυναίκα του αγάπησε άλλον άντρα. Ήταν λίγο πριν φύγει για την Ισπανία και πιστεύω πως έπαιξε κι αυτό μεγάλο ρόλο στην απόφαση του να εγκαταλείψει την Ελλάδα. Η γυναίκα του που είχε μόλις τελειώσει το Πολυτεχνείο δεν είχε σε καμιά υ­πόληψη την αστική ηθική, μα ούτε και την προλεταριακή που συγκινούσε τον άντρα της. Ήταν ανήσυχος τύπος, έψαχνε να βρει το δικό της δρόμο. Το πάθος του Κώστα δεν την ικανοποιούσε. Ίσως δεν υποπτευόταν το μεγαλείο του ατρόμητου αυτού παλικαριού. Κι όσο πιο ψυχρή ήταν εκείνη, τόσο περισσότερο φούντωνε ο δικός του έρωτας. Μπορούσε να σου αναπτύξει τη θεωρία πως είναι πολύ φυ­σιολογικό να περπατάει ο άνθρωπος με το κεφάλι κάτω και τα πό­δια απάνω, φτάνει να το είχε κάνει η γυναίκα του και να πρεπε αυτός να τη δικαιώσει με το κύρος του. Κι όταν χώρισαν συνέχισε να την αγαπά με πάθος. «Δε θα μ' άρεσε να βλέπεις τον έρωτα μου αυτόν σαν "αδυναμία" μου γράφε κάποτε απ' το Παρίσι. Η ζωή είναι ένας αγώνας κι ο έρωτας το ίδιο και μέσα κει κλείνεται το νόημα της ζωής».

Μετά την Ισπανία ο Παπάζογλου πήγε καπετάνιος σε μεγά­λα φορτηγά καράβια. Ο ενθουσιασμός του ήταν πολύς άμα του γραψα πως οι «προβλέψεις» του για τις διαφοροποιήσεις που θα φέ­ρει ο πόλεμος άρχισαν ήδη να παίρνουνε σάρκα και οστά στο Αλ­βανικό μέτωπο. Του φερα για παράδειγμα διάφορους γνωστούς του αξιωματικούς. «Η παλιά συμπαθητική καραβάνα, ο φίλος μας ο συνταγματάρχης Παπασταματιάδης, άκου πως υποδέχτηκε στο Αλβανικό μέτωπο την είδηση πως πέθανε ο Μεταξάς: Τον κάλε­σαν επειγόντως στο τηλέφωνο να του αναγγείλουν το "θλιβερό συμ­βάν". Όπου πατάει κάτι χάχανα ο καλός σου! "Μπρέ, τί μυξοκλαίτε; Ακόμα τον φοβάστε; Έφυγε η ταφόπετρα από πάνω μας κι έκλεισε τον τύραννο εκεί που του πρεπε. Ώστε πέθανε. Μπρά­βο, ωραία είδηση!"».

Η αλληλογραφία μου με τον Κώστα σταμάτησε. Πλάκωσαν οι Γερμανοί. Μετά την απελευθέρωση έμαθα για το θάνατο του. Το βαπόρι που πήγαινε τον Κώστα Παπάζογλου στη Μέση Ανατολή για να καταταχτεί στο Πολεμικό Ναυτικό «έστω και σκέτος ναύ­της», τινάχτηκε από γερμανικό υποβρύχιο.