ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΩΣ ΤΩΝ

Από της επομένης της προσαρτήσεως της Θεσσαλίας εις την Ελλάδα, ανέκυψε το πρόβλημα της απαλλοτριώ­σεως των μεγάλων «τσιφλικιών» της θεσσαλικής πεδιάδος.[1]

Οι πρώτοι Θεσσαλοί βουλευταί δεν παρέλειψαν να με­ταφέρουν την φωνήν των εκλογέων των εις την Βουλήν των Ελλήνων και να τονίσουν χαρακτηριστικώς ότι αναμένουν από την ελευθέραν πατρίδα την oλοκλήρωσιν της απελευθε­ρώσεως των.

Το ζήτημα όμως ήτο εντελώς πολύπλοκον διότι εκτός των άλλων εμποδίων υπήρχε και διεθνές συμβατικόν τοιού­τον. Κατά την παραχώρησιν της Θεσσαλίας εις την Ελλά­δα, η Υψηλή Πύλη εφρόντισε να κατοχύρωση τα δικαιώμα­τα των  Οθωμανών «μπέηδων» επί των «τσιφλικιών» των· Πλείστοι όσοι εξ αυτών είχον ήδη μεταπωλήσει ταύτα εις Έλληνας μεγαλοκτηματίας, οι όποιοι και δια παντοίων μέσων, απέτρεπον πάσαν προσπάθειαν επιλύσεως του προβλήματος τούτου.

Ο Δεληγιάννης είχε παρουσιάσει προ ετών εις την Βου­λήν 3 νομοσχέδια αφορώντα την αποκατάστασιν των Θεσσαλών αγροτών:

— Περί παραχωρήσεως γαιών εις γεωργικάς οικο­γενείας.

— Περί συστάσεως Γεωργικών Ταμείων.

— Περί κανονισμού των μεταξύ ιδιοκτητών και καλλι­εργητών σχέσεων.

Αλλά τελικώς προ της αντιδράσεως των πληττομένων μεγαλοκτηματιών και των δυσχερειών του εγχειρήματος η Κυβέρνησις εκείνη δεν επέμενε εις την επιψήφισιν των νομο­θετημάτων, αποσύρασα τελικώς ταύτα.

Μία πρώτη αρχή αποκαταστάσεως των Θεσσαλλών κολλήγων έγινεν επί Κυβερνήσεως Θεοτόκη δια της διανομής των «Στεφανοβικείων κτημάτων», αγορασθέντων υπό του Κράτους εις χαμηλήν τιμήν— 26 κτήματα εν όλω—εις τα οποία εγκατεστάθησαν πρόσφυγες εξ Ανατολικής Ρωμυλίας και «εγκάτοικοι» αυτών.

Η επανάστασις όμως του 1909 και αι επαγγελίαι αυ­τής συνετέλεσαν, ώστε οξύτερον να ανακύψη και πάλιν, το χρονίζον εκείνο ζήτημα·

Συνεδρίασις 5ης Φεβρουαρίου

Κατά την συνεδρίασιν της 5ης Φεβρουαρίου και ευθύς αμέ­σως μετά τας πρωθυπουργικάς δηλώσεις ο βουλευτής Τερτίπης [2] ανεκίνησε δια μίαν εισέτι φοράν το διαρκώς επίκαιρον τούτο θέμα.

Δ.ΤΕΡΤΙΠΗΣ: Εάν η Βουλή δεν έχη να προχωρήση εις νομοθετικήν τινα εργασίαν, να μοι επιτρέψη να κάμω σοβα­ρών ανακοίνωσιν επί τη ευκαιρία ταύτη.

ΣΤ.Ν.ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ:(Πρωθυπουργός): Αλλά προ τούτου θα ζητήσω την άδειαν της Βουλής ν' αναθεωρήσω την Ημερησίαν Διάταξιν, όπως δυνηθώμεν να εμφανίσωμεν τα νομοσχέδια κατά τάξιν επιτρέπουσαν να συζητήσωμεν ταύτα.

Δ.ΤΕΡΤΙΠΗΣ: Είναι γνωστή, κύριοι Βουλευται, εις υμάς ως και εις την Κυβέρνησιν η ελεεινή και απελπιστική κατάστασις των επιμόρφων καλλιεργητών εν Θεσσαλία και ιδίως εν τη επαρχία Καρδίτσης. Το πράγμα ευθύς εξ αρχής σας φαί­νεται ότι είναι απλούν δι' αυτό εγώ ετόνισα και τονίζω ακό­μη ότι είναι πολύ σοβαρόν. Πάσαι αι κατά καιρούς Κυβερ­νήσεις, είτε ολίγον είτε πολύ, εμερίμνησαν υπέρ της υποθέσεως ταύτης, αλλά δεν εφθάσαμεν μέχρι τούδε εις κανέν πρακτικόν αποτέλεσμα.

Είναι γνωστά εις την Κυβέρνησιν και ίδια εις τον  Υπουργόν των Εσωτερικών τα συλλαλητήρια τα γενόμενα εν Θεσσαλία ανά πάσας τας επαρχίας αυτής. Την προσεχή Κυριακήν δέ μέλλει να γίνη πανθεσσαλική συγκέντρωσις, της οποίας τ' αποτελέσματα δεν γνωρίζω που δύνανται να φθάσωσιν.

Οι κάτοικοι, δηλαδή οι επίμορτοι [3] καλλιεργηταί, ζητούσι παρά της Κυβερνήσεως και της Βουλής να εξευρεθή μέ­σον διά του οποίου ν' απαλλοτριωθώσι τα κτήματα λόγω δη­μοσίας ανάγκης και να τ' αγοράσωσι συμφώνως προς τους ισχύοντας μέχρι τούδε νόμους τη εγγυήσει της Κυβερνήσεως, και αφού μάλιστα καταβάλωσιν, αν ή και τούτο δυνατόν, και το τρίτον του τιμήματος.

Η κατάστασις των επιμόρτων καλλιεργητών, κύριοι Βου­λευταί, εχειροτέρευσεν όχι τόσον από τους πραγματικούς ιδιό­κτητας, διότι τινές εξ αυτών —οφείλομεν να ομολογήσωμεν— φέρονται οπωσδήποτε ανθρωπίνως, αλλ' ιδίως διότι τα χωρία κα­τά το πλείστον ενωκιάσθησαν εις ενοικιαστάς τοιούτους οι οποίοι  φέρονται όχι αυστηρότερον, αλλά δεν δύναμαι να πε­ριγράψω τον τρόπον μεθ' ου φέρονται προς τούς κολλήγας· εί­ναι απηλπισμένοι οι άνθρωποι και δεν γνωρίζω εις ποίον σημείον θα φθάσωσι.

Σπεύδω λοιπόν να τα καταστήσω γνωστά και εις την Βουλήν και ιδία εις την Κυβέρνησιν, διότι θα ευρεθή προ ζητή­ματος το οποίον δεν γνωρίζω αν θα λύση αυστηρώς, θα παρακαλέσω δε την Κυβέρνησιν να δηλώση τι σκέπτεται — διότι εκτός τούτων έχομεν και τους δημαγωγούς [4]— σκέπτεται να προβή εις  κανέν μέτρον τοιούτον, ήτοι πραγματοποιούσα δάνειον να επαρκέση προς εξαγοράν των κτημάτων. Έχομεν το δικαίωμα ν'  απαλλοτριώσωμεν τα κτηματα   λόγω δημοσίας ανάγκης ή ου; Πρέπει να γίνη δήλωσίς τις, διά να μάθη ο λαός διότι είναι πολύ εξηρεθισμένος. Διαμαρτύρομαι και παρακαλώ  την Κυβέρνησιν και ιδία τον κ . Πρόεδρον αυτής να κάμη επίσημον  περί τούτου δήλωσιν.  

Γ. ΡΑΛΛΗΣ: Θα μελετήση. . .

ΣΤ.Ν. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ:   (Πρωθυπουργός):   Είναι  ευνόητον ότι η Κυβέρνησις  δεν είχε μέχρι ταύτης της στιγμής καιρόν ν σκεφθή περί ζητήματος όπερ ταύτην την εβδομάδα ανεφύη εν Θεσσαλία  μετά χαρακτήρος διαδηλώσεων παρεσκευασμένων .Του Θεσσαλικού λαού το νομοταγές εγγυάται, ως ελπίζω ότι θα υπακούσωσιν οι επίμορτοι εις τας συμβουλάς και τας οδηγίας  των κατά τόπους Αρχών, όπως μη προβώσιν εις παρεκτροπάς εις ας τυχόν υπάρχουσιν    οι ωθούντες αυτούς· αλλ'  είναι  αδύνατος οιοσδήποτε λόγος περί λύσεως του ζητήματος ,όπερ κατά τοιούτον  τρόπον σήμερον εν Θεσσαλία εγείρεται , εν ώρα  καθ' ην ουδέ σκέψις καν είναι δυνατή περί ευρέσεως χρημάτων, επαρκών εις εξαγοράν πάντων των κτημάτων της Θεσσαλίας ' ουδέ είναι δυνατόν να ελπίση τις ότι θέλει ευρεθή η Τράπεζα πρόθυμος επί τη εγγυήσει της Κυβερνήσεως, με τας άλλας παραχωρήσεις αίτινες εγένοντο, να συναινέση να καταβάλη  εκατομμύρια επί εκατομμυρίοις, όπως ενεργηθή η εξαγορά των κτημάτων υπό των επιμόρτων και καλλιεργητών , των μη εχόντων   δύναμιν   όπως   καταβάλωσι μηδέ λεπτόν.

Το ζήτημα είναι σπουδαίον, η δε τύχη    των επιμόρτων καλλιεργητών αξία πάσης συμπαθείας· αλλά πρέπει να έννοήσωμεν ότι απαιτείται υπομονή και ότι ού μόνον εις τους νόμους του Κράτους, τους επιβάλλοντας σεβασμόν    προς τα δίκαια των κυρίων των  κτημάτων, αλλά και εις σύμβασιν μετά της ομόρου Επικρατείας[5]  αντίκεινται αι αξιώσεις, όπως διατυπούνται υπό των υποκινούντων, εάν αληθώς υποκινώνται  οι  χωρικοί.

Έχουσα τοιούτον καθήκον η Κυβέρνησις είναι αδύνατον  να επιτρέψη οιανδήποτε παρεκτροπήν σκοπούσαν εις την κατάληψιν  ξένης ιδιοκτησίας. Και βεβαίως θέλει έχει την δύναμιν να επιβληθή.

Αλλ' υπόσχεται η  Κυβέρνησις ότι εξακολουθούσα τας μελέτας των προκατόχων αυτής θέλει προσπαθήσει να εύρη τρόπον βαθμιαίας λύσεως, ήτις θέλει επιτρέψει την εις τους επιμόρτους  καλιεργητάς, τους αληθώς πενέστας, συν τω χρόνω μεταβίβασιν αναλόγου μέρους των κτημάτων.

Η πολιτεία της Ελληνικής Κυβερνήσεως μετά την προσάρτησιν  της Θεσσαλίας εις την Ελλάδα [6]υπήρξε    τοιαύτη, ώστε σήμερον τα εν Θεσσαλία μετεβλήθησαν κατά τοσούτον, ώστε  σχεδόν τα δύο τρίτα των τσιφλικιών εγένοντο ήδη κεφαλοχώρια.  Ούτω του πράγματος κατορθωθέντος εις διάστημα βραχύτερον μιας γενεάς υπάρχει πιθανότης, εάν έχωμεν υπομονήν  να ίδωμεν την υπόλοιπον γην της Θεσσαλίας ανήκουσαν το προσήκον μέρος εις τους επιμόρτους καλλιεργητάς. 

ΑΠ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ: Δεν πιστεύω να ευρεθή εις την ανάγκην η  Κυβέρνησις να επιβάλη την ισχύν του νόμου εν Θεσσαλία   διότι οι Θεσσαλοί, οίτινες πάντοτε υπήρξαν νομοταγείς, την περίστασιν ταύτην δεν θα παρίδωσι τας υποχρεώσεις, τας οποίας έχουσιν απέναντι του Κράτους.

Ο αξιότιμος συνάδελφος εκ Καρδίτσης θα μοι επιτρέψη να είπω προς αυτόν ότι κακώς παρέστησε την κατάστασιν την εφισταμένην σήμερον εν Θεσσαλία[7].

Είναι αληθές ότι πρόκειται κατ' αυτάς έν Θεσσαλία να συνέλθη η  γεωργική τάξις, αλλά θα συνέλθη απλώς, όχι δια να εξεγερθή, αλλά δια να υποβάλη εις την Κυβέρνησιν ευχήν τινά,ευχή η οποία κατά την εμήν γνώμην και κατά την γνώμην  των Θεσσαλών είναι δυνατόν να εκπληρωθή. Πρόκειται να συνέλθη ο  Θεσσαλικός λαός, δια να εκφράση προς την Κυβέρνησιν την ευχήν περί  ταχείας συστάσεως Γεωργικής Τραπέζης εν Θεσσαλία.

Πρέπει, κύριοι Βουλευταί , να βεβαιωθήτε ότι η επαρχία ημών είναι η  μόνη καθ' όλον το Κράτος η οποία πάσχει εκ της στερήσεως κεφαλαίων από της προσαρτήσεως μέχρι σήμερον. Ευρέθησαν  κατά την προσάρτησιν τσιφλικούχοι υπό τους Οθωμανούς δεν έσχε δε την ευτυχίαν να ίδη κεφάλαια η Θεσσαλία  δια την ανάπτυξίν της διότι οι Οθωμανοί  απέβλεπον εις τον κολλήγαν ως προς εχθρόν αυτών. Ο κολλήγας αφ' ετέρου ουδέποτε  ηδύνατο να θεωρήση ως συνεταίρον, ως φίλον, τον ιδιοκτήτην , τον  οποίον εξ ιστορικών λόγων εθεώρει «ως άρπαγα της γης, η οποία ανήκεν εις αυτόν». Εκτός τούτου εκείνοι, οι οποίοι μετά την προσάρτησιν της Θεσσαλίας  εγένοντο  μικροϊδιοκτήται ηαγκάσθησαν  κατά την αγοραν των κτημάτων  να καταφύγωσιν εις δάνεια τοκογλυφικά, των οποίων ο τόκος ανήρχετο εις 24%.

Υπό την κατάστασιν αυτήν ήτο αδύνατον να βελτιωθή η Θεσσαλία και να προαχθή εν αύτη η καλλιέργεια, διότι ούτε οι ιδιόκτηται ηδύναντο να διαθέσωσι κεφάλαια διά την καλλιέργειαν ούτε ο κολλήγας να προαγάγη την γην και ν' αγαπήση αυτήν ούτε ο μικροϊδιοκτήτης να κάμη άλλο τι παρά να εργάζηται, διά να επαρκέση εις τον τόκον των 24 και πολλά­κις των 30 επί  τοις εκατόν. Δια να ευρεθή δε το χρήμα δια την -αγοράν των κτημάτων πολλάκις επώλουν και αυτό το ποίμνιόν των [8].

Ερωτώ, Κύριοι· δύναται η κατάστασις αύτη να εξακο­λούθηση επί  πολύ εν Θεσσαλία; Εάν έχωμεν την αντίληψιν ότι η Ελλάς — η μικρή αυτή και ορεινή χώρα — το μόνον μέρος το οποίον έχει προς γεωργίαν είναι η Θεσσαλία, έχουσα έκτασιν 7.000.000 στρεμμάτων διαρρεομένην υπό αφθόνων υδάτων, χωρίς ουδείς λόφος να υπάρχη εν τω μεταξύ ερωτώ υμάς· είναι εις θέσιν η Ελλάς να ευημερήση, όταν δεν θέτωμεν εις εκμετάλλευσιν το μέρος τούτο από το οποίον πρέπει να περιμένωμεν την γην πλουτοπαραγωγικήν, και είναι δυνατόν να θεωρήσωμεν ότι εν Θεσσαλία δύναται να υπάρξη εργασία είτε από κολλήγαν είτε από μέγαν ή μικρόν ιδιοκτήτην, όταν ο ιδιοκτή­της βλέπη ότι, εάν δώση τα χρήματα του δια την καλλιέργειαν της Θεσσαλίας, θα τα ρίψη εις την θάλασσαν, και όταν ο  μικροϊδιοκτήτης τα χρηματικά του κεφάλαια καταβάλλη μό­νον και μόνον διά να πληρώνη τον επαχθή τόκον 24%; 
Προ της καταστάσεως ταύτης εις πάντας επιβάλλεται σύντονος μέ­ριμνα. Η μέριμνα αύτη είναι να ευρεθή τρόπος ώστε ο τσιφλικιούχος ν' απαλλάξη τον κολλήγαν, ο κολλήγας ν' αγοράση μικρόν μέρος γης, διά να το καλλιεργήση καλώς, και ο μικρο­ϊδιοκτήτης να εύρη τα κεφάλαια, ίν' απαλλάξη την γην από τα χρέη και έχη τα μέσα να ποοαγάγη την εργασίαν αυτού την καλλιεργητικήν. Αλλά πώς θα γίνη τούτο; Είναι αναμφισβήτητον ότι πρέπει να ευρεθή μικρά λωρίς εν τη οποία να  εγκατασταθώσι σήμερον οι κολλήγαι της Θεσσαλίας. Πάσαι αι οίκογένειαι σήμερον ανέρχονται εις δικακισχιλίας, εάν δ' εγκατασταθώσι, θ' απαιτηθώσι, δίδομένων 50 στρεμμάτων εις εκάστην οικογένειαν, περί τας 500.000 στρεμμάτων, θ' απομείνη δε εις την αυτοκαλλιέργειαν μεγάλων καλλιεργητών έκτασις 3.000.000 στρεμμάτων. Διότι εκ των 7.000.000 πεδινών στρεμμάτων καλλιεργούνται μόνον 1 .500.000, έχομεν δ' έκτασιν 4.500.000 στρεμμάτων την οποίαν αφίνομεν ακαλλιέργητον. Δυνάμεθα σήμερον να καλλιεργήσωμεν τον καπνόν. Μας ζητούσι προς αγοράν διπλάσιον ποσόν του σημερινού και δεν έχο­μεν. Δύναται να καλλιεργηθή ο βάμβαξ, ως λίαν επιτυχώς καλλιεργείται εν τοις κτήμασι του κ. Γ. Χρ. Ζωγράφου.

Ο βάμβαξ δε και αι καπνοφυτείαι είναι τοιαύτα προϊόντα εις τον τόπον τα όποια δε θ'  απαιτήσωσί τι καινοφανές δια να καλλιεργηθώσιν εις μεγάλην κλίμακα. Πεντακοσίων χιλιάδων στρεμμάτων έχομεν σήμερον ανάγκην. Έχομεν τα Ζάππεια κτή­ματα. Θα εξακολουθήσωμεν λοιπόν και σήμερον με την στενήν αντίληψιν την οικονομολογικήν να μη δώσωμεν τα κτήματα ταύ­τα εις καλλιέργειαν; Δεν σκεπτόμεθα ότι ο άνθρωπος αυτός, ο οποίος έζησε μεταξύ των γεωργών, ουδέποτε ηθέλησε να θέση ρήτραν τινά και δι' αυτό βλέπομεν τα κτήματα αυτώ εις χείρας του Δημοσίου, το οποίον Δημόσιον τα δίδει εις τους ενοικιαστάς, τον δε λαόν των Θεσσαλών ταλαιπωρούμενον; Δεν είναι ανάγκη να τα θέσωμεν εις απαλλοτρίωσιν, ως είπεν ο αξιότιμος εκ Καρδίτσης συνάδελφος. Δεν πρόκειται σήμερον να θέσωμεν εις εφαρμογήν μέτρα- έχομεν σήμερον κτήματα εν Θεσσαλία τα οποία προσφέρονται διά να πωληθώσι. Τί λείπει λοιπόν αφ' ημών; Λείπει το χρήμα. Ο αξιότιμος κ. πρωθυπουργός είπε προ ολίγου ότι ως έχει σήμερον η κατάστασις είναι δύσκολον αι Τράπεζαι να μας χορηγήσωσι χρήματα.

Εάν, ως αντελήφθην καλώς των συζητήσεων των γενομένων προ ολίγου χρόνου εν τη αιθούση ταύτη, το κράτος πρόκειται να προβή εις την σύναψιν μεγάλου δανείου εξ 150.000.000 δραχμών  δεν φρονεί ο κ. πρωθυπουργός ότι δυνάμεθα εκ του δανείου  αυτού  να διαθέσωμεν 15.000.000 τουλάχιστον διά την σύστασιν Γεωργικής Τραπέζης εν Θεσσαλία;  

Υπάρχει άλλος με­γαλύτερος σκοπός εκείνου τον οποίον θα εξυπηρετήση η Γεωρ­γική Τράπεζα εν Θεσσαλία,· Δεν γνωρίζω τίνες είναι αι σκέψεις της κυβερνήσεως και αν εις το συναφθησόμενον δάνειον θα συμπεριληφθή και η σύστασις της Γεωργικής Τραπέζης. Νομίζω ότι τούτο δεν θ' αρνηθή η κυβέρνησις και μάλιστα όταν δώσωμεν  εγγυήσεις ασφαλείς. Νομίζω ότι θα είναι εύκολον εις την κυ­βέρνησιν να εξεύρη το χρήμα τούτο, διότι αι Τράπεζαι ουδέν άλλον  ζητούσιν  ή εγγυήσεις ασφαλείς, διά να εναποθέσωσι το χρήμα των.

Δ. ΤΕΡΤΙΠΗΣ: Διά του συναφθησομένου δανείου πρόκει­ται να συμπεριληφθή και η κατασκευή των σιδηροδρόμων των οποίων τας συμβάσεις εψηφίσαμεν προ ολίγου χρόνου.

ΑΠ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΗΣ: Νομίζω ότι μεταξύ των έργων τούτων δύναται να συμπεριληφθή και η σύστασις Γεωργικής Τρα­πέζης εν Θεσσαλία. Δεν γνωρίζω αν η κυβέρνησις έχη εναντίαν γνώμην εκείνης την οποίαν υποδεικνύω.

Ο αξιότιμος πρώην υπουργός επί των Οικονομικών κ. Αθ. Ευταξίας εχάρισεν εις την Θεσσαλίαν τον φόρον των αροτριώντων κτηνών. Από της ημέρας εκείνης πρέπει να ομολογήση τις ότι η δωρεά αύτη είναι δικαίωμα, αποφασίζοντες δε να επαναδώσωμεν την δωρεάν ταύτην εις το κράτος πράττομέν τι το οποίον δεν πρέπει να πράξωμεν διά το ίδιον ημών συμφέρον.Η Θεσσαλία ουδέποτε ηθέλησε διά τας θεσσαλικάς εργα­σίας αι οποίαι έχουσι γενικώτερον εθνικόν σκοπόν, να μη συμ­βάλη διά του οικονομικού αυτής μέρους. Είναι γνωστόν ότι δια τα υδραυλικά έργα της Θεσσαλίας σήμερον καταβάλλονται κατ' έτος 65.000 δραχμών, τοιαύτα δ' έργα δεν είδον μέχρι σήμερον οι Θεσσαλοί, καίτοι πληρώνουσι τας 65.000 δραχμών κατ' έτος. Σήμερον ερχόμεθα και λέγομεν προς την κυβέρνησιν ότι δεχόμεθα και αύθις ν' αυξηθή ο φόρος αυτός, ο οποίος πληρώνεται από την Θεσσαλίαν, εις 950.000 μέχρι 1.000.000 δραχμών, αλλ' ο φόρος αυτός ν' αποτελέση βάσιν δανείου Θεσσαλι­κού, επί τη βάσει του οποίου θα συναφθή το δάνειον, να ιδρυθή ταμείον και να εκδοθώσιν ομολογίαι ή κατά το σύστημα το Βαυαρικόν ή κατά το σύστημα το Ρωμανικόν.

΄Οταν έχητε τοιαύτην ασφάλειαν φόρου, ο οποίος πρόκει­ται βεβαίως ν' αυξηθή κατά το μέλλον, έχετε ασφάλειαν ηγγυημένην, την οποίαν θα δώσητε εις την Τράπεζαν, η οποία θα σας παράσχη δάνειον.

Και όταν έχητε μίαν ασφάλειαν 1.000.000 δύνασθε επί τη βάσει αυτού να εύρητε δάνειον 15.000.000. Όταν εύρητε το δάνειον τούτο, θα είναι εξησψαλισμένον, πρώτον, διά των ήδη υφισταμένων κτημάτων του Θεσσαλικού Ταμείου, δεύτερον, διά των αγορασθησομένων κτημάτων, τρίτον, διά των Ζαππείων κτημάτων και τέταρτον, διά της εγγυήσεως του κράτους. Επί  τη βάσει δε των τοιούτων εγγυήσεων δύνασθε να εκδώσητε κτη­ματικάς ομολογίας προς πληρωμήν ποσού 300.000.000, το οποίον θά διαθέσητε διά τους μικροϊδιοκτήτας, όπως απαλλαγώσιν ούτοι των μικρών δανείων και προαγάγωσι την καλλιέργειαν της Θεσσαλικής γης. Το σύστημα τούτο δεν είναι έμπνευσις ιδική μου, δεν είναι σύστημα το οποίον εφευρίσκω εγώ, αλλ' είναι σύστημα το οποίον εφευρέθη εν Ευρώπη και ετέθη εις εφαρμογήν εν Βαυαρία και Ρωμανία. Υποθέτω ότι είναι εγγύησις αρκετή προς έκδοσιν τοιούτων κτηματικών ομολογιών και, όταν έχωμεν τοιούτο μέσον, δυνάμεθα να θέσωμεν εις ενέργειαν σύστημα οικονομολογικόν εξυπηρετούν τον τόπον. Διότι, αν νομίζητε ότι υπάρχει έστω κα! μία οικονομολογική οδός εις  την Ελλάδα, αύτη είναι η οδός προς τόνωσιν της παραγωγής. Και αυτήν ακριβώς ζητούμεν. Εάν έχητε άλλο οικονομολογικόν σύστημα, να μας το  είπητε.

Επαναλαμβάνω να  σας είπω ότι το ζήτημα είναι υψίστης σπουδαιότητος · αμφιβάλλω αν συμβαίνη αλλαχού το συμβαίνον εν Ελλάδι, ν' αφίνωμεν ακαλλιέργητα 4.000.000 στρεμμάτων, τα οποία δύνονται να μας δώσωσι, με την ελαχίστην απόδοσιν την οποίαν δύνανται να δώσωσι, τα θεσσαλικά στρέμματα των 10 δρ. κατά στρέμμα, 40.000 000 κατ' έτος, εκ των οποίων χά­νει το Δημόσιον  4.000.000, τα οποία θα ελάμβανεν ως πρόσοδον[9]. Δεν λαμβάνω υπ' όψιν ότι η πρόσοδος αύτη δύναται να φθάση όσον έφθασεν  εν Ευρώπη ούτε λαμβάνω υπ' όψιν τα προ­ϊόντα του σίτου, του βάμβακος, του καπνού, εξ  ών ανέρχεται η κατά στρέμμα πρόσοδός προς δρχ. 5. οπότε χάνει η παραγωγή 200.000 000 αλλά λαμβάνω το ευτελέστερον ποσόν. Ερωτώ' εί­ναι οικονομολογική πολιτική του τόπου αυτού ν' αφίνωμεν 50. 000.000 κατ' έτος; Και επιτρέπεται να μη σπεύσωμεν πάραυτα να εξεύρωμεν το δάνειον, ίνα συστήσωμεν Τράπεζας εξυπηρετού­σας τοιούτους σκοπούς. Σας δίδομεν ημείς το 1.000 000 εκ του φόρου των αροτρώντων. Υποθέτω ότι η εγγύησις αύτη είναι αρκετή, ίνα καταρτίσητε το δάνειον, διότι θα είναι ασφαλείς αι Τρά­πεζαι. Εγώ βεβαίως δεν είμαι υπέρ του φόρου αροτριώντων κτη­νών, αλλά νομίζω ότι διαρρυθμιζόμενος ούτος θά γίνη φόρος ανεκτός και θα επιτρέψη εις το Κράτος να δανεισθή προς τον σκοπόν περί του οποίου είπον· Όταν  έχωμεν τοιούτον ποσόν, έχομεν έρεισμα επί του οποίου θα δυνάμεθα να προαγάγωμεν τα συμφέροντα του τόπου προάγοντες το θεσσαλικόν ζήτημα, διότι το θεσσαλικόν ζήτημα ουδέποτε εθεώρησα ως τοπικόν ζήτημα ούτε ως φιλανθρωπικόν, αλλ' ως ζήτημα εθνικόν, υψηλόν όσον εί­ναι η ευημερία του τόπου και ευρύ όσον η έρευνα του οικονομι­κού συστήματος της Ελλάδος. Όταν έχωμεν τοιούτον ζήτημα προ ημών, ούδ' επί στιγμήν επιτρέπεται σήμερον προ παντός, οπότε έχομεν νέαν οικονομολογικήν πορείαν, να διστάζωμεν και να μη προβαίνωμεν εις ενέργειαν εις την οποίαν προ πολλού  έπρεπε να είχομεν προβή.

Βεβαίως, εάν εξακολουθώμεν να μη λαμβάνωμεν μέριμνα τινα περί του θεσσαλικού ζητήματος, αν αφίνωμεν τους πληθυ­σμούς εκείνους να σήπωνται, ως σήπονται, επόμενον είναι να έχωμεν το αποτέλεσμα το οποίον από τούδε έκρουσεν ο κ. συνά­δελφος εκ Καρδίτσης, την θύελλαν. Αλλά μη φοβείσθε· οι Θεσσαλοί δεν είναι εκείνοι οι οποίοι θα κάμωσι να εκσπάση η θύελλα εν Ελλάδι, διότι αναμένουσιν από την Κυβέρνησιν της χώρας να λάβη τα κατάλληλα μέτρα τα οποία οφείλει να λάβη. Δεν αρ­νούμαι ότι η μη σύστασις της Γεωργικής Τραπέζης και η έλλειψις των κεφαλαίων είναι τα φέροντα την δυσπραγίαν της Θεσ­σαλίας- Είναι και η έλλειψις δημοσίας ασφαλείας και η έλλειψις υδραυλικών έργων. Αλλ' όταν υπάρχωσι τα χρήματα, ο ιδιοκτή­της θα καταναλώση μέρος δι' υδραυλικά έργα' όταν υπάρχωσι τα χρήματα, δεν θα υπάρξη ζωοκλοπή, διότι η βάσις αυτής είναι  ένδεια. Όταν υπάρχωσι λοιπόν τα τοιαύτα ζητήματα, υμείς οι οποίοι εδείξατε διά τα θεσσαλικά ζητήματα τοιαύτην στοργήν πρέπει να μη φανήτε κατώτεροι κατά την στοργήν και διά τα ζητήματα ταύτα.

  

Το θέμα δεν «έκλεισε» βεβαίως με τας ανωτέρω ομιλίας και εξηγήσεις. Εις την Βουλήν απεστέλλοντο συνεχώς τηλε­γραφικαί διαμαρτυρίαι και ψηφίσματα όχι μόνον εκ μέρους αγροτών, αλλά και εξ όλων των τάξεων της Θεσσαλίας (επαγ­γελματιών, εργατών, επιστημόνων, Δήμων και Κοινοτήτων). Η συζήτησις επανελήφθη και κατά την συνεδρίασιν της 9ης Φεβρουαρίου, εις ταύτην δε έλαβον μέρος όλοι σχεδόν οι βου­λευταί Θεσσαλίας.

                                                                

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

[1]……από την πρώτη μέρα που μπήκε ο ελληνικός στρατός στη Θεσσαλία, σε μερικά χωριά-τσιφλίκια οι κολλιγάδες παρουσιάστηκαν στις ελληνικές αρχές και ζήτησαν να γίνει απαλλοτρίωση(=μοίρασμα) των τσιφλικιών. Μα όχι μόνο δεν τους έδωσαν σημασία αλλά τους έδειραν.(Γ.Κορδάτου:Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας. ΧΙΙΙ Εκδόσεις 20ος αιώνας.)

[2] Πολιτευτής Καρδίτσης εκλεγείς επί σειράν εκλογών, χρηματίσας και υπουργός κατά το 1921.

[3]. Επίμορτος: ο επί  μορτή καλλιεργητής, νομικός όρος του «κολλήγου».

[4].Πλείστοι επιστήμονες και διανοούμενοι ελάμβανον το μέ­ρος των κολλήγων, διεκτραγωδούντες την φοβεράν κατάστασιν αυ­τών. Εις έξ αυτών υπήρξε και ο λογοτέχνης Καρκαβίτσας.

Άλλοι πάλιν, πέραν των λόγων και εκκλήσεων προς την κοινήν γνώμην κατηύθυνον τας συλλογικάς ενεργείας των αγροτών και πολ­λάκις εξώθουν αυτούς εις επαναστατικάς ενεργείας. Τοιούτος υπήρξεν ο εκ Κεφαλληνίας Μαρίνος Αντύπας όστις υπηρετών κατ' αρχάς ως επιστάτης εις το τσιφλίκι ενός συγγενούς του, μετεβλήθη εις δραστήριον οργανωτήν των κολλήγων. Ούτος εφονεύθη δολοφονηθείς καθ' ο λέγεται υπό  οργάνων των μεγαλοικτηματιών.

[5] Οι Οθωμανοί "μπέηδες" διετήρησαν πάντα τα δικαιώματα των κατά την προσάρτησιν της Θεσσαλίας  το 1821.

[6] Μετά από πίεση των Μεγάλων Δυνάμεων  οι Τούρκοι συμφώνησαν , σε μια διάσκεψη πρεσβευτών στην Κωνσταντινούπολη το 1881 ,να παραχωρήσουν την εύφορη επαρχία της Θεσσαλίας και την περιοχή της Άρτας στην Ελλάδα.(R.Clogg Σύντομη ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας. Αθήνα 1999.

[7] Τα γεγονότα διέψευσαν τον Αλεξανδρήν και εδικαίωσαν τον Τερτίπην. Την 6ην Μαρτίου 1910 εις το Κιλελέρ της Θεσσαλίας συνέβησαν τα γνωστά αιματηρά και πολύνεκρα επεισόδια τα οποία συνετάραξαν την χώραν.

[8] Πλειστάκις οι ίδιοι οι μεγαλογαιακτήμονες ήσαν και οι τοκισταί των κολλήγων των, ενίοτε δε είχον και ιδιωτικάς Τραπέζας ως π.χ η «Τράπεζα Γκίκα» εν Καρδίτση.

[9]"δεκάτη" φορολογία εις είδος  επί του αγροτικού προϊόντος.