:ΙΒΑΝ ΜΑΙΣΚΙ:Ο ΠΟΛΕΜΟΣ (Αναμνήσεις Σοβιετικού Πρεσβευτή)

ΜΕΡΟΣ I 

«Ο ΠΑΡΑΞΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ» 

Επίθεση της Γερμανίας κατά της Πολωνίας 

Το πρωί της 1 του Σεπτέμβρη 1939, ώρα 5 και 30 λεφτά, χωρίς προηγούμενο τελεσίγραφο ή επίσημη κήρυξη πολέμου, η Χιτλερική Γερμανία επετέθηκε κατά της Πολωνίας. Στις 5 ώρα και 40 λεφτά το πρωί ο Χίτλερ μίλησε από το ραδιόφωνο προς το στρατό του και δήλωσε, ότι η πολωνική κυβέρνηση απέριψε την ειρηνική διευθέτηση των επίμαχων ζητημάτων και για το λόγο αυτό αναγκάστηκε να καταφύγει στη δύναμη των όπλων. Ταυτόχρονα οι μεραρχίες της Βέρμαχτ πέρασαν τα σύνορα της Πο­λωνίας από την Ανατολική Πρωσία, την Πομερανία, το Πόζναν και τη Σλοβακία, ενώ η γερμανική αεροπορία άρχισε να βομβαρδίζει με όλη τη δύναμη τις πολωνικές πόλεις. Την ίδια μέρα, 1 του Σεπτέμβρη, ο ναζίστας ηγέτης του Ντάντσιγκ, Φόρστερ ανακήρυξε την ένωση της πόλης αυτής με το τρίτο ράιχ. 

Τα παραπάνω γεγονότα έβαλαν αμέσως τις κυβερνήσεις της Αγγλίας και της Γαλλίας μπροστά στο φοβερό ερώτημα : Τί να κάνουμε : 

Η επίσημη απάντηση στο ερώτημα αυτό ήταν πολύ απλή. Στις 30 του Μάρτη 1939 η Αγγλία και η Γαλλία έδοσαν στην (7) Πολωνία μονομερή εγγύηση για την ακεραιότητα και την ανεξαρτησία της. Στις 6 του Απρίλη του ίδιου χρόνου με δήλωση του πολωνού υπουργού των εξωτερικών Μπεκ, η μονομερής αυτή εγγύηση μετατράπηκε σε διμερή με το σκοπό να υπογραφεί σε συνέχεια ανάμεσα στην Πολωνία και την Αγγλία επίσημη συμφωνία αμοιβαίας βοήθειας (ανάμεσα στην Πολωνία και τη Γαλλία τέτoια συμφωνία υπήρχε). Πράγματι, στις 24 του Αυγούστου 1939 η Πολωνία και η Αγγλία υπόγραψαν μια τέτοια συμφωνία. Έτσι την 1 του Σεπτέμβρη 1939, όταν η χιτλερική Γερμανία επετέθηκε κατά της Πολωνίας, η Αγγλία και η Γαλλία σύμφωνα με το γράμμα και το πνεύμα των παραπάνω συμφωνιών, όφειλαν αμέσως και χωρίς συζήτηση να υπερασπίσουν με το όπλο στο χέρι το σύμμαχο τους... 

Όφειλαν ! Όμως αυτή ακριβώς τη στιγμή άρχισαν να φαίνονται οι ύφαλοι που έβγαλαν την εξωτερική πολιτική της Αγγλίας και της Γαλλίας από το δρόμο της λογικής και της τιμής και την έσπρωξαν στο δρόμο της ανοησίας, της υποκρισίας και της προδοσίας. 

Έχω διηγηθεί λεπτομερειακά[1] με ποιό τρόπο το επίμονο σαμποτάζ από μέρους των κυβερνήσεων του Τσάμπερλεν και Νταλαντιέ εμπόδισε την υπογραφή στις παραμονές του πολέμου τριμερούς συμφωνίας αμοιβαίας βοήθειας, ανάμεσα στην ΕΣΣΔ, την Αγγλία και τη Γαλλία — μοναδικό μέσο πού θα μπορούσε να παρεμποδίσει την χιτλερική επιθετικότητα και ν° αποτρέψει την επίθεση της Γερμανίας κατά της Πολωνίας. Διηγήθηκα επίσης για την ανόητη πολιτική τύφλωση και την επιπολαιότητα «της κυβέρνησης των συνταγματαρχών» της Βαρσοβίας, πού είχε δηλώσει κομπαστικά, ότι δεν έχει ανάγκη από τη βοήθεια της ΕΣΣΔ για την υπεράσπιση από τη χιτλερική Γερμανία. Εδώ δεν πρόκειται να τα επαναλάβω όλα αυτά. Φτάνει μόνο να ειπωθεί, ότι την 1 του Σεπτέμβρη 1939 στην Αγγλία και τη Γαλλία βρίσκονταν στην εξουσία οι ίδιοι Τσάμπερλεν και Νταλαντιέ, που μόλις είχαν τορπιλίσει την υπογραφή τριμερούς συμφωνίας. Νά γιατί η πρώτη σκέψη του άγγλου και του γάλλου πρωθυπουργού, όταν έφτασαν οι ειδήσεις για τα τρομερά γεγονότα της Πολωνίας, σκέψη, που φυσικά, δε διατυπωνόταν ανοιχτά, όμως κυριαρχούσε στη συνείδηση τους, ήταν : δεν θα μπορούσαμε άραγε με κάποιο τρόπο να αθετήσουμε τις υποχρεώσεις που αναλάβαμε απέναντι στην Πολωνία ; Εγώ μιλάω ανοιχτά, ότι υπήρχε μια τέτια σκέψη στον Τσάμπερλεν και το Νταλαντιέ, γιατί, όπως θα δούμε α μέσως, οι ενέργειες τους στο μήνα που ακολούθησε σε συνέχεια, ήταν μια ακριβής ενσάρκωση της σκέψης αυτής στην πράξη. 

Επίσημα τα γεγονότα εξελίχθηκαν έτσι : την 1 του Σεπτέμ βρη, ώρα 9 και 40 λεφτά, οι πρεσβευτές της "Αγγλίας και της Γαλλίας στο Βερολίνο επέδωσαν στο γερμανό υπουργό των εξωτερικών Ρίμπεντροπ δήλωση των κυβερνήσεων τους, που η ουσία της κατέληγε στο τελεσίγραφο : αν η Γερμανία δε σταματήσει αμέσως τις πολεμικές ενέργειες και δεν αποσύρει τα στρατεύματα της από την Πολωνία, η Αγγλία και η Γαλλία θα εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στην Πολωνία. 

Δώδεκα ώρες πριν απ' αυτό, το βράδυ της 31 του Αυγούστου, ο Μουσολίνι, που επίσημα παρέμενε «ουδέτερος», πρότεινε να ρυθμιστεί η γερμανο-πολωνική σύγκρουση με μεσολάβηση : έπρεπε να συγκληθεί εσπευσμένα «διάσκεψη των πέντε» (Γερμανία, Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία και Πολωνία) και να λυθούν τα. επίμαχα ζητήματα στην πράσινη τράπεζα. Ο ιταλός διχτάτορας έβλεπε καθαρά ένα καινούργιο «Μόναχο». Ο Τσάμπερλεν και ό Νταλαντιέ αρπάχτηκαν και με τα δύο τους χέρια από την πρόταση του Μουσολίνι κι άρχισαν να αναβάλουν την εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους απέναντι στο σύμμαχο πού είχε δεχτεί την επίθεση. Γι αυτόν ακριβώς το λόγο πέρασαν 54 ώρες από την στιγμή της γερμανικής επίθεσης κατά της Πολωνίας και δεν είχαν κηρύξει ακόμα τον πόλεμο. Κατά πασών πιθανότητα, αυτοί θα περίμεναν κάμποσο καιρό ακόμα, ελπίζοντας να λύσουν με τον τρόπο του «Μονάχου» τη γερμανο-πολωνική σύγκρουση. Όμως στην περίπτωση αυτή ο Χίτλερ μπέρδεψε τους λογαριασμούς των ειρηνοποιών. Σαν προϋπόθεση για τη σύγκληση της «διάσκεψης των πέντε» ζήτησε την ακύρωση του άγγλου-γαλλικού τελεσιγράφου της πρώτης του Σεπτέμβρη. Ο Τσάμπερλεν και ο Νταλαντιέ δεν τόλμησαν να το κάνουν : στις χώρες τους είχε ξεσηκωθεί ένα πολύ μεγάλο κύμα οργής και αγανάχτησης ενάντια στη χιτλερική επίθεση. 

Έτσι η απόπειρα του Μουσολίνι απότυχε. Ο πόλεμος προχώρησε με σιδερένιο βήμα. 

Οι πληροφορίες γι' αυτές τις παρασκηνιακές ενέργειες και αντενέργειες έφτασαν στον τύπο και τους πολιτικούς κύκλους. Προκάλεσαν ισχυρή αγανάχτηση στις μάζες. Η αγανάχτηση αυ τή εκδηλώθηκε εξαιρετικά ανάγλυφα στη βραδυνή συνεδρίαση της βουλής των κοινοτήτων στις 2 του Σεπτέμβρη.(9) 'Οταν ο Τσάμπερλεν πληχτικά και μονότονα αφηγήθηκε, ότι η αγγλική και γαλλική κυβέρνηση δεν είχαν πάρει ακόμα απάντηση από το Χίτλερ στο διάβημα τους της 1 του Σεπτέμβρη και ότι αυτές δεν μπορούν να αναγνωρίσουν την παραβίαση με μια μονόπλευρη πράξη του καθεστώτος του Ντάντσιγκ, που είχε καθιερωθεί από τη Συνθήκη των Βερσαλιών, από τα καθίσματα της αντιπολίτευσης του εργατικού κόμματος πετάχτηκε ο Άρτουρ Γκρίνγουντ. Αυτός εκπλήρωνε προσωρινά τα χρέη του ηγέτη της αντιπολίτευσης (ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Άτλυ ήταν άρρωστος) και ήταν κείνη την ώρα πολύ αγαναχτησμένος. 

Την ίδια στιγμή από τα καθίσματα των συντηρητικών — και κει επικρατούσε μεγάλη ένταση — ο βουλευτής Λ. Έμερι, απευθυνόμενος στον Γκρίνγουντ, φώναξε : 

— Μιλάτε στο όvομα της Αγγλίας ! 

Ο Λ. "Εμερι ήταν λυσασμένος ιμπεριαλιστής και αντιδρα στικός, όμως θεωρούσε την τήρηση της δοσμένης υπόσχεσης εθνι κή τιμή της Αγγλίας. Αυτός δεν ήταν λιγότερο αγαναχτησμένος από το Γκρίνγουντ εξ' αίτιας της αργοπορίας του Τσάμπερλεν να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις στην Πολωνία και ήθελε να μιλήσει κείνη τη στιγμή ο Γκρίνγουντ όχι μόνο σαν εκπρόσωπος του κόμματος της αντιπολίτευσης, αλλά και σαν εκπρόσωπος ό λου του έθνους. Η βουλή ενέκρινε με φωνές τα λόγια του Α. Έμερι. 

— Πρέπει να εκφράσω τη μεγάλη κατάπληξη άρχισε ο Γκρίνγουντ, γιατί η εκπλήρωση των υποχρεώσεων μας απέναντι στην Πολωνία δεν 'μπήκε σε ενέργεια από χτες ακόμα... Η βουλή έχει συγκλονιστεί από τις ανακοινώσεις του πρωθυπουργού... Πώς γίνεται αυτό ;... Η επίθεση άρχισε πριν 38 ώρες και μείς σωπαίνουμε ακόμα !... Πόσον καιρό ακόμα θα βραδύνει η Αγγλία ; Το κάθε λεφτό σημαίνει τώρα απώλεια χιλιάδων ανθρώπων, απειλή των εθνικών συμφερόντων μας, των ίδιων των βάσεων της εθνικής μας τιμής. Δεν μπορούμε να περιμένουμε περισσότερο. Ο κύβος ερίφθει. 

Τα καθίσματα της αντιπολίτευσης υποστήριξαν θυελλώδικα το ρήτορα και στα καθίσματα των συντηρητικών πολλοί δεν έκρυβαν την ικανοποίηση τους. Ο Γκρίνγουντ εξέφραζε κείνη την κρίσιμη στιγμή ό,τι αισθανόταν το έθνος και τα λόγια του έμειναν ιστορικά. 

Ο Τσάμπερλεν τάχασε, προσπάθησε νά δικαιολογηθεί επικαλούμενος τίς δυσκολίες τών τηλεφωνικών συνομιλιών μεταξύ Λονδίνου και Παρισιού, αλλά στο τέλος αναγκάστηκε να υποσχε θεί, ότι ως το επόμενο πρωί το πολύ ή κυβέρνηση θα ανακοινώ σει στο λαό μια τελείως συγκεκριμένη απόφαση [2]. 

Σαν αποτέλεσμα της παραπάνω σκηνής και της ογκούμενης όλο και περισσότερο αγανάχτησης των μαζών, την Κυριακή 3 του Σεπτέμβρη ώρα 9 το πρωί, ο άγγλος πρεσβευτής στο Βερο λίνο Ν. Χέντερσον επέδωσε στη γερμανική κυβέρνηση νότα, πού έλεγε, ότι αν σε δυό ώρες δε συμφωνήσει ο Χίτλερ να αποσύρει τα γερμανικά στρατεύματα από την Πολωνία, η Αγγλία θα κηρύ ξει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Ανάλογο διάβημα έκανε και ο γάλλος πρεσβευτής στο Βερολίνο με τη διαφορά, ότι η προθεσμία του γαλλικού τελεσιγραφήματος δεν έληγε στις 11 το πρωί της 3 του Σεπτέμβρη, αλλά στις 5 το απόγευμα. 

Ο Χίτλερ φυσικά, δεν απάντησε στο «τελικό διάβημα» της Αγγλίας και της Γαλλίας και στις 11 και 15 λεφτά το πρωί ο Τσάμπερλεν σε σύντομη ομιλία από το ράδιο αναγκάστηκε να διακηρύξει, ότι οι δυό χώρες βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου. 

Το ίδιο πρωί συνεδρίασε η βουλή. Ο πρωθυπουργός ήταν θλιβερός και συντριμμένος. Μιλούσε με σβυσμένη και σπασμένη φωνή. 

— Αυτή η μέρα είναι θλιβερή για όλους μας, είπε ο Τσά μπερλεν, όμως για κανένα δεν είναι τόσο θλιβερή όσο για μένα. Όλα εκείνα για τα οποία εργαζόμουν, όλα εκείνα στα οποία εγώ έλπιζα, όλα εκείνα στα όποια πίστευα σ' όλη μου την κοινωνική δράση, όλα έχουν γίνει τώρα συντρίμια ! 

Εγώ καθόμουν στο θεωρείο για τούς πρεσβευτές και σκε φτόμουν : «Εσύ απλώς θερίζεις τούς καρπούς της βλακείας σου και των μηχανοραφιών σου. Το άρμα της δικαιοσύνης προχωρεί αργά, ωστόσο κινείται και σύ τώρα έπεσες κάτω από τους τρο χούς του. Κρίμα μόνο πού τα εγκλήματα σου θα τα πληρώσουν οι πλατιές μάζες του λαού» ! 

Ο Γκρίνγουντ από μέρος του εργατικού κόμματος υποσχέθηκε στην κυβέρνηση πλήρη υποστήριξη στον αγώνα ενάντια στη χιτλερική Γερμανία. Το ίδιο έκανε και ο Αρτσιμπλάντ Σίνγκλερ από μέρος του κόμματος των φιλελευθέρων. Ο Λόυδ - Τζώρτζ δήλωσε, ότι αυτός, παρ' όλο που στο παρελθόν είχε κριτικάρει πολλές φορές την εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης, τώρα, μπροστά στη δημιουργηθείσα κατάσταση, θεωρεί χρέος του να υποστηρίξει την κυβέρνηση, για να φέρει τον πόλεμο σε πέρας. Στη συνεδρίαση αυτή μίλησε και ο Τσώρτσιλ. Προειδοποίησε, ότι πρέπει να παρθεί στα σοβαρά ο πόλεμος. 

— Δεν πρέπει να υποτιμούμε, είπε, τις δυσκολίες των καθηκόντων που στέκουν μπροστά μας, ή τις σκληρές δοκιμασίες, πού μας περιμένουν... Πρέπει να περιμένουμε πολλές απογοητεύσεις και πολλές δυσάρεστες εκπλήξεις, όμως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία και η Γαλλική Δημοκρατία είναι αρκετά ισχυρές, ώστε να λύσουν το πρόβλημα, που στέκει μπροστά τους [3]. 

Στο τέλος ο μοναδικός στη βουλή των κοινοτήτων κομμουνιστής Γκάλλαχερ δήλωσε, ότι επιθυμεί τη γρήγορη και πλήρη συντριβή του ναζιστικού καθεστώτος, σαν του μοναδικού δρόμου για την επικράτηση μακρόχρονης ειρήνης στη Γή. 

Εγώ παρακολουθούσα με προσοχή τα όσα συνέβαιναν στην ιστορική αυτή συνεδρίαση της βουλής των κοινοτήτων και στο μυαλό μου στριφογύριζε συνέχεια η σκέψη : «Ο Τσάμπερλεν και ο Νταλαντιέ απότυχαν στις εξετάσεις αποτροπής του πολέμου — πώς θα πετύχουν στις εξετάσεις για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων τους, τουλάχιστο απέναντι στην Πολωνία ;» 

Δε χρειάστηκε πολύ να περιμένουμε.