ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΓΟΝΑΤΑΣ:ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΜΕΤΑΞΑ

Ο πρωθυπουργός Δεμερτζής, εις την Κυβέρνησιν του οποίου ο Ιωάννης Μεταξάς ήτο αντιπρόεδρος και Υπουργός των Στρατιωτικών, απεβίωσεν αι­φνιδίως εκ συγκοπής της καρδίας την 13ην Απριλίου 1936. Ο Βασιλεύς, χω­ρίς καμμίαν διαδικασίαν, όπως εγίνετο συνήθως κατά τας κυβερνητικάς μεταβολάς, ανέθεσε την πρωθυπουργίαν εις τον Ι. Μεταξάν, ο οποίος παρουσιασθείς εις την Βουλήν την 25 ην Απριλίου έλαβε ψήφον εμπιστοσύνης παρ΄ όλων σχεδόν των κομμάτων — λόγω αδυναμίας συνεννοήσεως Φιλελευθέρων και Λαϊκών, καίτοι και τα δύο κόμματα ήσαν εναντίον της λύσεως Μεταξά, την δε 1ην Μαίου διέκοψε τας εργασίας της η Βουλή μέχρι του Σεπτεμβρίου, με δικαίωμα της Κυβερνήσεως εκδόσεως κατά τας διακοπάς νομοθετικών διαταγμάτων.

Την 17ην Μαΐου 1936 απεβίωσεν εκ συγκοπής επίσης της καρδίας και ο αρχηγός του ετέρου μεγάλου κόμματος, του Λαϊκου, ο Παναγής Τσαλδάρης.

Εν τω μεταξύ ο Μεταξάς διήρθρωνε την Κυβέρνησιν του με αποτάκτους στρατιωτικούς, ως τον Υπουργόν των Εσωτερικών Σκυλακάκην, τους Γενι­κούς Διοικητάς Μακεδονίας και Θράκης και τους πλείστους των Νομαρχών. Συνέβησαν όμως κατά Μάϊον του 1936 αι απεργίαι των καπνεργατών, αι οποίαι έλαβον μεγάλας διαστάσεις λόγω της στάσεως της Χωροφυλακής, παρ’ ης εφονεύθησαν κατά τας διαδηλώσεις αρκετοί των απεργών και πολλοί ετραυματίσθησαν. Τα κόμματα διέβλεπαν τον κίνδυνον της δικτατορίας εκ της όλης στάσεως της Κυβερνήσεως, διεφώνουν όμως μεταξύ των διά το ζήτημα των αποτάκτων αξιωματικών, οι οποίοι είχον απομακρυνθή κατά τα διάφορα στασιαστικά κινήματα.

Άλλοι ήθελαν την άμεσον και ολοκληρωτικήν επάνοδόν των εις την ενεργόν υπηρεσίαν, άλλοι την επάνοδόν μετά εξέτασιν της περιπτώσεως εκάστου παρ' Επιτροπής και οι εν ενεργεία αξιωματικοί δεν ήθελαν την επάνοδόν κανενός. Ο Μεταξάς, εις ον ανεφέροντο οι αρχηγοί των κομμάτων, τους έλεγε να του δώσουν μερικόν χρόνον να μελετήση τα ζητήματα κλπ.

Τα κόμματα απεφάσισαν να αναμείνουν μέχρις Οκτωβρίου, οπότε θα επανελαμβάνοντο αι εργασίαι της Βουλής, και εκεί να ρίψουν την Κυβέρνησιν, αίροντα την εμπιστοσύνην μεθ' ης την είχον περιβάλλει.

Ο Μεταξάς, ο οποίος ήτο ενήμερος των μεταξύ των κομμάτων συνεν­νοήσεων, απεφάσισε να επιβάλη τήν δικτατορίαν του προ του Οκτωβρίου, είχε δε κατορθώσει να πείση και τον Βασιλέα ότι η σύνθεσις της Βουλής και αι αντιθέσεις των κομμάτων ήσαν τοιαύται, ώστε τίποτε το καλόν δεν ηδύνατο κανείς να αναμένη εξ αυτών. Και ούτω το εσπέρας της 4ης Αυγούστου εκάλεσε το Υπουργικόν Συμβούλιον και, μετά μικράν εισήγησιν, τοις πα­ρουσίασε δύο διατάγματα προς υπογραφήν, το εν περί αναστολής ωρισμένων άρθρων του Συντάγματος και κηρύξεως του Στρατιωτικού Νόμου, προς αποσόβησιν του κομμουνιστικού κινδύνου, και το έτερον περί διαλύσεως της  Αναθεωρητικής Βουλής, χωρίς να ορίζεται και ο χρόνος διενεργείας νέων εκλογών.

Τρεις εκ των Υπουργών, μη συμφωνήσαντες, υπέβαλαν τας παραιτήσεις των. Όλοι οι άλλοι υπέγραψαν. Ο Μεταξάς ανήλθεν αμέσως εις τα Ανάκτορα και την 1Οην νυκτερινήν επέστρεψε με υπογεγραμμένα τα διατάγματα παρά του Βασιλέως, άτινα και εδημοσιεύθησαν την ιδίαν νύκτα εις την Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Και από της επομένης 5ης Αυγούστου 1936 ήρχισεν η λογοκρισία εις τας εφημερίδας και αι συλλήψεις και απελάσεις κομμουνιστών και γενικώς των αντιθέτων.

Η έκπληξις πολιτευομένων καί λαού υπήρξε τεραστία, διότι δεν είχον προπαρασκευασθή ψυχικώς διά τοιούτον ενδεχόμενον. Συνήλθον οι πολιτικοί αρχηγοί όλων των παρατάξεων την επομένην εις την οικίαν του Παπαναστασίου και απεφάσισαν να διαμαρτυρηθώσιν εν σώματι εις τον Βασιλέα. Ο Βασιλεύς απήντησεν ότι θα εδέχετο ένα έκαστον μεμονωμένως, και μόνον τους παρά της Βουλής αναγνωριζομένους ως αρχηγούς κομμάτων, οι οποίοι, τυ­χόν κωλυόμενοι, θα ηδύναντο δι' επιστολής των να ορίσουν αναπληρωτήν των. Οι πολιτευόμενοι απεδέχθησαν τούτο, αλλά συνέταξαν και κοινόν υπόμνημα απευθυνόμενον προς τον Βασιλέα, το οποίον υπέγραψαν πάντες, πλην του Γ. Παπανδρέου, διαφωνούντος λόγω της στάσεως του Βασιλέως, εγκρίναντος, διά της υπογραφής του, την δικτατορίαν.

Εγώ, ως αναπληρωτής του Σοφούλη, οικουρούντος τότε λόγω παθήσεως των οφθαλμών του, παρουσιάσθην εις τον Βασιλέα την μεσημβρίαν της 7ης Αυγούστου, προς ον εξέθηκα διά μακρών τας κρατούσας γενικώς εις βάρος Του αντιλήψεις διά την στάσιν Του και την ενθάρρυνσιν προς δικτατορίαν του Μεταξά. Μεταξύ άλλων είπα προς Αυτόν :

«Όταν προ δύο ημερών ηρωτήθην παρά τών δημοσιογράφων των Πατρών πώς βλέπω την κατάστασιν, απήντησα ότι αύτη θα εξελιχθή ομαλώς μέχρις Οκτωβρίου, οπότε τα πολιτικά κόμματα, συμφωνήσαντα ήδη μεταξύ των, θα σχηματίσωσι πολιτικήν Κυβέρνησιν. Αλλά και  αν ο Μεταξάς θα ήθελε  να παρεκκλίνη της νομιμότητας, είμαι βέβαιος ότι ο Βασιλεύς δεν θα επιτρέψη το τοιούτον, καθόσον, από της επανόδου Του εις τον θρόνον, έδωσε όλα τα δείγματα σεβασμού προς το Σύνταγμα. Το είπα και το επίστευα, Μεγαλειό­τατε, διότι το μεγαλύτερον επιχείρημα κατά το δημοψήφισμα προς επάνοδόν Σας ήτο ότι, επανερχομένου του Βασιλέως, θα έπαυον τα κινήματα και αι δικτατορίαι, οίαι ήσαν του Παγκάλου και του Κονδύλη, η πτώσις όμως των οποίων δεν είχε τόσον δυσαρέστους συνεπείας, ενώ διά την πτώσιν της σημε­ρινής, θεωρουμένης ως Βασιλικής δικτατορίας, δεν είναι εύκολον να υπολογίση κανείς από τούδε τας συνεπείας.

«Επίστευα, Μεγαλειότατε, ότι η παραμονή Σας επί 12ετίαν εις Αγγλίαν θα Σας είχε πείσει ότι ο συνταγματικός Βασιλεύς δεν δύναται να συνταχθή με εν πολιτικόν κόμμα.

Βασιλεύς : Ορθώς είχατε μορφώσει αυτήν την γνώμην. 

Γόνατας : Διά τούτο μένομεν κατάπληκτοι πώς απεφασίσατε να συνταχθήτε με τον Μεταξάν, ο οποίος είναι αρχηγός πολιτικού κόμματος και μάλιστα κόμματος αείποτε αποδοκιμασθέντος υπό του Λαού.

Βασιλεύς : Εγώ, όταν ήλθον, εκάλεσα τους πολιτικούς αρχηγούς και τους έκαμα έκκλησιν εις τον πατριωτισμόν των, όπως αφήσωσι τας μεταξύ των διαιρέσεις και συνεργασθώσι προς το καλόν του τόπου. Καίτοι δε παρήλθον έκτοτε τόσοι μήνες δεν ήλθον να μου είπουν ότι συνεφώνησαν.

Γονατας : Χωρίς να θέλω να επαινέσω την τοιαύτην στάσιν των κομ­μάτων, εν τούτοις έχουν ήδη έλθει εις συνεννόησιν και επρόκειτο τον Οκτώβριον να ακολουθήσουν την συμβουλήν Σας, οπότε έρχεται η ιδική Σας χειρο­νομία, ως τορπιλλισμός της τοιαύτης συνεννοήσεως.

Βασιλεύς : Δεν γνωρίζετε το χείλος του χάους εις το οποίον ευρίσκεται το Κράτος, λόγω του κομμουνιστικού κινδύνου.

Γονατάς : Ημείς, Μεγαλειότατε, φρονούμεν ότι τα νόμιμα μέσα τα οποία διαθέτει το Κράτος είναι αρκετά προς πρόληψιν ή και πάταξιν τοιούτου κινδύνου, αλλ' εάν εχρειάζοντο και άλλα, θα συνεφωνούσαμεν εις την επιβολήν του στρατιωτικού νόμου, μέχρι παρελεύσεως του κινδύνου.

Δεν Σας αποκρύπτω, Μεγαλειότατε, ότι μεταξύ των Φιλελευθέρων, τους οποίους αντιπροσωπεύω αυτήν την στιγμήν, εγεννήθη η υπόνοια ότι όταν κατ’ Οκτώβριον θα εσχηματίζετο πολιτική Κυβέρνησις, θα μετείχεν αυτής και το κόμμα των Φιλελευθέρων, πράγμα το οποίον, λόγω των προηγηθεισών διενέξεων, δεν Σας ήτο αρεστόν.

Βασιλεύς : Εις εμέ, ο οποίος επέδειξα απόλυτον αμεροληψίαν, μεταξύ των κομμάτων από της επανόδου μου και μάλλον δύναται να λεχθή ότι επέ­δειξα εύνοιαν απέναντι του κόμματος των Φιλελευθέρων, πως είναι δυνατόν να μου αποδώσουν τοιαύτας προθέσεις ;

Γονατάς : Δεν λέγω, Μεγαλειότατε, ότι υιοθετώ τας τοιαύτας υπονοίας, αλλά δεν ηθέλησα να Σας αποκρύψω τας παρεξηγήσεις αι οποίαι δυνατόν να γεννηθώσιν. Θα εφθάναμεν εις Υπηρεσιακήν Κυβέρνησιν, η οποία, προ των εκλογών, θα προέβαινεν εις επανόρθωσιν των γενομένων κατά τας ανωμάλους περιόδους αδικιών κατά των οπαδών των Φιλελευθέρων, αι οποίαι θα ελάμβανον ούτω μορφήν ύπηρεσιακήν καί ουχί κομματικήν.

Βασιλεύς : Και εις άλλην περίοδον ανωμαλιών εγένοντο πολλαί αδικίαι (υπονοών ότι κατεδιώχθησαν οι Βασιλόφρονες υπό των Φιλελευθέρων).

Γονατάς : Αι αντιλήψεις τας οποίας Σας εξέθηκα, Μεγαλειότατε, δεν είvαι μόνον ιδικαί μου, αλλ' είναι αντιλήψεις όλων των πολιτικών κομμάτων, ως θα ίδετε εκ του κοινού υπομνήματος, το οποίον θα λάβετε, και ως θα ακού­σετε και παρά του εκπροσώπου του Λαϊκού κόμματος, ευθύς αμέσως, προς το οποίον, λόγω της ιδεολογίας του, δύνασθε να αποβλέπετε μετά μεγαλύτερας εμπιστοσύνης.

Βασιλεύς : Και αι ιδικαί σας γνώμαι είμαι βέβαιος ότι αποβλέπουν προς το καλόν του τόπου και τας λαμβάνω εξ ίσου υπ' όψιν μου.

Γονατάς : Ασφαλώς, Μεγαλειότατε, με ό,τι λέγομεν και ό,τι πράττομεν φρονούμεν, μετ' απολύτου πεποιθήσεως, ότι εξυπηρετούμεν το κοινόν και μόνον συμφέρον.

Βασιλεύς : Τα είπατε αυτά εις τον Μεταξάν ;

Γονατάς : ‘Οχι, Μεγαλειότατε, ούτε του τα είπαμεν, ούτε πρόκειται να του τα πούμε, διότι δεν εννοούμεν να έλθωμεν εις καμμίαν επαφήν με εκείνον ο οποίος κατέλυσε τας ελευθερίας του λαού.

Βασιλεύς : Θα του τα διαβιβάσω . . . »

Ο Βασιλεύς καθ’ όμοιον τρόπον παρέπεμπεν όλους τους προς Αυτόν παρουσιασθέντας εις τον Μεταξάν, διά να κάμουν τί; Και ο ίδιος απέφευγεν οιαν­δήποτε κρίσιν περί της καταστάσεως.

(Επιστροφή)