Το μεγάλο όμως ζήτημα ήταν: θα επέστρεφε ο βασιλεύς στην Ελλάδα και πότε; Εξακολουθούσε τo πολιτειακό να είναι το επίκεντρο της δραστηριότητος του ελληνικού πολιτικού κόσμου. Δεν είχε αρκέσει ο ανασχηματισμός της Κυβερνήσεως Τσουδερού τον Ιούλιο του 1943 ούτε η δήλωση του Γεωργίου ότι αυτός πρώτος θα σεβόταν την απόφαση της Συντακτικής Συνελεύσεως που θα προέκυπτε από ελεύθερες εκλογές μέσα σε έξι μήνες μετά την απελευθέρωση. ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και πολιτικός κόσμος επιζητούσαν να μην επιστρέψει ο βασιλεύς πριν από την απόφαση της Συντακτικής Συνελεύσεως ή πριν από Δημοψήφισμα.
Τον Ιούλιο του 1943, δηλαδή δύο περίπου μήνες προτού φθάσω στο Κάϊρο, είχε διαφύγει —με την βοήθεια των Άγγλων— ο Γ. Εξηντάρης (ένας από τους ευφυέστερους ανθρώπους που μου έτυχε να γνωρίσω) και είχε φτάσει στην Αίγυπτο ως αντιπρόσωπος των πολιτικών κομμάτων που ζητούσαν από τον βασιλέα σαφή δήλωση ότι δεν θα γυρίσει στην Ελλάδα πριν αποφανθεί ο ελληνικός Λαός με Δημοψήφισμα. Στο βασικό αυτό θέμα η αγγλική πολιτική ακολουθούσε ασαφή και διστακτική γραμμή. Χωρίς να ειδοποιηθεί η Ελληνική Κυβέρνηση, η αγγλική στρατιωτική αποστολή στην Ελλάδα οργάνωσε την αεροπορική μετάβαση, από το μυστικό αεροδρόμιο Νεράιδα, στην Θεσσαλία, την κάθοδο στο Κάϊρο έξι αντιπροσώπων της Αντιστάσεως. Οι τέσσερις ήσαν του ΕΑΜ και του ΚΚΕ και οι άλλοι δύο ήσαν του Ζέρβα και της ΕΚΚΑ. Οι εκπρόσωποι αυτοί έφθασαν στο Κάϊρο στις 4 Αυγούστου (σύμπτωση;) και η άφιξη τους προκάλεσε αιφνιδιασμό και του Τσουδερού και του Γεωργίου που συναντήθηκε με τους εκπροσώπους αυτούς οι οποίοι προέβαλλαν την αξίωση να δηλωθεί από τον βασιλέα ότι δεν θα επιστρέψει πριν από Δημοψήφισμα. Οι έξι αντιπρόσωποι απηύθυναν σχετική επιστολή προς τον Τσουδερό την οποία προσυπέγραψαν ο Γ. Εξηντάρης και ο Π. Κανελλόπουλος. Και ο βασιλεύς και ο Τσουδερός εξέφρασαν στον Άγγλο πρέσβυ Λήπερ την δυσαρέσκεια τους για την αιφνίδια άφιξη των έξι αντιπροσώπων αλλά και τα άλλα μέλη της Κυβερνήσεως, Γ. Ρούσσος και Β. Καραπαναγιώτης, εκδήλωσαν την δυσφορία τους επειδή η αγγλική πλευρά τους έθεσε, χωρίς καμιά προηγουμένη συνεννόηση, ενώπιον τετελεσμένων γεγονότων. Οι Άγγλοι θορυβήθηκαν και αποφάσισαν να αποπέμψουν στην Ελλάδα τους έξι αντιπροσώπους (πρέπει να σημειωθεί ότι μεταξύ τους ήταν και ο Πυρομάγλου, αντιπρόσωπος του Ζέρβα), αλλά έγκαιρη επέμβαση του Τσουδερού απέτρεψε την αποπομπή τους. Ο αρχηγός της αγγλικής στρατιωτικής αποστολής, συνταγματάρχης Εddy , που τους είχε φέρει, τους είπε ότι η απομάκρυνση τους από το Κάϊρο ήταν απαίτηση του Τσουδερού και του Γεωργίου. Τούτο για να καλύψει την δική του ευθύνη. Οι έξι όμως, μετά το διάβημα του Τσουδερού έμειναν στο Κάϊρο μερικές μέρες και η επιστροφή τους δεν πήρε την μορφή «αποπομπής».
Αλλά ήταν φανερό ότι η πίεση επί του Γεωργίου είχε αρχίσει ν' αυξάνει και η αναβολή της ζητουμένης δηλώσεως του θα δημιουργούσε σοβαρές προστριβές μεταξύ της Κυβερνήσεως Τσουδερού και των ανταρτικών ομάδων και τούτο ποιος ξέρει που θα οδηγούσε. Ο Τσουδερός υπέβαλε προφορικά και πολύ αντικειμενικά τις σκέψεις του στον βασιλέα τον οποίο συμβούλευε, στο τέλος να βρει ενδιάμεσες, συμβιβαστικές λύσεις. Υποδείκνυε μια τέτοια λύση: Να δηλώσει ο βασιλεύς ότι, αμέσως μετά την απελευθέρωση θα γύριζε στην Ελλάδα για να ορκίσει εθνική Κυβέρνηση και θα έφευγε στο εξωτερικό ως συνήγορος των εθνικών θεμάτων. Δεν θα επέστρεφε στην Ελλάδα πριν από Δημοψήφισμα. Όλα τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της δηλώσεως τα έγραψε ο Τσουδερός σ' ένα υπόμνημα το οποίο όμως δεν επέδωσε στον βασιλέα. Τα χαρακτηρίζει η ορθή στάθμιση των πραγμάτων και η σώφρων εκτίμηση της καταστάσεως, καθώς και προβλέψεις βασιζόμενες όχι σε εικασίες αλλά στα υπάρχοντα έως τότε τεκμήρια.
Ο Γεώργιος κλονίσθηκε. Θεωρούσε ότι μιά τέτοια δήλωση ισοδυναμούσε κατ' ουσίαν με παραίτηση του άπό τόν θρόνο, πράγμα όμως πού δεν είχε προβάλει ως αξίωση καμιά πλευρά. Προτού λάβει απόφαση ο Γεώργιος απηύθυνε τηλεγραφήματα στον Τσώρτσιλ και τον Ρούζβελτ ζητώντας συμβουλή. Και οι δύο του αποκρίθηκαν ότι δεν έβλεπαν την ανάγκη νέας δηλώσεως του βασιλέως και ο Γεώργιος δεν έδωσε αμέσως συνέχεια στο θέμα γιατί αρρώστησε και ο γιατρός του συνέστησε να πάει στον Λίβανο για μερικές μέρες.
Έγραψε του Τσουδερού ότι μόλις γύριζε θα εξήταζε με το Υπουργικό Συμβούλιο το ζήτημα μιας νέας δηλώσεως του, όπως του το είχε προτείνει ο Πρωθυπουργός που ελισσόταν προσεκτικά έχοντας απόλυτη συνείδηση ότι ο Γεώργιος αποτελούσε κεφάλαιο προς τους Άγγλους, οι οποίοι, όμως, με την μονόπλευρη υποστήριξη που είχαν δώσει στις αριστερές αντιστασιακές οργανώσεις, προσπαθούσαν τώρα να περιορίσουν την σημασία τους χωρίς όμως και να χάσουν την εμπιστοσύνη τους. Η θέση των αγγλικών υπηρεσιών ήταν δυσχερεστάτη. Συχνά, η αγγλική πολιτική, εμπειρική και απρονόητη, δημιουργεί καταστάσεις (για ν' αντιμετωπίσει άμεσες ανάγκες) που της δημιουργούν, με τις εξελίξεις τους μείζονες δυσκολίες τις οποίες δεν ξέρει πως ν' αντιμετωπίσει. Αρχίζει τότε, να παλινδρομεί καί ν' αντιφάσκει και τούτο συντείνει, ή μάλλον συνέτεινε εις το να δημιουργηθεί για την αγγλική πολιτική η εντύπωση ότι είναι σατανική και επιδιώκει ανομολόγητους σκοπούς, ενώ η αλήθεια είναι, καθώς έχω αποκτήσει την πεποίθηση μετά από 40 χρόνια πείρας, ότι οι αντιφάσεις και παλινδρομίες δέν είναι τίποτε άλλο παρά το αποτέλεσμα αμηχανίας.
Ενώ τον Σεπτέμβριο του 1943 ο Τσώρτσιλ συμβούλευε τον Γεώργιο να μην κάνει καμιά νέα δήλωση, τον Οκτώβριο ο Ήντεν, καθ' οδόν προς την Μόσχα, σταμάτησε στο Κάιρο και είπε του Τσουδερού, με υπονοούμενα ότι ο βασιλεύς έπρεπε να ενδώσει και να μην επιστρέψει παρά μόνο μετά από Δημοψήφισμα. Ο άγγλος πρέσβυς Λήπερ υπέβαλε, λίγες μέρες αργότερα, στον Τσουδερό την σκέψη να ανατεθεί η αντιβασιλεία στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Την σκέψη αυτή ανεκοίνωσε, φυσικά, ο Τσουδερός στον βασιλέα τον οποίο, με δήλωση του στην Βουλή των Κοινοτήτων, στις αρχές Νοεμβρίου, υπεστήριζε ο ίδιος ο Τσώρτσιλ λέγοντας ότι «είναι καθορισμένο πρόγραμμα της αγγλικής Κυβερνήσεως να υποστηρίζει τον βασιλέα των Ελλήνων ο οποίος είναι συγχρόνως ο σύμμαχος μας και ο Συνταγματικός Άρχων του Ελληνικού Κράτους».
Μπορούσε, τότε, ο Γεώργιος να σιγήσει και να μην θίξει και πάλι το θέμα του χρόνου της επιστροφής του. Αλλά ο βασιλεύς δεν ήταν άκριτος και ασφαλώς θα σκεπτόταν ότι η βολιδοσκόπηση Λήπερ περί αντιβασιλείας Δαμάσκηνου εσήμαινε ότι, εν ανάγκη η αγγλική πολιτική θα επεδίωκε να την επιβάλει. Είχε επιστρέψει από τον Λίβανο και απεφάσισε να κάνει ένα ακόμη βήμα ώστε να πλησιάσει όσο μπορούσε την απαίτηση του πολιτικού κόσμου να μην επιστρέψει στην Ελλάδα πριν από το Δημοψήφισμα. Έγραψε μιά επιστολή στον Τσουδερό με την οποία του ανεκοίνωνε ότι όταν θ' απελευθερωνόταν η Ελλάς θα έξήταζε και πάλι το ζήτημα του χρόνου της επιστροφής του στην Ελλάδα λαμβάνοντας υπ' όψιν τις πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες που θα επικρατούν τότε. Αλλά στο Υπουργικό Συμβούλιο ο αντιπρόεδρος Γ. Ρούσσος —η ηλικία είχε επιτείνει τον πεισματικό χαρακτήρα του— δεν ικανοποιήθηκε από την διατύπωση της επιστολής και ζητούσε να περιληφθεί η φράση «από συμφώνου μετά της Κυβερνήσεως». Ο Ρούσσος υπέβαλε ένα αντισχέδιο επιστολής, αλλά επειδή ο Τσουδερός πρότεινε μερικές τροποποιήσεις, ο Ρούσσος έστειλε επιστολή παραιτήσεως (που έγινε δεκτή) που αποτελούσε ένα δριμύτατο κατηγορητήριο εναντίον του Πρωθυπουργού.
Όταν μου την έδωσε να την αντιγράψω στην γραφομηχανή, διάβαζα, κατάπληκτος, ότι ο Τσουδερός είναι αυταρχικός, ότι επιζητεί να δημιουργήσει ρήγμα στην Ελλάδα, ότι κινεί, εκείνος, όλα τα νήματα των μυστικών αγγλικών υπηρεσιών στην Ελλάδα με σκοπό να προκαλέσει ξένη επέμβαση. Όταν τελείωσα την αντιγραφή και παρέδωσα το πρωτότυπο και τα αντίγραφα στον Τσουδερό του είπα: «Κύριε Πρόεδρε... επιστρέψτε την επιστολή. Είναι απαράδεκτος». «΄Οχι...» μου αποκρίθηκε ήρεμα, «θα του απαντήσω. Η συκοφαντία έχει περισσεύσει εδώ στο Κάϊρο».
Και του έγραψε μια μακροσκελέστατη απάντηση αντικρούοντας όλες τις κατηγορίες. Ίσως να είχε δίκιο γιατί η αριστερή προπαγάνδα οργίαζε εναντίον του σε όλους τους κύκλους καί σε όλα τα στρώματα του ελληνισμού της Αιγύπτου καθώς και στο στράτευμα. Ίσως να είχε δίκαιο γιατί με την απάντηση του απομόνωσε τον Ρούσσο και συγκράτησε τους άλλους υπουργούς του που τάχθηκαν αλληλέγγυοι μαζί του και έτσι αποσοβήθηκε κυβερνητική κρίση.
Άλλωστε, εάν ο Ρούσσος είχε αναμείνει μερικές μέρες, δεν θα είχε λόγο να παραιτηθεί, γιατί ο Γεώργιος δέχτηκε να περιληφθεί η φράση «από συμφώνου μετά της Κυβερνήσεως μου». Ο βασιλεύς δέχτηκε επίσης ν' ανατεθεί η εκπροσώπηση του και της Κυβερνήσεως στον Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό με κύριο σκοπό την συγκέντρωση όλων των αντιστασιακών παρατάξεων υπό ενιαία εξουσία την οποία θα ασκούσε η Κυβέρνηση του Καΐρου, στην οποία όμως θα περιλαμβάνονταν εκπρόσωποι των παρατάξεων αυτών. Χρειάσθηκε, όπως φαίνεται, να ασκηθεί μεγάλη πίεση επάνω στον Γεώργιο για να δεχθεί το σχήμα αυτό και ο Τσουδερός αναγκάστηκε να μεταχειριστεί το όπλο της παραιτήσεως για να υποχωρήσει ο βασιλεύς. Ίσως να μην είχε εμπιστοσύνη όχι στις προθέσεις των Άγγλων αλλά στις δυνατότητες τους να επιτύχουν την ενοποίηση των αντιστασιακών ομάδων και την υπαγωγή τους στο Αρχηγείο Μέσης Ανατολής, καθώς και την συμμετοχή εκπροσώπων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην Κυβέρνηση του Καΐρου. Θα δέχονταν ποτέ οι εκπρόσωποι αυτοί να ορκισθούν υπουργοί ενώπιον του; Ο Γεώργιος είχε επομένως σοβαρούς λόγους να είναι στο άκρο επιφυλακτικός, παρά την συμφωνία στην οποία είχε καταλήξει με τους Άγγλους να δράσουν από κοινού με την κυβέρνηση του για να επιτευχθούν α) το ενιαίο των ανταρτικών ομάδων και η υπαγωγή τους στο Αρχηγείο Μέσης Ανατολής, β) η συμμετοχή του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην κυβέρνηση Καΐρου.
Η συμφωνία αυτή έμεινε γνωστή ως συμφωνία της 13 Δεκεμβρίου 1943.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου