17.—Τώρα, όσον αφορά τα ζητήματα τα άλλα, τα οποία εν τη διεξαγωγή της διαδικασίας παρουσιάσθησαν, συνοπτικώς θα σας είπω δύο λέξεις δια να τας έχετε προσφάτους. Εύρήκα, κ. πρόεδρε, αυτήν την στρατιάν υπό έποψιν διοικητικήν εις ελεεινήν και αξιοδάκρυτον κατάστασιν, δεν υπήρχε διοίκησις' υπήρχον άνθρωποι, οι οποίοι ήθελον να κάμουν το καθήκον των και το έκαμαν. Η εντύπωσίς μου δια την Σμύρνην ήτο φρικτή, επίσης δε και δια τα Σώματα, μόλις δ' έφθασα εγώ, εστέλλοντο επιστολαί καταγγέλλουσαι διάφορα έκτροπα.
Δεύτερον ήτο το ζήτημα της διαχειρίσεως των Σωμάτων. Ετιμώρησα πολλούς, αλλά και επήνεσα' και το αποτέλεσμα ήτο να έχωμεν εις διάστημα ενός μηνός οικονομίαν πολλών εκατομμυρίων. Μόνον δι' εν εξάμηνον, δια τα αυτοκίνητα εδαπανήθησαν 20 εκατομμύρια δια βενζίνην. Δεν εξησκήτο έλεγχος, δεν υπήρχεν αρμονία, δεν υπήρχε διοίκησις. Και των συνταγμάτων η κατάστασις δεν ήτο καλή' εκ της επιθεωρήσεως, την οποίαν διενήργησα, μόνον της εβδόμης και εννάτης μεραρχίας τα συντάγματα ευρίσκοντο εις καλήν κατάστασιν, τους διοικητάς των οποίων επήνεσα, των άλλων συνταγμάτων η κατάστασις δεν ήτο κακή, αλλά δεν ήτο και ρόδινη, διότι ήτο απελπιστική η ζωή, υφ' ους όρους διήγον. Αλλ' υπήρχον και εκ των αντιθέτων φρονημάτων διενέξεις' και εφ' όσον μεν αι επιχειρήσεις εξηκολούθουν, υπήρχε πνεύμα μαχητικόν, δηλαδή ο κοινός εχθρός κατηύναζε τα πάθη αυτά. Αλλά κατά το τελευταίον δεκάμηνον ιδίως, οπότε είχεν επέλθει τρόπον τινά κατάστασις ειρήνης, η αναμονή μιας λύσεως, έφερε πάλιν εις την επιφάνειαν τας διαφόρους διενέξεις. Το αντελήφθην και απεφάσισα εντελώς αμερόληπτου:, χωρίς να λάβω υπ' όψιν μου, που ανήκει ο καθένας παρεκτρεπόμενος, νά τον βάλω εις την θέσιν του.
Αλλά δεν ήτο μόνον το ζήτημα αυτό και το ζήτημα των στρατιωτών.
Η λογοκρισία απέδειξεν ότι εξησκείτο μια προπαγάνδα η οποία ήτο διαλυτική Κατεσχέθησαν γράμματα προς στρατιώτας παρ' αξιωματικών, οι οποίοι τους προέτρεπον εις αντιπειθαρχικά πράγματα. Επίσης ήτο ο κομμουνισμός, ο οποίος επέδρα επί των στρατιωτών και το οποίον κατέθηκεν ο μάρτυς ταγματάρχης Παναγάκος' οι στρατιώται είχον σχηματίσει την ιδέαν ότι του κάκου σκοτώνονται εκεί κάτω, αφού δεν πρόκειται να κερδίσωμεν τίποτε και ότι αδίκως σκοτώνονται επί τρία έτη και δεν συντελούν εις το να δοθή μία λύσις. Επίσης είχαν χαθή όλα τα «κεσέμια», όλοι οι επίλεκτοι αξιωματικοί. Και εφ' όσον μεν δεν εξεδηλούτο ο κίνδυνος, είχον υποσχεθή να κρατήσουν τας θέσεις των, αλλά την στιγμήν καθ' ην εδόθη αφορμή αμέσως η αγάπη προς την ζωήν, η ιδέα της αυτοσυντηρήσεως, ο πόθος να επανίδωσι την καλύβην τους, την μητέρα τους, υπερίσχυσε, και έπαυσε πλέον η συνοχή. Δεν ημπορώ αλλέως να εξηγήσω κι' εγώ. Είνε εν φαινόμενον, το οποίον μόνον εις ψυχολόγος η στρατοδίκης να κρίνη. Επολέμησα και εις τους τρεις πολέμους. Θεωρώ το υλικόν το ελληνικόν άριστον, θεωρώ ότι σπανίως μπορεί να ευρεθή ένας άλλος στρατός υφιστάμενος τους κόπους και τας κακουχίας με περισσοτέραν αντοχήν, αλλά την αντοχήν δεν μπορεί να την υπερβή ακινδύνως. 'Εδωσαν ό,τι μπορούσαν. Ενομίζατε ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν ήσαν ζωντανοί. Ενομίζατε πως ήσαν αυτόματα, το μόνον το οποίον ηρώτων, ήτο, που ήσαν αι Δυσμαί. Πανταχού έβλεπον Τσέτας. Αυτό το φαινόμενον πρέπει να εξηγηθή ψυχολογικώς και όχι από στρατιωτικής απόψεως. Την στιγμήν κατά τήν οποίαν έξεδηλώθη αυτό, ουδεμία προσπάθεια, κανείς ανώτερος διοικητής δεν ήτο δυνατόν να διορθώση την κατάστασιν. Νομίζω ότι ήτο μοιραίον. Πρέπει να λυπήταί τις δια τα αποτελέσματα, αλλά να μη θεωρήση ότι είνε και ανεξήγητον πάντως να μη αποδώση αυτό το αποτρόπαιον, το οποίον αποδίδεται υπό της κατηγορίας, ότι ευρέθησαν κυβερνήται και ένας στρατηγός, οι οποίοι συνειργάσθησαν δια να εύρουν ένα τρόπον πως να εκκενώσουν. Αλλά, κ. πρόεδρε, επ' αυτού θέλω να είπω την γνώμην μου ως αρχιστρατήγου.
18.— Εγώ νομίζω ότι ένας αρχιστράτηγος δεν ημπορεί να ανακατεύεται εις την πολιτικήν. Αν η Κυβέρνησις ήθελε να εκκενώση, θα με διέτασσεν, εκκενώσατε την Μικράν Ασίαν, και εγώ θα επήγαινα να την εκκενώσω. Μόνον ο επιτελάρχης δύναται να έχη γνώμην επί των πολιτικών ζητημάτων. Δεν ήμην ποτέ επιτελάρχης, και προσθέτω, αν επιτρέπηται, ατυχώς διότι ίσως δεν θα εγίνοντο πολλά εξ αυτών τα οποία έγιναν. Δεν υπήρχε λόγος δια φορτικότητος να με πείσουν να κάμω τι εναντίον των πεποιθήσεων μου.
Δεν με πείθει ουδέ ο Θεός να κάμω τι παρά τας πεποιθήσεις μου. Πρέπει να έχη επιχειρήματα δια να με πείση. Εάν με διέτασσον να κάμω τι παρά τας πεποιθήσεις μου, θα παρητούμην από τον στρατόν. Δεν ηξεύρω αν απατώμαι εις την αντίληψίν μου. Έτσι είμαι. Αλλ' αφού είμαι έτσι, δεν ημπορεί να μου αποδοθή η κατηγορία ότι εκ συμφώνου μετά της Κυβερνήσεως τo έκαμα. Αλλά και αν υποτεθή ότι το έκαμα, ήτο δυνατόν όλα αυτά να τα κάμω μόνος μου ή έπρεπε να γίνη συνεργασία με όλους τους σωματάρχας και να τους είπω: όταν λέγω να σκοτώνετε τους φυγάδας, να μη τους σκοτώνετε, όταν σας λέγω, κρατήσατε τας θέσεις σας πάση θυσία, σεις να μη τας κρατήσητε. Πρέπει να δεχθώμεν ότι εγένετο μία συνεργασία, όχι μία εκπεμπομένη διαταγή είχεν ακριβώς τον αντίθετον σκοπόν. Αυτά ήσαν τα αποτελέσματα, διότι το υλικόν το στρατιωτικόν, δεν υπήρχε' τα ψυχικά, τα ανθρώπινα μέσα τα οποία απητούντο δια να τηρηθή αυτή η αντίστασις, δεν υπήρχον. Δεν ήτο δυνατή επίσης μία σειρά μέτρων. Είσθε στρατιωτικοί, κύριοι, και εννοείτε κάλλιστα' εδώ έγινε μία προσπάθεια υπεράνθρωπος, δια να γίνη αυτός ο στρατός. Μη λησμονείτε σας παρακαλώ ότι έμεινα μόνον 2 1 )2 μήνας.
Ότι από του Νοεμβρίου μία άλλη Διοίκησις—δεν πρόκειται να την κατηγορήσω—ήτο επι εικοσάμηνον, ότι εις τους 2 1]2 αυτούς μήνας ένας αξιωματικός μή εχων την ιδικήν μου ιδιοσυγκρασίαν, θα έμενεν ακίνητος, το οποίον είνε αναμφισβήτητον, θα ήτο ίσως ακόμη εις τήν Σμύρνην κά-μνων γνωριμίας με τους Σμυρναίους αποδίδων επισκέψεις κτλ. ότι δεν θα είχεν ίσως ιδή ακόμη το μέτωπον και θα τον προελάμβανον τα γεγονότα : Εν τούτοις αν έκαμα όλα αυτά τα οποία σας είπον οι μάρτυρες, τα έκαμον όλα αυτά προς ποίον σκοπόν; δια να μειώσω το ηθικόν; Αντιθέτως' όλα αυτά κατά την κατάθεσιν των μαρτύρων εγένοντο δια να βελτιώσω το ηθικόν και επήλθεν η βελτίωσις του ηθικού. Εσκέφθην όλα τα μέτρα, δεν παρέλειψα τίποτε' και μέτρα κατά συναδέλφων ακόμη να σκεφθώ να λάβω, δια να μπορούν αυτοί να κάμουν την υπηρεσίαν των και να έχω την δυσμένειάν των. Και μεταξύ των άλλων αυτό θέλω να είπω: Έπαυσεν η διαίρεσις μεταξύ Πατρικίων και Πληβείων, η οποία ήτο εις το Μικρασιατικόν μέτωπον, διότι οι ομιλούντες περί Μικρασιατικού Μετώπου, νομίζουσιν ότι το μέτωπον ήρχιζεν από την Σμύρνην. Ενώ η Σμύρνη ήτο τα Σόδομα και τα Γόμορα. Οι αξιωματικοί του μετώπου δεν είχον καμμίαν σχέσιν. Εκεί ανεπαύετο η ψυχή ενός στρατηγού. Όλοι σεις αντελήφθητε και πρακτικώς την κατάστασιν. Λοιπόν αν εγώ ήθελον να παραδοθή ο Ελληνικός Στρατός και να ατυχήση, τί ώφειλον να κάμω συμφώνως με την λογικήν; Να τους αφίσω να λυώσουν ακόμη περισσότερον. Πού ηκούσθη ένας ιατρός να δίδη ενέσεις τονωτικάς εις ένα ο οποίος θέλει να αποθάνη: Μάλλον θα έδιδε δηλητήριον. Τουναντίον παν ό,τι έκαμα, ήτο δια να υψωθή το φρόνημα του στρατού και πράγματι επετεύχθη. Λοιπόν εις το πρώτον στάδιον έχομεν αυτάς τας αποδείξεις. Πώς είνε δυνατόν να αποδεχθήτε δι' ένα στρατηγό , αδιαφόρως προς το παρελθόν του, μίαν τοιαύτην φρικαλέαν κατηγορίαν; Και αυτά όλα είνε γνωστά, διότι τα γνωρίζουν όλοι εκείνοι οι οποίοι υπηρέτησαν υπό τας διαταγάς μου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου