7.—Όταν επήγα εις το γραφείον μου φέρων τον φάκελλον, μου λέγει
ο Επιτελάρχης :
«Στρατηγέ μου ήρχισεν η επίθεσις». Εκάθησα λοιπόν τα είπα όλα
αυτά δια να σας είπω ότι χαρακτηριστικόν του ισχυρισμού μου τούτου είναι, ότι
δεν είχον ανησυχήσει και τούτο φαίνεται εκ του γεγονότος, ότι έφευγα δια
ζητήματα υψίστης σημασίας, κ. Στρατοδίκαι, και δεν έφυγον ενωρίτερον, διότι δεν
ήτο έτοιμη η εργασία των επιτροπών. Μάλιστα η μία επιτροπή είχε φθάσει εις την
μέσην και διότι όλα αυτά τα τηλεγραφήματα περί εκατοντάδων πολυβόλων, περί
χιλιάδων πυροβόλων και αεροπλάνων πολλών εκ των οποίων 30 παρέλαβεν, ήσαν δι' εμέ
ο φόβος περί ενισχύσεως του Κεμάλ. Αυτά εξεδηλώθησαν περί το τέλος. Η μη
ανησυχία, την οποίαν κατέθεσα εις την ανάκρισιν, προήρχετο εκ του ότι είχον την
διαβεβαίωσιν των σωματαρχών, ότι οι άνδρες και αν εγίνετο η επίθεσις, θα ετήρουν τας θέσεις των. Είχον δώσει όλας τας οδηγίας, είχον αφήσει τον κ. Τρικούπην εκεί διοικητήν, δεν έπρεπεν επομένως ν' ανησυχώ. Διότι άλλοίμονον εάν ο αρχιστράτηγος ανησυχή επί τη εκδηλώσει μιας επιθέσεως. Εφανταζόμην ότι και αν εγίνετο η επίθεσις, οι άνδρες θα την αποκρούσουν, θα εκράτουν τόσον, ώστε να προφθάσω πάντως. Η διαταγή αύτη δια της οποίας έδιδον εις τον Τρικούπην από της 12 την VII Μεραρχίαν θα σας πείση, κ. Στρατοδίκαι, πόσον ουδόλως σχετίζονται όλα τα γενόμενα με την κατάργησιν των συγκροτημάτων, διότι υφισταμένων των συγκροτημάτων, έπρεπεν ο Τρικούπης να μου ζητήση την άδειαν να το κάμη αυτό, διότι η VII, η IX απετέλουν μίαν ομάδα υπό τον Στρατηγόν Πλατήν, υπαγομένην εις τας διαταγάς μου. Ο Τρικούπης εκ των αναγνωρίσεων τας οποίας είχεν, αυτό εφαντάσθη ότι εχρειάζετο και αυτό του έδωσα. Περί της μάχης θα ενδιατρίψω αργότερον, αλλά θέλω να εξακολουθήσω την κατηγορίαν. « Αλλ' ίσως (αναγινώσκει) ήντλησε την επανάπαυσιν δια να σκεφθή το εις Αθήνας ταξείδιόν του, εκ της τελευταίας παραγράφου της ως άνω διαταγής του, δι' ης εντέλλεται όπως : εν περιπτώσει εκδηλώσεως εχθρικής επιθέσεως εν τινι τομεί, τα εις άπαντας τους λοιπούς τομείς στρατεύματα δεν θα αδρανήσωσιν, αλλά θα αναλάβωσι σφοδράν επίθεσιν, σύμφωνον πάντοτε προς τας προτέρας οδηγίας της Στρατιάς και τας γενομένας επί του θέματος τούτου μελέτας και αναγνωρίσεις».
Αλλά θα ήρκει επίσης να πεισθή πας τις εις τίνα είχεν εμπιστευθή η Κυβέρνησις την τύχην του στρατεύματος, ότι όλαι αι διαταγαί είχον δοθή, ότι καμμία δεν είχε καταργηθή και όλα τα μέτρα υπήρχον «Διέταξε να συμμορφωθώσι προς ανυπάρκτους οδηγίας της Στρατιάς (αναγινώσκει), εφ' όσον αύτη καταργεί τας προτέρας οδηγίας περί δράσεως εν περιπτώσει εχθρικής επιθέσεως, δεν εξέδωσε νεωτέρας τοιαύτας, ούτε επανέφερεν εν ισχύϊ διά της ρηθείσης διαταγής του, τας καταργηθείσας οδηγίας της προτέρας διοικήσεως».
Θέλω δι' ολιγίστων γραμμών να δώσω μίαν σκιαγραφίαν της μάχης και του πεδίου της μάχης. Καθώς ηξεύρετε, κ. Στρατοδίκαι, εις το τμήμα αυτό έχομεν ημείς ένα σιδηρόδρομον εν γενική διευθύνσει ερχόμενον εκ Σμύρνης προς το Αφιόν. Άλλον εξ Αφιόν προς το Εσκή Σεχήρ, δηλαδή ένα εκ Δυσμών προς Ανατολάς και άλλον εκ Νότου προς Βορράν. Αυτοί οι δύο συνενούνται εις σφήνα προέχουσαν, λεπτήν, αιχμηράν, η οποία καταλήγει εις Αφιόν. Εκείθεν εξακολουθεί να βαίνη προς το Ικόνιον. Περί την σφήνα αυτήν υπήρχε το μέτωπον του Αφιόν, δηλαδή υπήρχεν εν είδος προεξοχής, περιβαλλούσης και μη απεχούσης ειμή κατά 6-7 χιλιόμετρα του κόμβου του σπουδαιοτέρου της όλης γραμμής δια την οποίαν θα ενόμιζε κανείς ότι έχομεν παραταχθή εν Μικρά Ασία. Όλη αυτή η παράταξις δεν ήτο παρά μόνον δια να κρατήσωμεν αυτήν την γραμμήν. Λοιπόν εις αυτήν την γραμμήν χωρίζονται τα στρατεύματα εις δύο σκέλη. Προς καλλιτέραν κατανόησιν, προσθέτω ότι από Αφιόν προς Ικόνιον ρέει Ο ποταμός Ακάρ, δι' ου χωρίζονται τα στρατεύματα τα εις Νοτίως του Ακάρ και Βορείως του Ακάρ. Δηλαδή δια να γίνω αντιληπτός είνε το μεν Ανατολικόν το προς το Αφιόν σκέλος, το Βορείως του Ακάρ, το δε Νότιον επίσης το προς Αφιόν σκέλος, το παρατεταγμένον Νοτίως του Ακάρ. Εις αυτήν την παράταξιν, υπήρχον 5 Μεραρχίαι εν αρχή εις το Νότιον σκέλος, των οποίων δύο εν πρώτη γραμμή μία άλλη εις δευτέραν γραμμήν και αι άλλαι δύο πλησιέστατα της γραμμής, 30 χιλιόμετρα περίπου, και σχεδόν ιππαστί της σιδηροδρομικής γραμμής της βαινούσης προς Τσάϊ, ώστε είχομεν 5 εν όλω Νοτίως. Ανατολικώς υπήρχον 8 Μεραρχίαι, των οποίων 4 εις την πρώτην γραμμήν και 4 εις την δευτέραν. Έχομεν 8 και 5=13. Μεταξύ του συγκροτήματος αυτού και του Βορείου υπάρχουν 4 ακόμη, και εις το Βόρειον συγκρότημα 3. Συνεπώς έχομεν 20 Μεραρχίας τουρκικάς. Δηλαδή ο κύριος όγκος του εχθρού ήτο εις το Ανατολικόν σκέλος, ο δε δευτερεύων περί το Αφιόν ήτο εις το Νότιον. Φυσικά μία τοιαύτη παράταξις ενεδείκνυε πρόθεσιν άλλην απ' εκείνας τας οποίας είδομεν και περί των οποίων θα ομιλήσω, διότι είνε απαραίτητον να εκθέσω τας σκέψεις μου επ' αυτού διά να διευκρινίσω τα πράγματα. Αι τελευταίαι αναγνωρίσεις δεν επέφερον αύξησιν των δυνάμεων, αλλ' εσημείωσαν ότι η 14 Μεραρχία η τουρκική, προήχθη και ετάχθη μεταξύ της 6ης και 8ης εις την πρώτην γραμμήν, ότι αι άλλαι δύο και μία εκ του Ανατολικού σκέλους ετάχθησαν εις δευτέραν γραμμήν προς το Σαλιχλή. Ήσαν λοιπόν 6 Μεραχίαι νοτίως του Ακάρ. Απομένουν βορείως 7. Αι 4 σχεδόν πλησίον ειχον συγκεντρωθή προς Σεϊντί Γαζή. Δεν έγιναν συγκεντρώσεις, έγιναν μετατοπίσεις παρατάξεως. Ο Τρικούπης βλέπει αυτήν την συγκέντρωσιν, την μανθάνει και θεωρεί ότι του φθάνει εν απόσπασμα της 7ης Μεραρχίας. Εγώ του το εγκρίνω και το λαμβάνει αμέσως. Πάντως έπρεπε να μου ζητήση την έγκρισιν διότι εις εμέ υπήγετο η ομάς αυτή. Αρχίζει η μάχη το πρωΐ εις τας 5. Μετ' ολίγον λαμβάνω εν τηλεγράφημα το οποίον δεν εδείκνυεν ουδεμίαν ανησυχίαν εκ μέρους του Τρικούπη, τουναντίον ήτο εν τηλεγράφημα ωραίον υπό την εξής έννοιαν, δηλαδή εφαίνετο ότι ο Τρικούπης δεν είχε το αίσθημα του αιφνιδιασμού, ότι έγινεν η επίθεσις κατά τρόπον, ώστε να λάβη τα μέτρα του. Τελειώνει το τηλεγράφημα αυτό ότι η μάχη διεξάγεται ομαλώς. Εντός όμως της ημέρας αρχίζουν να γίνωνται μερικά σημεία. Επίσης γίνεται επίθεσις εναντίον της 5ης Μεραρχίας εις το Ανατολικόν σκέλος, χάνει και αυτή ένα σημείον. Αλλ' ο Τρικούπης δεν ανησυχεί. Εξακολουθεί να έχη ψυχραιμίαν εις τας διαταγάς του και τας αναφοράς του εις τας οποίας λέγει ότι ήτο η επίθεσις σπουδαία, αι μεραρχίαι του φαίνονται περισσότεραι αλλά αμύνεται σθεναρώς. Κατόπιν ανέφερεν ότι δια πέντε ταγμάτων θα κάμη αντεπίθεσιν ίνα αναλάβη ένα σημείον σπουδαίον το οποίον είχε χαθή. Το δε βράδυ μας ανέφερεν ότι κατελήφθησαν τα σημεία αυτά, επίσης δε ότι και η V Μεραρχία ανακατέλαβε το απολεσθέν. Λοιπόν νυχτώνει και έχομεν την εντύπωσιν ότι δεν επρόκειτο περί επιθέσεως σοβαράς.
 |
| Υποστράτηγος Σουμίλας Πέτρος. Διοικητής Γ' Σώματος Στρατού |
Η κατηγορία βασιζομένη επί του ότι είχον καταργήσει εγώ τα συγκροτήματα εξάγει το εξής συμπέρασμα: «Θα ήρκει όμως η ανωτέρω περικοπή της διαταγής ταύτης (αναγινώσκει) δια να κρίνωμεν εις τίνα οι υπεύθυνοι Κυβερνήται είχον εμπιστευθή τας τύχας και την τιμήν του Στρατού».
 |
| Συνταγματάρχης Γκορτζάς Γεώργιος Διοικητής ΙΙΙ Μεραρχίας |
Κύριε Πρόεδρε, κύριοι Στρατοδίκαι, κατόπιν όλων των εξηγηθέντων δεν πρόκειται ν' απολογηθώ επ' αυτού, διότι, πίπτει το τμήμα αυτό της κατηγορίας, όλα αυτά δεν στηρίζονται διότι δεν υπήρχον. Υπάρχει όλως το εναντίον, το οποίον είνε προς τιμήν μου και όχι προς κατηγορίαν μου, δηλ. το καθήκον μου και τίποτε περισσότερον. Κατόπιν είνε διάφοροι λεπτομέρειαι της κατηγορίας αυτής, αι οποίαι αφορούν την στάσιν μου κατά τας επιχειρήσεις.
 |
| Υποστράτηγος Κλαδάς Νικολαος Διοικητής ΧΙ Μεραρχίας |
Έξαφνα την άλλην ημέραν το πρωΐ αναφέρει ο Τρικούπης και μου ζητεί ενισχύσεις. Σημειώσατε ότι αφ' ης ήρξατο η επίθεσις της 13ης όλα, υπήγοντο υπό τας διαταγάς του. Όλαι ανεξαρτήτως αι μεραρχίαι του συγκροτήματος' διότι είχεν έκδοθή διαταγή η οποία έλεγεν ότι εν περιπτώσει εχθρικής επιθέσεως και τα δύο σώματα στρατού άνευ διακρίσεως ομάδος, τάσσονται υπό τας διαταγάς του αρχαιοτέρου των σωματαρχών, ώστε από της 13 το πρωϊ ο Τρικούπης ήτο κύριος όλων των δυνάμεων του συγκροτήματος, Τί άλλο πρέπει να παρατηρήσωμεν ; Βλέπει ότι έχει περισσοτέρας δυνάμεις απέναντι του από ό,τι υπολογίζει. Αντί εξ μεραρχιών νομίζει ότι είνε οχτώ. Έχει δικαίωμα να ενισχύση τας γραμμάς του. Έχει δυνάμεις. Δεν το κάμνει διότι νομίζει, πως δεν πρέπει να το κάμη. Την άλλην ημέραν όταν είδομεν και εγώ και το επιτελείον μου το αποτέλεσμα της 14ης το πρωί, τόσον διάφορον από το αποτέλεσμα της 13ης εσπέρας εφαντάσθην ότι έγινε νυκτερινή επίθεσις σπουδαία. Αφού λοιπόν αφίνει όλην την 13ην και την νύκτα τας δυνάμεις τας οποίας είχεν απέναντι του, νομίζων ότι είνε οκτώ μεραρχίαι αντί των εξ, μπορεί να τας ενισχύση και δεν τας ενισχύει. Το πρωΐ ζητεί την IX, την οποίαν έπρεπε να του την δώσω εγώ και χωρίς, να περιμένη πέρνει ένα σύνταγμα. Αυτό δεν μου ήρεσε και δεν μου ήρεσε δια τον εξής λόγον, διότι, κατάλαβα ότι ο Τρικούπης είχε πάθει το εξής. Ηθέλησε να κρατηθή επί των θέσεων και ενόμιζεν ότι ό,τι είχομεν και δεν ε'ιχομεν έπρεπε νά πάη εκεί.
Τό θεωρώ λάθος και αφού το εθεώρησα λάθος δεν έπρεπε να το αφίσω, επειδή εθεώρουν και ένα μειονέκτημα να αφίσω την πρωτοβουλίαν εις τον εχθρόν. Βλέπω τον Τρικούπην ο οποιος ζητεί να του ρίξω εκεί, να πέσουν όλοι μαχόμενοι εις μίαν γραμμήν του Ακαρδάγ. Διατάσσω εις την αρχήν όχι σπουδαιοτάτην επίθεσιν, αλλά εις άπαντας τους τομείς, διότι είχα την εντύπωσιν, ότι δεν το κάμνουν ευχαρίστως οι διάφοροι τομείς. Προετίμων να αφήσουν άλλον να βγάλη τα κάστανα, το οποίον ήτο σφάλμα. Αυτό το είδον μέχρι τέλους του αγώνος. Δεν ηννόουν ότι ο εχθρός επιτιθέμενος εις έναν-έναν, θα τον ετσάκιζεν. Το πράγμα το προέβλεπον και το έλεγον εις τον Επιτελάρχην : Τώρα θα έλθη η σειρά του τάδε και ήρχετο. Λοιπόν ήθελον να γίνη επίθεσις εις όλα τα σημεία σύμφωνα με τας οδηγίας δια να συγκρατήσουν τον εχθρόν εκεί, όπως το έκαμαν οι Τούρκοι, μας εκτύπησαν παντού δια να μη ημπορέσωμεν να μεταφέρωμεν εφεδρείας προς τον κύριον τομέα της επιθέσεως. Δεν έγινεν όμως αυτό' αναλαμβάνει την πρωτοβουλίαν και διατάσσει αυτός την επίθεσιν, αλλά μετ' ολίγον εντός της 14ης το απόγευμα έρχεται νέα διαταγή. Ο Τρικούπης είχεν ήδη το πρώτον σύνταγμα της εννάτης' επειδή εφοβήθη την αποτυχίαν της εβδόμης και πρώτης, εσκέφθη να προσπαθήση διά της εφεδρείας την οποίαν είχε να ανακαταλάβη ό,τι έχασεν, διότι εφοβήθη ότι θα εκυκλώνοντο όλοι οι άλλοι. Αλλ' έρχεται τηλεγράφημα το οποίον λέγει, πλην της τετάρτης, εβδόμης και πρώτης εγκατέλειψαν τας θέσεις των άνευ διαταγής και υποχωρούν. Κενώνουν το Αφιόν Καραχισσάρ και αρχίζουν από την XII.
Σκέψις μου να κρατήσω το Αφιόν — Καραχισάρ δεν υπήρξε ποτέ. Το Αφιόν ήτο ένα κάρφος, μία αιτία φρικτή της καταστροφής και του οποίου έπρεπε να απαλλαγή κανείς. Όχι προκαταβολικώς, όπως κάποιος εκ των κ. στρατοδικών ηρώτησεν εάν εγένετο αυτό, αλλα δεν ήτο δυνατόν να διατα-χθή, διότι θα είχομεν άλλα αποτελέσματα. Θα εξηγείτο ότι εγκαιελείψαμεν το Αφιόν. Εν περιπτώσει όμως καθ' ην τα στρατεύματα δεν ηδύναντο να κρατηθώσιν, δεν θα επέμενον να κρατήσω το Αφιόν Καραχισάρ. Λοιπόν αρχίζει η υποχώρησις η οποία δεν έγινε κατά τρόπον εύτακτον. Κάποιος αξιωματικός του οποίου αγνοώ το όνομα είχε την καλωσύνην να μου στείλη αντίγραφα διαταγών εκδοθεισών κατ' εκείνην την ημέραν. Η υποχώρησις έγινεν υπό ελαφράν πίεσιν σχετικώς, κατά την 14ην. Εγώ διέταξα τον Τρικούπην ήδη μετά την αποχώρησιν να λάβη θέσιν ιππαστί επί των δυο γραμμών του σφηνός, δηλαδή με κεντρικόν άξονα τον σφήνα ιππαστί επί των δυο γραμμών και με δύο γραμμάς εφεδρείας. Ο Τρικούπης αφού άφισε το Ακορδάγ, έπεσεν εντός της γραμμής εις θέσιν την οποίαν έθεώρουν ακατάλ-ληλον. Επείσθη και ο ίδιος και του λέγω να λάβη την θέσιν την οποίαν εγώ είχον διατάξει. Επ' αυτού υπάρχει μία αναφορά, η οποία έφθασεν εις τας 15. Συμπίπτει δε με τας αναφοράς τας σχετικάς, αι οποΐαι λέγουσιν, εφθάσαμεν μέχρις εκεί. Διειάχθη έξακολούθησις ύποχωρήσεως μέχρι τοϋ τάδε σημείου. Μας ανέφερε δέ, και μάλιοτα έφαίνετο ήσυχος, ότι ο Τρικούπης είχε πλέον όλας τας δυνάμεις του συγκροτήματος τας οποίας είχε παρατάξει όλας, όπως ενόμιζεν ότι έπρεπε να παραταχθούν, πλην της 4ης μεραρχίας και της 13ης, αι οποίαι έμενον εν εφεδρεία εις δύο σημεία. Σημειώσατε ότι από της 14 είχον ήδη προς αποφυγήν συγχύσεως, μετά την επίθεσίν μου, την προς Τσάϊ, διέταξα τον Τρικούπην ότι από σήμερον όλαι αυταί αι δυνάμεις είνε υπό τας διαταγάς σου. Το τηλεγράφημα μου διεσταυρώθη με μίαν αίτησιν του Τρικούπη ζητούντος τούτο. Είπον εις τον επιτελάρχην, σημειώσατε πότε, δια να φανή ότι η πρωτοβουλία είνε ιδική μου, ότι δεν έγινε κατόπιν αιτήσεως τον Τρικούπη, αλλά διότι είδον ότι έπρεπε τα πράγματα να γίνουν έτσι.
Κάμνω μίαν παρέκβασιν όσον αφορά εν γένει με τας σκέψεις τας οποίας είχον δια την εχθρικήν επίθεσιν. Είμαι της γνώμης και εξακολουθώ να μη έχω πεποίθησιν, ότι εκείνο το οποίον έγινεν ήτο η κυρία επίθεσις του εχθρού· Μέχρι της εσπέρας της 13ης αμφέβαλε και ο κ. Τρικούπης. Δεν είχε σαφηνισθή η κατάστασις. Έχω την βεβαιότητα ό, τι δεν επρόκειτο περί τούτου' ήτο μία επιδεικτική επίθεσις να παρασύρη ό,τι είχομεν και δεν είχομεν εκεί και κατόπιν διά της άλλης μάζης να κτυπήση ή να καταστρέψη τους περί το Αφιόν Καραχισάρ και Κουτσούκιοϊ. Και άγομαι εις την σκέψιν αυτήν δια του εξής: Πρώτον αι μεραρχίαι αυταί, και αι 8 εάν ήσαν, ήσαν πάντοτε περισσότεραι και άλλαι τρεις, ενώ νοτίως του Ακάρ δεν ήδύνατο να περιμείνωσιν ουδεμίαν ενίσχυσιν, διότι δεν υπήρχον άλλαι.
Δεύτερον, είχον την σκέψιν ότι η όλη κίνησις εγένετο επιδεικτικώς όπως μας παραπλάνηση, όπως παραπλανηθή ο Τρικούπης, διότι εάν τον άφινον θα είχε τελειώσει το ζήτημα από την δευτέραν ημέραν. Διατί το φαντάζομαι αυτό; Το φαντάζομαι διότι όταν έχομεν δύο εχθρικάς μάζας, φυσικόν είνε εις ενα εχθρόν να θελήση να διασπάση τας δύο αυτάς μάζας. Εάν επετίθετο δια του κυρίου όγκου εξ Ανατολών προς Δυσμάς και ύστερα έκαμπτε προς Νότον, αποκαλύπτων ούτω την γραμμήν Σμύρνης, το κέρδος θα ήτο πολύ μείζον από την επιτυχίαν την οποίαν θα είχεν εάν ωθών τας δυνάμεις τας Νοτίως του Ακάρ μας ηνάγκαζε να υποχωρήσωμεν προς Βορράν διότι θα μας έκαμνε να φέρωμεν την Στρατιάν προς Βορράν, η οποία θα ηδύνατο να είνε απειλή διαρκής εναντίον του θέλοντος να προχώρηση εις την Σμύρνην. Φαντάζομαι ότι ένα τοιούτον τι εγένετο κατά τον πόλεμον του 1897. Εκεί οι Τούρκοι είχον υποχωρήσει εις Μπουγάζι, επεχείρησαν προς την Μελούναν και επέτυχον. Κατά τας ομολογίας του Γκόλτς Πασσά, ο οποίος είχεν εκδώσει βιβλίον και το οποίον εγώ είχον μεταφράσει εις την Ελληνικήν, εγένετο μία μεταφορά στρατευμάτων από το Μπογάζι και επέρασε την Μελούναν, διότι ήθελε δια του Μπογαζιού ν' ανοίξη τας διαβάσεις, ενώ δια της Μελούνας διήλθεν. Αλλά και τα διάφορα ανακοινωθέντα τα οποία ελάβομεν κατόπιν δεν απέκρουον την σκέψιν την ιδικήν μου, δηλαδή επετέθη εις το Νότιον σκέλος, είδεν ότι τα στρατεύματα δεν εκράτησαν, επανήλθε.
8.—Τώρα μένει να εξετασθή το ζήτημα του εάν εις αυτό το μεταξύ, δηλαδή μεταξύ της 13ης εσπέρας και 14ης καθ' ην του είπον ν' αναλάβη την Διοίκησιν πάλιν ο Τρικούπης, εάν αυτό τον ημπόδισε να χρησιμοποιήση εφεδρείας. Ο Στρατηγός Τρικούπης είχεν υπό τας διαταγάς του και ανήκον εις το Σώμα του, όχι εις το συγκρότημα, την XII και V Μεραρχία:. Η XII μεραρχία κατά τον μάρτυρα κ. Κανελλόπουλον δεν υφίστατο πίεσιν' αναγνωρίσεις αι οποίαι απεστάλησαν έδειξαν, ότι εις βάθος 2 χιλιομέτρων δεν υπήρχεν εχθρός. Εάν ιδία βουλήσει υπήγαγεν εις το Σώμα Διγενή την V αυτό δεν με αφορά, πάντως ήτο υπό τας διαταγάς του. Αφ' ετέρου τί εμεινεν εκ του δήθεν Β' Σώματος; Τίποτε διότι την VII Μεραρχίαν την είχε πάρει όλην,της XIII μεραρχίας το σύνταγμα Πλαστήρα ήτο υπό τάς διαταγάς του.
Είπομεν ότι ήσαν η VII, η IV, η XII, η I και η II. Η II Μεραρχία είχε ταχθή και αυτή υπό τον Τρικούπην. Από την πρώτην ημέραν συνεπώς δεν έμειναν παρά 6 ή 7 τάγματα, όλα—όλα, διότι μία των μεραρχιών είχεν εν προκαλύψει δύο τάγματα, επομένως και εάν υπήρχε συγκρότημα, τί ηδύνατο να πάρη; Τίποτε. Ο κ. Κανελλόπουλος ελησμόνησε προχθές να είπη ότι η XII ήτο του Τρικούπη. Φθάνομεν επομένως εις την στιγμήν κατά την οποίαν εγώ του δίδω όλα τα σώματα υπό τας διαταγάς του. Είχεν αυτός όλον τον στρατόν εκεί. Αφίνει το Αφιόν Καραχισσάρ. Τρία τραίνα τα οποία ευρίσκοντο εκεί ετοιμάζοντο, διότι είχομεν υλικόν στρατού και τροχαίον πολύ. Όλον το υλικόν μεταφέρεται εις Εσκή Σεχήρ και λαμβάνει αυτήν την διάταξιν την οποίαν είπον μεταξύ Αφιόν Καραχισσάρ και Κουτσοΰκιοϊ. Χάνομεν την συγκοινωνίαν διότι του έφυγεν ο Ασύρματος, χωρίς να πάθη τίποτε'(1) δεν σκέπτεται να πάρη τον ασύρματον άλλης Μεραρχίας ή άλλου Σώματος. Εν τω μεταξύ στέλλονται διαταγαί επί διαταγών δια του Β' Σώματος. Μία σπουδαιότατη διαταγή είνε της 14ης το βράδυ ή 15ης το πρωί, η οποία του έλεγεν ότι εν περιπτώσει καθ' ην θα ευρισκεν ότι τα υπ' αυτόν σώματα, είνε εις θέσιν να δώσωσιν εις τον χώρον αυτόν μίαν μάχην εκ παρατάξεως, ή εν εναντία περιπτώσει να υποχωρήσωσιν διά του Τουλού Μπουνάρ προς το Ουσάκ «αι εκείθεν εις Φιλαδέλφειαν και ώριζον την γραμμήν ανατολικώς της Φιλαδέλφειας η οποία γραμμή ήτο εκείνη την οποίαν είχον εν τη μελέτη της συμττύξεως συμπίπτουσα και με το όριον το δυνατόν της Μικράς Ασίας, εις το οποίον επρόκειτο να εφαρμοσθή η αυτοδιοίκησις και είχε το προσόν το μέγα να μυρίζη Ελλάδα, διότι ήσαν Έλληνες και όχι όπως εις το Αφιόν Καραχισσάρ όπου υπήρχεν ένας 'Ελλην ονόματι Κωνσταντινίδης. Διατάσσω.
Υποσημειώσεις:
[1]. Εις επιδείνωσιν της καταστάσεως ο ασύρματος του Α' Σ.Σ. από της μεσημβρίας της 14]27 Αυγούστου εβουβάθη (!) αποστερήσας την Διοίκησιν αυτού της επικοινωνίας προς την Διοίκησιν της Στρατιάς και ιδίως προς την υπό τον στρατηγόν Φράγκου ομάδα του Σώματος. Εάν τ' αναφερόμενα εις το σύγγραμμα του κ. Αμπελά «κάθοδος μυρίων», σελ. 81, καθ' α οι ασυρματισταί του Α' Σ. Σ. αποσυνθέσαντες αυτοβούλως τον ασύρματον και φορτώσαντες αυτόν εις βαγόνιον ανεχώρησαν δι' Εσκί Σεχίρ, εάν επαναλαμβάνομεν είναι ακριβή, το συμβάν αποτελεί έγκλημα βαρύτατον και της ευθύνης μετέχει το επιτελείον του Σώματος όπερ ούτω καθοράται αδρανούν εις στιγμάς επιχειρήσεων ραγδαίως εξελισσομένων, καθ' ας ο ασύρματος εγγύθεν εποπτευόμενος έδει να λειτουργή συνεχώς, ου δ' επί δευτερόλεπτον διακόπτων. Το προκύψαν κακόν είναι τόσον βαρύ, βαρύτατον ώστε ο γράφων κρίνει ως απίθανον την πληροφορίαν του κ. Αμπελά. (Γ. Σπυρίδωνος:Πόλεμος και ελευθερίαι- Η Μικρασιατική εκστρατεία όπως την είδα .Σελ 234.)
Σκέψις μου να κρατήσω το Αφιόν — Καραχισάρ δεν υπήρξε ποτέ. Το Αφιόν ήτο ένα κάρφος, μία αιτία φρικτή της καταστροφής και του οποίου έπρεπε να απαλλαγή κανείς. Όχι προκαταβολικώς, όπως κάποιος εκ των κ. στρατοδικών ηρώτησεν εάν εγένετο αυτό, αλλα δεν ήτο δυνατόν να διατα-χθή, διότι θα είχομεν άλλα αποτελέσματα. Θα εξηγείτο ότι εγκαιελείψαμεν το Αφιόν. Εν περιπτώσει όμως καθ' ην τα στρατεύματα δεν ηδύναντο να κρατηθώσιν, δεν θα επέμενον να κρατήσω το Αφιόν Καραχισάρ. Λοιπόν αρχίζει η υποχώρησις η οποία δεν έγινε κατά τρόπον εύτακτον. Κάποιος αξιωματικός του οποίου αγνοώ το όνομα είχε την καλωσύνην να μου στείλη αντίγραφα διαταγών εκδοθεισών κατ' εκείνην την ημέραν. Η υποχώρησις έγινεν υπό ελαφράν πίεσιν σχετικώς, κατά την 14ην. Εγώ διέταξα τον Τρικούπην ήδη μετά την αποχώρησιν να λάβη θέσιν ιππαστί επί των δυο γραμμών του σφηνός, δηλαδή με κεντρικόν άξονα τον σφήνα ιππαστί επί των δυο γραμμών και με δύο γραμμάς εφεδρείας. Ο Τρικούπης αφού άφισε το Ακορδάγ, έπεσεν εντός της γραμμής εις θέσιν την οποίαν έθεώρουν ακατάλ-ληλον. Επείσθη και ο ίδιος και του λέγω να λάβη την θέσιν την οποίαν εγώ είχον διατάξει. Επ' αυτού υπάρχει μία αναφορά, η οποία έφθασεν εις τας 15. Συμπίπτει δε με τας αναφοράς τας σχετικάς, αι οποΐαι λέγουσιν, εφθάσαμεν μέχρις εκεί. Διειάχθη έξακολούθησις ύποχωρήσεως μέχρι τοϋ τάδε σημείου. Μας ανέφερε δέ, και μάλιοτα έφαίνετο ήσυχος, ότι ο Τρικούπης είχε πλέον όλας τας δυνάμεις του συγκροτήματος τας οποίας είχε παρατάξει όλας, όπως ενόμιζεν ότι έπρεπε να παραταχθούν, πλην της 4ης μεραρχίας και της 13ης, αι οποίαι έμενον εν εφεδρεία εις δύο σημεία. Σημειώσατε ότι από της 14 είχον ήδη προς αποφυγήν συγχύσεως, μετά την επίθεσίν μου, την προς Τσάϊ, διέταξα τον Τρικούπην ότι από σήμερον όλαι αυταί αι δυνάμεις είνε υπό τας διαταγάς σου. Το τηλεγράφημα μου διεσταυρώθη με μίαν αίτησιν του Τρικούπη ζητούντος τούτο. Είπον εις τον επιτελάρχην, σημειώσατε πότε, δια να φανή ότι η πρωτοβουλία είνε ιδική μου, ότι δεν έγινε κατόπιν αιτήσεως τον Τρικούπη, αλλά διότι είδον ότι έπρεπε τα πράγματα να γίνουν έτσι.
Κάμνω μίαν παρέκβασιν όσον αφορά εν γένει με τας σκέψεις τας οποίας είχον δια την εχθρικήν επίθεσιν. Είμαι της γνώμης και εξακολουθώ να μη έχω πεποίθησιν, ότι εκείνο το οποίον έγινεν ήτο η κυρία επίθεσις του εχθρού· Μέχρι της εσπέρας της 13ης αμφέβαλε και ο κ. Τρικούπης. Δεν είχε σαφηνισθή η κατάστασις. Έχω την βεβαιότητα ό, τι δεν επρόκειτο περί τούτου' ήτο μία επιδεικτική επίθεσις να παρασύρη ό,τι είχομεν και δεν είχομεν εκεί και κατόπιν διά της άλλης μάζης να κτυπήση ή να καταστρέψη τους περί το Αφιόν Καραχισάρ και Κουτσούκιοϊ. Και άγομαι εις την σκέψιν αυτήν δια του εξής: Πρώτον αι μεραρχίαι αυταί, και αι 8 εάν ήσαν, ήσαν πάντοτε περισσότεραι και άλλαι τρεις, ενώ νοτίως του Ακάρ δεν ήδύνατο να περιμείνωσιν ουδεμίαν ενίσχυσιν, διότι δεν υπήρχον άλλαι.
Δεύτερον, είχον την σκέψιν ότι η όλη κίνησις εγένετο επιδεικτικώς όπως μας παραπλάνηση, όπως παραπλανηθή ο Τρικούπης, διότι εάν τον άφινον θα είχε τελειώσει το ζήτημα από την δευτέραν ημέραν. Διατί το φαντάζομαι αυτό; Το φαντάζομαι διότι όταν έχομεν δύο εχθρικάς μάζας, φυσικόν είνε εις ενα εχθρόν να θελήση να διασπάση τας δύο αυτάς μάζας. Εάν επετίθετο δια του κυρίου όγκου εξ Ανατολών προς Δυσμάς και ύστερα έκαμπτε προς Νότον, αποκαλύπτων ούτω την γραμμήν Σμύρνης, το κέρδος θα ήτο πολύ μείζον από την επιτυχίαν την οποίαν θα είχεν εάν ωθών τας δυνάμεις τας Νοτίως του Ακάρ μας ηνάγκαζε να υποχωρήσωμεν προς Βορράν διότι θα μας έκαμνε να φέρωμεν την Στρατιάν προς Βορράν, η οποία θα ηδύνατο να είνε απειλή διαρκής εναντίον του θέλοντος να προχώρηση εις την Σμύρνην. Φαντάζομαι ότι ένα τοιούτον τι εγένετο κατά τον πόλεμον του 1897. Εκεί οι Τούρκοι είχον υποχωρήσει εις Μπουγάζι, επεχείρησαν προς την Μελούναν και επέτυχον. Κατά τας ομολογίας του Γκόλτς Πασσά, ο οποίος είχεν εκδώσει βιβλίον και το οποίον εγώ είχον μεταφράσει εις την Ελληνικήν, εγένετο μία μεταφορά στρατευμάτων από το Μπογάζι και επέρασε την Μελούναν, διότι ήθελε δια του Μπογαζιού ν' ανοίξη τας διαβάσεις, ενώ δια της Μελούνας διήλθεν. Αλλά και τα διάφορα ανακοινωθέντα τα οποία ελάβομεν κατόπιν δεν απέκρουον την σκέψιν την ιδικήν μου, δηλαδή επετέθη εις το Νότιον σκέλος, είδεν ότι τα στρατεύματα δεν εκράτησαν, επανήλθε.
8.—Τώρα μένει να εξετασθή το ζήτημα του εάν εις αυτό το μεταξύ, δηλαδή μεταξύ της 13ης εσπέρας και 14ης καθ' ην του είπον ν' αναλάβη την Διοίκησιν πάλιν ο Τρικούπης, εάν αυτό τον ημπόδισε να χρησιμοποιήση εφεδρείας. Ο Στρατηγός Τρικούπης είχεν υπό τας διαταγάς του και ανήκον εις το Σώμα του, όχι εις το συγκρότημα, την XII και V Μεραρχία:. Η XII μεραρχία κατά τον μάρτυρα κ. Κανελλόπουλον δεν υφίστατο πίεσιν' αναγνωρίσεις αι οποίαι απεστάλησαν έδειξαν, ότι εις βάθος 2 χιλιομέτρων δεν υπήρχεν εχθρός. Εάν ιδία βουλήσει υπήγαγεν εις το Σώμα Διγενή την V αυτό δεν με αφορά, πάντως ήτο υπό τας διαταγάς του. Αφ' ετέρου τί εμεινεν εκ του δήθεν Β' Σώματος; Τίποτε διότι την VII Μεραρχίαν την είχε πάρει όλην,της XIII μεραρχίας το σύνταγμα Πλαστήρα ήτο υπό τάς διαταγάς του.
Είπομεν ότι ήσαν η VII, η IV, η XII, η I και η II. Η II Μεραρχία είχε ταχθή και αυτή υπό τον Τρικούπην. Από την πρώτην ημέραν συνεπώς δεν έμειναν παρά 6 ή 7 τάγματα, όλα—όλα, διότι μία των μεραρχιών είχεν εν προκαλύψει δύο τάγματα, επομένως και εάν υπήρχε συγκρότημα, τί ηδύνατο να πάρη; Τίποτε. Ο κ. Κανελλόπουλος ελησμόνησε προχθές να είπη ότι η XII ήτο του Τρικούπη. Φθάνομεν επομένως εις την στιγμήν κατά την οποίαν εγώ του δίδω όλα τα σώματα υπό τας διαταγάς του. Είχεν αυτός όλον τον στρατόν εκεί. Αφίνει το Αφιόν Καραχισσάρ. Τρία τραίνα τα οποία ευρίσκοντο εκεί ετοιμάζοντο, διότι είχομεν υλικόν στρατού και τροχαίον πολύ. Όλον το υλικόν μεταφέρεται εις Εσκή Σεχήρ και λαμβάνει αυτήν την διάταξιν την οποίαν είπον μεταξύ Αφιόν Καραχισσάρ και Κουτσοΰκιοϊ. Χάνομεν την συγκοινωνίαν διότι του έφυγεν ο Ασύρματος, χωρίς να πάθη τίποτε'(1) δεν σκέπτεται να πάρη τον ασύρματον άλλης Μεραρχίας ή άλλου Σώματος. Εν τω μεταξύ στέλλονται διαταγαί επί διαταγών δια του Β' Σώματος. Μία σπουδαιότατη διαταγή είνε της 14ης το βράδυ ή 15ης το πρωί, η οποία του έλεγεν ότι εν περιπτώσει καθ' ην θα ευρισκεν ότι τα υπ' αυτόν σώματα, είνε εις θέσιν να δώσωσιν εις τον χώρον αυτόν μίαν μάχην εκ παρατάξεως, ή εν εναντία περιπτώσει να υποχωρήσωσιν διά του Τουλού Μπουνάρ προς το Ουσάκ «αι εκείθεν εις Φιλαδέλφειαν και ώριζον την γραμμήν ανατολικώς της Φιλαδέλφειας η οποία γραμμή ήτο εκείνη την οποίαν είχον εν τη μελέτη της συμττύξεως συμπίπτουσα και με το όριον το δυνατόν της Μικράς Ασίας, εις το οποίον επρόκειτο να εφαρμοσθή η αυτοδιοίκησις και είχε το προσόν το μέγα να μυρίζη Ελλάδα, διότι ήσαν Έλληνες και όχι όπως εις το Αφιόν Καραχισσάρ όπου υπήρχεν ένας 'Ελλην ονόματι Κωνσταντινίδης. Διατάσσω.
Υποσημειώσεις:
[1]. Εις επιδείνωσιν της καταστάσεως ο ασύρματος του Α' Σ.Σ. από της μεσημβρίας της 14]27 Αυγούστου εβουβάθη (!) αποστερήσας την Διοίκησιν αυτού της επικοινωνίας προς την Διοίκησιν της Στρατιάς και ιδίως προς την υπό τον στρατηγόν Φράγκου ομάδα του Σώματος. Εάν τ' αναφερόμενα εις το σύγγραμμα του κ. Αμπελά «κάθοδος μυρίων», σελ. 81, καθ' α οι ασυρματισταί του Α' Σ. Σ. αποσυνθέσαντες αυτοβούλως τον ασύρματον και φορτώσαντες αυτόν εις βαγόνιον ανεχώρησαν δι' Εσκί Σεχίρ, εάν επαναλαμβάνομεν είναι ακριβή, το συμβάν αποτελεί έγκλημα βαρύτατον και της ευθύνης μετέχει το επιτελείον του Σώματος όπερ ούτω καθοράται αδρανούν εις στιγμάς επιχειρήσεων ραγδαίως εξελισσομένων, καθ' ας ο ασύρματος εγγύθεν εποπτευόμενος έδει να λειτουργή συνεχώς, ου δ' επί δευτερόλεπτον διακόπτων. Το προκύψαν κακόν είναι τόσον βαρύ, βαρύτατον ώστε ο γράφων κρίνει ως απίθανον την πληροφορίαν του κ. Αμπελά. (Γ. Σπυρίδωνος:Πόλεμος και ελευθερίαι- Η Μικρασιατική εκστρατεία όπως την είδα .Σελ 234.)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου