Εκ της καθόλου διερευνήσεως της καταστάσεως κατέληγον εις το θλιβερόν συμπέρασμα, ότι το ηθικόν των Α' και Β' Σωμάτων είχε κλονισθή εις επικίνδυνον βαθμόν, η διάλυσις των Μονάδων έλαβε τεραστίας διαστάσεις και τα υπολειφθέντα τμήματα ηρvoύντο να πολεμήσουν.[1] Είχε προχωρήσει το μικρόβιον μέχρι τελείας δηλητήριασεως. Επομένως έπρεπε ν' αναμένωμεν τον εξευτελισμόν μας. Έπρεπε να προετοιμασθώμεν να ακούωμεν τας κομπορρημοσύνας του Μουσολλίνι, ότι μας ενίκησε και ότι η πλήρης ήττα μας είνε απόρροια της Εαρινής Επιθέσεως;
Οι άνδρες γενικώς επίστευον οτι θα ατιμασθώσι παρά των Ιταλών, διότι ούτοι δεν ήτο δυνατόν να ανεχθώσι τους Νικήτας ήρωάς μας. Από Εθνικής απόψεως επιστεύετο ότι θα απολεσθή ολόκληρος η ένδοξος Ήπειρος (Στρατηγός Πιτσίκας — Σεβασμιότατος Ιωαννίνων — άπαντες αξιωματικοί Β' Σώματος Στρατού).Οιαδήποτε όμως και αν ήτο η κατάστασις των Α' και Β' Σωμάτων, έστω και καλύτερα αφ΄ ό,τι ήτο, εφ' όσον εξέλιπον α ι π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς τ η ς π ε ρ α ι τ έ ρ ω δ ι ε ξ α γ ω γ ή ς τ ω ν ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν [2] εις Μέτσοβον, ο κίνδυνος της πλήρους κυκλώσεως των Α' και Β' Σωμάτων ήτο βέβαιος ως έχει τονισθή ανωτέρω.
Δεν συζητώ το γεγονός του κλονισμού του ηθικού όλων των Μονάδων, διότι η «Συνοτττική Έκθεσις του Πολέμου 40—41», εκδοθείσα παρά του Επιτελείου του Γενικού Στρατηγείου, ομολογεί τον κλονισμόν λέγουσα: «. . Αι υπό το Τμήμα Στρατιάς Ηπείρου Διοικήσεις των εν Ηπείρω Ελληνικών Δυνάμεων, έχουσαι υπ' όψει των αφ' ενός μεν την κάμψιν του ηθικού των υπ' αυτάς Μονάδων, εκ της όλης καταστάσεως, άφ' ετέρου δε κρίνουσαι ως άσκοπον τον περαιτέρω αγώνα, προέβησαν αυτοβούλως εις την κατάθεσιν των όπλων».
Διατί να καμφθή εκ της όλης καταστάσεως; Τί έπραξε η Ανωτάτη Διοίκησις δια να προλάβη την κάμψιν του ηθικού και την κρίσιν του Αγώνας ως ασκόπου; Προδήλως καθυστέρησε την σύμπτυξιν του Τ.Σ.Δ.Μ. εκ Κάμιας — Πόγραδετς — Κορυτσάς επί 4 ημέρας «δια να εξεύρη λύσιν»!!! και δεν επρόλαβε την σύμπτυξιν των Βρεταννών εκ της στενωπού Βεύης (Κίλι —— Δερβέν), ήτις κατά την έκθεσιν του Αρχιστρατήγου, ήτο αδικαιολόγητος (η πίεσις του εχθρού χαλαρά), δια να διαλυθούν δυο Τμήματα Στρατιάς (6 Μεραρχίαι και 1 Ταξιαρχία).
Είτα διελύθησαν το Εσωτερικόν, αι Αεροπορικαί και Ναυτικαί Βάσεις, ττράγμα που είχε μέγαν αντίκτυπον εις την ψυχήν των Μαχητών.
Επιμένω εις το ότι δεν έπρεπε να καμφθή το ηθικόν, διότι έχω το προηγούμενον οτι αι Μεραρχίαι μου, καίτοι έβλεπαν προφανή τον κίνδυνον εκ των Γερμανών εις τα πλευρά και εις τα νώτα των, έμεναν απτόητοι».
Προέκυψεν το ζήτημα οτι υπήρχε Διαταγή του Βασιλέως από 15ης Απριλίου με παραλήπτην το Τ.Σ.Η., ήτις διέτασσε την συνέχισίν του Αγώνος και απηγόρευεν την σκέψιν της συνθηκολογήσεως.
Η διαταγή αύτη δεν μοι εκοινοποιήθη. Δια τούτου δεν θέλω να αποσείσω τας ευθύνας, διότι παραδέχομαι ότι υπήρχε η αρχική και βασική Διαταγή του Έθνους και του Βασιλέως, απορρέουσα από τας παραδόσεις τριών χιλιάδων ετών περί Πολέμου κατά των επιβουλευομένων τας ελευθερίας μας και περί της Νίκης.
Η Διαταγή αύτη, έχω την γνώμην σήμερον, ότι αποτελεί απάντησιν του Ανωτάτου Άρχοντος, εις την πρόωρον πρότασιν του Τ.Σ.Η., όπως εξευρεθή τρόπος συνθηκολογήσεως «κρινομένης έκτοτε ως συμφερούσης Εθνικώς» παρ' όλης της ιεραρχίας του Τ.Σ.Η.
Αν κρίνη τις αττό το γεγονός οτι ο Στρατηγός Πιτσίκας επανήλθεν επί της προτάσεώς του:
α') Δια της αποστολής του υπαρχηγού του Επιτελείου τoυ κ. Γρηγοροπούλου όπως διαφωτίση το Κέντρον επί των λόγων που υπαγορεύουσι την συνθηκολόγησιν και,
β') Εκ της υποβολής συνεχών αναφορών, δι ων επανήρχετο εις την αρχικήν πρότασίν του της συνθηκολογήσεως, ως προτιμοτέρας πάσης άλλης λύσεως, η Διαταγή της A.M. του Βασιλέως είχε περιωρισμένην διάρκειαν χρόνου ή είχε ατονήσει. Άλλως έπρεπε να ληφθούν μέτρα εναντίον του κ. Πιτσίκα.
Επειδή εξ ετέρου γνωρίζομεν εκ των υστέρων ότι ο Στρατηγός Πιτσίκας παρεπονείτο εις τον Στρατηγόν Γυαλίστραν ότι εστερείτο διαταγών « Σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ύ π ε ρ ι ε χ ο μ έ ν ο υ» έπεται ότι εθεώρησε την διαταγήν εκείνην αλλέως πως.
Διαταγαί στρατιωτικού περιεχομένου είνε εκείναι που διαγράφουν το σχέδιον επιχειρήσεων, κατά τρόπον ώστε ν' αντιμετωπίζεται προσηκόντως η κατάστασις. Αι λοιπαί διαταγαί εμπίπτουν εις τον κύκλον των παραινέσεων ή ενθαρρύνσεων, εις ας πλειστάκις αι διοικήσεις κατά το προστάδιον, κατά την εξέλιξιν μιας μάχης και μετά τα αίσια η μη αποτελέσματα προσφεύγουν.
Aύται όμως (αι δεύτεραι) μόναι, άνευ παραλλήλων και θετικών μέτρων , που περιλαμβάνονται εις τας διαταγάς στρατιωτικού περιεχομένου , αποτελούν καθαράν φιλολογίαν ή «κουρουφέξαλα» ως τα εχαρακτήρισεν ο Στρατηγός Πάγκαλος.
Όσον αφορα εμέ , δεν ανέμενον διαταγάς με στρατιωτικόν περιεχόμενον ή όχι, διότι επίστευον ότι το καθήκον μας επέβαλλε την συνέχισιν του Αγώνος διότι ήμην από τους συντελεστάς της Νίκης και της παρατάσεως του Αγώνος και διότι ήμην της δεδηλωμένης γνώμης ν' αντιτάξωμεν το δεύτερον «Όχι» .
Ωσαύτως εξετίμησα από το πρώτον εξ Αθηνών τηλεγράφημα του Επιτελάρχου μου , ότι δεν ώφειλε να εκδοθή διαταγή της Κυβερνήσεως ή του Αρχιστρατήγου προς συνθηκολόγησιν , έστω και αν ήδη τα Βρεταννικά στρατεύματα ευρίσκοντο Νοτίως Λαμίας και δεν επηρεάζωνται εκ της καταλήψεως των Ιωαννίνων. Λέγω ταύτα , διότι όλοι μετ' εμού ησθανόμεθα ευγνωμοσύνην προς τα Βρεταννικά στρατεύματα και δεν ηθέλομεν να επιδεινωθή η θέσις τούτων εκ της τυχόν ανακωχής.
Μετά τον αιφνίδιον θάνατον του Πρωθυπουργού Κορυζή δεν υπήρχε Κυβέρνησις [3] και επομένως ήτο φυσικόν να αναβληθή η λήψις αποφάσεων περί του πρακτέου. Η νέα Κυβέρνησις θ' ανεζήτει την λύσιν του εκλιπόντος Πρωθυπουργού , ην υπεσχέθη ούτος εις τον Διοικητήν του Τ. Σ,. Η.
Eξεταστέον ήδη, αν θα είχομεν τον υλικόν χρόνον να αναμείνωμεν την κυβερνητικήν απόφασιν . Δεν τον είχομεν, ως ήτο προφανές . Έπρεπε να τον κερδίσωμεν διά της αντιστάσεως κατά των επιτεθησομένων Γερμανών , αλλ' ως προείπομεν δεν είχομεν δυνατότητα τινα.
Επομένως η απόφασις της νέας Κυβερνήσεως θα έφτανε κατόπιν ε ο ρ τ ή ς. Επίδρασιν μεγίστην ενήσκησε επί των σκέψεων μου, η κρίσις του Στρατηγού Πιτσίκα περι των πλεονεκτημάτων της ανακωχής, ήτις κρίσις ήτο κοινή πεποίθησις ολοκλήρου του Στρατού, λόγω του περιβάλλοντος και της ατμοσφαίρας που ευρίσκετο.
Έκρινα χρέος μου να διερευνήσω μήπως επεβάλλετο «ολοκαύτωμα», το οποίον κανείς από το Τ.Σ.Η. δεν είχε σκεφθή να εισηγηθή ή να πράξη.
Η υποχρέωσίς μου απέρρεε εκ της παρουσίας εις την Ελλάδα Βρεταννικών Δυνάμεων.
Ολοκαύτωμα κατά τύπους θα ελέγετο, διότι είχε διαλυθή [4] ο Στρατός και οι υπολειφθέντες εδήλουν οτι δεν θα εμάχοντο.Εν πάση περιπτώσει το ολοκαύτωμα δικαιολογείται εις μικρά τμήματα, η θυσία των οποίων θα συνετέλει εις σωτηρίαν των πολλών (οπισθοφυλακαί, πλαγιοφυλακαί, προφυλακαί, φρουρά γεφύρας κλπ) Το ολοκαύτωμα εις ολόκληρον γενεάν και η μεταβολή του Εθνικού εδάφους εις απέραντον Νεκροταφείον δεν είνε δικαίωμα του κάθε στρατηγού. Όλοι μας είχομεν την εντύπωσιν ότι ούτως ή άλλως θα συνελαμβανόμεθα ως αιχμάλωτοι, είτε είχομεν φθάσει εις τας εστίας μας, είτε παρεμένομεν εις Ήπειρον. Και τας συνεπείας της αιχμαλωσίας περιγράψαμεν ανωτέρω.
Ωσαύτως επεβάλλετο το ολοκαύτωμα «ασυζητητί» αν αι Βρεταννικαί δυνάμεις ηγκιστρούντο εις το μέτωπον Καλαμπάκα — Λάρισα και δεν ηδύνατο να απαγκιστρωθώσι από την εμπλοκήν του εχθρού.
Δεν θα εδικαιολογείτο, ουδέ θα συνεχωρείτο ποτέ η κατάθεσις των όπλων εκ μέρους μας, ήτις θα διηυκόλυνε τας εχθρικάς Στρατιάς να επιπέσουν κατά των Βρεταννών.Επί του προκειμένου δύο Γερμανικαί Μεραρχίαι και ολόκληρος η Στρατιά των Ιταλών δεν εχρησιμοποιήθησαν παντάποσιν κατά των Βρεταννών, συγκροτηθείσαι Βορείως Ιωαννίνων.
Το πρόβλημα που προέκυπτεν ενώπιον μου δεν ήτο η συνθηκολόγησις, διότι αύτη προϋποθέτει δυνατότητα αντιστάσεως και ταυτοχρόνως παραίτησιν από της περαιτέρω αιματοχυσίας. Εκ των υστέρων απεδείχθη ότι ο εχθρός δεν είχεν καν υποπτευθή ότι είχομεν αδυναμίαν να συνεχίσωμεν τον αγώνα.
Το πρόβλημα κυρίως που αντιμετώπιζαν ήτο η τύχη των Μεραρχιών του υπ' εμέ Τ,Σ.Δ.Μ. (9η, 10, 13η, Μεραρχία Ιππικού και Τοξιαρχία Πεζικού), του Τ.Σ.Κ.Μ. (12η και 20ή) και η τύχη των Α' και Β' Σωμάτων Στρατού.
Δεν είχον αρμοδιότητα τινα δια τα τελευταία. Είχον όμως συνείδησιν και συναισθανόμην στοργήν και ευγνωμοσύνην προς τους λοξεύσαντας το άγαλμα της Δόξης κατά μιας Αυτοκρατορίας.
Ησθανόμην πόvov δια τους εγκαταλελειμμένους τούτους ήρωας . Ιδού το πρόβλημα . Ιδού η αγωνία μου , ήτις εκορυφούτο από την αμφιβολίαν αν έφθασε ή ου η δωδεκάτη ώρα.
Ενώ είχον τοιούτους αγωνιώδεις διαλογισμούς, εκλήθην από τηλεφώνου την 21ην ώραν της 19ης Απριλίου παρά του Υποστρατήγου Μπάκου , δια πρώτην φοράν αφ' ης είχον αφιχθή εις την περιοχήν Ηπείρου. Ούτος μοι ανεκοίνωσε την απόφασιν που έλαβε από κοινού με τον Αντιστράτηγον Δεμέστιχαν προς συνθηκολόγησιν μετά των Γερμανών , ως επιτακτικήν και αναπόφευκτον ανάγκην του Στρατού , και με ηρώτησε πού ευρίσκετο ο Σταθμός Διοικήσεώς μου δια ν' αποστείλη αντιπροσώπους του να με κατατοπίσουν επί της φρικώδους καταστάσεως, εις ην είχον ττεριέλθει.
Απήντησα ότι ήμην διστακτικός δια την συνθηκολόγησιν και εγνώρισα αυτώ τον Σταθμόν Διοικήσεώς μου .Τέλος τον ενεθάρρυνα λέγων ότι αναμένω τας κινουμένας προς Μέτσοβον Μεραρχίας μου, δια να λάβω εκείθεν ακμαίας ενισχύσεις που ήλπιζον ότι θα αλλάξουν την τροπήν των πραγμάτων .
Περί την 2ην έως 3ην ώραν της 20 Απριλίου , αφίχθησαν εις τον Σταθμόν Διοικήσεώς μου ο Σεβασμιώτατος Ιωαννίνων Σπυρίδων και ο Συνταγματάρχης Πυροβολικού κ. Μπαλής συναποκομίζοντες την κατωτέρω επιστολήν του Υποστρατήγου Μπάκου [5], με τινα άλλα σχέδια , τιερί ων θα ομιλήσω μετέπειτα.
Μεγάλο Σάββατο 19 Απριλίου 1941
Αγαπητέ Γιώργο,Όπως εμείναμε σύμφωνοι προ ολίγον εις το τηλέφωνο, σε εξουσιοδοτούμε και γω και ο κ. Δεμέστιχας ν΄ αναλάβης ως αρχαιότερος την Διοίκησιν της Στρατιάς Ηπείρου και να έλθης αμέσως εις συνθηκολόγησιν με τους Γερμανούς. Σύσσωμος ο Στρατός Ηπείρου είναι σύμφωνος σ' αυτό. Με τον Δεμέστιχα εμείναμε απολύτων σύμφωνοι χθες βράδυ, συναντηθέντες εις Καλπάκι , ν' αποστείλωμεν το το κάτωθι τελεσίγραφον (5) στον Πρόεδρον Κυβερνήσεως , Αρχιστράτηγον και Υπουργόν Στρατιωτικών. Η προθεσμία εξέπνευσε και πρέπει να ενεργήσωμεν δραστηρίως και κεραυνοβόλως, διότι δεν πρέπει ν' ανεχθώμεν το αίσχος να μας διοικεί ο ανόητος Κοτζιάς και να κανονίζει την τύχη της Πατρίδος και των σφαγιαζομένων τέκνων της. Γιώργο τράβα αδίστακτα. Αι στιγμαί είναι μεγάλαι και ιστορικαί και ο Ελληνικός Λαός θα μας ευγνωμονή μια μέρα.
Ιδού πως πρέπει να εξελιχθούν κατά σειράν τα γεγονότα:
1) Ανάληψις της Διοικήσεως της Στρατιάς Ηπείρου και Μακεδονιας υπό του Αντιστρατήγου Τσολάκογλου και κοινοποίησις σχετικής διαταγής εις τα Σώματα Στρατού και Μεραρχίας, δι' ης θα καθίστατο γνωστόν ότι θα ζητήση ανακωχήν παρά των Γερμανών.
2) Σχηματισμός Κυβερνήοεως ή Διευθυντηρίου εν Ιωαννίνοις, υπό την προεδρίαν του Μητροπολίτου Ιωαννίνων και μέλη Τσολάκογλου, Δεμέστιχας, Mπάκος. Αμέσως μετά, διάγγελμα προς τον Ελληνικόν Λαόν.
Γιώργο, σε εξορκίζω να μη διστάσης καθόλου διότι κάθε πσρερχομένη στιγμή αποβαίνει εις όλεθρον και ατιμωσίν. Αν δεν το κανωμεν ημείς αυτό θα το κάνη κανένας νεος Μπατίστα και θα μας εξευτελίση. Η διαρροή έχει αρχίσει να λαμβάνη ανησυχητιχήν έκτασιν και εάν αύριον την εσπέραν δεν έχη λυθή το ζήτημα της συνθηκολογήσεως θα θρηνήσωμεν καταστροφήν άνευ προηγουμένου.
Γιώργο, και πάλιν σ' εξορκίζω να μη δεστάσωμεν προ ουδενός. Όλοι οι Μέραρχοι , όλοι οι αξιωματικοί και στρατιώται είνε μαζί μας. Σε συγχαίρω και σε ασπάζομαι αδελφικά και ο Θεός και η Παναγιά μαζί μας.
(υπ) Γεώργ. Μπάκος, Υποστράτηγος
Προσηρτημένως προς την επιστολήν ήσαν αντίγραφον του τελεσιγράφου περί ου η επιστολή και σχέδιον τηλεγραφήματος ττρος τον Χίτλερ, όπερ εφέρετο δήθεν μέλλον να υπογραφή, παρά των μελών του Διευθυντηρίου.
Οι εκ μέρους του Στρατηγού Μπάκου αφιχθέντες περιέγραφον με τα μελανώτερα χρώματα την κατάστασιν , ώστε ν΄ αναγκασθούν οι Στρατηγοί να αποστείλουν το τελεσίγραφον.
Ο Μητροπολίτης Ιωαννίνων Σπυρίδων, επεκαλείτο παν ιερόν και πατριωτικόν , ίνα τολμήσω προς άμεσον συνθηκολόγησιν , με την πεποίθησιν ότι θα συντελέσωμεν να διασωθή το γόητρον του Στρατού, να παύση η άσκοπος αιματοχυσία και να ττροληφθή ο α φ α ν ι σ μ ό ς του Έθνους.
Απήντησα ότι δεν έπρεπε να σπεύσωμεν, διότι επεθύμουν να σταθμίσω δια μίαν έτι φοράν την κατάστασιν, δια ν' αποφασίσω.
Τήν ττρότασιν της αναλήψεως της Διοικήσεως της Στρατιάς και του σχηματισμού Κυβερνήσεως αττέκρουσα αμέσως. Ο Μητροπολίτης μοι ανταπήντησε ότι όλα τα θεωρεί επουσιώδη, καίτοι δεν ηρωτήθη παρά του Στρατηγού Μπάκου ,εκτός της ανακωχής, δια την οποίαν ώς σύμφορον εις την Πατρίδα, θυσιάζει τα πάντα, και αυτήν την τιμήν του, ως ενώπιόν σας επανέλαβε τούτο.
Εξήγησα ότι απέκρουσα τας προτάσεις του Μπάκου, ττλήν της ανακωχής, διότι ήθελον, ως Στρατιώτης, να αντιμετωίσω την σκληράν ττραγματεκότητα δι' εντίμου Στρατιωτικής πράξεως, αν θα κατέληγον εις ταύτην.
Ο σχηματισμός Κυβερνήσεως εις Ιωάννινα και η ανάμιξις της Πολιτικής εις την ανακωχήν, εφρόνουν και εφοβούμην ότι θα ήτο αφορμή διασπτάσεως της Εθνικής Ενότητος και απομακρύνσεώς μας από την συμμαχίαν της Αγγλίας, μετά της οποίας συνεταυτίσαμεν την τύχην της Ελλάδος.
Ένεκα τούτου, ούτε την προτεινομένη διαταγήν έξέδωκα, ούτε Διάγγελμα προς τον λαόν συνέταξα.
Αττέβλεπον εις το Εθνικόν συμφέρον, εις την τιμήν των όπλων και εις την διάσωσιν των συμπολεμιστών μου.
Την 2αν ώραν της 20ής Απριλίου ελήφθη και το δεύτερον κρυπτογραφικόν τηλεγράφημα του Επιτελάρχου μου (όρα ανωτέρω απόσπασμα εκθέσεως του) εξ Αθηνών, από το περιεχόμενον του οποίου εσχημάτισα την εντύπωσιν ότι το Γενικόν Στρατηγείον δεν απέστεργε την συνθηκολόγησιν και ενισχύθην εις την ήδη εσχηματισμένην γνώμην μου, ότι δεν διέτασσε την ανακωχήν διότι ήτο δεσμευμένον με συμφωνίας και από την υποχρέωσιν που συνησθάνετο προς τα προασπίζοντα το Εθνικόν μας έδαφος Βρεταννικά Στρατεύματα.
Η τελευταία ελττίς μας ήτο ή να φθάσουν αι Μερσρχίαι μου εκ της Πίνδου; όπου περιττλανώντσι, έστω και με ελάχιστα ακμαία τμήματα, ή να μη αρχίση η επίθεσις του εχθρού εντός της 20ης Απριλίου.
Αλλά δυστυχώς απεδείχθη η ελπίς φρούδη, διότι:
α') Αφ' ενός μεν μοι ανηνέχθη εκ Βομβούσης την 4ην ώραν της πρωίας 20 Απριλίους όπου έφθασε η 13η Μεραρχία, ότι άπαντα τα τμήματα των κινουμένων ττρος Μέτσοβον Μεραρχιών διελύθησαν, των ανδρών τραπέντων προς τας εστίας των. Οι ακολουθούντες τας Μεραρχίας ελάχιστοι άνδρες δεν έχουν αξίαν αξιόμαχον, ως νήστεις , με κάματον λόγω των χιόνων και του δυσβάτου των οδεύσεων και ως σκληρώς δοκιμασθέντες από τας προσβολάς της εχθρικής αεροπορίας επί συνεχείς ημέρας.
Αμέσως εκάλεσα εις το τηλέφωνον τον Στρατηγόν Πιτσίκαν δια να τω αναφέρω την κρισιμότητα της καταστάσεως και να διαπιστώσω τας διαθέσεις του. Ούτος, καίπερ δεχόμενος την ανάγκην της συνθηκολογήσεως, επέμενε ν' αναμείνωμεν μέχρι του απογεύματος οπότε, ως έλεγε, θα ελάμβανον όλοι οι Στρατηγοί από κοινού απόφασιν, καλούμενοι εις Ιωάννινα. Αλλ' όταν τον επληροφόρησα ότι δεν θα έχωμεν τον υλικόν χρόνον δια ν' αναμένωμεν, διότι θα μας προλάβουν τα γεγονότα, οι Γερμανοί θα επιτεθούν, θα εύρουν ανοικτήν την θύραν και θα ττροχωρούν προς Ιωάννινα, αρνούμενοι να συζητήσουν ανακωχήν, τότε ο Στρατηγός Πιτσίκας απήντησε; «Ξέρω και γώ; Ίσως να έχης δίκαιον».[6]
β') Την 8ην ώραν της 20 Απριλίου (Κυριακή Πάσχα) ο διοικητής της 11ης Μεραρχίας μοι ανεκοίνωσεν τηλεφωνικώς, ότι ήρχισε η ττροχώρησις του εχθρού προς τας γραμμάς μας και οτι οι άνδρες δείκνύουν την γνωστήν αττό χθες απροθυμίαν προς αντίστασιν, προσθέσας ότι θα κατεξευτελισθώμεν εις τα όμματα του εχθρού και ότι θα καταρρακωθή το γόητρον του Στρατού, αν δεν ληφθή απόφασις την στιγμήν εκείνην.(Επιστροφή)
Υποσημειώσεις:
[1] Μέχρι την 12 Απριλίου, όσο ο στρατός βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, δεν εκδηλώνεται διαρροή. Με την απαγγίστρωση από τους Ιταλούς και την έναρξη της συμπτύξεως την 12 προς 13 Απριλίου, ο μαχητής βρίσκεται σε μάζα πορευομένων, με χαλαρή πλέον πειθαρχία. Τίποτα πιο εύκολο να ξεπηδήσουν τάσεις διαρροής και ανυπακοής, που εντείνονται όσο η μάζα πλησιάζει προς τα ελληνικά σύνορα. Την 14 Απριλίου εμφανίζονται τα πρώτα κρούσματα στις μεραρχίες Vη Κρητών και VIη Σερρών. Την 15 Απριλίου αποτελούν γενικό φαινόμενο σε όλες τις μεγάλες μονάδες του Κεντρικού και του Νοτίου Μετώπου. Από τις 16 «εζαινον με αύξοντα ρυθμόν, δημιουργούντα την εντύπωσιν ότι αι μονάδες, πλην ολίγων εξαιρέσεων, ευρίσκοντο εις τα πρόθυρα διαλυσεως», σημειώνει η ιστορία του ΓΕΣ (σελ 139-40). Η μάζα δίνει την δική της λύση: τελείωσε ο άσκοπος πλέον πόλεμος γι' αυτήν. Ένα και μόνο πρόβλημα έχουν τώρα οι μαχητές, όλοι τους: την σωτηρία τους από αιχμαλωσία. Μερικές μονάδες έσπευσαν να εφαρμόσουν τον κανονισμό: παραπομπή σε έκτακτα στρατοδικεία και εκτελέσεις επί τόπου εγκατάλειψιν θέσεως ενώπιον του εχθρού». Στην γέφυρα της Μέρτζανης, υποχρεωτικό πέρασμα από την Αλβανία στην Ελλάδα, εγκαταστάθηκαν οι έφιππες ομάδες των μεραρχιών Vης, ΧVης και ΧVΙΙης, με 12 πολυβόλα και 36 οπλοπολυβόλα και με διοικητή τον συνταγματάρχη Φίλη. Συλλαμβάνουν «ζωηρούς φυγάδες» και τους εκτελούν επί τόπου, «προς παραδειγματισμόν». Από όσα αναφέρει η ιστορία του ΓΕΣ πρέπει οι εκτελέσεις να αφορούν διψήφιο αριθμό. Περισσότερα στοιχεία δεν παρέχονται. Πρέπει, όμως, κάποτε να ερευνηθούν τα στρατιωτικά αρχεία, για να διαπιστωθεί πόσοι και ποιοι εκτελέστηκαν. Είναι αμφίβολο αν θα κατηγορηθεί έστω και ένας από αυτούς για δειλία. Για να επισημανθούν και να συλληφθούν πρέπει να βρίσκονταν επικεφαλής φυγάδων ή να διαδηλώνουν ζωηρότερα την αντίθεση τους προς την συνέχιση του χαμένου πλέον πολέμου, που σημαίνει ότι ξεχώριζαν από τους άλλους με τις ικανότητες τους και με τον δυναμισμό τους. Θα διέθεταν προσωπική παλικαριά, την οποία ασφαλώς θα επιδείκνυαν και στις μάχες. (Λ. Αρσενίου : Ανατομία του Έπους 1940-1941 σελ. 278.)
[2] Το γεγονός ότι εξέλιπον αι προϋποθέσεις της, περαιτέρω διεξαγωγής των επιχειρήσεων παραδέχεται ως αληθές και ο στρατιωτικός συγγραφεύς και ιστορικός Στρατηγός Γρηγοριάδης εις τον "Παγκόσμιον Πόλεμον" (Τευχ. Α)
[3] Ο Ναύαρχος Α. Σακελλαρίου περιγράφει παραστατικά τη κατάσταση πανικού που επικρατούσε στους κόλπους της Ελληνικής Κυβέρνησης λίγο πριν από την υπογραφή της στρατιωτικής συνθηκολόγησης . « Εις την Μεγάλη Βρεταννία τους ευρήκα όλους σε μίαν ατμόσφαιρα ταραχής και νευρικότητος που έφθανε τα όρια της αλλοφροσύνης. Συζητήσεις, σκέψεις, γνώμαι, πάλιν συζητήσεις όλοι τους αγωνιούν πώς θα λυθεί η πολιτική κατάστασις όλοι τους τρέμουν με την ιδέα σοβούσης γενικής ανταρσίας στο Ναυτικό ύστερα από τα τραγικα μηνύματα του Μετώπου. Και όλοι τους τρομαγμένοι με την σκέψι ότι ο κόσμος θα μπορούσε να ξεσπάσει από στιγμή σε στιγμή σε σοβαρές εκδηλώσεις. Τα εξημμένα στοιχεία άρχισαν τας διαδηλώσεις με κίνδυνον διαταράξεως της τάξεως, η οποία αν διετηρήθη υποδειγματική και μέχρι της τελευταίας στιγμής που εγκατέλειψα την πατρίδα, αυτό οφείλεται εις την σωφροσύνην των λαϊκών μαζών και εις την επίγνωσι που είχαν της σοβαροτητος της καταστάσεως» .(Η θέσις της Ελλάδος εις τον Β Παγκόσμιον Πόλεμον. Αθήνα, σελ 221)
[2] Το γεγονός ότι εξέλιπον αι προϋποθέσεις της, περαιτέρω διεξαγωγής των επιχειρήσεων παραδέχεται ως αληθές και ο στρατιωτικός συγγραφεύς και ιστορικός Στρατηγός Γρηγοριάδης εις τον "Παγκόσμιον Πόλεμον" (Τευχ. Α)
[3] Ο Ναύαρχος Α. Σακελλαρίου περιγράφει παραστατικά τη κατάσταση πανικού που επικρατούσε στους κόλπους της Ελληνικής Κυβέρνησης λίγο πριν από την υπογραφή της στρατιωτικής συνθηκολόγησης . « Εις την Μεγάλη Βρεταννία τους ευρήκα όλους σε μίαν ατμόσφαιρα ταραχής και νευρικότητος που έφθανε τα όρια της αλλοφροσύνης. Συζητήσεις, σκέψεις, γνώμαι, πάλιν συζητήσεις όλοι τους αγωνιούν πώς θα λυθεί η πολιτική κατάστασις όλοι τους τρέμουν με την ιδέα σοβούσης γενικής ανταρσίας στο Ναυτικό ύστερα από τα τραγικα μηνύματα του Μετώπου. Και όλοι τους τρομαγμένοι με την σκέψι ότι ο κόσμος θα μπορούσε να ξεσπάσει από στιγμή σε στιγμή σε σοβαρές εκδηλώσεις. Τα εξημμένα στοιχεία άρχισαν τας διαδηλώσεις με κίνδυνον διαταράξεως της τάξεως, η οποία αν διετηρήθη υποδειγματική και μέχρι της τελευταίας στιγμής που εγκατέλειψα την πατρίδα, αυτό οφείλεται εις την σωφροσύνην των λαϊκών μαζών και εις την επίγνωσι που είχαν της σοβαροτητος της καταστάσεως» .(Η θέσις της Ελλάδος εις τον Β Παγκόσμιον Πόλεμον. Αθήνα, σελ 221)
[4]. Ο Ιστορικός κριτικός στρατηγός Γρηγοριάδης εις σελίδα 99 του βιβλίου του λέγει · «... Αλλά τώρα κυριωτάτη των αιτιών της διαλύσεως ταυ Νικητού Στρατού υπηρξε η υποδειχθείσα ήδη εξ αυτής της εττισήμου Συνοπτικής εκθέσεως αβουλία του Αρχιστρατήγου. . . εις την οποίαν προσετίθεται η τόσον άστοχος εκλογή των Αθηνών ως έδρας του Γενικού Στρατηγείου.....»
[5] Ο επιτελάρχης του Γ. Μπάκουστον ελληνο"ιταλικό πόλεμο και αργότερα αρχηγός τουΓενικού Επιτελείου Στρατού Θρ. Τσακαλώτος τον σκιαγραφεί με τούτα τα χαρακτηριστικά λόγια στο βιβλίο του "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος." σελ 368 τόμος Α.
Ο στρατηγός Μπάκος μόνον ένα εχθρό έβλεπε, τους κομμουνιστάς. Τους δε Γερμανούς ως τους μόνους που μπορούσαν να τους εκμηδενίσουν.Γι αυτό ηθέλησε να κάμη εθελοντικά σώματα υπό καταλλήλους διοικητάς δια να σταλούν να πολεμήσουν κατά των Ρώσων.
[6] Ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος (Ο πόλεμος της Ελλάδος 1940-41) προσπερνά με καταπληκτική ταχύτητα το γεγονός της συνθηκολόγησης και εξαντλεί το θέμα ουσιαστικά σε μια και μόνη παράγραφο: «Την 20ήιν Απριλίου ο Διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Τσολάκογλου, κατόπιν προηγηθείσης συνεννοήσεως μετά του Μητροπολίτου Ιωαννίνων και των Διοικητών των Α' και Β' Σωμάτων Στράτου αντιστρατήγου Δεμέστιχα και υποστρατήγου Μπάκου, στασιάσας και παραιμερίσας τον Διοικητής του Τμήματος, Στρατιάς Ηπείρου αντιστράτηγον Πιτσίκαν, υπό τας αμέσους διαταγάς του οποίου υπήγετο, προέβη, παρά τας διαταγάς του Βασιλέως και της Ελλην. Ανωτάτης Διοικήσεως περί συνεχίσεως του αγώνος, εις αυτόβουλον μετά των Γερμανών συνθηικολόγησιν. Το πρωτόκολλον συνθηκολογήσεως μεταξύ του αντιστρατήγου Τσολάκογλου και της Γερμανικής Διοικήσεως υπεγράφη την 21ην Απριλίου εις Λάρισαν και προσεπικυρώθη δι' ενός νέου πρωτοκόλλου υπογραφέντος την 23ην Απριλίου εν Θεσσαλονίκη όπερ περιελάμβανε και την συνθηκολόγησιν έναντι των ιταλικών δυνάμεων. Την είδησιν περι της αυτοβούλου ταύτης συνθηκολογήσεως, επληροφορήθη η Ελληνική Ανωτάτη Διοίικησις την 21ην Απριλίου από τον στρατηγόν Χέϊβουτ αρχηγόν της Βρεταννίκης Αποστολής Συνδέσμου παρά τω Γενικώ Στρατηγείω. »
[5] Ο επιτελάρχης του Γ. Μπάκουστον ελληνο"ιταλικό πόλεμο και αργότερα αρχηγός τουΓενικού Επιτελείου Στρατού Θρ. Τσακαλώτος τον σκιαγραφεί με τούτα τα χαρακτηριστικά λόγια στο βιβλίο του "40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος." σελ 368 τόμος Α.
Ο στρατηγός Μπάκος μόνον ένα εχθρό έβλεπε, τους κομμουνιστάς. Τους δε Γερμανούς ως τους μόνους που μπορούσαν να τους εκμηδενίσουν.Γι αυτό ηθέλησε να κάμη εθελοντικά σώματα υπό καταλλήλους διοικητάς δια να σταλούν να πολεμήσουν κατά των Ρώσων.
[6] Ο Στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος (Ο πόλεμος της Ελλάδος 1940-41) προσπερνά με καταπληκτική ταχύτητα το γεγονός της συνθηκολόγησης και εξαντλεί το θέμα ουσιαστικά σε μια και μόνη παράγραφο: «Την 20ήιν Απριλίου ο Διοικητής του Γ' Σώματος Στρατού αντιστράτηγος Τσολάκογλου, κατόπιν προηγηθείσης συνεννοήσεως μετά του Μητροπολίτου Ιωαννίνων και των Διοικητών των Α' και Β' Σωμάτων Στράτου αντιστρατήγου Δεμέστιχα και υποστρατήγου Μπάκου, στασιάσας και παραιμερίσας τον Διοικητής του Τμήματος, Στρατιάς Ηπείρου αντιστράτηγον Πιτσίκαν, υπό τας αμέσους διαταγάς του οποίου υπήγετο, προέβη, παρά τας διαταγάς του Βασιλέως και της Ελλην. Ανωτάτης Διοικήσεως περί συνεχίσεως του αγώνος, εις αυτόβουλον μετά των Γερμανών συνθηικολόγησιν. Το πρωτόκολλον συνθηκολογήσεως μεταξύ του αντιστρατήγου Τσολάκογλου και της Γερμανικής Διοικήσεως υπεγράφη την 21ην Απριλίου εις Λάρισαν και προσεπικυρώθη δι' ενός νέου πρωτοκόλλου υπογραφέντος την 23ην Απριλίου εν Θεσσαλονίκη όπερ περιελάμβανε και την συνθηκολόγησιν έναντι των ιταλικών δυνάμεων. Την είδησιν περι της αυτοβούλου ταύτης συνθηκολογήσεως, επληροφορήθη η Ελληνική Ανωτάτη Διοίικησις την 21ην Απριλίου από τον στρατηγόν Χέϊβουτ αρχηγόν της Βρεταννίκης Αποστολής Συνδέσμου παρά τω Γενικώ Στρατηγείω. »
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου