II
ΑΝΑΓΚΗ Ν' ΑΛΛΑΞΕΙ Ο ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΟΣ ΜΑΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ. - Η ΠΛΑΝΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗΣ- ΤΑ ΠΡΩΤΕΙΑ ΤΗΣ ΥΛΗΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΩΤΕΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ.
Πρωτού καταπιαστούμε με την ανακαίνιση του εαυτού μας και όλων των γύρω μας πρέπει ν' αλλάξουμε τις συνήθειες της σκέψης μας. Είναι αλήθεια πως η σημερινή κοινωνία, απ' την πρώτη της ανάπτυξη, υποφέρει από ένα διανοητικό σφάλμα. Ένα σφάλμα που το επαναλαβαίνουμε καθημερνά απ' τον καιρό της Αναγέννησης.
Η τεχνολογία έφτιαξε τον άνθρωπο όχι σύμφωνα με το πνεύμα της επιστήμης, αλλά σύμφωνα με τις παραπλανημένες μεταφυσικές αντιλήψεις. Είναι πια καιρός να γλυτώσουμε απ' τα δόγματα αυτά. Χρειάζεται να σπάσουμε τα σίδερα που σηκώνονται μπροστά σε μας και στα πράματα του κόσμου. Μια κακή ερμηνεία που δώσανε στις μεγαλόπνευστες ιδέες του Γαλιλαίου μας έφερε στον πλανερό δρόμο που τυραννιόμαστε τώρα.
Όπως ξέρουμε, ο Γαλιλαίος ξεχώρισε τις πρωταρχικές ιδιότητες στα πράγματα (όπως τις διαστάσεις και το βάρος) που είναι αντιληπτές και μπορούνε να μετρηθούνε και τις δευτερεύουσες ιδιότητες, (σχήμα, χρώμα, μυρουδιά) που δεν μπορούνε να μετρηθούνε. Το ποσό ξεχωρίστηκε, απ' την ποιότητα, κ' εκφρασμένο στη γλώσσα των μαθηματικών, μας έδωσε την επιστήμη. Δηλαδή, πολύ δίκαια, η ποιότητα παραμελήθηκε, και σωστή ήτανε η αφαίρεση που έγινε στις πρωταρχικές ιδιότητες των αντικειμένων.
Πολύ άδικο όμως να παραμεριστούνε έτσι όλες οι δευτερεύουσες ιδιότητες. Τα αποτελέσματα βαρύνανε πάνω σε μας, γιατί εκείνο που δε μετριέται έχει στον άνθρωπο πολύ μεγαλύτερη σημασία απ' αυτό που μπορεί να μετρηθεί.
Η ύπαρξη της σκέψης είναι το ίδιο βασική όσο κι' η φυσικοχημική ισορροπία μέσα στον ορρό του αίματος. Ακόμα πιο βαθύ φάνηκε το χώρισμα της ποσότητας απ' την ποιότητα όταν δημιούργησε ο Descartes τον δυϊσμό τοΰ κορμιού και τής ψυχής.
Από τότε κάθε εκδήλωση του μυαλού έμεινε ανεξήγητη. Η ύλη έμεινε για πάντα ξεχωρισμένη απ' το πνεύμα. Η οργανική σύσταση κι οι φυσιολογικοί μηχανισμοί θεωρηθήκανε πιο κοντά στην πραγματικότητα απ' την ευχαρίστηση, τον πόνο, την ομορφιά. Η πλάνη αυτή ανάγκασε τον πολιτισμό μας να πάρει το δρόμο εκείνο που φέρνει στο θρίαμβο της επιστήμης, ενώ τον άνθρωπο τον έσπρωξε στον κατήφορο.
Αν θέλουμε ν' αλλάξουμε την κατεύθυνση μας πρέπει να ξαναγυρίσουμε με τη σκέψη μας πίσω στους ανθρώπους της Αναγέννησης, να ποτιστούμε απ' το μυαλό τους, το πάθος τους για την εμπειρική παρατήρηση και το μίσος τους για κάθε φιλοσοφικό σύστημα. Όπως κι' αυτοί πρέπει να ξεχωρίσουμε τις πρωταρχικές και τις δευτερεύουσες ιδιότητες που υπάρχουνε μέσα σ' όλα τα πράματα.
Πρέπει όμως να μην τους μοιάσουμε καθόλου και να δούμε με το ίδιο μάτι και τις δυό αυτές ιδιότητες. Ν' αφήσουμε όσο μπορούμε μακρυά μας τον δυϊσμό του Descartes. Πρέπει το μυαλό να μπει πάλι μεσ' την ύλη κ' η ψυχή να μην ξεχωρίζεται απ' το κορμί. Πρέπει να προσέξουμε τις πνευματικές εκδηλώσεις όσο προσέχουμε και τις φυσιολογικές.
Βέβαια, η μελέτη της ποιότητας δεν είναι τόσο εύκολη όσο της ποσότητας. Το μυαλό δε μπορεί να ικανοποιηθεί με το συγκεκριμένο γιατί του αρέσει πάντα η ξεκάθαρη όψη της αφηρημένης έννοιας. Ας μη νομίζουμε όμως πως η επιστήμη πρέπει να καλλιεργειέται γι' αυτήν την ίδια, για το περίτεχνο της και τις μεθόδους της, για την καθάρια ομορφιά της. Σκοπός της είναι να ωφελήσει υλικά και πνευματικά τον άνθρωπο.
Την ίδια σημασία που δίνουμε στους νόμους της θερμοδυναμικής πρέπει να δώσουμε και στα συναισθήματα. Είναι απαραίτητο ν' αγκαλιάσει η σκέψη μας όλες τις όψεις της πραγματικότητας.
Αντί να παρατήσουμε όσα ξεμένουνε απ' τις επιστημονικές αφαιρέσεις θα μεταχειριστούμε μαζύ και τ' απομεινάρια αυτά και τις επιστημονικές παρατηρήσεις. Ας μην παραδεχθούμε αυτό που μας λένε η μηχανική, η φυσική κ' η χημεία, ότι το ποσόν είναι ανώτερο απ' όλα. Ας μη συμφωνήσουμε με τη διανοητική στάση που κράτησαν οι άνθρωποι της αναγέννησης και με τον αυθαίρετο ορισμό που μας έδωσαν για την πραγματικότητα. Δε μπορούμε όμως να μην κρατήσουμε όσες επιτυχίες έκανε η ανθρωπότητα χάρη στην Αναγέννηση. Ό,τι πιο πολύτιμο έχουμε εΊναι το πνεύμα κ' οι τεχνικές της επιστήμης.
Θα είναι πολύ δύσκολο ν' απαλλαγούμε από μια θεωρία που τρακόσια χρόνια κυριάρχησε στο μυαλό των πολιτισμένων ανθρώπων. Οι περισσότεροι απ' τους επιστήμονες πιστεύουνε πως οι καθολικές έννοιες υπάρχουνε πραγματικά, ότι το ποσό έχει την πιο μεγάλη δύναμη, ότι η ύλη είναι το πρωταρχικό στοιχείο, ότι το πνεύμα είναι κάτι ξεχωριστό απ' το κορμί. Δε θα μπορέσουμε, λοιπόν, εύκολα ν' απαρνηθούνε την πίστη τους αυτή. Μια τέτοια αλλαγή θάπρεπε να κλονίσει συθέμελα την παιδαγωγική, την ιατρική, την υγιεινή, την ψυχολογία και την κοινωνιολογία- Ο μικρός κηπάκος πού ο καθένας καλλιεργεί τόσο εύκολα, θα γινότανε ένα απέραντο δάσος που θάπρεπε να γίνει όλο χέρσο. Αν μπορούσε ο πολιτισμός της επιστήμης ν' αφήσει το δρόμο πού πήρε απ' τον καιρό της Αναγέννησης και να ξαναγυρίσει στήν απλοϊκή παρατήρηση, σίγουρα τα μάτια μας θα βλέπανε πράματα έκπλητικά. Δε θα ήτανε πιά η ύλη το πρωταρχικό στοιχείο. Οι πνευματικές ενέργειες θα στέκονταν στην ίδια γραμμή με τις φυσιολογικές. Θα φαινότανε το ίδιο απαραίτητο να μελετάμε τις ηθικές, αισθητικές και θρησκευτικές λειτουργίες όσο και τα μαθηματικά, τη φυσική και τη χημεία. Οι μέθοδοι που μεταχειριζόμαστε σήμερα για την αγωγή θα φαινότανε φοβερά ανόητοι. Σχολεία και Πανεπιστήμια θα ήτανε αναγκασμένα ν' αλλάξουνε το πρόγραμμά τους.
Και θα ρωτούσε τότε κανείς τους υγιεινολόγους γιατί όλες τους οι προσπάθειες είναι πως να προφυλάξουνε τον άνθρωπο απ' τις οργανικές αρρώστιες μονάχα κι' όχι κι' απ' τις αρρώστιες του μυαλού ; Γιατί τάχα να απομονώνουνε μονάχα αυτούς που έχουνε κολλητικές αρρώστιες κι' όχι κι' όλους αυτούς που μεταδίνουνε στους άλλους τις πνευματικές και ηθικές αρρώστιες τους ; Γιατί να θεωρούμε τόσο επικίνδυνες μονάχα τις συνήθειες που μπορούνε να προκαλέσουνε οργανικές βλάβες και να παραβλέπουμε αυτές που μας φέρνουνε στη διαφθορά, στην εγκληματικότητα και στην τρέλλα ; Ο κόσμος δε θα παραδεχότανε να τον γιατρεύει γιατρός που δεν ξέρει παρά ένα μικρό κομμάτι του. Οι παθολόγοι θα έπρεπε να μελετήσουνε το ίδιο καλά όλες τις βλάβες που γίνονται μέσα στο εσωτερικό περιβάλλον όπως μελετάνε και τις οργανικές βλάβες, Θάπρεπε με πολλή προσοχή να παρακολουθηθούνε ποιά είναι η επίδραση της πνευματικής κατάστασης στην εξέλιξη της αρρώστιας των ιστών. Κ' οι κύριοι οικονομολόγοι θα καταλαβαίνανε πως οι άνθρωποι αισθάνονται κ' υποφέρουνε κι' ότι δε φτάνει να τους δίνουνε μονάχα φαΐ και δουλειά γιατί το ίδιο δυνατές με τις φυσιολογικές τους ανάγκες έχουνε και πνευματικές. Κ' έτσι θα παύαμε να βλέπαμε σαν ευεργεσίες του σύγχρονου πολιτισμού τις βάρβαρες συνθήκες μέσ' τις μεγαλουπόλεις, την τυρανία του εργοστάσιου και του γραφείου, τη θυσία της ηθικής αξιοπρέπειας για το οικονομικό συμφέρον και του μυαλού για το χρήμα. Θ' αφήναμε μακρυά μας όλες τις ανακαλύψεις της μηχανικής που εμποδίζουνε την ανάπτυξη του ανθρώπου. Η οικονομική πραγματικότητα δε θα ήτανε πια η τελευταία λέξη για όλα. Το λευτέρωμα απ' τη ματεριαλιστική πρόληψη θ' άλλαζε τη ζωή μας στις περισσότερες όψεις της. Γι' αυτά και γι' αυτά η σημερινή κοινωνία θα βάλει όλες της τις δυνάμεις να εμποδίσει μια τέτοια πρόοδο της σκέψης.
Πρέπει όμως να προσέξουμε μήπως γλυτώνοντας απ' το ματεριαλισμό πέσουμε σε κάτι πολύ χειρότερο, μιάν απόλυτη δηλαδή πνευματικοποίηση σ' όλα. Θα πούνε, αφού ο πολιτισμός της επιστήμης κι' η καλλιέργεια της ύλης δεν κατάφεραν τίποτε πρέπει να διαλέξουμε τον αντίθετο δρόμο : την απόλυτη και μοναδική καλλιέργεια του μυαλού. Η πρωταρχικότητα αυτή της ψυχολογίας είναι το ίδιο επικίνδυνη όσο και της φυσιολογίας, της φυσικής και της χημείας. Ο
Freud, να πούμε, έκανε πολύ πιο κακό απ' ό,τι κάνανε οι mecanicistes. Το ίδιο τραγικό θέαμα θα παρουσίαζε ο άνθρωπος αν φανερωνότανε μονάχα με τη πνευματική του όψη όπως κι' αν τον βλέπαμε μονάχα στη φυσιολογική και φυσικό χημική του όψη. Ας μη νομίσουμε πως θα πρέπει, να μελετάμε λιγότερο τις φυσικές ιδιότητες του ορρού μέσα στο αίμα και της διαβρωτικότητας του πρωτοπλάσματος κλπ. από τα όνειρα, τις υπνωτικές καταστάσεις, τα ψυχολογικά αποτελέσματα της προσευχής, τις εκδηλώσεις μνήμης κλπ.
Αν βάζαμε στη θέση του υλικού το πνευματικό, τίποτε δε θάλλαζε απ' την πλάνη της αναγέννησης. Αν παραγνωρίζαμε την ύλη, φοβερότερο κακό θα μας περίμενε απ' ό,τι έγινε με την παραγνώριση του πνεύματος. Ο λυτρωμός μονάχα εκεί βρίσκεται : να λευτερωθούμε απ' όλες τις θεωρίες και να χαρίσουμε πλέριο τον εαυτό μας στη θετική παρατήρηση. Για να πραγματωθεί η μεγάλη αλήθεια ότι ο άνθρωπος δεν είναι τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο απ' ό,τι μας τον δείχνει ή παρατήρηση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου