KARL JASPERS: ΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ. Aa

Ο φαύλος κύκλος της Δημοκρατίας.

Η δημοκρατία θέλει την διά της κυριαρχίας του λαού επικράτησιν της λογικής. Πώς όμως ό λαός θα είναι δυνατόν να ασκή την «κυριαρχίαν» του, εφ' όσον δεν έχει εισέτι ενστερνισθή την λογικήν;
Το ζήτημα έγκειται εις το να γνωρίζωμεν τον τρόπον με τον οποίον η λαϊκή Θέλησις λαμβάνει συνείδησιν εαυτής, διακηρύσσεται και υλοποιεί ται. Μέσα είναι· ο τύπος, αι συνελεύσεις των πολιτών, (εις τας πολύ μικράς δημοκρατίας[1] υπό μορφήν συνελεύσεως όλων των πολιτών
«εκκλησίας του δήμου». Εις τας μεγάλας υπό μορφήν προκαταρκτικής αναδρομής εις την κοινήν γνώμην βάσει συγκεκριμένων ερωτημάτων και της προκαταρκτικής επί μακρόν δημοσίας συζητήσεως όλων των πλευρών εκάστου θέματος) και αι Βουλαί των αντιπροσώπων του λαού.Τί δέον όμως γενέσθαι εις ην περίπτωσιν τα μέσα αυτά υλοποιήσεως της ιδέας της δημοκρατίας, στραφούν εναντίον αυτής ταύτης της δημοκρατίας;
Όπως λόγου χάριν εις ην περίπτωσιν απόφασις ληφθείσα διά της ψήφου της πλειονοψηφίας των βουλευτών παραβιάζει αυτάς ταύτας τας αρ χάς της δημοκρατίας· (όπως λόγου χάριν ο «νόμος αυτοκτονία», περί κα ταλήψεως της εξουσίας, όστις εψηφίσθη υπό του Ράϊχσταγκ το 1933) ή όταν η πλειονοψηφία αποφασίζει την κατάργησιν του Συνταγματικού κράτους (Εις Γερμανίαν μία τοιαύτη πρότασις εγένετο αποδεκτή το 1933 υπό της πλειονοψηφίας του Ράϊχσταγκ συνισταμένης από το Εθνικοσοσιαλιστικόν Κόμμα (Ν.S.D.Α.Ρ.) το Εθνικιστικόν Γερμανικόν (D.Ν.V.Ρ.) και το Κομμουνιστικόν Κόμμα).
Τί δέον γενέσθαι όταν η ελευθερία επιτρέπει την ψήφισιν νόμου καταργούντος την ελευθερίαν; Η πλειονοψηφία έχει το δικαίωμα να αποφασίση ότι θα παύση υπάρχουσα εις το μέλλον; Έχει το δικαίωμα να κατάρ γηση την δημοκρατίαν, τα δικαιώματα του άνθρωπου, να παραβίαση τα δικαιώματα των μειονοτήτων; Δύναται να θεωρηθή νόμος και δίκαιον εκείνο το οποίον διά μιας αποφάσεως της πλειονοψηφίας καταργεί πάσαν έννοιαν ισότητος και πάσαν νομιμότητα;
Εδώ έγκειται το δίλημμα, το οποίον εις όλα τα δημοκρατικά πολιτεύματα, εν δεδομένη στιγμή και εν κρισίμω τινί καταστάσει είναι αδύνατον να επιλυθή. Ουδεμία πολιτειακή μορφή εξασφαλίζει την ιδέαν της δημοκρατίας.

Ποία είναι η υπερτάτη διαιτησία ήτις θα δυνηθή να λύση τον Γόρδιον αυτόν δεσμόν;

Η δημοκρατία απαιτεί λογικήν διά τον λαόν ενώ θα πρέπει προη γουμένως να την γεννήση. Η βία, ο ανταγωνιστής αυτός της λογικής, δεν θα εξαλειφθή εί μη όταν όλοι οι άνθρωποι αποκτήσουν το μερίδιόν των της λογικής.

Εάν όμως η λογική παραμελεί τον λαόν, τί θα συμβή τότε;

Δύναται να γίνη διάκρισις μεταξύ της θελήσεως της πλειονοψηφίας της στιγμής και της βαθυτέρας θελήσεως της λογικής της ευρισκομένης εν τή διαρκεί οντότητι του λαού; Η θέλησις της στιγμής δυνατόν να σφάλλη. Ίσως ή μειονοψηφία, ίσως ελάχιστος αριθμός ανθρώπων να εκφράζη την αλήθειαν με αφετηρίαν την βαθυτέραν αυτήν θέλησιν. Εν τή πράξει όμως ουδείς δύναται να υπάρξη οργανισμός, ικανός να κρίνη κυριαρχικώς την βαθυτέραν αυτήν θέλησιν. Πάς θεσμός (είτε Αρχηγός τού Κράτους είναι, είτε Υπουργικόν Συμβούλιον, είτε Κοινοβούλιον είτε λαϊκή ψηφο φορία) δύναται να αποτύχη εν τή αποστολή του και να καταστή βορά του παραλογισμού. Η επιβαλλομένη διαιτησία εμπειρικήν μόνον έχει αξίαν. Εν ταις δημοκρατίαις είμεθα συνδεδεμένοι με τας πλειονοηφίας, εν τη ελπίδι πάντοτε ότι εκ των υστέρων θα καταστή δυνατή η επανόρθωσις των εσφαλμένων αποφάσεων των.

Τί δέον όμως γενέσθαι όταν η απόφασις αποκλείει πάσαν επανόρθωσιν, διότι έχει ως αποτέλεσμα την αυτοκαταστροφήν; Ουδείς οργανισμός δύναται να παράσχη την εγγύησίν του ότι δεν θα γίνη κατάχρησις των δημοκρατικών θεσμών εναντίον της ιδέας της δημοκρατίας. Το μόνον το οποίον δύναται να παρεμπόδιση την κατάχρησιν αυτήν είναι η διαρκής προσκόλλησις εις την λογικήν, εκείνων οίτινες ετάχθησαν λειτουργοί και υπηρέται των θεσμών αυτών. Το όριον, ευρίσκεται εκεί όπου η λογική της μεινοψηφίας, έναντι της βίας διά της οποίας η πλειονοψηφία προσπαθεί να εξαφανίση πάσαν λογικήν, υφίσταται παθητικώς και ανέχεται την επιβολήν της βίας. Μη πράττουσα όμως ούτω, ανοίγει τους ασκούς της βίας εν γένει (μέχρις ότου το ρεύμα τούτο, όπως κατά τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον, υπερβή παν το μέχρι τότε επιστητόν και τελικώς, κατ' ευτυχή συγκυρίαν, επιτρέψη την κατά το ήμισυ παλινόρθωσιν των πιθανοτήτων της ελευθερίας. Κατά τον προσεχή πόλεμον, τον πυρηνικόν πόλεμον, θα οδηγήση εις την καταστροφήν των πάντων). Ή ίσως, θα συμβή ώστε η λογική, ήτις δεν θα αντιπροσωπεύεται πλέον εί μή διά των μεγάλων πο λιτικών ανδρών, υποστηριζόμενων πιθανώς υπό μικράς μειοψηφίας, αφού επικαλεσθή κατά την αποφασιστικήν στιγμήν όλα τα υπό της νομιμότητος επιτρεπόμενα, εναντίον της εφαρμοζόμενης υπό της πλειονοψηφίας βιαίας τρομοκρατίας μέσα, θα καταφυγή εις την βίαν;

Ο τρόπος αυτός ενεργείας είναι παράνομος, αντιθέτως προς τας πρά ξεις της πλειονοψηφίας ήτις τηρούσα τούς τύπους της νομιμότητος καταρ γεί αυτήν ταύτην την νομιμότητα!

Εις ουδένα θεσμόν δύναται, να εύρη την δικαιολόγησίν της.

Επανερχόμεθα διά μίαν ακόμη φοράν εις την αυτήν παρατήρησιν:

H δημοκρατία δεν δύναται να διατηρηθή ως πραγματικότης είμή εφ' όσον καταστή κυρία, μόνον των ορθολογιστικών αποτελεσμάτων, των διεπόντων τους θεσμούς της φιλελευθέρων νόμων ή εν άλλοις λόγοις: εφ' όσον η δύναμις της ιδέας της, επιτρέπει την παρεμπόδισιν των ψηφισμάτων αυτοκτονίας.

Τούτο όμως δεν καθίσταται δυνατόν, εί μή δια των πράξεων εκείνων οίτινες ευρίσκονται εις την εξουσίαν κατά τας κρίσιμους διά την δημοκρατίαν στιγμάς, ή αναλαμβάνουν τότε το πηδάλιον. Η αυτή μορφή νομικών θεσμών δύναται εξ ίσου να χρησιμοποιηθή δια την σωτηρίαν ή την καταστροφήν της δημοκρατίας (Ο Βruning προσεπάθησε να την σώση εν Γερμανία το 1932 δια νομότυπων διαταγμάτων, αποτελούντων εμβαλωματικά μέτρα και επομένως απρόσφορων. Μετά ταύτα ο Χίτλερ και ο φον Πάπεν την κατήργησαν δια παρανόμων πράξεων βίας, αίτινες αρχικώς εσέβοντο την επιφανειακήν νομοτυπίαν, καίτοι η εμπνευσίς των ήτο ήδη πλήρης παρανόμου μορφής. Ουδείς νόμος, ουδείς οργανισμός είναι δυ νατόν να πρόβλεψη περί του τί θα συμβή εις τοιαύτας στιγμάς. Ολόκληρος η ορθολογιστική λογική, η νομολογία, οι ειδικοί, οι ανώτατοι λειτουρ γοί.... όλοι αυτοί αποτυγχάνουν. Ο μέγας πολιτικός ανήρ όστις παρουσιάζεται (ή δεν παρουσιάζεται) εις τοιαύτας στιγμάς, είναι ο μόνος ικανός να κερδίση κατά την αποφασιστικήν στιγμήν οπαδούς της ιδίας του λογικής και να επιτύχη εκείνο το οποίον ζητείται παρ' αυτού, κατά τρόπον εξασφαλίζοντα την διάρκειάν του.

H δημοκρατία είναι διαλλακτική προς όλας τας δυνατάς αντιλήψεις αλλά θα πρέπει να έχη την ικανότητα να καθίσταται αδιάλλακτος έναντι της αδιαλλαξίας. Είναι εναντίον πάσης βίας αλλά θα πρέπει να είναι εις θέσιν να αντιταχθή εις την βίαν δια της βίας. Επιτρέπει πάσαν πνευματικήν, κοινωνικήν ή πολιτικήν κίνησιν, όταν όμως αύται διά των οργανώσεων των και των πράξεων των, στρέφονται εναντίον του ρεύματος της δημοκρατικής λογικής, η κρατική ισχύς θα πρέπει να έχη την δυνατότητα να στραφή εναντίον των. Πολιτικοί και λειτουργοί της δημοκρατίας, πλην ανάξιοι αυτής, αφίνουν εαυτούς να περιπλακούν εις τα πολλαπλά νομότυπα δύκτια τα οποία απλώνουν εκείνοι οίτινες έχουν ως σκοπόν την κατάργησιν πάσης νομιμότητος. Μη δυνάμενοι να απελευθερωθούν και δια να αποκρύψουν την απώλειαν της ευκαιρίας , αγορεύουν, παζαρεύουν προς όλας τας κατευθύνσεις και καταλήγουν εις το μηδέν . Η ιδέα της δημοκρατίας εκμηδενίζεται πίπτουσα εις χείρας των "πολιτικάντιδων" αυτών.Την αφίνουν να αποθάνη εντός των συγκινήσεων και των σπασμών μιας ψευδοδημοκρατικής ζωής.

Όλαι αι ανωτέρω σκέψεις αποδεικνύουν απλώς και μόνον , ότι η δημοκρατία έχει κτισθή επί ηφαιστιώδους εδάφους και ότι η επιβίωσις της δεν δύναται να εξασφαλισθή διά νομικών και μόνον εγγυήσεων.

Η δημοκρατία είναι πλήρης κινδύνων , όπως άλλωστε ολόκληρος η ανθρωπίνη ζωή. Αι εκάστοτε εμφανιζόμεναι εις τα μεγάλα κράτη κρισιμώτεραι ώραι, είναι εκείναι αι οποίαι παίζουν αποφασιστικόν εν τη Ιστορία ρόλον. Η δημοκρατία είναι αδύνατον να επιζήση, όταν αρνείται την αποδοχήν διευθετήσεων, την παραδοχήν συμβιβασμών , την δι' αμοιβαίων παραχωρήσεων διαπραγμάτευσιν των συμφερόντων της.

Δύναται να ενεργή ούτω εις περιόδους ηρεμίας.Υπό την μοναδικήν όμως προϋπόθεσιν ότι από του καιρού αυτού , προαισθάνεται ήδη την πνοήν του κακού και αποφεύγει να ξεχνά ότι πρέπει να ευρίσκεται πάντοτε εν συναγερμώ ουδ΄ επί στιγμήν χαλαρουμένω. Τότε και μόνον τότε , τα δημοκρατικά πνεύματα θα είναι δυνατόν , κατά την ώραν της μεγάλης απειλής , αντί να παραλύσουν εκ φόβου, να ανεύρουν εντός του ευρέως των ορίζοντος τας γενναίας αποφάσεις, την δύναμιν επιβολής των, και το ψυχικόν σθένος δια του οποίου θα συγκινήσουν και θα καταπείσουν τους άλλους.
Επιστροφή