Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 1910

Μετά το αποτέλεσμα των εκλογών επιστρέψας εις την Ελλάδα είχεν αμέσως ιδρύσει το «Κόμμα των Φιλελευθέρων». Μεταβάς δε κατόπιν εις Κρήτην, παρητήθη της εκεί Πρωθυπουργίας και την 5ην Σεπτεμβρίου του 1910 επανέρχεται, καθώς εδηλώθη προηγουμένως, εις τας Αθήνας, όπου και εκφωνεί τον πρώτον του λόγον προς τον Ελληνικόν Λαόν από του εξώστου του παρά της Πλατείαν Συντάγματος Ξενοδοχείου «Μέγα». 
Ο ιστορικός αυτός λόγος εστενογραφημένος έχει ως εξής:

«Γνωρίζετε ποια υπήρξαν τα αίτια, τα οποία προεκάλεσαν την εξέγερσιν του Αυγούστου παρελθόντος έτους, επομένως δεν έχω ανάγκην να υπομνήσω αυτά εις υμάς δια μακρών.

»Αστική δικαιοσύνη, εφαρμόζουσα, προς ρύθμισιν των σχέσεων του συγχρόνου βίου, νομοθεσίαν χρονολογουμένην από 15—20 αιώνων, επί τη βάσει δε διαδικαστικού συστήματος, υποθάλποντος πάσαν πλεκτάνην προς καταβαράθρωσιν του ουσιαστικού δικαίου και καθιστώντας δυνατήν την επ' αόριστον παρέλκυσιν των δικών' εμπορική νομοθεσία, χρονολογουμένη από ενός αιώνος, ότε η ατμήρης ναυτιλία ήτο άγνωστος, ότε το τοσαύτην έκτοτε λαβόν ανάπτυξιν και τοσούτον ποικίλην μορφήν συνάλλαγμα της ασφαλείας περιωρίζετο μόνον εις τήν θαλασσασφάλειαν, ότε αι Ανώνυμοι Εταιρείαι, αι οποίαι είναι σήμερον ο κυριώτερος μοχλός της οικονομικής προόδου, δεν είχον λάβει την ανάπτυξιν, την οποίαν έλαβον κατά τα έκτοτε διαρρεύσαντα έτη.

»Ποινική διαδικασία ήτις, χωρίς να παρέχη επαρκείς ασφαλείας •διά την προσωπικήν ελευθερίαν των πολιτών, κινείται βραδύτατα, προ­καλούσα πολλάκις αυτή την φυγοδικίαν, ενώ εδεικνύετο εξ άλλου ανίκανος να ενεργήση κατασταλτικώς κατά του αδικήματος.

»Δημοσία εκπαίδευσις, ήτις θα έλεγέ τις ότι κύριον έχει προορισμόν να εκτρέφη, δι' ανεπαρκούς άλλως τε μορφώσεως, τροφίμους του προϋ­πολογισμού, ανικάνους διά κάθε άλλο πλουτοπαραγωγικόν επάγγελμα.

»Εκκλησία εστερημένη εσωτερικής ζωής, περιοριζομένη εις ξηρούς τύπους και της οποίας ο ενοριακός ιδία κλήρος, κατατρυχόμενος υπό πενίας και αμαθείας, είναι εντελώς ανίκανος όπως εξυπηρετήση την υψηλήν αυτής αποστολήν.

»Σύστημα δημοτικόν στηριζόμενον επί δήμου ο οποίος απετελέσθη από τμήμα της χώρας αυθαιρέτως χαραχθέν επί του γεωγραφικού χάρ­του και ο οποίος διά τούτο, εστερημένος οργανικής ζωής, απέβη κατά μικρόν από παράγοντος της κοινωνικής ζωής, απέβη κατά μικρόν από παράγοντος της κοινωνικής προόδου, από σχολείου διαπαιδαγωγήσεως του λαού διά την χρήσιν των ελευθέρων θεσμών εις όργανον καταδυναστεύσεως εις τας χείρας των φατριών.

»Διοίκησις φατριάζουσα, διακονίζουσα-και μετά την απελευθέρωσιν του λαού από του ξενικού ζυγού, εις την τυραννίαν, με μόνην την διαφοράν, ότι αύτη ασκείται ήδη εκ περιτροπής, ότε μεν επί του ημίσεος, ότε δε επί του ετέρου ημίσεος αυτού.

»Έλλειψις αγροτικής ασφαλείας, ως επίσης έλλειψις δασικής τοιαύτης και πάσης επιστημονικής εκμεταλλεύσεως του δασικού πλούτου της χώρας. 

»Αδιαφορία παντελής προς τας εργατικάς και αγροτικάς τάξεις, αποτέλεσμα έχουσα το να εξάπτωνται εις επικίνδυνον πολλάκις ανταγωνισμόν η αντίθεσις μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας, μεταξύ ιδιοκτητών και καλλιεργητών, εξ άλλου έλλειψις πάσης οικονομικής πολιτι­κής εκ μέρους του Κράτους, αποβλεπούσης εις την άνάπτυξιν των παραγωγικών της χώρας δυνάμεων. 

»Δημοσιονομική πολιτική, ήτις προς αντιμετώπισιν των απαύστων ελλειμμάτων, κατέφευγεν ανεπιστημονικώς και εμπειρικώς εις την αύξησιν την υπερβάλλουσαν των εμμέσων φόρων, δι' ων τα δημόσια βάρη επιπίπτουν επί των απορωτέρων τάξεων, δυσαναλόγως προς τας δυνά­μεις αυτών. 

»Ανικανότης προς παρασκευήν αναλόγου προς τους πόρους της Χώρας, αλλά φερεγγύου και ετοιμοπολέμου πάντοτε στρατιωτικής δυ­νάμεως, δυναμένης να αμύνεται υπέρ των συμφερόντων και της τιμής της Χώρας. 

»Κυβέρνησις καταναλίσκουσα το πλείστον της δραστηριότητος της ουχί εις προαγωγήν των δημοσίων συμφερόντων, αλλ' εις την ικανο­ποίηση; ως επί τα πολλά αθεμίτων αξιώσεων, δι' ων διενεργείται η συναλλαγή μεταξύ εκλογέως και βουλευτού αφ' ενός, μεταξύ Βουλευτού και Κυβερνήσεως αφ' ετέρου, ήτις Κυβέρνησις δια τούτο, πλην του Προέ­δρου αυτής, απετελεϊτο ως επί τα πολλά, ουχί εκ των ικανωτάτων προς εξυπηρέτησιν του δημοσίου συμφέροντος, αλλ' εκ των επιτηδειοτάτων, όπως εξυπηρετήσωσιν τας ανάγκας της συναλλαγής. 

»Αντιπολίτευσις εις ουδέν άλλο συνήθως αποβλέπουσα ή την κατάληψιν της αρχής, χάριν της οποίας εθυσιάζετο πολλάκις πάσα άλλη αρχή και κάθε άλλο συμφέρον του κράτους. Νόμος, αποβάς ιστός αράχνης, δυνάμενος μεν να συλλαμβάνη τους ασθενεστέρους, αλλά κατασχιζόμενος θρασέως από πάντα ισχυρόν. 

»Επί πάσι τούτοις εφερόμεθα ανερμάτιστοι άνευ σαφώς διαγεγραμμένης εθνικής πολιτικής, άνευ παρασκευής των μέσων προς πράγματοποίησιν αυτής, αφήνοντες μόνον να υποτρέφηται η ιδέα μεταξύ των λαών της Χερσονήσου του Αίμου, ότι ο Ελληνισμός έχει φιλοκτήμονας και κατακτητικάς διαθέσεις, μη αρκούμενος μόνον εις άμυναν υπέρ των ιδίων, αλλ' επιβουλευόμένος και τα αλλότρια. »Και το αποτέλεσμα πάντων τούτων ; 

»Ότι ο βίος κατέστη δυσχερέστερος δια τας μέσας και απορωτέρας τάξεις, ότι μέγα μέρος- και δυστυχώς το αλκιμώτερον του άρρενος πληθυσμού, φέρεται, μεθ' ορμής ακατασχέτου, προς την μετανάστευσιν, η οποία έλαβε τον χαρακτήρα αληθούς εξόδου, ότι εις την οικογένειαν των πολιτισμένων λαών η Ελλάς υπεβιβάσθη βαθμηδόν εις θέσιν μηδαμώς ανταποκρινομένην ούτε προς το παρελθόν αυτής, ούτε προς τας ελπίδας, με τας οποίας ο κόσμος εχαιρέτησε την αναγέννησίν της προ ενός αιώ­νος, ότι το Κράτος περιήλθεν ολίγον κατ' ολίγον εις οξυτάτην αντίθεσιν προς πάντας σχεδόν τους ομόρους και περιοίκους, ενώ αφ' ετέρου η υλική αυτού αδυναμία και η ηθική ανυποληψία έφεραν αυτό εις την ανάγ­κην να υφίσταται παντός είδους προπηλακισμούς και να ανέχηται την παραβίασιν και αυτών των δια συνθηκών ησφαλισμένων δικαίων του. 

»Τοιαύτη πραγμάτων κατάστασις ήτο φυσικόν να αγάγη εις την εξέγερσιν του Αυγούστου του παρελθόντος έτους. Η κατά τύπον στρατιω­τική αύτη εξέγερσις, εγκριθείσα διά του λαοψηφίσματος της 14ης Σεπτεμ­βρίου, έλαβε τον χαρακτήρα αληθούς λαϊκής επαναστάσεως. 

» Αλλ' η επανάστασις αύτη εστερείτο προγράμματος, σαφώς διαγεγραμμένου, έλειπε δε απ' αυτής και ο ιθύνων πολιτικός νους. 

»Δια τούτο η επανάστασις, αδυνατούσα να ίδη ενσαρκούμενον τον αόριστον πόθον της γενικής ανορθώσεως των του Κράτους, εφέρετο εις χρονιότητα, η οποία καθιστώσα οσημέραι αισθητότερα τα κακά, τα οποία συμπαρομαρτούσιν εις πάσαν έξοδον από της νομιμότητος, εκινδύνευε να αγάγη αυτήν εις ναυάγιον. 

»Κατά την κρισιμωτάτην περίοδον της επαναστάσεως, αύτη μου έκαμε την τιμήν να ζητήση την γνώμην μου περί του πρακτέου και η γνώμη μου, μορφωθείσα μετά επιτόπιον μελέτην των πραγμάτων, ήτο ότι ο στρα­τός έπρεπε να επανέλθη το ταχύτερον εις τούς στρατώνας, ίνα αφοσιωθή ολοψύχως εις το επείγον έργον της στρατιωτικής ανασυντάξεως, αξιών προς τούτο και επιβάλλων εν ανάγκη την σύγκλησιν διπλής αναθεωρη­τικής Βουλής... 

Φωναί : Συντακτική, Συντακτική... 

Ελευθέριος Βενιζέλος: Αξιών και επιβάλλων εν ανάγκη την σύγκλησιν Αναθεωρητικής Βουλής. 

Νέαι φωναί : Συντακτική, Συντακτική.Ελευθέριος Βενιζέλος: Επαναλαμβάνω ότι, έδωκα την γνώμην να αφοσιωθή ο στρατός εις το επείγον έργον της ανασυντάξεως των στρατιωτικών δυνάμεων της Χώρας και συγχρόνως έδωκα εις την Επανάστασιν την συμβουλήν να αξιώση και να επιβάλη την σύγκλησιν Ανα­θεωρητικής Βουλής.

Φωναί : Όχι, όχι.

Έτεραι φωναί : Σιωπή, σιωπή. 

Ελευθέριος Βενιζέλος: ..... Αναθεωρητικής Βουλής, ήτις θα προέβαινεν εις την αναθεώρησιν των διατάξεων εκείνων του Συντάγματος, την ανάγκην της μεταρρυθμίσεως των οποίων είχε καταδείξει η πείρα ημίσεος σχεδόν αιώνος, ενώ αφ' ετέρου ούτω θα προελαμβάνετο η ολε­θρία εντύπωσις ότι ο αγών απέτυχε, θα υπεδύετο δε ούτος, του λοιπού, άλλην μορφήν. Η επανάστασις δεν εδίστασε να αποδεχθή την γνώμην μου ταύτην, την οποίαν εγνώριζε προερχομένην εξ ειλικρινούς προαιρέ­σεως, αποδείξασα ούτω και πάλιν ότι την ενέργειαν αυτής ουδέν άλλο ερρύθμιζε παρά μόνον η αποσκόπησις προς το συμφέρον του Κράτους και του ανορθωτικού αγώνος. Συγχρόνως δε υπεδείχθη και η συνεννόησις όλων εκείνων των παραγόντων, δια της συμπράξεως των οποίων κατωρθώθη να διεξαχθώσι τοσούτον ήρεμα αι εκλογαί της 8ης Αυγούστου. 

»Το αποτέλεσμα των εκλογών τούτων αποτελεί αυστηράν κατα­δίκην κατά του παρελθόντος. Εάν δΕ αι νέαι ιδέαι δεν φαίνονται τελικώς εξασφαλισθείσαι εκ του αποτελέσματος των εκλογών, είναι προ­φανές ότι περιεβλήθησαν δια τοιούτου κύρους εκ του αποτελέσματος των εκλογών τούτων, ώστε να μη αμφιβάλη τις ότι και εις την Βουλήν θα κατορθώσουν κατά το πλείστον να επιβληθώσι δια της ηθικής αυτών δυνά­μεως και ότι εις τας προσεχείς εκλογάς ο λαός θέλει εγκρίνει αυτάς πανηγυ­ρικώς.

Φωναί: Μάλιστα, μάλιστα, ο λαός μαζί σου!,..

Ελευθέριος Βενιζέλος: Η εκ των εκλογών της 8ης Αυγούστου προελθούσα λαϊκή αντιπροσωπεία αποστολήν έχει όπως αναθεωρήση ωρισμένας διατάξεις του Συντάγματος. Αλλά θα παρεγνώριζέ τις προφανή αλήθειαν, εάν δεν ανεγνώριζεν ότι, εύρυνσις του κύκλου των εργασιών της, όπως αναθεωρηθώσι και άλλαι διατάξεις του Συντάγματος, μη θίγουσαι ούτε την μορφήν της Πολιτείας, ούτε την εξουσίαν και το πρόσωπον του Βασιλέως, ούτε την τάξιν της Διαδοχής, ανταποκρίνεται προς ισχυράν αξίωσιν της κοινής γνώμης. Φρονώ δια τούτο ότι η λαϊκή αύτη αντιπρο­σωπεία, χωρίς να αλλοιωθή ο χαρακτήρ της, δύναται να προβή εις την εύρυνσιν ταύτην του έργου της, εφ' όσον εις τούτο συμφωνεί το Στέμμα, το οποίον φαίνεται δια του Βασιλικού λόγου μη έχον ουδεμίαν αντίρρησιν.

»Πρέπει άλλωστε να εξάρω ότι οιανδήποτε σημασίαν και αν αποδίδω εις το έργον της αναθεωρήσεως του πολιτεύματος, και αποδίδω ση­μασίαν μεγάλην, δεν αναμένω εκ ταύτης και μόνης την ανόρθωσιν των καθ' ημάς πραγμάτων.

»Πρo εικοσιτριών αιώνων ο αθάνατος Σταγειρίτης, φιλοσόφων επί της ουσίας των πολιτευμάτων, διετύπωσε δι' ολίγων λέξεων τον χαρακτήρα και το γνώρισμα των ορθών πολιτευμάτων, τα οποία ασφαλίζουν ευημερίαν των λαών και των παρεκβατικών πολιτευμάτων, τα οποία απεργάζονται την κακοδαιμονίαν αυτών. 

Όταν είπεν, ο είς, ο μονάρχης δηλαδή εν τω μοναρχικώ πολιτεύματι, ή οι ολίγοι εν τω αριστοκρατικώ, ή οι πολλοί, τα πολιτικά δηλαδή κόμματα εν τω δημοκρατικώ και σήμερον εν τω Συνταγματικώ πολιτεύματι, άρχωσι προς το κοινόν συμφέρον η Πολιτεία είναι ορθή, όταν δε ο είς , ή οι ολίγοι, ή οι πολλοί άρχωσι προς το ίδιον συμφέρον, η Πολιτεία αύτη αποτελεί παρέκβασιν πολιτείας οδηγούσαν εις την κακοδαιμονίαν του λαού.

Μία φωνή: Είναι ληστοσυμμορία.

»Ισχυρότατον παράγοντα, όπως συνέχη την Πολιτείαν από πάσης παρεκτροπής, το Συνταγματικόν Πολίτευμα τάσσει τον Βασιλέα. Ιστάμενος ούτος επί της κορυφής της πολιτικής και κοινωνικής πυραμίδος, ανώτερος των μεταβαλλομένων συμφερόντων της εκάστοτε στιγμής, έχων τα συμφέροντα-τα καλώς εννοούμενα, του Βασιλικού Οίκου εντελώς αλληλένδετα προς τα υψηλότερα και γενικώτερα συμφέροντα του Έθνους, περιβαλλόμενος δια του πολιτεύματος με τόσα προνόμια έχει μεν εις χείρας αυτού μεγάλην πάντοτε δύναμιν, όπως πράττει το αγαθόν, αλλά έχει κολοσσιαίαν αυτόχρημα δύναμιν, όπως αποτρέπη το κακόν, συνέχων τας Κυβερνήσεις αυτού από των παρεκτροπών, εις τας οποίας οδηγεί η παραβίασις των Νόμων. 

» Ατυχώς το Στέμμα δεν έσχε τοιαύτην την αντίληψην της θέσεως αυτού εν τω Συνταγματικώ Πολιτεύματι... (Μπράβο, μπράβο!) Και δια τούτο έκρινα πάντοτε ότι η Βασιλική Αρχή εν τω παρελθόντι δεν ησκήθη κατά τον συμφωνότερον προς τα αληθή συμφέροντα και του Βασιλικού Οίκου και του Έθνους τρόπον, και την γνώμην ταύτην δεν εδίστασα να εκδηλώσω ,διότι οι πολιτικοί άνδρες πρέπει να έχωσι πάντοτε το θάρρος της γνώμης αυτών, εκ τούτου δε προεκλήθη η κατ' εμού κατηγορία, ότι είμαι αντιδυναστικός. Αλλ' η κατηγορία αύτη είναι α σύστατος. Καίπερ βαθέως εμφορούμενος από τας δημοκρατικάς αρχάς της φυλής μας έχω ακράδαντον την πεποίθησιν ότι, η Βασιλευομένη Δημοκρατία,οποίον είναι κατ' ουσίαν το πολίτευμα ημών , είναι ο τύπος του πολιτεύματος, όστις, προσαρμόζεται άριστα προς την πολιτικήν μορφήν του Ελληνικού Λαού και εξυπηρετεί προσφορώτερον τα εθνικά συμφέροντα. 

»Αλλ' ούτε διενοήθην ποτέ Δυναστικήν μεταβολήν. Αφού δεν είχομεν Εθνικήν Δυναστείαν, εδέησε δε να μεταφυτεύσωμεν έξωθεν επί του ελληνικού εδάφους το δυναστικόν δένδρον, θα ήτο εσχάτη μωρία να θυσιάσωμεν όλην την από ημίσεως ήδη αιώνος συντελεσθείσαν αφομοιωτι­κήν εργασίαν, αφού ο Βασιλικός ημών Οίκος απέδωκεν ήδη καρπούς δευ­τέρας και τρίτης γενεάς και αφού, όσον απομακρυνόμεθα από της εποχής της μεταφυτεύσεως, τοσούτον είναι φυσικόν να αποβαίνη πληρεστέρα η συνάντησις των πόθων και των αισθημάτων, όπως και η αντίληψις της κοινότητος των συμφερόντων Έθνους και Βασιλικού Οίκου.

»Πρέπει άλλως τε να ελπίσωμεν ότι το Στέμμα, συμμεριζόμενον τον τοσούτον παγκοίνως κατ' επανάληψιν εκδηλωθέντα πόθον από ενός ήδη έτους προς ανόρθωσιν, θέλει αποφασίσει να τεθή επί κεφαλής της ανορθω­τικής κινήσεως, ήδη τουλάχιστον, ότε αύτη έλαβε καθαρώς νόμιμον μορφήν, αυτό πρώτον προσαρμόζον την πολιτείαν αυτού προς τας ανάγκας του ανορθωτικού αγώνος. Βεβαίως ούτω το έργον της Βασιλικής Αρχής θ' άποβή κοπιωδέστερον, αλλά προς την τοιαύτην άσκησιν συνδέεται και η ευημερία και η αίγλη του Βασιλικού Οίκου.

»Το επ' εμοί συναισθάνομαι εξ άλλου βαθέως τας βαρυτάτας ευθύνας αίτινες επίκεινται επί των ώμων των πολιτικών ανδρών της Χώρας. Αν­ταποκρινόμενος προς τας υποχρεώσεις, τας οποίας μου επιβάλλει η πανη­γυρική εκλογή, δια της οποίας με ετιμήσατε, και δι' ήν τιμήν εκφράζω υμίν την ευγνωμοσύνην μου, απεφάσισα να αποδεχθώ την εντολήν υμών και εγκαταλείψω το στάδιον της μέχρι τούδε πολιτικής μου δράσεως προς το οποίον τοσούτοι και τοιούτοι με συνδέουν δεσμοί.

»Δεν έρχομαι ενταύθα ως αρχηγός νέου και εσχηματισμένου κόμματος. Έρχομαι ως απλούς σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών. (Εύγε, εύγε!)και υπό την σημαίαν ταύτην καλώ πάντας εκείνους, οίτινες συμμερίζονται τας ιδέας ταύτας, εμπνέονται από τον ιερόν πόθον ν' αφιερώσωσι πάσας τας δυνάμεις της ψυχής και του σώματος, να συντελέσωσιν εις την επιτυχίαν των ιδεών τούτων! (Όλοι μαζί σου!) 

»Η ιθύνουσα την πολιτείαν μου κεντρική αρχή είναι ότι ο πολιτικός ανήρ οφείλει να έχη γνώμονα πάσης αυτού πράξεως το κοινόν συμφέρον και εις το συμφέρον τούτο να υποτάσση άνευ ενδοιασμού το τε συμφέρον του κόμματος εις ό ανήκει και το των μελών του κόμματος τούτου. Οφείλει να έχη πάντοτε το θάρρος των γνωμών αυτού, μηδέποτε θυσιάζων ταύτας, δια να γίνεται αρεστός προς τα άνω ή προς τα κάτω. Ότι προς την εξουσίαν πρέπει να αποβλέπη όχι ως σκοπόν, αλλ' ως μέσον προς επι­τυχίαν άλλου υψηλοτέρου σκοπού, μηδέποτε σπεύδων προς ανάληψιν της Άρχης, αν πρόκειται τούτο να γίνη επί θυσία μικρά ή μεγάλη των αρχών αυτού , μηδέποτε διστάζων να απορρίπτη αυτήν, αν η διατήρησις αυτής έπρεπε να εξαγορασθή δια θυσίας του προγράμματος προς εφαρμογήν τοτ οποίου εκλήθη υπό του λαού.

Μια φωνή : Ο Θεός και ο Πατριάρχης μαζί σου!

Ελευθέριος Βενιζέλος: Αναγνωρίζων την ανάγκην της διαπαιδαγωγήσεως του Ελληνικού λαού και της χειραφετήσεως αυτού από του προσωπικού κομματισμού, θα εργασθώ μετ' εκείνων, τους όποιους η εξέλιξις των εργασιών της Βουλής ήθελεν αποδείξει ότι συμπίπτουσιν αι ιδέαι μου , δια την οργάνωσιν πολιτικού Συλλόγου διακλαδουμένου καθ' όλον το κράτος και μέλλοντος ν' αποτελέση την οργάνωσιν του νέου πολιτικού κόμματος της ανορθώσεως, του οποίου την συγκρότησιν ανυπομόνως αναμένει ο ελληνικός λαός. 

»Μετά των ομοφρόνων τούτων θα ασχοληθώ εν καιρώ εις την διατύπωσιν του κυβερνητικού προγράμματος του νέου τούτου κόμματος, το οποίον πρόγραμμα μετά των πολιτικών αρχών, τας οποίας εξήγγειλον υμίν, θέλει αποτελέσει τον δεσμόν, όστις θα συνέχη τα μέλη τού νέου τούτου κόμματος.

»Δεν παραγνωρίζω, συμπολίται, τας δυσχερείας κατά των οποίων έχει να παλαίση ο ανορθωτικός αγών δια να στεφθή υπό πλήρους επιτυ­χίας.

»Αλλά πιστεύω ακραδάντως ότι, παρά την φθοράν των εθνικών δυνάμεων ,ήν απειργάσθη τόσον μακρά κακοδιοίκησις, οι υλικοί και ηθικοί πόρoι του έθνους είναι ακόμη τοσούτοι, ώστε εις χείρας εμπνευσμένων εργατών της ανορθώσεως να αρκέσωσιν εις αναδημιουργίαν Ελλάδος, ανταποκρινομένης προς τας αξιώσεις του σημερινού πολιτισμού, ικανής να αποσπάση την εκτίμησιν του πεπολιτισμένου κόσμου και να καταλάβη εντιμοτάτην θέσιν εν τη οικογενεία των πεπολιτισμένων λαών, δυναμένης δε τέλος, όταν γίνη και ηθικώς και υλικώς ισχυρά, να συντέλεση προς εξασφάλισιν της ανατολικής ειρήνης υπό όρους ασφαλίζοντας εις πάντας τους κατοικούντας την Ανατολήν λαούς την πρόοδον και ευημερίαν».

(Ζητωκραυγαί και παρατεταμένα χειροκροτήματα πολλήν ώραν μετά την λήξιν της ομιλίας του).