ΧΑΡΑΛ. Γ ΝΙΚΟΛΑΟΥ:ΣΥΜΦΩΝΟΝ ΦΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΔΙΑΛΛΑΓΗΣ ΡΩΜΗΣ (23 Σεπτ 1928)

....................................................................................................................................................................ι
στ.
Τις βασικές αρχές των δύο Κυβερνήσεων, όπως διετυπώθησαν από τους ηγέτες των δύο Χωρών εις την πρώτη εμπιστευτική συνομιλία τους, εκθέτει ο Ελ. Βενιζέλος σε ειδικό ιδιόγραφο Μνημόνιο :

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ
ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ
ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ
ΑΘΗΝΑΙ 1980

"Της υπογραφής του Συμφώνου, προηγήθη ιδιαιτέρα συνομιλία μεταξύ του Μουσσολίνι και εμού. Κατ' αυτήν εξέθηκα τα της εξωτερικής ημών πολιτικής, τεινούσης αποκλειστικώς εις την παγίωσιν της ειρήνης και την ανάπτυξιν φιλικών σχέσεων προς όλους ημών τους γείτονας. Ετόνισα ιδιαιτέρως ότι την πολιτικήν ταύτην εννοούμεν να στηρίξωμεν επί στενής φιλίας και συνεργασίας προς τας τρεις Ευρωπαϊκάς Δυνάμεις-Αγγλίαν, Γαλλίαν καί Ιταλίαν-και ότι, εν τη κατευθύνσει ταύτη η φιλία της Ελλάδος προς την Ιταλίαν τίθεται υφ' ημών εις το αυτό επίπεδον, εις το οποίον είναι και αι ημέτεραι σχέσεις προς τας δύο άλλας φίλας Δυνάμεις, την Αγγλίαν και την Γαλλίαν. Τέλος, εξήγησα εις τον Μουσσολίνι ότι επίσης ουσιώδη σκοπόν της ημετέρας πολιτι­κής αποτελεί και η μετά της Σερβίας προσέγγισις, την οποίαν εθεωρούμεν ως σπουδαιοτάτην εγγύησιν της τάξεως εις τα Βαλκάνια, ότι θα καταβάλωμεν συνεπώς πάσαν προς την κατεύθυνσιν αυτήν προσπάθειαν, εν πνεύματι ευθύτητος και ειλικρινείας, παρέχοντες όσας ευκολίας οφείλομεν εκ των γειτονικών και συμβατικών υποχρεώσεων, χωρίς όμως το παράπαν να χαλαρωθή εκ τούτων η περιφρούρησις των κυριαρχικών ημών δικαιωμάτων και ζωτικών συμφερόντων. Ο Μουσσολίνι, απαντών μοι είπεν ότι συμμερίζεται πλήρως τας σκέψεις ταύτας, αι οποίαι καθ' όλα εναρμονίζονται προς τας αρχάς, υφ' ων εμπνέεται η Ιταλική πολιτική. Καθορίζων δι'  ολίγων την πολιτικήν ταύτην υπεγράμμισε τας απολύτως φιλειρηνικάς τάσεις αυτής και εξήγησε ότι υπό της μερίμνης της παγιώσεως της ειρήνης και μόνον ταύτης ενεπνέετο η μέχρι τούδε εξω­τερική πολιτική δράσις του. Απεδόθησαν, είπεν, υπό διαφόρων ενδια­φερομένων κύκλων εις την Ιταλικήν πολιτικήν τάσεις αντίθετοι προς το διέπον σήμερον την υφήλιον φιλειρηνικόν πνεύμα και ειδικώτερον απεδόθησαν εις ημάς ωρισμέναι βλέψεις επί της Τουρκικής Μικρασίας. Είναι περιττόν να αποδείξω ότι πρόκειται απλώς περί σκόπιμων συ­κοφαντιών...... Διά τούτο προσέθηκεν ο Μουσσολίνι, παρά την σφοδράν επιθυμίαν την οποίαν είχον να επιβραδύνω την σύναψιν του Ιταλο-  τουρκικού Συμφώνου όπως διευκολυνθή, εί δυνατόν, η επίλυσις των Ελ­ληνοτουρκικών ζητημάτων, ηναγκάσθην να προβώ εις την σύναψιν αυτού ακριβώς, ίνα άρω κάθε βάσιν εις τας ειρημένας σπερματολογίας και πεισθή η κοινή γνώμη ότι εις παν άλλο αποβλέπομεν παρά εις την οποιαδήποτε διατάραξιν της ησυχίας εις το τμήμα τούτο της Ευρώπης.

Τοιαύτας έχοντες κατευθύνσεις δεν δυνάμεθα παρά να επικροτήσωμεν πλήρως εις τας τάσεις της Ελληνικής Εξωτερικής πολιτικής, εκείνας τας οποίας εξέθεσα προ ολίγου. Πάσα προσπάθεια της Ελλάδος όπως συσφίξη τας σχέσεις αυτής προς τους γείτονας επί βάσεων φιλίας και εμπιστοσύνης, δεν είναι δυνατόν παρά ευμενώς να απηχήσει παρ' ημίν. Ειδικώτερον, όσον αφορά τας σχέσεις υμών προς την Σερβίαν επιθυμούμεν και ημείς ειλικρινώς όπως επιτευχθή η άρσις πάσης αφορμής προστριβών μεταξύ των δύο χωρών και επέλθη φιλική μεταξύ αυτών προσέγγισις.  Ενδιαφερόμεθα όμως επίσης όπως η προσέγγισις αύτη επι­τευχθή άνευ θυσίας τινός εκ μέρους της Ελλάδος εις τα κυριαρχικά αυτής δικαιώματα ή άλλα ουσιώδη συμφέροντα, οφείλω δε να προσθέ­σω ότι η επιθυμία αύτη δεν έχει μόνον τον χαρακτήρα φιλικού προς την Ελλάδα ενδιαφέροντος, αλλ' απορρέει επίσης εκ των αρχών, αι οποίαι διέπουν την Ιταλικήν πολιτικήν. Είναι τω όντι εύκολον να κατανοηθή ότι οιαδήποτε επέκτασις της Γιουγκοσλαυΐας προς τo Αιγαίον και  δη επί μειώσει του Ελληνικού παράγοντος είναι ασύμφορος δι' ημάς. Με την επιφύλαξιν ταύτην ας χαιρετίσωμεν ως ευοίωνον γεγονός, δια την ειρήνην της Ανατολικής Ευρώπης , την ανασύνδεσιν της Ελληνο-Σερβικής φιλίας…….."

3. Κ. Σβολοπούλου, σελ. 57-58,