Ο Molotov φτάνει στο Βερολίνο στις 12 Νοεμβρίου. Στο σταθμό του Anhalt τα λουλούδια είναι περισσότερα από τις σημαίες με τα σφυροδρέπανα . Πάνω στο δρόμο του ένα κοριτσάκι περιμένει καρτερικά με μια αγκαλιά λουλούδια. Η στρατιωτική μπάντα αποδίδει τιμές αλλά η ανάκρουση των εθνικών Ύμνων παραβλέπεται γιατί οι Γερμανοί επίσημοι δεν επιθυμούν να ακούσουν τον Ύμνο της Διεθνούς . Ο Σοβιετικός Υπουργός των Εξωτερικών έχει μια πρώτη συνάντηση με τον Ribbentrop, στο Υπουργείο των Εξωτερικών όπου η συζήτηση έχει μάλλον ένα γενικό ενημερωτικό χαρακτήρα. Ο Ribbentrop αναβλύζει αισιοδοξία. Η Γερμανία ουσιαστικά έχει κερδίσει τον πόλεμο και τα σύνορα του παλιού κόσμου μοιραία θα αναθεωρηθούν. Η Γερμανία και η Ιταλία προσβλέπουν στην Αφρική, η Ιαπωνία στην Νοτιοανατολική Ασία. Ανάμεσα στη Σιγκαπούρη και τη Κασπία υπάρχει μια τεράστια έκταση που θα μπορούσε να περάσει κάτω από τον έλεγχο της Σοβιετικής Ένωσης. Οι παράλληλες πορείες προς Νότο εξουδετερώνουν τις αντιπαραθέσεις αλλά δεν φαίνεται να συγκινούν τον Molotov. Έξοδος της Ρωσίας στον Ειρηνικό σημαίνει αναπόφευκτα και σύγκρουση με τους Βρετανούς. Σε μελλοντικό χρόνο δεν αποκλείει ένα σύμφωνο των τεσσάρων , αλλά για την ώρα, περιορίζει το ενδιαφέρον του σε ένα διμερές σύμφωνο με τη Γερμανία. Ο Molotov , δεν ανοίγει τα χαρτιά του πριν από τη συνάντηση με τον Führer [1]. «Μετά το γεύμα, ο Σοβιετικός απεσταλμένος έγινε δεκτός από τον Führer , ο οποίος ομίλησε με επιμονή για το ζήτημα της ολοκληρωτικής συντριβής της Μεγάλης Βρετανίας. «Ο πόλεμος δήλωσε , δημιούργησε ορισμένες περιπλοκές που η Γερμανία δεν τις θέλησε , αλλά που την υποχρέωσαν , από καιρό σε καιρό , να δράση στον στρατιωτικό τομέα, υπό το φως των συγκεκριμένων αυτών γεγονότων».
Ο Führer εν συνεχεία, σκιαγράφησε σε γενικές γραμμές τις στρατιωτικές επιχειρήσεις που είχαν ως τότε διεξαχθεί και κατέληξαν στο να μην έχει πια η Αγγλία ούτε ένα σύμμαχο στην ηπειρωτική Ευρώπη….. Τα αγγλικά αντίμετρα ήσαν γελοία, και οι κύριοι Ρώσοι μπορούσαν να πεισθούν μόνοι των πόσον αβάσιμος ήταν ο ισχυρισμός ότι το Βερολίνο είχε καταστραφή. Ευθύς μόλις θα εβελτιώνοντο οι ατμοσφαιρικές συνθήκες , η Γερμανία θα ήταν σε θέση να δώσει στην Αγγλία το μεγάλο αποφασιστικό κτύπημα. Προς το παρόν ο αντικειμενικός σκοπός της Γερμανίας ήταν να προσπαθήσει όχι μόνο να προετοιμασθεί στρατιωτικά εν όψει της τελικής επιθέσεως που θα έκανε, αλλά και να διακανονίσει τα πολιτικής φύσεως προβλήματα τα οποία θα είχαν μεγάλη σημασία τόσον κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων όσον και μετά τον τερματισμό των. Για τους λόγους αυτούς ο Führer είχε επανεξετάσει τις γερμανορωσικές σχέσεις όχι υπό αρνητικό πνεύμα αλλά με την πρόθεση να τις οργανώσει κατά τρόπον θετικόν και για όσον το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Στα πλαίσια των ενεργειών του , ο Führer είχε καταλήξει σε πολλά συμπεράσματα:
Η Γερμανία δεν ζητούσε καμία στρατιωτική βοήθεια από τη Ρωσία.
Λόγω του ότι ο πόλεμος είχε εξαπλωθεί πάρα πολύ , η Γερμανία είχε αναγκασθεί για να αντιμετωπίσει την Αγγλία, να διεισδύσει σε πολύ απομακρυσμένα εδάφη , για τα οποία δεν είχε κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον ούτε από πολιτική ούτε από οικονομική άποψη. Ωστόσο , υπήρχαν ορισμένες ανάγκες , που η σημασία των είχε αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου και ήσαν πράγματι ζωτικές για τη Γερμανία. Ανάμεσα στις ανάγκες αυτές, ήσαν ορισμένες πηγές πρώτων υλών , τις οποίες η Γερμανία θεωρούσε μεγίστης σημασίας και απολύτως απαραίτητες.»[2]
Ο Molotov περιμένει με υπομονή τη δική του σειρά, Μια σειρά από ερωτήματα προκύπτουν. Από τη στιγμή που η Φινλανδία ανήκει στη Σοβιετική ζώνη επιρροής ποιο λόγο παρουσίας έχουν εκεί οι Γερμανοί. Ποιοι είναι οι σκοποί του τριμερούς συμφώνου, Τι σημαίνει νέα τάξη στην Ασία. Ποιες οι γερμανικές θέσεις για τα Βαλκάνια και τη Μαύρη θάλασσα ,όπου διακυβεύονται ρωσικά συμφέροντα,
Ο Führer αντιμετωπίζει τον Molotov με ηρεμία που ξαφνιάζει. Η μαρτυρία του Schmidt που παρευρίσκεται με την ιδιότητα του μεταφραστή είναι αποκαλυπτική.
« Δεν σηκώθηκε όρθιος , ούτε έτρεξε προς τη πόρτα όπως τον Σεπτέμβριο του 1939 , όταν ο Sir Horace Wilson του παρέδωσε την επιστολή του Τσάμπερλαιν. Επιπλέον δεν δήλωσε ότι ήταν μάταιη η συνέχιση των συνομιλιών , όπως το έκανε τρεις εβδομάδες πριν με τον Φράνκο στο Hendaye.Υπήρξε η γλυκύτητα και η ευγένεια προσωποποιημένη[3].
Την επομένη ο Führer δίχως πεποίθηση επιχειρεί να κάνει περισσότερο ξεκάθαρους τους λόγους που η Γερμανία έχει υποχρεωθεί να βρίσκεται σε ζώνες που δεν είχε μόνιμα συμφέροντα. Φέρνει τα παραδείγματα της Φινλανδίας και των Βαλκανίων επικαλείται τις ανάγκες της σε πρώτες ύλες ιδιαίτερα αυξημένες στη παρούσα εμπόλεμη κατάσταση. Διαβεβαιώνει ότι σέβεται απόλυτα το Σύμφωνο της Μόσχας και βρίσκει την ευκαιρία να στηλιτεύσει την Σοβιετική επεκτατικότητα στη Βουκοβίνα.
Ο Molotov σταθερός στις θέσεις του προκαλεί αξιώνοντας την άμεση αποχώρηση των Γερμανών από τη Φιλανδία . Ο Führer ζητά να μάθει τις πραγματικές προθέσεις των Σοβιετικών για τη χώρα αυτή. «Μια λύση του ιδίου τύπου με εκείνου της Βουκοβίνας» είναι η απάντηση.
-Δεν πρέπει να υπάρξει πόλεμος με τη Φιλανδία γιατί μια παρόμοια σύγκρουση θα είχε πολύ σοβαρές συνέπειες.
-Αυτή η συμπεριφορά προσέθεσε στη συζήτηση ένα καινούργιο στοιχείο ,..σχολιάζει ο Molotov
Ο Führer επιχειρεί να επαναφέρει τη συζήτηση από τις «ευρωπαϊκές λεπτομέρειες « στο κυρίως θέμα»
Μετά την κατάκτηση της Αγγλίας, η Βρετανική αυτοκρατορία θα διαμελιζόταν σε μερίδια σαν μια χρεοκοπημένη κληρονομιά , μια γιγάντια ηπειρωτική 40.000.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων , διάσπαρτη στον κόσμο. Το μερίδιο της Σοβιετικής Ένωσης θα της επέτρεπε διέξοδο σε μια πραγματικά ανοικτή θάλασσα
Ο Molotov δίχως φανερό ενδιαφέρον ανυπομονεί να επιστρέψει και πάλι στις λεπτομέρειες. Στην περίπτωση που η Γερμανία δεν αποσύρει την εγγύησή της από τη Ρουμανία πως θα έβλεπε μια αντίστοιχη εγγύηση της Σοβιετικής Ένωσης στη Βουλγαρία;
Για να τη δώσετε πρέπει να την επιθυμούν είναι η εύστοχη παρατήρηση. Ο Molotov επιμένει ο Hitler αποφεύγει την ευθεία απάντηση.
Ο Molotov επανέρχεται στο θέμα των στενών ο Hitler θυμίζει τα δευτερεύοντα συμφέροντα της Γερμανίας σαν παραδουνάβιας χώρας στη Μαύρη Θάλασσα για να απειλήσει. «Αν η Γερμανία αναζητούσε σημεία τριβής με τη Σοβιετική Ένωση δεν θα είχε ανάγκη τα Στενά».
Το βράδυ ο Molotov προσφέρει επίσημο γεύμα στην Ρωσική Πρεσβεία. Ο Führer ύστερα από τη συζήτηση που είχε με το σοβιετικό Υπουργό έχει καταλάβει ότι σε πολιτικό επίπεδο είναι αδύνατη πλέον η προσέγγιση. Δείχνει τη δυσφορία του αρνούμενος να παρευρεθεί στην επίσημη εκδήλωση . Ο Ribbentrop όμως διατηρεί τις ελπίδες του για μια επανάληψη του διαλόγου. Στη μέση του γεύματος ένας απρόσκλητος επισκέπτης φτάνει από τον ουρανό. Είναι η RAF η αγγλική πολεμική αεροπορία. Με τα πρώτα προειδοποιητικά ουρλιαχτά των σειρήνων οι δύο Υπουργοί καταφεύγουν προληπτικά στο καταφύγιο[4].
Εκεί στο καταφύγιο οι συζητήσεις συνεχίζονται και σε κάποιο σημείο ο Ribbentrop επιχειρεί να αιφνιδιάσει. Προσκαλεί τη Ρωσία να ενταχθεί στο τριμερές σύμφωνο. Ένα καινούργιο διευρυμένο σύμφωνο θα διασφαλίσει την σφαίρες επιρροής των τεσσάρων πλέον δυνάμεων σε ένα ρεαλιστικά διαιρεμένο κόσμο. Η Γερμανική πρόταση είναι συγκεκριμένη.
Η Σοβιετική Ένωση θα μπορούσε να επεκτείνει την σφαίρα επιρροής της προς νότο , προς την κατεύθυνση του Ινδικού Ωκεανού. Θα μπορούσε ίσως να γίνει και μια παραχώρηση ως προς την Βάση που οι Ρώσοι επιθυμούσαν στα Στενά με μια αναθεώρηση της συνθήκης του Μοντρέ . Αν η Σοβιετική Ένωση το επιθυμούσε η Γερμανία ήταν πρόθυμη να μεσολαβήσει για τη δημιουργία ενός συμφώνου μη επιθέσεως με την Ιαπωνία με κέρδος την εξωτερική Μογγολία , την επαρχία Sinkiang και ίσως το νησί Sinkiang πλούσιο σε άνθρακα και πετρέλαιο.
Ο Ribbentrop δείχνει ξεκάθαρα πόσο η Γερμανία επιθυμεί την συνεργασία με την Σοβιετική Ένωση και προσπαθεί να πείσει τον Συνομιλητή του ότι τα εδαφικά οφέλη της Σοβιετικής Ένωσης από τον αναπόφευκτο διαμελισμό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στην Ασία είναι πολύ μεγαλύτερα από τις όποιες διεκδικήσεις του πάνω στην Ευρώπη..
- Η Αγγλία έχει γονατίσει. Δεν μπορεί να τα καταφέρει. Έχει ήδη νικηθεί.
- Αν το πράγματα είναι έτσι όπως τα λέτε ειρωνεύεται ο Molotov , γιατί βρισκόμαστε λοιπόν σ’ αυτό το καταφύγιο και τίνος είναι αυτές οι βόμβες που πέφτουν;
Το κοινό ανακοινωθέν που εκδίδεται μετά το τέλος των συνομιλιών αναφέρει.
«Η ανταλλαγή απόψεων έγινε μέσα σε ατμόσφαιρα αμοιβαίας εμπιστοσύνης και οδήγησε σε αμοιβαία κατανόηση επί όλων των σημαντικών ζητημάτων , των ενδιαφερόντων τη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση.»
Με την επιστροφή του Molotov στην Μόσχα ο Stalin ,που έχει εκτιμήσει με ψυχραιμία τα διαπραγματευτικά κέρδη του Molotov αλλάζει διαθέσεις . Δεν παραγνωρίζει βέβαια ότι μια ενδεχόμενη κάθοδος της προς τον Ειρηνικό θα την εμπλέξει αναπόφευκτα στον πόλεμο και αυτό είναι κάτι που για την ώρα δεν επιθυμεί.
Στις 16 Νοεμβρίου ένα εμπιστευτικό έγγραφο δίνει το στίγμα των γερμανό-σοβιετικών συνομιλιών.
«Επί του παρόντος δεν θα υπάρξει καθορισμένο σύμφωνο. Η Ρωσία, φαίνεται διατεθειμένη να προσχωρήσει στο Τριμερές σύμφωνο , αφού πρώτα διευκρινισθούν μερικά ακόμα ζητήματα… Ο Molotov έλαβε γνώση της σχεδιαζόμενης γερμανικής δράσεως στα Βαλκάνια προς υποστήριξη της Ιταλίας και δεν έφερε αντιρρήσεις. Προτείνει τη δημιουργία συνθηκών καταλλήλων για μια ρωσική επιρροή επί της Βουλγαρίας, παρόμοια με την γερμανική επιρροή επί της Ρουμανίας. Η πρόταση αυτή δεν έτυχε υποστηρίξεως από τους Γερμανούς. Εν τούτοις, η Γερμανία εκφράζει την έλλειψη ενδιαφέροντος για την κυριαρχία των Δαρδανελίων υπό της Τουρκίας και τη συμπάθειά της προς τους ρωσικούς πόθους για την απόκτηση βάσεων εκεί…… [5]
Στις 25 Νοεμβρίου η Σοβιετική κυβέρνηση δίνει την επίσημη απάντησή της. Στην ουσία αποδέχεται τις γερμανικές προτάσεις για ένα Σύμφωνο των τεσσάρων αλλά βάζει κάποιες προϋποθέσεις που αποτελούν επανάληψη των όσων είχαν λεχθεί από το Molotov στο Βερολίνο. Ζητά την άμεση αποχώρηση των Γερμανών από την Φινλανδία, την σύμφωνη γνώμη του Βερολίνου για ένα Ρώσο-βουλγαρικό σύμφωνο, την δημιουργία βάσης στρατού και ναυτικού κοντά στα στενά και μια επιπλέον βάση στον Βόσπορο, την παραχώρηση μέρους της Τουρκίας και τέλος την παραίτηση της Ιαπωνίας από τα δικαιώματά της στην Βόρειο Σαχαλίνη.
Με αυτές τις προϋποθέσεις η Σοβιετική Ένωση θα ήταν πρόθυμη να ενταχθεί σε ένα διευρυμένο σύμφωνο [6] Η Γερμανία όμως που θεωρεί τις απαιτήσεις απαράδεκτες κρίνει ανώφελο να επιμείνει περισσότερο.
Υποσημειώσεις
[1]Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του ο Führer κάνει αναφορά σε εκείνες τις διαπραγματεύσεις.
«Ακολούθησαν οι επιδεικτικές επιχειρήσεις της Λουφτβάφφε εναντίον της , Αγγλίας. Και ακριβώς εκείνη την εποχή ο Molotov ήλθε στο Βερολίνο κάνοντάς μου προτάσεις απίστευτες. Ήθελε να δώσουμε στην Ρωσία βάσεις σε Δανικό έδαφος για να μπορεί ο στόλος της να έχει διέξοδο στην Θάλασσα του Βορρά. Απαιτούσε ούτε λίγο ούτε πολύ την Κωνσταντινούπολη, την Ρουμανία, την Βουλγαρία, την Φινλανδία: και εκείνη την στιγμή είμεθα εμείς οι νικητές. Αναρωτιέμαι τι θα ζητήσει τώρα από τούς , άγγλο-αμερικανούς έπειτα από τόσες επιτυχίες και τόσα καταστρεπτικά σφάλματα των Συμμάχων».
[2] Τσόρτσιλ Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος Τόμος Β σελ 173-4
[3] Paul Schmidt Sur la scέne internationele Plon 1951 σελ 288
[4] Στα επίσημα πρακτικά της συνάντησης αυτής αναφέρεται
«Λόγω τής αεροπορικής επιδρομής, οι δύο υπουργοί μετέβησαν στις 9.40 μ.μ. στο καταφύγιο του υπουργού Εξωτερικών του Ράϊχ, για να προχωρήσουν στην τελική συζήτηση.
Δεν είχε ακόμη φθάσει ή στιγμή, είπε ο Ribbentrop, για να συζητηθεί η νέα τάξις πραγμάτων στην Πολωνία. Για το θέμα των Βαλκανίων είχε ήδη γίνει ευρεία ανταλλαγή απόψεων. Στα Βαλκάνια, εμείς οι Γερμανοί δεν είχαμε παρά μόνον οικονομικά συμφέροντα, και θέλαμε να μείνουμε στον χώρο αυτόν απερίσπαστοι από την Αγγλία. Η εγγύηση που η Γερμανία είχε δώσει στη Ρουμανία είχε δίχως αμφιβολία ερμηνευθεί εσφαλμένα από τη Μόσχα... Σε όλες τις αποφάσεις της, η γερμανική κυβέρνηση οδηγήθηκε μόνον από την επιθυμία της για τη διατήρηση τής ειρήνης στα Βαλκάνια και για την παρεμπόδιση τής Αγγλίας να επέμβει εκεί και να δημιουργήσει δυσχέρειες στον ανεφοδιασμό της Γερμανίας. Έτσι, η ενέργεια μας στα Βαλκάνια παρακινήθηκε αποκλειστικά από τις εξελίξεις του αγώνος μας εναντίον της Αγγλίας. Ευθύς μόλις η Αγγλία θα παραδεχόταν ότι ηττήθηκε και θα ζητούσε ειρήνη, η γερμανική επέμβαση στα Βαλκάνια θα περιοριζόταν αποκλειστικά στον οικονομικό τομέα και τα γερμανικά στρατεύματα θα αποχωρούσαν από τη Ρουμανία. "Όπως είχε δηλώσει επανειλημμένως ο Führer, ή Γερμανία δεν είχε καμιά εδαφική διεκδίκηση στα Βαλκάνια. Αυτός ο ίδιος (ο Ribbentrop) το μόνο πού μπορούσε να κάνει ήταν να επαναλαμβάνει συνεχώς ότι το αποφασιστικής σημασίας ζήτημα ήταν να διαπιστωθεί αν ή Σοβιετική Ένωση ήταν διατεθειμένη και έτοιμη να συνεργασθεί για τη μεγάλη διανομή τής Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Για όλα τα άλλα ζητήματα θα φτάναμε πολύ εύκολα σε συμφωνία, αν προηγουμένως θα μπορούσαμε να κάνουμε ακόμη στενότερες τις σχέσεις μας και να προσδιορίσουμε ακριβώς τις σφαίρες επιρροής μας. Οι σφαίρες αυτές επιρροής είχαν καθορισθεί ήδη με προγενέστερες δηλώσεις. Συνεπώς, το όλον ζήτημα περιοριζόταν τώρα, όπως ο Führer με τόση σαφήνεια είχε διακηρύξει, στο ότι τα συμφέροντα τής Σοβιετικής Ενώσεως και της Γερμανίας επέβαλλαν να μην είναι η μία χώρα αντιμέτωπος στην άλλη, αλλά να ίστανται και οι δύο πλευρό με πλευρό, για να αλληλοϋποστηριχτούν στην πραγματοποίηση των επιδιώξεών των.
Στην απάντηση του, ο Molotov παρατήρησε ότι οι Γερμανοί θεωρούσαν ότι ο πόλεμος εναντίον της Αγγλίας είχε ήδη κερδηθεί. "Αν λοιπόν, όπως είχε λεχθεί σε άλλη περίπτωση, ή Γερμανία είχε αναλάβει κατά της Αγγλίας αγώνα ζωής ή θανάτου, το γεγονός τούτο ο Molotov το αντιλαμβανόταν μόνον ως εξής: ή Γερμανία είχε εμπλακεί σε αγώνα ζωής και Αγγλία σε «αγώνα θανάτου». Όσον άφορα τη συνεργασία, την ενέκρινε απολύτως, προσέθεσε όμως τι θα έπρεπε πρώτα να καταλήξουν οι δύο χώρες σε πλήρη συμφωνία. Την ιδέα αυτήν την είχε διατυπώσει και ο Stalin στην επιστολή πού είχε στείλει, θα έπρεπε επίσης να προσδιορισθούν οι σφαίρες επιρροής. Άλλα για το ζήτημα τούτο, αυτός ο ίδιος (ο Molotov) δεν μπορούσε προς το παρόν να λάβει οριστική θέση, γιατί αγνοούσε τη γνώμη του Stalin και των άλλων φίλων του στη Μόσχα αναφορικά με το εν λόγω θέμα. Ωστόσο, όφειλε να δηλώσει ότι όλα αυτά τα μεγάλα προβλήματα του αύριο δεν ήταν δυνατόν να απομονωθούν από τα σημερινά προβλήματα και από την εφαρμογή των εν ισχύϊ συμφωνιών...
Στο σημείο αυτό, ο κ. Molotov αποχαιρέτησε με μεγάλη εγκαρδιότητα τον υπουργό Εξωτερικών του Ράιχ, ενώ παράλληλα τόνισε ότι δεν λυπόταν για τον αεροπορικό συναγερμό, γιατί σ' αυτόν όφειλε αυτήν την τόσο πλήρη ανταλλαγή απόψεων με τον υπουργό Εξωτερικών του Ράϊχ».
[5] Χαρτ Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ 206
[6] Φαίνεται παράδοξο αλλά η σοβιετική βιβλιογραφία αντιμετωπίζει τις συνομιλίες του Molotov στο Βερολίνο σαν ένα γεγονός που δεν έλαβε ποτέ χώρα. Στην Ιστορία του Μεγάλου Πατριωτικού πολέμου της Σοβιετικής Ένωσης το γεγονός αγνοείται , όπως και στο μνημειώδες έργο του καθηγητή Telpukovskij. Ο λαλίστατος κατά τα άλλα Aragon στον δεύτερο τόμο της Ιστορίας της Σοβιετικής Ένωσης αφιερώνει μόλις 11 ½ γραμμές από τις οποίες μόνο οι 4 ½ δικές του. Ο Stalin γράφει ο Βεργίδης κατάφερε με μια σειρά εξωφρενικών απαιτήσεων ν΄ αναγκάσει τους Γερμανούς να μην έχουν άλλη εκλογή απ΄ την επίθεσή τους στην ΕΣΣΔ ( σελ 269 )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου