Ένα άλλο σημαντικό γεγονός που είχε αντίκτυπο και στα δύο στρατόπεδα ήταν η αλλαγή της στάσεως μερικών από τους πιο διακεκριμένους διανοουμένους της προπολεμικής Ισπανίας. Αρκετοί από αυτούς βρέθηκαν στην δημοκρατική Ισπανία την εποχή της εξεγέρσεως .Είχαν υπογράψει ένα μανιφέστο υπέρ της Δημοκρατίας. Ανάμεσα στις υπογραφές ήταν και η υπογραφή του φυσικού και ιστορικού δόκτωρα Μαρανιόν, του πρώην πρεσβευτού και δοκιμιογράφου Πέρεθ ντε Αγιάλα, του ιστορικού Μενέντεθ Πιδάλ και του πολυγραφότατου συγγραφέα και φιλοσόφου Χοσέ Ορτέγκα υ Γκάσσετ. Οι θηριωδίες όμως των δημοκρατικών και η κομμουνιστική επιρροή που ολοένα μεγάλωνε, ανάγκασαν όλους αυτούς τους ανθρώπους που ήσαν υπεύθυνοι για την θεμελίωση της Δημοκρατίας του 1931, να φύγουν για το εξωτερικό με οποιοδήποτε τρόπο. Εκεί, αρνήθηκαν την υποστήριξη τους στην Δημοκρατία'.
Ακριβώς αντίθετη τροχιά ακολούθησε ο Βάσκος φιλόσοφος Μιγκέλ ντε Ουναμούνο, συγγραφέας του έργου «Η τραγική αντίληψη της ζωής» και θερμός υποστηρικτής της γενιάς του '98, Ήταν πρύτανις του Πανεπιστημίου της Σαλαμάνκας, και βρέθηκε σε εθνικιστικό έδαφος όταν άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος. Ως τις 15 Σεπτεμβρίου υποστήριζε το εθνικιστικό κίνημα «στον αγώνα του για εκπολιτισμό, στον αγώνα του εναντίον τής τυραννίας». Από τις 12 Οκτωβρίου όμως άλλαξε. Εκείνη την ημέρα, ημέρα εορτή, της Φυλής, μια μεγάλη τελετή έγινε στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου της Σαλαμάνκας. Παρευρίσκονταν ο δόκτωρ Πλα υ Δενιέλ, αρχιεπίσκοπος της Σαλαμάνκας, ο Κυβερνητικός επίτροπος, η σενιόρα Φράνκο και ο στρατηγός Μίλιαν Αστράυ. Στην έδρα ο πρύτανις του Πανεπιστημίου, Ουναμούνο.  |
| Μετάφραση: ΑΛΙΚΗ ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α/ΦΟΙ ΤΟΛΙΔΗ ΤΟΜΟΙ Α-Β 1971 |
«Όλοι εσείς κρέμεστε από τα λόγια. Όλοι εσείς με ξαίρετε και γνωρίζετε οτι μου είναι αδύνατον να σωπάσω. Μερικές φορές το να σωπαίνεις είναι σαν να ψεύδεσαι. Γιατί τη σιωπή μπορεί να την ερμηνεύσει κανείς σαν συγκατάθεση, θέλω να προσθέσω κάτι στον λόγο —αν μπορούμε να τον ονομάσουμε έτσι—- του στρατηγού Μίλιαν Αστράυ, που βρίσκεται εδώ, ανάμεσα μας. Ας βάλουμε στην πάντα την απήχηση που μπορεί να είχε προσωπικά επάνω σε ορισμένους από εμάς το βίαιο ξέσπασμα του εναντίον των Βάσκων και των Καταλάνων. Εγώ ο ίδιος έχω γεννηθεί στο Μπιλμπάο. Ο Αρχιεπίσκοπος (σ' αυτό το σημείο ο Ουναμούνο έδειξε τον αρχιεπίσκοπο που καθόταν δίπλα του και έτρεμε ολόκληρος) είτε το θέλει είτε όχι είναι Καταλάνος από την Βαρκελώνη».
Έκανε μιά παύση. Ακολούθησε μιά σιωπή γεμάτη δέος. Στην εθνικιστική Ισπανία δεν είχε εκφωνηθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή παρόμοιος λόγος. Τί άλλο θα έλεγε ο Πρύτανις;
«Πριν από λίγο (συνέχισε ο Ουναμούνο) άκουσα μιά παράλογη και νεκρόφιλη κραυγή: «Ζήτω ο θάνατος».Και εγώ που κατανάλωσα ολόκληρη τη ζωή μου σχηματίζοντας θεωρίες για το παράδοξο, θεωρίες που ξεσήκωσαν την ακατανόητη οργή μερικών - μερικών, πρέπει να σας πω, σαν μοναδική αυθεντία, ότι αυτή την «ξένη» παραδοξολογία την θεωρώ αποκρουστική. Ο στρατηγός Μίλιαν Αστράυ είναι ένας ανάπηρος. Και αυτό το λέω χωρίς το παραμικρό υπονοούμενο.(67) Είναι ανάπηρος πολέμου. Και ο Θερβάντες ήταν ανάπηρος πολέμου. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή στην Ισπανία υπάρχουν πάρα πολλοί ανάπηροι. Και σίγουρα θα υπάρξουν πολλοί περισσότεροι αν δεν μας βοηθήσει ο Θεός. Υποφέρω στην σκέψη ότι ο στρατηγός Μίλιαν Αστράυ θα μπορούσε να βάλει τις βάσεις μιας ψυχολογίας του όχλου. Ένας ανάπηρος που δεν έχει το πνευματικό μεγαλείο του Θερβάντες συνήθως προσπαθεί να βρει ανακούφιση ακρωτηριάζοντας ό,τι μπορεί γύρω του».
Σ' αυτό το σημείο, ο Μίλιαν Αστράυ δεν μπόρεσε να συγκρατηθεί περισσότερο. «Abajo la inteligencia!» (Κάτω η διανόηση) φώναξε. «Ζήτω ο θάνατος!». Από τη μεριά των Φαλαγγιτών ακούστηκαν φωνές επευφημίας και συμπαραστάσεως. Ο Ουναμούνο όμως συνέχισε:
«Βρισκόμαστε στον ναό του πνεύματος και της διανοήσεως. Εγώ είμαι ο αρχιερεύς του. Εσείς βεβηλώνετε τον άγιο χώρο του. Θα νικήσετε γιατί έχετε περισσότερη κτηνώδη δύναμη. Αλλά δεν θα κερδίσετε ουσιαστικά κανέναν. Για να κερδίσετε χρειάζεται να πείσετε. Και για να πείσετε σας χρειάζεται αυτό ακριβώς που σας λείπει: Λογική και Δικαιοσύνη στον αγώνα. Το θεωρώ ανώφελο να σας παροτρύνω να σκεφθήτε την Ισπανία. Τελείωσα».
Ακολούθησε μεγάλη σιωπή. Και τότε ο καθηγητής του εκκλησιαστικού δικαίου σηκώθηκε με θάρρος και παίρνοντας από το ένα μπράτσο τον Πρύτανι και από το άλλο την Σενιόρα Φράνκο βγήκε από την αίθουσα. Αυτή όμως η διδασκαλία του Ουναμούνο ήταν η τελευταία.[1] Από τότε ο Πρύτανις ετέθη υπό κράτηση στο σπίτι του. θα τον είχαν οπωσδήποτε φυλακίσει, αλλά οι εθνικιστικές αρχές φοβήθηκαν τον αντίκτυπο που θα είχε διεθνώς μια παρόμοια ενέργεια. Ο Ουναμούνο πέθανε αποκαρδιωμένος, την τελευταία ημέρα του 1936. Η τραγωδία των τελευταίων μηνών της ζωής του ήταν το φυσικό επακόλουθο της διαβιώσεως σε μια (68) κοινωνία όπου δια νόμου, τον Σεπτέμβριο, όλα τα βιβλία «σοσιαλιστικών ή κομμουνιστικών τάσεων εδόθη διαταγή να καταστραφούν δια λόγους δημοσίας εξυγιάνσεως». Τον Δεκέμβριο, όλα τα παρεμφερή βιβλία (καθώς επίσης και ό,τι άλλο υλικό ανατρεπτικού περιεχομένου) εδόθη διαταγή να ,παραδοθούν στις αρχές εντός σαρανταοκτώ ωρών.
[1] Ο Νίκος Καζαντζάκης στο Ταξιδεύοντας Ισπανία, μας μεταφέρει μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση που είχε με το μεγάλο αυτό Ισπανό διανοητή στα 1936 μέσα από την οποία, φωτίζονται ενδιαφέρουσες πτυχές της προσωπικότητάς του.
Χτύπησα την πόρτα, μπήκα σ' ένα μακρόστενο γραφείο γδυμνό: λιγοστά βιβλία, δυο μεγάλα τραπέζια, δυο ρομαντικά τοπία στους τοίχους, Μεγάλα παράθυρα, άπλετο φως, έvα βιβλίο εγγλέζικο ανοιγμένο στο γραφείο, Τέντωσα το αυτί* από μακριά στο διάδρομο ακούγεται το βήμα του Ουναμούνο να ζυγώνει. Κουρασμένο, σουρτό, γεροντίστικο, Πού είταν οι μεγάλες δρασκελιές κ' η νεανική ελαστικότητα που του καμάρωνα τώρα και λίγα χρόνια στη Μαδρίτη; Κι όταν άνοιξε η πόρτα είδα -ο Ουναμούνο είχε γεράσει απότομα είχε λιώσει, καμπούριασε. Μα το μάτι του άστραφτε πάντα άγρυπνο, γοργό, βίαιο, σαν ταυρομάχου, Δεν πρόλαβα ν' ανοίξω το στόμα' είχε κιόλας χοιμήξει ο Ουναμούνο ακάθεκτος στο κέντρο του στίβου :
- Είμαι απελπισμένος! φώναξε, σφίγγοντας τους γρόθους του. Ό,τι γίνεται εδώ που πολεμούν, σκοτώνουνται, καιν τις εκκλησιές, κάνουν λιτανείες, σηκώνουν κόκκινες σημαίες και λάβαρα του Χριστού, νομίζετε πως γίνεται επειδή οι Ισπανοί πιστεύουν; Οι μισοί στη θρησκεία του Χριστού κ' οι άλλοι μισοί στη θρησκεία του Λένιν; Όχι! Όχι! Ακούσετε, προσέξετε καλά αυτό που θα σας πω: Όλα αυτά γίνουνται γιατί oι Ι σπανοί δεν (161) πιστεύουν τίποτα ! Τίποτα! Τίποτα ! Είναι «Ντεσεσπεράδος». Καμμιά γλώσσα του κόσμου δεν έχει τη λέξη αυτή, Γιατί κανένα άλλο έθνος εξόν από το Ισπανικό δεν έχει το νόημα της. «Ντεσεσπεράδος» θα πει εκείνος που ξέρει καλά πως δεν έχει να πιαστεί από τίποτα, που τίποτα δεν πιστεύει και μη πιστεύοντας κυριεύεται από λύσσα.
Ο Ουναμούνο σώπασε μια στιγμή, κοίταξε από το παράθυρο, Τί κάνετε εσείς στην Ελλάδα ; ρώτησε, Μά νωρίς να περιμένει απάντηση χοίμηξε πάλι στο στίβο: -Ο Ισπανικός λαός έχει κυριευτεί από τρέλλα! φώναξε. Όχι μονάχα ο Ισπανικός λαός παρά κι όλος ο κόσμος σήμερα, Γιατί; Γιατί το επίπεδο της νεότητας όλου του κόσμου έχει πνεματικά ξεπέσει, Δεν περιφρονούν μονάχα το πνέμα' το μισούν. Μισούν το πνέμα, να, τι χαραχτηρίζει όλους τους σημερινούς νέους του κόσμου. Θέλουν σπορτ, δράση, πόλεμο, πάλη των τάξεων, γιατί νομίζετε; Γιατί μισούν το πνέμα Θέλουν, λέει, να στηριχτούν στην πραγματικότητα, σιχαίνουνται, λέει, τους ρομαντισμούς, τις αιστηματικότητες και τις αφηρημένες Ιδέες. Γιατί, νομίζετε; Γιατί μισούν το πνέμα. Τους ξέρω καλά τους σημερινούς νέους, εγώ, τους μοντέρνους ! Μισούν το πνέμα !Σηκώθηκε, πήγε, έψαξε το εγγλέζικο βιβλίο που είταν ανοιγμένο απάνω στο γραφείο του' βρήκε μια φράση, τη διάβασε:
- Βλέπετε; είπε. Μισούν το πνέμα!
Τή στιγμή εκείνη γρήγορα γρήγορα πρόφτασα να διατυπώσω μιάν ερώτηση ;
-Τί πρέπει λοιπόν να κάνουν όσοι αγαπούν ακόμα το πνέμα; Ο Ουναμούνο, πράμα σπάνιο, άκουσε. Σώπασε λίγο και ξαφνικά ξέσπασε πάλι:
-Τίποτα φώναξε. Τίποτα! Το πρόσωπο της αλήθειας είναι τρομερό. Ποιό είναι το χρέος μας ; Να κρύψουμε την αλήθεια από το λαό! Η Παλαιά Διαθήκη λέει:(162)
«Όποιος κοιτάξει το Θεό κατά πρόσωπο πεθαίνει»! Ο Μωϋσής ο ίδιος δεν μπόρεσε να τον δει κατά πρόσωπο. Τον είδε από πίσω και μονάχα μιαν άκρα από το φόρεμα του. Τέτοια είναι κ' η αλήθεια ! Ν' απατάς , ν' απατάς το λαό, για νάχει ο κακομοίρης δύναμη και κέφι να ζήσει. Αν ήξερε την αλήθεια, δε θα μπορούσε πια, δε θάθελε πια να ζήσει. Ο λαός έχει ανάγκη από μύθο , από πλάνη, από άπατη. Αυτά τον στηρίζουν στη ζωή. Να, έγραψα απάνω στο τρομερό αυτό θέμα ένα βιβλίο, το τελευταίο μου, πάρτε το !
Είχε ζωντανέψει. Οι φλέβες του πάλι γιόμωσαν αίμα, φούσκωσαν, κοκκίνισαν τα μάγουλα του, τεντώθηκε ο κορμός τους, ξανάνιωσε. Με μια δρασκελιά έφτασε στη βιβλιοθήκη, πήρε ένα βιβλίο , έγραψε απάνω του βιαστικά λίγες λέξες, μου τόδωκε:
- Πάρτε το! «Ο Μάρτυς Σαν Μανουέλ Μπουένο" Διαβάστε το, θα δείτε. "Ηρωας μου είναι ένας καθολικός ιερέας που δεν πιστεύει. Όμως μάχεται να μεταδώσει στο λαό την πίστη που δεν έχει, για να του δώσει δύναμη να ζήσει, Να ζήσει ! Γιατί ξέρει πως χωρίς την πίστη, χωρίς την ελπίδα, δεν μπορεί ο λαός να ζήσει.
Γέλασε έvα σαρκαστικό ανέλπιδο γέλιο.
- Είναι τώρα πενήντα χρόνια που δεν ξομολογήθηκα Μα ξομολόγησα εγώ παπάδες, καλόγερους, καλόγριες. Δεν μ' ενδιαφέρουν οι κληρικοί, που τρων και πίνουν πολύ ή θησαυρίζουν* περισσότερο μ΄ ενδιαφέρουν όσοι αγαπούν τις γυναίκες' αυτοί υποφέρουν. Κι ακόμα περισσότερο μ' ενδιαφέρουν όσοι έπαψαν να πιστεύουν. Η τραγωδία αυτών των ανθρώπων είναι τρομαχτική. Τέτοιος είναι κι ο ήρωας του βιβλίου μου, ο Σαν Μανουέλ Μπουένο. Κοιτάχτε! Ο Ουναμούνο με βίαιο χέρι άρχισε να ξεφυλλίζει το βιβλίο, βρήκε μια φράση : « Η αλήθεια είναι κάτι τρομερό , αβάσταχτο, θανάσιμο...(163)
Ο απλός λαός αν τη μάθει δε θα μπορέσει πια να ζήσει. Kαι πρέπει να ζήσει, να ζήσει..... Ο Ουναμούνο έσκισε βιαστικά τις σελίδες κι άρχισε να διαβάζει, Διάβαζε , διάβαζε, τρελλαίνουνταν ν' ακούει τα λόγια του και τη φωνή του, Διάβασε όλο το βιβλίο και σταμάτησε: Λοιπόν, τι λέτε; μου κάνει. Ποιά είναι ή Ιδέα σας;
--"Οπως στο τέλος του ελληνορωμαΐκου πολιτισμού, αποκρίθηκα, όμοια και σήμερα ο διαλεχτικός νους προχώρησε περισσότερο απ' ό,τι είναι χρήσιμο στη ζωή. Δεν πιστεύουμε πια στο μύθο και γι' αυτό η ζωή μαραίνεται. Νομίζω πως έφτασε ο καιρός να κοιμηθεί ο διαλεχτικός νους. Να κοιμηθεί για να ξυπνήσουν οι βαθειές δημιουργικές δυνάμες του ανθρώπου.
Νέος λοιπόν μεσαίωνας; φώναξε ο Ουναμούνο και τα μάτια του πέταξαν σπίθες. Το είπα κι αυτό ! Το είπα μια μέρα του Βαλερύ: Δεν μπορεί ο νους να χωνέψει τις μεγάλες προόδους που έκανε. Πρέπει ν' αναπαυτεί».
Τη στιγμή εκείνη ακούστηκαν κάτω οπό τα παράθυρα μουσικές και θόρυβος και στρατιώτες που ζητωκραύγαζαν:
- Αρρίμπα Εσπανια!
Ο Ουναμούνο τέντωσε το αυτί του. Πέρασε η οχλαλοή, ακούστηκε πάλι η φωνή του γέρου της Ισπανίας, κατάκοπη τώρα, θλιμένη :
-Στην κρίσιμη τούτη στιγμή που περνά η Ισπανία είταν ανάγκη, έπρεπε να πάω με τους στρατιωτικούς.Αυτοί θα φέρουν την τάξη. Ξέρουν τι θα πει πειθαρχία και μπορούν να την επιβάλουν, Δεν έγινα, και μην ακούτε, δεξιός, δέν πρόδωκα την ελευτερία! Μα για τώρα είταν απόλυτη ανάγκη να επιβληθεί η τάξη. Μά γρήγορα θα σηκωθώ και θ' αρχίσω να μάχουμαι πάλι για την ελευτερία ολομόναχος.(164) Δεν είμαι φασιστής μήτε μπολσεβίκος .Είμαι μόνος.
Προσπάθησα ν΄αλλάξω την κουβέντα , γιατί έβλεπα τον κάτασπρον αυτόν παλεστή να υποφέρει πολύ. Μα ο γέρος δεν καταδέχτηκε.
-Είμαι μόνος! φώναξε πάλι και σηκώθηκε.Μόνος όπως ο Κρότσε στην Ιταλία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου