ΜΠΕΡΕΖΟΦΣΚΑ ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΜΙΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ

      Η ημέρα της 5 Μαρτίου υπήρξε αναμφισβητήτως ημέρα νίκης των Μπολσεβίκων εις μέγαν βαθμόν. Ο Διοικητής Geay είχε διαταγήν να κρατήση την Μπερεζόφκαν αποβλέπων ακόμη εις την εκ νέου προώθησιν του αποσπάσματός του προς Κολοσόβκαν .Είχεν αναφέρει ως αδύνατον την προώθησιν ταύτην διά της δυνάμεως , ήν είχεν από τας διαταγάς του.Τω απέμενεν όθεν η άμυνα της Μπερεζόβκας , ήτις απετέλει προγεφύρωμα και της οποίας η άμυνα ήτο έργον λεπτόν. Σύμπτυξις της γραμμής εις μικρότερον μέτωπον , προς παράτασιν της αμύνης μέχρι της αφίξεως ενισχύσεων ,αίτινες είχον ζητηθή και ανεμένοντο ,δεν εφηρμόσθη. Καίτοι υπήρχον επαρκείς συρμοί εγκατελείφθη άπαν το υλικόν. Οι άνδρες δεν περιέσωσαν κατά το πλείστον ειμή τα όπλα των..... Όλοι οι ατυχείς τραυματίαι μας εκρεουργήθησαν υπό των μπολσεβίκων με την πλέον σατανικήν σκληρότητα ,αληθινόν στίγμα και διά τους αγρίους.

                                          Νίδερ Η εκστρατεία της Ουκρανίας. 

Η πόλη της Μπερεζόφκα βρίσκεται 110 χιλιόμετρα ΒΑ της Οδησσού. Κουρνιάζει αναπαυτικά εκεί που ο ποταμός Τιλιγκιούλ στη κατηφορική πορεία του για την ομώνυμη λίμνη σχηματίζει μια ευρύχωρη καμπή ανηφορίζοντας απροσδόκητα για λίγο προς Βορρά . Από τις 8/21 Φεβρουαρίου η πόλη βρίσκεται κάτω από τον στρατιωτικό έλεγχο μιας μικρής ελληνογαλλικής φρουράς που οργανικά υπάγεται στην Διοίκηση του μικτού αποσπάσματος Geay. [1]  

Αυτή η προωθημένη στρατιωτική δύναμη του Geay  βρίσκεται αναπτυγμένη αμυντικά στο Βασιλίνοβο, δέκα χιλιόμετρα βόρεια και ανατολικά της Μπερεζόφκα ,  με  μια διπλή αποστολή .Να αναχαιτίσει οποιαδήποτε εχθρική επίθεση προερχόμενη από Βορρά και να κρατήσει ανοικτή τη σιδηροδρομική γραμμή που από Οδησσό μέσω Μπερεζόφκα και Νικολάγιεφ καταλήγει στη Χερσώνα. Η Γαλλική Διοίκηση εξακολουθεί να πιστεύει ότι το το απόσπασμα είναι σε θέση, παραμένοντας σ΄ αυτή τη προωθημένη θέση του, να συγκρατήσει μια ενδεχόμενη κάθοδο των μπολσεβίκων προς την Οδησσό. Όλο αυτό το διάστημα , , οι άνδρες του μικτού αποσπάσματος Geay διασκεδάζουν την ανία τους με την ψευδαίσθηση ότι ο εχθρός φοβάται την αναμέτρηση και δεν δείχνει ιδιαίτερη βιασύνη να εμφανιστεί. 

Το έδαφος εφ΄ ου ωρίσθη να δράσωσι τα Συμμαχικά Τμήματα εν τη προκαλύψει της Οδησσού, ήτο τελείως πεδινόν . Ατέρμονες πεδιάδες , απεψιλωμέναι με ελαφράς εδαφικάς εξάρσεις και μεγάλας όσον και βαθείας λεκάνας , εις το βάθπς των οποίων εκρύπτετο τόσον επιμελώς τα χωρία , 'ωστε έπρεπε να πλησιάση τις αυτά διά να αντιληφθή την ύπαρξίν των.Η τοιαύτη διαμόρφωσις του εδάφους , ευνοικοτάτη διά τας κινήσεις του εχθρού, η άκρως εχθρική προς τους Συμμάχους στάσις των κατοίκων της υπαίθρου χώρας, οίτινες εχρησίμευσαν διά τους Ερυθρούς , ως πολύτιμοι και ασφαλείς πράκτορες των κινήσεων και του αριθμού των Συμμαχικών Τμημάτων το λασπώδες και πεπηγός του εδάφους, εδυσχέραινον σημαντικώς τας κινήσεις των ημετέρων.[2]

Όπως είναι εύκολο να υποθέσει κανείς, η είδηση  της επίθεσης των μπολσεβίκων εναντίον της ελληνογαλλικής φρουράς στη Χερσώνα προκαλεί, ψηλά στο Βασιλίνοβο ανησυχία και ένταση. Οι φόβοι ότι πολύ σύντομα οι Μπολσεβίκοι θα χτυπήσουν τον προωθημένο τομέα κάθε άλλο παρά  αβάσιμοι είναι. 

Στις 21 Φεβρουαρίου /6 Μαρτίου πέμπτη ημέρα της μάχης στην Χερσώνα η ήρεμη και ήσυχη ζωή του αποσπάσματος Geay στο Βασιλίνοβο φτάνει στο τέλος της. Tα παρατηρητήρια αναφέρουν για πρώτη φορά αναγνωριστικές κινήσεις εχθρικού ιππικού. Την επομένη[3] ο εχθρός κάνει πιο έντονη τη παρουσία του. Αυτή τη φορά κουβαλά μαζί του πυροβολικό που χτυπά δίχως όμως ιδιαίτερη επιτυχία, το αριστερό της συμμαχικής διάταξης . Αμέσως μετά οι μπολσεβίκοι ρίχνουν στη μάχη  τμήματα πεζικού. Η επίθεση αυτή. άσχημα οργανωμένη , ανακόπτεται με ευκολία από το την πεδινή πυροβολαρχία και τα γαλλικά άρματα. 

Στις 25 Φεβρουαρίου /10 Μαρτίου τα νέα για την εγκατάλειψη  της Χερσώνας ταξιδεύουν με μεγάλη ταχύτητα παντού όπου υπάρχουν Δυνάμεις της επέμβασης. Στο Βασιλίνοβο οι επιπτώσεις από τη καταστροφική είδηση είναι άμεσες και πυκνώνουν τις φωνές που επισημαίνουν  την ανάγκη εγκατάλειψης αυτής της τόσο προωθημένης θέσης, που πρακτικά δεν εξυπηρετεί σε τίποτα. Ο φόβος ότι από στιγμή σε στιγμή μπορούν να βυθιστούν σε μια παγίδα θανάτου,δεχόμενοι χτυπήματα από παντου  κερδίζει έδαφος. Με τον εχθρό σε απόσταση αναπνοής και  μπροστά στο ενδεχόμενο μιας καινούργιας επίθεσης καλύτερα οργανωμένη αυτή τη φορά,  ο Διοικητής του αποσπάσματος ζητά την άδεια να συμπτυχθεί στη περιοχή της Μπερεζόφκα η οποία προσφέρεται για αποτελεσματικότερη άμυνα λόγω των υψωμάτων εκατέρωθεν της σιδηροδρομικής γραμμής. Η έγκριση δίνεται την επομένη ( 26/2-11/3) και η σύμπτυξη πραγματοποιείται αμέσως δίχως τη παραμικρή παρενόχληση από τον εχθρό, με σχετική τάξη και  δίχως  ιδιαίτερα προβλήματα. 

Καινούργια σχέδια καταστρώνονται. Για να αντιμετωπισθεί η απειλή από τη μεριά του Βασιλίνοβο που έχει πια εγκαταλειφθεί το ΙΙ/34 Τάγμα καλείται να αναπτυχθεί στα υψώματα που δεσπόζουν ανατολικά της σιδηροδρομικής γραμμής. Πίσω του παίρνει θέση το πυροβολικό του αποσπάσματος και δυτικά της σιδηροδρομικής γραμμής τοποθετούνται Ζουάβοι [4] δυνάμεως λόχου . Στο σιδηροδρομικό σταθμό ,που βρίσκεται  περίπου δύο χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης , παραμένουν σαν εφεδρείες δύο διμοιρίες του 7/34 Λόχου και μικρή δύναμη Ζουάβων. 

Η αποστολή που ανατίθεται στο ιππικό  είναι δυσανάλογη της δύναμής του. Οι άνδρες οφείλουν μέσα από  συνεχείς αναγνωρίσεις να αποτρέψουν δυσάρεστους  αιφνιδιασμούς και αυτές οι συνεχείς μετακινήσεις εξαντλούν επικίνδυνα,  άλογα και αναβάτες .

Για τους Γάλλους Επιτελικούς που πίσω στην Οδησσό σχεδιάζουν τις καινούριες επιχειρήσεις, η Μπερεζόφκα, ακόμα και μετά την εγκατάλειψη της Χερσώνας , εξακολουθεί αδιευκρίνιστο γιατί, να θεωρείται κάτι σαν την περιοχή του πεπρωμένου, μια  στρατηγική τοποθεσία που άγνωστο πως και με ποιο τρόπο, θα καθηλώσει τους Μπολσεβίκους σε απόσταση ασφαλείας από την Οδησσό[5]. Πρόκειται για μια ψευδαίσθηση ένα όνειρο που για να συντηρηθεί χρειάζεται συνεχώς και περισσότερο καινούργιο αίμα. Για την ώρα το μόνο διαθέσιμο αίμα είναι το ελληνικό που ευτυχώς για τους Γάλλους επιτελικούς τα ατμόπλοια φέρνουν σε επαρκείς πλέον ποσότητες και αξιοσημείωτη φροντίδα, στο λιμάνι της Οδησσού. [6]

Αγχωμένη για τη πορεία των επιχειρήσεων η Γαλλική Διοίκηση μοιάζει αναποφάσιστη και κάθε φορά που βρίσκει την ευκαιρία   γκρινιάζει . Ένα μέρος της αποτυχίας, ίσως το μεγαλύτερο το χρεώνει στη μπολσεβική προπαγάνδα που έχει υπονομεύσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το ηθικό των στρατιωτών. Ο παράνομος τύπος οργιάζει και πληθαίνουν οι καταγγελίες με ιδιαίτερη έμφαση στις άδικες επιθέσεις που γίνονται σε βάρος ενός λαού που το μόνο που ζητά είναι να θεραπεύσει τις πληγές που του άφησε ο πόλεμος. Στις καταστάσεις αυτές οι Γάλλοι αξιωματούχοι αντιδρούν σπασμωδικά και δεν είναι λίγες οι ακρότητες που λαμβάνουν χώρα. 

Η μοναδική άξια λόγου επιχείρηση που φέρνει κάποια αποτελέσματα στη καταπολέμηση της εχθρικής προπαγάνδας χρεώνεται στο 2ο Γραφείο που καταφέρνει να εντοπίσει και να συλλάβει (2 Μαρτίου ν.η) την συντακτική ομάδα ή τη φερόμενη σαν τέτοια, της παράνομης γαλλόφωνης εφημερίδας: «H 3η Διεθνής» . Από αυτή  τη συντακτική Ομάδα έντεκα μέλη της οδηγούνται στο εκτελεστικό απόσπασμα με συνοπτικές διαδικασίες και τα πράγματα ξαναγυρίζουν στην προηγούμενη ανασφάλεια. Η μπολσεβικική προπαγάνδα κερδίζει καινούργιες μάχες και κάθε ημέρα που περνά μετατρέπει τη πόλη της Οδησσού σε μια παγίδα θανάτου. Η πειθαρχία των Γάλλων στρατιωτών έχει κατρακυλήσει σε επίπεδα ανεπίτρεπτα και είναι αμφίβολο αν οι δυνάμεις κατοχής θα μπορέσουν να ελέγξουν μια εξέγερση του πληθυσμού δίχως τα κανόνια των πολεμικών που βρίσκονται στο λιμάνι . Η αστυνόμευση γίνεται περισσότερο αυστηρή .Πράξεις βίας και αυθαιρεσίας πληθαίνουν. 

Στα ανώτερα κλιμάκια της στρατιωτικής ιεραρχίας ο προβληματισμός δεν περιορίζεται στα προβλήματα που πολλαπλασιάζονται  στην Οδησσό. Σκέψεις και υποθέσεις γι αυτά που μπορούν να συμβούν από στιγμή σε στιγμή ψηλά στο Βορρά δημιουργούν ένα κλίμα καταθλιπτικό. Οι Γάλλοι Στρατηγοί δεν πιστεύουν ότι από μόνες τους οι δυνάμεις της Μπερεζόφκα είναι σε θέση να συγκρατήσουν την απειλή που ωριμάζει ανενόχλητη . 

Από κάθε άποψη που έχει να κάνει με την ορθόδοξη στρατιωτική επιστήμη η διατήρηση του αποσπάσματος εκεί πάνω, στη μέση του πουθενά , είναι μια κίνηση δίχως την παραμικρή πρακτική αξία. Η λογική επιβάλει την σύμπτυξή των δυνάμεων σε μια τοποθεσία κατάλληλα οργανωμένη για άμυνα..Παρ' όλα αυτά η υψηλή στρατηγική επιβάλει τις απόψεις της . Όχι μόνο θα διατηρηθούν οι υπάρχουσες δυνάμεις αλλά θα ενισχυθούν με καινούργιες. Τις ενισχύσεις αυτές ο Γάλλος Διοικητής της Μπερεζόφκα τις ζητά με επιμονή Το φρέσκο αίμα από την Ελλάδα βρίσκεται στην Οδησσό από τις 25 Φεβρουαρίου/10 Μαρτίου . Πρόκειται για τους άνδρες του ΙΙΙ/1 Τάγματος του Νικόλαου Βρατσάνου [7] . 

Την ώρα που χάνεται το Νικολάγιεφ [8] και πριν συμπληρώσουν σαράντα οκτώ ώρες παραμονής τους στην Οδησσό οι άνδρες του ΙΙΙ/1 οδηγούνται στα τραίνα που περιμένουν στο Σταθμό για να τους μεταφέρουν στη Μπερεζόφκα. Το ημερολόγιο δείχνει 27 Φεβρουαρίου /12 Μαρτίου Οι Γάλλοι κρατούν για τον εαυτό τους τις βαθύτερες σκέψεις τους. Οι Έλληνες μένουν με την εντύπωση ότι πάνε στη Μπερεζόφκα για να αντικαταστήσουν τους ήδη εξαντλημένους άνδρες του Τάγματος του Μακρή . 

Στις 28 Φεβρουαρίου/13 Μαρτίου η Γαλλική Στρατιωτική Ηγεσία δείχνει να αναγνωρίζει ότι μετά την εγκατάλειψη της Χερσώνας και του Νικολάγιεφ το γενικότερο στρατιωτικό πρόβλημα είναι πολύ πιο σύνθετο από ότι αρχικά είχε υποτεθεί. Το μεγάλο λιμάνι της Οδησσού δεν απειλείται τώρα μόνο από  Βορρά αλλά και από ανατολικά.

Πραγματικά η εγκατάλειψη του Νικολάγιεφ (1/14 Μαρτίου) δεν έχει προσφέρει στον εχθρό μια απλή νίκη. Του προσφέρει ανέξοδα πλήρη πρωτοβουλία κινήσεων. Όχι μόνο είναι σε θέση να διακόψει την επικοινωνία ανάμεσα στην Οδησσό και τη Μπερεζόφκα , όχι μόνο μπορεί να βάλει το απόσπασμα της Μπερεζόφκα ανάμεσα σε δύο πυρά αλλά μπορεί να σχεδιάσει από βορρά και από Ανατολάς διπλή επίθεση εναντίον της ίδιας της Οδησσού. 

Τουλάχιστον στα χαρτιά και τις προθέσεις, η Οδησσός είναι πλέον πόλη του μετώπου και η ανάγκη   να μεταβληθεί το ταχύτερο σε ένα ισχυρό  περιχαρακωμένο στρατόπεδο μοιάζει πιεστική. Στον σχεδιασμό αυτό οι Ελληνικές δυνάμεις καλούνται να διαδραματίσουν ένα σημαντικότατο ρόλο επωμιζόμενοι το μεγαλύτερο βάρος των προετοιμασιών.  Πέρα από την άμυνα της πόλης η Διοίκηση της ΙΙ Μεραρχίας πρέπει να αναλάβει την ευθύνη μιας ακόμα αποστολής συμπληρωματικής της πρώτης. Να σχεδιάσει την αποτροπή μιας καινούριας απειλής που γιγαντώνεται στα ανατολικά, την απειλή που ωριμάζει στον τομέα του Νικολάγιεφ . 

Το πρακτικό μέρος που αφορά τη διαχείριση της κρίσης οι Γάλλοι το χρεώνουν στη Διοίκηση του 1ου Συντάγματος Πεζικού. Πάνω στον απλωμένο χάρτη η απειλή από τα Ανατολικά γίνεται αντιληπτή  με τη πρώτη  ματιά και φαντάζει εφιαλτική. Ο εχθρός , με πλήρη ελευθερία κινήσεων , έχει την πολυτέλεια να αιφνιδιάσει είτε εκμεταλλευόμενος τον πόρο της λίμνης Τιλιγκιούλ , είτε να περάσει  ανενόχλητος από τη λεγόμενη διάβαση του Γκομπλίεβο [9] αυτή τη στενή λωρίδα γης ανάμεσα στο νότιο άκρο της λίμνης Τιλιγκιούλ και την απεραντοσύνη της Μαύρης θάλασσας. Για την αντιμετώπιση της πρώτης απειλής που φαντάζει πιο άμεση ένας λόχος, και συγκεκριμένα ο 1/1 Λόχος [10] οφείλει το συντομότερο να μετακινηθεί προς τη Ποπόβκα[11] . Εκεί θα επιχειρήσει αναγνώριση περιοχής και θα εγκατασταθεί αμυντικά μέχρι νεωτέρας . Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Την 1/14 Μαρτίου την ώρα που ο ελληνικός λόχος βρίσκεται ήδη σε πορεία προς την Ποπόβκα μέσω Μαλ Μπουγιαλίκ και Αντώνοβο, οι Γάλλοι πίσω στην Οδησσό εγκρίνουν τα ελληνικά σχέδια  για την αντιμετώπιση και της δεύτερης απειλής στη διάβαση του Γκομπλίεβο. Η υπεράσπιση της περιοχής χρεώνεται τελικά το ΙΙ/1 Τάγμα[12] . 

Τα δύσκολα ακολουθούν . Το πρόβλημα του ανεφοδιασμού των ελληνικών τμημάτων σε τρόφιμα και πυρομαχικά για όσο καιρό χρειαστεί είναι σύνθετο . Ανώνυμοι ήρωες οι αξιωματικοί και οι άνδρες του εφοδιασμού αναζητούν τους καλύτερους δυνατούς τρόπους για να κρατήσουν τα αποσπάσματα αυτά στη ζωή διασχίζοντας καθημερινά με τρόφιμα και εφόδια περιοχές όπου οι πληθυσμοί είναι εχθρικοί και όπου σε κάθε βήμα παραμονεύει ο κίνδυνος. 

Στο μεταξύ  το ΙΙΙ/1 Τάγμα του Νικόλαου Βρατσάνου βρίσκεται ήδη στη Μπερεζόφκα. [13] . Το ταξίδι έχει πραγματοποιηθεί δίχως απρόοπτα , οι καθυστερήσεις είναι ελάχιστες και η διαδρομή διαρκεί λιγότερο από 24 ώρες. Με πληξη πληροφορείται ότι  οι αρχικές διαταγές  στο μεταξύ  έχουν τροποποιηθεί. Έχουν επικρατήσει ωριμότερες σκέψεις και κάποια θέματα που έχουν να κάνουν με την άμυνα έχουν αναθεωρηθεί. Ο   Γάλλος Διοικητής ενημερώνει τους νεοφερμένους ότι η κατάσταση του ελληνικού τάγματος δεν είναι τόσο τραγική όσο αρχικά είχε παρουσιαστεί .Κατά συνέπεια θα εξακολουθεί να υπερασπίζεται όπως και πριν τις θέσεις του ανατολικά της σιδηροδρομικής γραμμής. Οι νεοφερμένοι θα προεκτείνουν το Μέτωπο από τη σιδηροδρομική γραμμή μέχρι τα δυτικά όρια της πόλης, αποδεσμεύοντας  παράλληλα όλες τις δυνάμεις των Ζουάβων που εξακολουθούν να υπερασπίζονται τις προωθημένες θέσεις τους. Από τα Νότιο-δυτικά της πόλης μέχρι το Νεκροταφείο καλούνται να αναπτυχθούν αμυντικά ο 9/1 Λόχος (Λοχαγός Παπαδόγκωνας Διον) και ο 10/1 Λόχος(Λοχαγός Κατσούλης Γεώργιος). Πίσω από αυτούς ο 11/1 Λόχος (Βαμβακόπουλος Νικ) σε ρόλο εφεδρείας κατασκηνώνει στο σχολείο του χωριού. 

Ανάμεσα στο νεκροταφείο και τη σιδηροδρομική γραμμή οι Ζουάβοι διαμαρτύρονται γιατί κανείς ακόμα δεν έρχεται να τους αντικαταστήσει. Αρνούνται να καταλάβουν ότι από έλλειψη άλλων διαθέσιμων ελληνικών δυνάμεων οφείλουν έστω και προσωρινά να παραμείνουν στις θέσεις τους. Δεξιά της σιδηροδρομικής γραμμής μέσα στα χαρακώματά τους οι εξαντλημένοι λόχοι του Μακρή ξέρουν ότι δεν πρόκειται να δεχτούν καμιά βοήθεια .Οργανώνονται όσο καλύτερα μπορούν και απλά περιμένουν την εμφάνιση του εχθρού. 

Σ ΄ ένα Μέτωπο που ξεπερνά τα 8 χιλιόμετρα η αναλογία 200 στρατιωτών ανά χιλιόμετρο δεν επιτρέπει αισιοδοξία έστω και συγκρατημένη. 

Στην Οδησσό η Γαλλική Διοίκηση παρ όλες τις ενισχύσεις που που έχει στείλει  στο Βορρά, εξακολουθεί να ανησυχεί για τη πορεία των επιχειρήσεων και το δείχνει φανερά. Τις ανησυχίες αυτές τροφοδοτεί ακατάπαυστα με αναφορές του από τη Μπερεζόφκα  ο Geay, ο Γάλλος Διοικητής . Περιγράφει τη κατάσταση που αντιμετωπίζει με τα μελανότερα χρώματα , επιμένει ιδιαίτερα στη κατάσταση του ηθικού των στρατιωτών που διοικεί προβλέπει εξελίξεις  που δεν προμηνύουν τίποτα το καλό. Τα κρούσματα απειθαρχίας είναι πλέον τόσα πολλά που δεν επειδή δεν μπορούν να ελεγχθούν απλά παραβλέπονται . Για να κρατηθεί η Μπερεζόφκα χρειάζονται να σταλεί αξιόμαχος στρατός ξεκούραστος και με υψηλό φρόνημα. 

Ερμηνεύοντας σωστά τα σημεία των καιρών η Γαλλική Διοίκηση πίσω στην Οδησσό εκδίδει καινούριες διαταγές. 

Στις 8 το βράδυ της 2/15 Μαρτίου το υπόλοιπο του 1ου Συντάγματος που έχει ακόμα στη διάθεσή της [15], με επικεφαλής τον Διοικητή του Ρόκα, επιβιβάζεται στα τραίνα. Για μια ακόμη φορά οι Γάλλοι κρύβουν πολύ καλά τις βαθύτερες σκέψεις τους από τους Έλληνες και μια μεγάλη παρεξήγηση ωριμάζει. Ο Αντισυνταγματάρχης Νικόλαος Ρόκας [16] δεν υποψιάζεται ακόμα τίποτα [17]. 

Στις 3 /16 Μαρτίου και πριν το τραίνο φέρει στη Μπερεζόφκα τις καινούργιες ενισχύσεις ο Αντισυνταγματάρχης Geay (Ζαι) βιάζεται να εκδώσει τις τελευταίες του διαταγές. Μια από αυτές είναι η αποστολή ισχυρού αποσπάσματος[18] προς την κατεύθυνση της Κολοσόφσκα για να ανιχνεύσει τις διαθέσεις και τις κινήσεις του εχθρού. Την εκτέλεση της αποστολής την εμπιστεύεται στο Ταγματάρχη Ζερ (Geyres) . 

Το απόσπασμα αποτελούν ένας ελληνικός λόχος [19] με δύο πολυβόλα (Λοχαγός Ν. Βαμβακόπουλος ),τρεις διμοιρίες Ζουάβων ένας ουλαμός γαλλικού ορειβατικού Πυροβολικού και λίγοι ιππείς κάτω από τη διοίκηση του Ταγματάρχη Geyres. Πριν την αναχώρηση και για να μετριαστούν κάπως οι επιπτώσεις από το κρύο στους άνδρες προσφέρεται τσάι και ουίσκι και μάλιστα σε διπλή μερίδα. 

Ουρανός σκυθρωπός,χρώματος μολυβδίνου , εκρέματο βαρύς , θλιβερός επί των κεφαλών των ανδρών . Ψύχος εικοσιπέντε βαθμών υπό το μηδέν. Έξωθεν της πόλεως βάλτοι απέραντοι , κεκαλυμμένοι από υπερυψήλους καλαμώνας. [20]

Πριν καλά- καλά το απόσπασμα βγει έξω από το χωριό οι Ζουάβοι που ακολουθούν απρόθυμα τη φάλαγγα , μάλλον σε σχηματισμό παρέας παρά συντεταγμένου  στρατιωτικού τμήματος  αποφασίζουν, τελείως ξαφνικά, να ξεκόψουν από το υπόλοιπο απόσπασμα και να κάνουν μεταβολή. Παρόμοια σημάδια κραυγαλέας απειθαρχίας, την στιγμή μάλιστα που εκτελείται πολεμική επιχείρηση, σε όλους τους στρατούς του κόσμου, τιμωρούνται παραδειγματικά ,ακόμη  με την ποινή του θανάτου  . Ο Γάλλος Ταγματάρχης κάνει ότι δεν βλέπει όσα συμβαίνουν πίσω από τις πλάτες του και σώζει τα προσχήματα. Διακριτικά όμως ζητά από νεαρό αξιωματικό , να παρακολουθήσει  τους φυγάδες και να του αναφέρει αργότερα για το που αποφάσισαν τελικά να περάσουν το υπόλοιπο της ημέρας τους.[21]
..  .............................................................
Αν και με μειωμένη  τη σύνθεσή του  το απόσπασμα βαδίζοντας ανάμεσα στη σιδηροδρομική και την οδική γραμμή καταφέρνει να φτάσει μέχρι τον σταθμό της Κολοζόφκα . Η  απουσία του εχθρού διευκολύνει το θεαματικό αυτό κατόρθωμα. Εκεί όμως στη Κολοζόφκα  η αισιόδοξη εικόνα ανατρέπεται. Ένα  θωρακισμένο τραίνο του εχθρού κατηφορίζει  αργά από Βορρά . Έχοντας εμπιστοσύνη στη δύναμη του πυροβολικού του ο Γάλλος Διοικητής εμπλέκει ότι έχει μείνει από το  απόσπασμα σε μια σκληρή μάχη. Οι  Έλληνες που υπομένουν το κύριο βάρος της επίθεσης συνειδητοποιούν πολύ σύντομα ότι δίνουν τη μάχη μόνοι .Το γαλλικό πυροβολικό αφού ξεφορτώθηκε γρήγορα τα βλήματά του, αποχωρεί από το πεδίο της μάχης διακριτικά. Κάτω από τις συνθήκες αυτές η αντιμετώπιση του πανίσχυρου εχθρού μόνο με τα ατομικά όπλα, ισοδυναμεί με αυτοκτονία. Ο Γάλλος επικεφαλής που προς τιμήν του όλο αυτό το διάστημα βρίσκεται  στο πλευρό των Ελλήνων δίνει επιτέλους τη διαταγή για υποχώρηση.. Δύο νεκροί[22] και 4 τραυματίες είναι το αποτέλεσμα μιας επιχείρησης που κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει την χρησιμότητά της. 

Πίσω στον Στρατόπεδο της Μπερεζόφκα οι Ζουάβοι που τελικά κατάφεραν να βρουν το δρόμο της επιστροφής  ,  δεν λένε να ηρεμήσουν. Φωνάζουν βρίζουν διαμαρτύρονται , απαιτούν να φύγουν αμέσως από αυτό το διαβολότοπο και να επιστρέψουν στη πατρίδα τους. Τσακώνονται με τους αξιωματικούς τους , προβαίνουν σε απρέπειες λεκτικές και μη. Οι Έλληνες με το στόμα ανοικτό παρακολουθούν τα πρωτοφανή αυτά καμώματα. Αξιωματικοί και άνδρες κρατούν διακριτικές αποστάσεις από τα όσα πρωτόγνωρα συμβαίνουν εκείνη την ημέρα στο στρατόπεδο και αυτή η "ουδετερότητα"  εκνευρίζει τους Ζουάβους. Μέσα από ένα ιδιόμορφο ελληνογαλλικό διάλογο οι Ζουάβοι τα βάζουν και μαζί τους. «Μαλακισμένοι είσαστε και δεν κάνετε το ίδιο … Η δουλειά σας είναι στη Θεσσαλονίκη… Τι δουλειά έχετε εδώ;» 

Πριν πιαστούν στα χέρια Γάλλοι και Έλληνες και πριν η κατάσταση βγει εκτός ελέγχου ανήσυχος ο Μακρής τρέχει να βρει τον αντισυνταγματάρχη Geαy . To βαγόνι της γαλλικής διοίκησης  ξεχωρίζει από τα άλλα γιατί είναι μπογιατισμένο με συνθήματα των στρατιωτών.  Και αυτά τα συνθήματα ανάμικτα με  εκφράσεις διαμαρτυρίας κανείς δεν διανοείται να σβήσει εδώ και ημέρες. 

Μπροστά σε ένα αντισυνταγματάρχη που έχει ήδη συνθηκολογήσει με την κακή του μοίρα ο Μακρής διαμαρτύρεται και προειδοποιεί: «…οι Ζουάβοι ου μόνον εστασίασαν αλλά προτρέπουσι και τους ιδικούς μου στρατιώτας να πράξουν το ίδιον» 

-Αν σας ενοχλούν να τους συλλάβετε τον προτρέπει ο Γάλλος Αντισυνταγματάρχης. 

- Είναι  πάνω από λόχος τον διαβεβαιώνει ο Μακρής. 

Κλεισμένος στο βαγόνι από όπου ασκεί τη διοίκηση ο αντ/χης Geay έχει και σοβαρότατα θέματα με τα οποία πρέπει να ασχοληθεί. Πρέπει να ενημερώσει την Οδησσό για τα τελευταία γεγονότα και πρέπει να έχει ηρεμία για να συντάξει την αναφορά του . Βαθύτατα προβληματισμένος από δραματικά γεγονότα της ημέρας προσπαθεί να βρει την αναγκαία ισορροπία ανάμεσα στην αισχρή συμπεριφορά των στρατιωτών του και την υποδειγματική πειθαρχία των ανδρών του 1ου Ελληνικού πεζικού Συντάγματος. 

Θα μπορούσε να γράψει: 

«Το 1ο Ελληνικόν Πεζικόν Σύνταγμα ήλθε την 15/2 Μαρτίου εις Μπερεζόφσκαν, την 16/3 Μαρτίου ελάμβανε μέρος μετά πέντε διμοιριών πεζικού εις μίαν αναγνώρισιν προς Κολοσόφκαν, ένθα εγκαταλειφθέν αρχικά από τους στασιάσαντες Ζουάβους και εν συνεχεία από το γαλλικό πυροβολικό συνέχισε παρ όλα αυτά παντελώς αβοήθητον την επίθεσην εναντίον του εχθρού και υπεχώρησε με τάξιν μόνο κατόπιν  σχετικής διαταγής μου.» 

Αντί γι αυτό κάνοντας οικονομία στις λέξεις και διαλέγοντας τον δρόμο της μισής αλήθειας γράφει. 

«Το 1ο Ελληνικόν Πεζικόν Σύνταγμα ήλθε την 15/2 Μαρτίου εις Μπερεζόφσκαν, την 16/3 Μαρτίου ελάμβανε μέρος μετά πέντε διμοιριών πεζικού εις μίαν αναγνώρισιν προς Κολοσόφκαν, ένθα εδείκνυε τάσεις, όπως προχωρήση μάλιστα μέχρι ασυνεσίας.(il y montra del' entrain et meme de l ' imprudance) » 

Αυτή είναι η κατάσταση στην Μπερεζόφκα όταν το μεσημέρι φτάνει στον ομώνυμο σταθμό το τραίνο με τον Ρόκα [23] Ο Αντισυνταγματάρχης Geay , που προφανώς αντλεί ασφαλή πληροφόρηση από τη Συμμαχική Διοίκηση έχει κάθε λόγο να πιστεύει ότι το πολεμικό παιχνίδι στη Νότια Ρωσία είναι πλέον χαμένο και ότι παρά τα όσα λέγονται για εξωτερική κατανάλωση, μεθοδεύεται παρασκηνιακά η εγκατάλειψη της Οδησσού, μιας μεγάλης πόλης που κανείς δεν έχει τη παραμικρή διάθεση να  υπερασπιστεί. 

Συνεπώς και η αποστολή του Αντισυνταγματάρχη Ζαι στην Μπερεζόφκα έχει τελειώσει. Το ηθικό του στρατού που διοικεί δεν επιτρέπει ηρωικούς σχεδιασμούς. Αν για λόγους που μόνο οι ανώτεροί του γνωρίζουν οι Έλληνες έρχονται για να μείνουν αυτός δεν έχει διάθεση να το αποτρέψει. Αντίθετα θα τους διαβιβάσει και τυπικά την διοίκηση του Τομέα πριν ο ίδιος και οι άνδρες του μπουν στα τραίνα για να επιστρέψουν στην Οδησσό όσο ακόμα αυτή βρίσκεται στα χέρια των Συμμάχων. Όσο για τους Έλληνες…. Ακόμα και αν δεν θα καταφέρουν να αναχαιτίσουν τους Μπολσεβίκους στην πορεία προς Νότο θα διασφαλίσουν την άνετη υποχώρηση των Γάλλων προς την θάλασσα και τα πλοία που περιμένουν. 

Ο Γάλλος Αντισυνταγματάρχης είναι ανακουφισμένος που θα εγκαταλείψει αυτόν τον διαβολότοπο. Δεν είναι σίγουρο αν οι προθέσεις του έχουν την έγκριση της Οδησσού αλλά ο ίδιος φαίνεται αποφασισμένος να γυρίσει πίσω. Περιμένοντας την άφιξη του Ρόκα έχει δώσει εντολές να ετοιμαστούν τα πρωτόκολλα παράδοσης παραλαβής και όλα είναι έτοιμα για τις υπογραφές. Η ενημέρωση που έχουν οι νεοφερμένοι σχετικά με την κατάσταση δεν αφήνει και την παραμικρή αισιοδοξία. Ανήσυχος ο Ρόκας θέλει να διαπιστώσει με τα ίδια του τα μάτια αν η κατάσταση ανταποκρίνεται στα λεγόμενα του Αντισυνταγματάρχη Ζαι. . Συνοδευόμενος από τον Διοικητής του 2/34 Τάγματος επιχειρούν αναγνώριση του τομέα που καλούνται να υπερασπιστούν. Σε ανοικτή πεδιάδα τα 8 χιλιόμετρα του Μετώπου που απλώνονται δεξιά και αριστερά της σιδηροδρομικής γραμμής δεν προσφέρουν την παραμικρή ασφάλεια. Δεν μπορεί να γίνει λόγος για οργάνωση σοβαρής άμυνας ακόμα και στην περίπτωση που οι Γάλλοι θα άλλαζαν γνώμη και θα αποφάσιζαν να μείνουν. 

Οι Γάλλοι όμως δεν αλλάζουν γνώμη. .Δεν κρύβουν την αδημονία τους να φύγουν την ίδια κιόλας ημέρα αλλά ….. 

Με τα πρώτα σκοτάδια της νύχτας και με μια θερμοκρασία να κατρακυλά 25 ολόκληρους βαθμούς κάτω από το μηδέν δεν μπορεί να γίνει λόγος για άμεση αντικατάσταση των γαλλικών τμημάτων από τα ελληνικά. Ο Ρόκας δίνει εντολή στους στρατιώτες του να διανυκτερεύσουν στα βαγόνια και να ξεκουραστούν γιατί η επόμενη μέρα προβλέπεται πολύ δύσκολη. 

Στις 8 το βράδυ την ηρεμία της παγωμένης νύχτας ταράζει ο συναγερμός που δίνεται από παρατηρητήριο βόρειο-ανατολικά της Μπερεζόφκα. 

Ένα τραίνο με ιδιαίτερα αυξημένη ταχύτητα πλησιάζει . Τελικά δεν πρόκειται για τραίνο αλλά για απλό βαγόνι υδροφόρας που προφανώς έχει αποσυνδεθεί από κάποια αμαξοστοιχία και ακολουθεί μοναχική κατηφορική πορεία. . Το γεγονός αυτό διαλύει μια αυταπάτη. Η σιδηροδρομική γραμμή δεν είναι κομμένη δύο χιλιόμετρα βόρεια του Σταθμού όπως μέχρι τότε πίστευαν οι Γάλλοι και αν είχε συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο ,η βλάβη έχει πλέον αποκατασταθεί. Η εμφάνιση στην καρδιά της νύχτας ενός τεθωρακισμένου τραίνου στη Μπερεζόφκα δεν είναι καθόλου απίθανη και κάτι τέτοιο γεμίζει τις καρδιές με κακά προαισθήματα. 

                                       Υποσημειώσεις

  [1] Το απόσπασμα Μπερεζόφσκα κάτω από τη  Διοίκηση του Γάλλου Αντισυνταγματάρχη Legeay    στις 5/18 διέθετε

Α-Το 1ο και 3ο Τάγμα του 1ου Ελληνικού Συντάγματος Πεζικού και το 2ο Τάγμα του 34ου Συντάγματος πεζικού με 69 αξιωματικούς και 1876 οπλίτες 

Β- Το 1ο Αφρικανικό Σύνταγμα Γαλλικού Πεζικού με δύο πυροβόλα των 57 χιλιοστ ,Ουλαμό Αφρικανικού Ιππικού ,πεδινή πυροβολαρχία των 75 χιλ ,ουλαμό ορειβατικού των 65 χιλ, και ουλαμό τεθωρακισμένων αυτοκινήτων 

Γ-Δύο ίλες ρώσων αντιμπολσεβίκων ουλαμό συνοδείας των 75 χιλ 

  [2] Νίδερ Εκστρατεία εις Ουκρανίαν Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια Περιοδικόν Τόμος Α σελ 151 

  [3] 22 Φεβρουαρίου /7 Μαρτίου 

 [4] Από το 1905 και μετά , η Γαλλία, μόνη μεταξύ των σημαντικότερων αποικιοκρατικών δυνάμεων υιοθέτησε το στρατιωτικό δόγμα που που έκανε χρήση αποικιακών στρατευμάτων για τη διασφάλιση κάθε γωνίας της Αυτοκρατορίας. Αυτά τα Συντάγματα γνωστά και σαν Tirailleurs Senegalais απετέλεσαν τμήματα του Γαλλικού Στρατού από τη κατάκτηση του Μαρόκου (1907-1912) μέχρι την πολιορκία του Dienbienphu (1953-1954). Στο Μεγάλο πόλεμο περισσότεροι από 200.000 άνδρες πολέμησαν στο Δυτικό Μέτωπο.Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο κάτω από τη Διοίκηση του Leclerc πολέμησαν στη Βόρεια Αφρική και στην Ιταλία 

 [5] Ο Διοικητής της Ι Ο.Μ Στρατηγός Ντ΄Ανσέλμ, είχεν αποφασίσει από των αρχών του μηνός Φεβρουαρίου 1919 , να διατηρήση οπωσδήποτε τας δύο γραμμάς του σιδηροδρομικού δικτύου , αίτινες εκκινούσιν εξ Οδησσού , η μεν μία προς Βορειοανατολάς προς την Μόσχαν , η δε άλλη προς Βορειοδυσμάς προς Λεμβέργην, με διακλαδώσεις προς Ρουμανίαν ,  ων η πρώτη από της Ραζντελνάγια (60 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Οδησσσού.Προς τούτο, αφ’ ενός μεν εγκατέστησε, άνευ εχθρικής αντιστάσεως φρουράν εις την πόλιν Μπερεζόφσκαν, αφ΄ετέρου δε κατέλαβεν άνευ επεισοδίων την Ραζντελνάγια, καίτοι εις ταύτην επεκράτουν οι Κομμουνισταί, δια Γαλλικών δυνάμεων αποσταλέντων εκ Ρουμανίας εις Οδησσόν Deygas :Les armέe d' Orient dans la Guerre Mondiale (1915-18) Bλέπε και σελ 167-168 στο Ελληνικό Εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν. 

 [6] Σε διάστημα πέντε μόνο ημερών 22-26 Φεβρουαρίου είχαν αποβιβαστεί στην Οδησσό προερχόμενα από Ελλάδα το 1ο Σύνταγμα και το ΙΙΙ/7 Τάγμα δύναμη που ξεπερνούσε συνολικά τους 2.000 άνδρες. 

 [7] Προερχόμενο από τη Θεσσαλονίκη το ΙΙΙ/1 Τάγμα του Νικόλαου Βρατσάνου, έφθασε στην Οδησσό με το ατμόπλοιο «Σηκουάνας». Είχε δύναμη 21 Αξιωματικών και 676 οπλιτών. Δεν διέθετε μεταγωγικά μάχης 

  [8] 7ο Σύνταγμα (μείον ΙΙΙ Τάγμα) 

 [9] Το ΙΙ/1 Τάγμα του Νικολαρέα απεστάλη εκεί στις 3 Μαρτίου και παρέμεινε μέχρι τις 21 Μαρτίου. 

[10] Ο 1/1 Λόχος υπο τη διοίκηση του Λοχαγού Στέφανου Μπακοπουλου,είχε δύναμη 4 αξιωματικών και 165 οπλιτών. Έφθασε στην Ποπόβκα στις 5/18 Μαρτίου κατέλαβε τη γέφυρα μήκους 137 βημάτων που συνέδεε τις δύο όχθες , προέβη σε αναγνώριση της περιοχής και επεσήμανε τα αβαθή περάσματα της Λίμνης . 

[11] Πενήντα περιπου χιλιόμετρα βοριοανατολικά της Οδησσού. 

[12] Το ΙΙ/1 Τάγμα διοικούσε ο Ταγματάρχης Μιχαήλ Νικολαρέας και είχε δύναμη 20 Αξιωματικών και 627 οπλιτών. 

"Το ΙΙ/1 Τάγμα άμα τη αφίξει του εις Αλεξανδρόβκαν ενήργησεν αναγνώρισιν του στενού και προέβη εις αφοπλισμόν των κατοίκων του χωριού Αλεξανδρόβκα. Εν συνεχεία εγκατέστησε τον 7/1 Λόχον εις το χωρίον Γκομπλίεβο και τον 6/1 Λόχον μετά της ΙΙ/1 Πολυβολαρχίας εις την μεταξύ της λίμνης και της θαλάσσης στενωπόν , την οποία καθώρισεν ως κυρίαν γραμμήν αντιστάσεως. Ως εφεδρείαν διετήρησε τον 5/1 Λόχον εις το χωρίον Αλεξανδρόβκα, ένθα εγκατεστάθη και ο Σ.Δ του Τάγματος.Μετά το πέρας της αμυντικής του εγκαταστάσεως, το Τάγμα επελήφθη της αμυντικής οργανώσεως των θέσεών του, ην ετελειοποίει βαθμηδόν και ενίσχυσε την γραμμήν επιτηρήσεως δια καταλλήλων χαρακωμάτων, προ των οποίων ετοποθέτησε διπλήν σειράν συρματοπλεγμάτων. Μέχρι της 18/31 Μαρτίου, ο εχθρός δεν ανεφάνη προ των θέσεων του Τάγματος τούτου".(Το Ελληνικόν εκστρατευτικόν Σώμα εις Μεσημβρινήν Ρωσίαν σελ 178-79) 

[13] 28 Φεβρουαρίου /13 Μαρτίου 

[14] 28 Φεβρουαρίου /13 Μαρτίου 

[15] Ομάδα Διοικήσεως και το Ι/1 Τάγμα δίχως τον 1/1 Λόχο δηλαδή 23 Αξιωματικούς και 580 οπλίτες. 

[16] Ρόκας Νικόλαος (1870- ) Γεννήθηκε στη Μάνδρα Ελευσίνας Εξήλθε από το Προπαρασκευαστικό Σχολείο Κέρκυρας με το βαθμό του λοχία.Πήρε μέρος στον πόλεμο του 1897 και αποφοίτησε από το σχολείο των Υπαξιωματικών στα 1902 με το βαθμό του ανθυπολοχαγού. Από 1905 και για δύο χρόνια πολεμά στη Μακεδονία σαν αρχηγός ανταρτικού σώματος. Με τον βαθμό του υπολοχαγού συμμετέχει σαν διοικητής Λόχου στη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων.Στη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου πολεμά σαν υποδιοικητής και στη συνέχεια διοικητής του 1ου Συντάγματος Πεζικού .Στη διάρκεια της εκστρατείας στην Ουκρανία συνέχισε να ασκεί τη διοίκηση του 1ου Συντάγματος 

[17] Σήμερα κανένας δεν αμφισβητεί ότι η τραγωδία της Μπερεζόβκα οφείλεται αποκλειστικά στη προδοσία των γάλλων συμμάχων. Εκφράζοντας την γενικότερη άποψη που τότε επικρατούσε μεταξύ των ελλήνων στρατιωτικών ο Πλαστήρας (σελ 21) είναι απόλυτος.«Το μέτωπο Μπερεζόβκα ανετράπη..Η γαλλική μεραρχία χωρίς και την ελαχίστην αντίστασιν επέβη των τραίνων και απεχώρησε προς Οδησσόν εγκαταλείψασα μόνας εκεί τας ελληνικάς δυνάμεις, αι οποίαι αιφνιδιασθείσαι κατά την νύκτα υπό των Μπολσεβίκων ετράπησαν εις άτακτον φυγήν .» 

[18] 11/1 Λόχος με δύο πολυβόλα (Λοχαγός Βαμβακόπουλος Νικ) 

3 Διμοιρίες Ζουάβων 

Ένας Ουλαμός Γαλλικού Ορειβατικού Πυροβολικού 

Μικρός αριθμός γάλλων και ρώσων ιππέων. 

[19] 11ος Λόχος του ΙΙΙ Τάγματος του Ι Συντάγματος (Τσαμάκος) 

[20] Νίδερ Εκστρατεία εις Ουκρανίαν Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαίδεια Τόμος Α σελ 151 

[21]  Φαίνεται ότι ο Υπολοχαγός κάποια στιγμή  έχασε τα ίχνη τους και η αναζήτηση συνεχίστηκε στα τυφλά μέχρι που έφτασε στο Σταθμό της Μπερεζόβκα. Εκεί συνάντησε  τον Ταγματάρχη Βρατσάνο. Κάνοντας την ανάγκη φιλοτιμία ο Γάλλος ζήτησε  πληροφορίες. 

–-Μήπως πήρε το μάτι σας Γάλλους στρατιώτες να περνούν από εδώ κ Ταγματάρχά; 

-Πράγματι δυό τρείς πέρασαν από εδώ πριν από λίγο …..παραδέχεται ανύποπτος ο Βρατσάνος 

-Δεν εννοούσα τόσους λίγους αναστενάζει απογοητευμένος ο Γάλλος Υπολοχαγός και συνεχίζει την αναζήτησή του.