ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ.
 |
| KUNNAS TARMO LA TENTAZIONE FASCISTA AKROPOLIS NAPOLI 1981 Σελ. 310 |
Ήδη από τα 1934 ο Hamsun δεν έκρυβε την συμπάθεια του για τον Χίτλερ. Το φθινόπωρο του 1936 ο γέρος συγγραφέας εξέφρασε την συμπάθεια του για το Νορβηγικό Φασιστικό Κόμμα και τον αρχηγό του Quisling.
Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την Νορβηγία, ο γέρος συγγραφέας δεν ένοιωσε ψεύτικη ντροπή μπροστά σε παρόμοιο ελιγμό όπως τόσοι συμπατριώτες του. Ο Hamsun παρέμεινε πιστός στο πολιτικό του ιδανικό. Την στιγμή που πληροφορήθηκε την αυτοκτονία του Hitler, δήλωσε: «Ο Hitler ήταν ένας στρατιώτης ταγμένος στην υπόθεση της δικαιοσύνης». Ακόμα και μετά από τον εγκλεισμό του σε ψυχιατρείο, ο Hamsun δεν θέλησε ποτέ να παραδεχθεί ότι έκανε λάθος.
Υπάρχει μια κάποια ομοιότητα ανάμεσα στις τύχες του Knut Hamsun και του Ezra Pound: ο ίδιος ενθουσιώδης φανατισμός για τα φασιστικά κινήματα η ίδια αμείωτη συμπαράσταση στην φασιστική πολιτική, η ίδια αντιμετώπιση με την ψυχοθεραπευτική αγωγή.
Στη Γαλλία τα φασιστικά κινήματα προκάλεσαν το πιο σπουδαίο διανοητικό αντίλαλο Δίχως να μιλούμε για πολυάριθμους συγγραφείς που στάθηκαν κοντά στο Φασισμό όπως ο Jacques Chardonne ή ο Henri de Montherland , τα ονόματα του Pier Drieu La Rochelle του Louis Ferdinand Celine και του Robert Brasillach είναι αρκετά για να αντιπροσωπεύσουν μια πολιτική δέσμευση όχι λιγότερο ριζοσπαστική από εκείνη του Pound ή του Hamsun.
Παρά την προσπάθεια να δοθεί στο Φασισμό μια φυσιογνωμία πάνω απ' όλα αντι-διανοητική στην πραγματικότητα σε κάθε χώρα υπήρξαν διανοούμενοι κάποιας αξίας που έδειχναν τις συμπάθειες τους για τον Φασισμό.
Σε επίπεδο πολιτικής συμπεριφοράς των διανοουμένων αυτών δόθηκαν αρχικά εξηγήσεις λίγο πολύ επιφανειακές. Αφέθηκε να εννοηθεί ότι ο Hamsun σαν παράδειγμα, πληρωνόταν από τους Γερμανούς. Κάτω από αυτό το πρίσμα είδε και ο Jean-Paul Sartre την προσπάθεια του Ferdinand Céline και μάλιστα έγραψε: «Ο Celine μπόρεσε να υποστηρίξει τις σοσιαλιστικές θέσεις των ναζιστών, γιατί πληρώθηκε». Ένας από τους βιογράφους του Céline εμπνεύστηκε τόσο πολύ από αυτή τη διαβεβαίωση ώστε προχώρησε ακόμα παραπέρα, ισχυριζόμενος ότι τα μάτια του συγγραφέα έλαμπαν κάθε φορά που γινόταν λόγος για «χρήματα».
Στο μεγαλύτερο μέρος των περιπτώσεων που αφορούν τους συγγραφείς αυτούς έγινε απόπειρα να ερμηνευθεί η πολιτική συμπεριφορά με τη βοήθεια της ψυχιατρικής. Το να είναι κάποιος φασίστας εθεωρήτο απλά ένα σύμπτωμα της ηθικής παθολογίας. Βέβαια ο Hamsun ήταν ήδη αρκετά ηλικιωμένος όταν αποφάσισε να δώσει την υποστήριξη του στα φασιστικά κινήματα. Σαν χαρακτήρας ο Ezra Pound είχε μια εκκεντρική πλευρά. Ο καλλιτέχνης είχε συχνά στη συμπεριφορά του κάτι το αφελές, το παιδικό. Δεν είναι όμως δυνατό να κατανοήσουμε τον πολιτικό αγώνα των συγγραφέων αυτών ανατρέχοντας σε απλοποιημένες εξηγήσεις αυτού του τύπου.
Κάθε δημιουργικός άνθρωπος αντιδρά μπροστά στην πολιτική με τον ίδιο ακριβώς τρόπο: δεν βλέπει σ' αυτή μόνο το περιορισμένο πρόγραμμα του πολιτικαντισμού. Για τους διανοούμενους η πολιτική είναι απλά η επιφάνεια κάτω από την οποία βρίσκονται τα βαθύτερα στρώματα όπως η κυριαρχία της ηθικής, μια ορισμένη ιδέα της πνευματικής καλλιέργειας και του πολιτισμού.
Ο νεαρός Knut Hamsun δεν δείχνει τον παραμικρό ενθουσιασμό για τη δημοκρατική ελευθερία γιατί σύμφωνα με την άποψή του δεν είναι άλλο παρά μια αφηρημένη ελευθερία για τη μάζα και όχι μια χειροπιαστή ελευθερία για το πραγματικό άτομο
Βέβαια είναι αρκετά παράδοξο το γεγονός ότι ο Knut Hamsun αναζητά την ελευθερία στον Εθνικοσοσιαλισμό ή στο Φασισμό αλλά δεν είναι και ο μοναδικός που πίστεψε σ' ένα παρόμοιο μύθο.
Το λογοτεχνικό έργο του Hamsun αντικαθρεπτίζει ένα είδος πατριαρχικού ιδανικού της κοινωνίας. "
Οι διάφορες κοινωνικές τάξεις δεν είναι εχθρικές η μία απέναντι στην άλλη και η κοινωνική ένταση που γεννιέται προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις ιδεολογίες του XIX αιώνα.
Το αντιδημοκρατικό πνεύμα των διανοουμένων αυτών δεν αποκλείει βέβαια μια συμπάθεια για τα πιο αδύνατα στρώματα του λαού για τους πιο ταπεινούς ανθρώπους.
Εδώ μπορεί να γίνει λόγος για την περίπτωση των συγγραφέων όπως ο Hamsun, ο Celine, o Brasillach και ο Ezra Pound. Ο άνθρωπος, γι αυτούς τους διανοούμενους είναι .ένα ικανοποιημένο άτομο ακόμα και πέρα από οποιαδήποτε κοινωνική συνείδηση.
Εδώ μπορεί να γίνει λόγος για την περίπτωση των συγγραφέων όπως ο Hamsun, ο Celine, o Brasillach και ο Ezra Pound. Ο άνθρωπος, γι αυτούς τους διανοούμενους είναι .ένα ικανοποιημένο άτομο ακόμα και πέρα από οποιαδήποτε κοινωνική συνείδηση.
Παρά το γεγονός ότι συχνά στους Γερμανούς και Ιταλούς συγγραφείς που μπορούν να θεωρηθούν Φασίστες ανιχνεύεται ένα στρατιωτικό ιδανικό, δεν μπορούμε να γενικεύσουμε και να πούμε ότι ήταν μιλιταριστές όλοι οι διανοούμενοι που ακολούθησαν από τον φασισμό.
Υπήρχαν ασφαλώς και οι φιλειρηνιστές όπως o Céline, ή άνθρωποι όπως o Drieu La Rochelle, που καταδίκαζε τον σύγχρονο τεχνικό πόλεμο σε όλα του τα επίπεδα. Επί πλέον
λίγο πολύ σ' όλους συναντούμε την ιδέα που προσεγγίζει ένα είδος κοινωνικού δαρβινισμού, ότι δηλαδή η ζωή είναι ένας αγώνας.
Μπορούμε να πούμε ότι οι συγγραφείς της Βόρειας Ευρώπης είναι σε κοινωνικό επίπεδο, περισσότερο συντηρητικοί απ' ότι οι Γάλλοι συγγραφείς. Για τους φιλοφασίστες Φινλανδούς η κοινωνία ήταν αυτό που ήταν, καλή και αποδεκτή. Δεν ευχόντουσαν μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ο Φασισμός τους δεν ήταν τόσο σοσιαλιστικός όσο εκείνος του Drieu La Rochelle ή του Celine. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τον Hamsun που κύρια υμνεί την αρετή μιας αγροτικής ζωής. όπου είναι υπαρκτός ο απόηχος σχημάτων του κοινωνικού συντηρητισμού.
Οι συγγραφείς και οι διανοούμενοι που γοητεύτηκαν από τα φασιστικά κινήματα αντιπροσώπευαν σε πολιτικό επίπεδο τις πιο διαφορετικές ιδέες αλλά σ' ένα βαθύτερο επίπεδο, σ' ένα επίπεδο φιλοσοφικό, σ' ένα επίπεδο κατανόησης του κόσμου συναντούμε μια ταύτιση απόψεων που αναπόφευκτα πρέπει να μας προβληματίσει.
Αν πάρουμε σαν παράδειγμα την φιλοσοφία της ιστορίας που αντιπροσωπεύουν οι συγγραφείς αυτοί, ανακαλύπτουμε ότι όλοι τους συμμερίζονται την ίδια κύρια αντίληψη: στην ιστορία δεν υπάρχει μια ευθύγραμμη εξέλιξη και η ανθρωπότητα δεν έχει ένα απόλυτα ξεκαθαρισμένο σκοπό. Στην ανάπτυξη των διαφόρων πολιτισμών υπάρχουν μόνο οι διακυμάνσεις. Ο κόσμος δεν έχει ένα γενικό νόημα- το μόνο νόημα που διαθέτει του το προσφέρει ο άνθρωπος μέσα από τις πράξεις του. Είναι κάτι σαν αντίδραση ενάντια σε οποιοδήποτε σχήμα ντετερμινισμού.
Οι διανοούμενοι αυτοί βλέπουν τόσο στο μαρξισμό όσο και στην ιδέα της προόδου, μια αντιγραφή της αρχαίας χριστιανικής πίστης στην Πρόνοια που διαιωνίστηκε μέσα από τις ιδεολογίες του XIX αιώναΣύμφωνα με την αντίληψη του κόσμου των συγγραφέων αυτών, ο ιστορικός άνθρωπος είναι πάντα ο ίδιος. Η πρόοδος, αν βέβαια υπάρχει δεν είναι άλλη από τη ζωτικότητα, την αρμονία με τη φύση.
Ο μύθος που μπορούμε να εντοπίσουμε σαν πραγματικά κοινό στοιχείο ανάμεσα στους διάφορους διανοούμενους συγγραφείς, είναι εκείνος της ιδέας του εκφυλισμού.
Παρά το γεγονός ότι καθένας από αυτούς είχε δει λίγο πολύ με τον δικό του τρόπο την παρακμή του δυτικού πολιτισμού, όλοι τους συμφωνούν στα βασικά. Ο σύγχρονος δυτικός κόσμος είναι σε πλήρη εκφυλισμό. Δεν πρόκειται απλά για ένα κοινωνικό ή πολιτικό εκφυλισμό αλλά για ένα βιολογικό και διανοητικό. Έχει τραυματισθεί ο ίδιος ο πυρήνας της ζωής. Ο άνθρωπος έχει χάσει την επαφή με τις μυθικές δυνάμεις της ζωής με το ένστικτο, με την διαίσθηση.
Είναι σημαντικό ν' αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο οι θεωρούμενοι σαν πεσσιμι-στές συγγραφείς γίνονται αισιόδοξοι την οτιγμή που αρχίζουν να πιστεύουν σε μια φασιστική αναγέννηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Σαν παράδειγμα δεν υπάρχουν πιο απαισιόδοξοι συγγραφείς από τον Céline ή τον Drieu La Rochelle αν λάβουμε un' όψη μας εκείνο το μέρος του έργου τους που περιγράφει την παρακμή του γαλλικού πολιτισμού-όμως μέσα από τα πολιτικά τους pamphlets αρνούνται κάθε απαισιοδοξία για ν' ακούσουν τη φωνή της ζωής, για να πιστέψουν κατά παράδοξο τρόπο, στο μήνυμα των φασιστικών κινημάτων.
Κι αυτός ακόμη ο φημισμένος Γερμανός εξπρεσσιονιστής, ο Gottfried Benn, που για δύο χρόνια ονειρεύτηκε έναν εθνικοσοσια-λισμό γεννημένο μέσα από το πνεύμα του Ιταλικού φουτουρισμού, αρνήθηκε προσωρινά την απαισιοδοξία του για να πιστέψει στη Γερμανική και στην Ευρωπαϊκή Αναγέννηση.Ο καπιταλιστικός υλισμός του σύγχρονου κόσμου πολλές φορές είχε απογοητεύσει τους συγγραφείς αυτούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε παράλληλα ότι ο Εθνικοσοσιαλισμός και ο φασισμός με τον όρο «πλουτοκρατία» ιιεριέγραφαν την δικτατορία του χρήματος ορισμένων δυτικών χωρών. Για τους Εθνικοοοσιαλιστές οι αξίες της φυλής και της πατρίδας ήταν σπουδαιότερες από οποιαδήποτε υλιστική επιταγή.
Συγγραφείς όπως ο Ezra Pound ή o Knut Hamsun αναδικνύονται πραγματικοί ηθικολόγοι μπροστά στην εικόνα της υλιστικής εκμετάλλευσης που νομίζουν ότι ανακαλύπτουν μέσα στις δυτικές καπιταλιστικές δημοκρατίες. Νοιώθουν λύπη μπροστά στο υπερβολικό πνεύμα εκμετάλλευσης που εμψυχώνει τους επιχειρηματίες και τους πολιτικούς και σχηματίζουν την εντύπωση ότι και σ' αυτές τις σοσιαλιστικές χώρες κυριαρχεί το ίδιο ξέφρενο πάθος για τον χρυσό. Όπως χαρακτηριστικά έχει πει o Céline: «Κανείς δεν θέλει θυσίες αλλά όλοι θέλουν απολαβές».
Σύμφωνα με την άποψη των συγγραφέων αυτών, ο σύγχρονος πολιτισμός φαίνεται να καταπνίγει πρωταρχικά τις ανορθολογικές διαστάσεις του ανθρώπου τον οποίο αντίθετα μετασχηματίζει σε αντιπρόσωπο ενός αναιμικού διανοουμενισμού, υπερβολικά ευχαριστημένο για τον μικρο-ρατσιοναλισμό του, ανίκανο να νοιώσει μέσα του τον απόηχο του ανθρώπου και του σύμπαντος, υποχρεωμένο τέλος να παραβλέπει το ένστικτο και τις τάσεις του.
λίγο πολύ σ' όλους συναντούμε την ιδέα που προσεγγίζει ένα είδος κοινωνικού δαρβινισμού, ότι δηλαδή η ζωή είναι ένας αγώνας.
Μπορούμε να πούμε ότι οι συγγραφείς της Βόρειας Ευρώπης είναι σε κοινωνικό επίπεδο, περισσότερο συντηρητικοί απ' ότι οι Γάλλοι συγγραφείς. Για τους φιλοφασίστες Φινλανδούς η κοινωνία ήταν αυτό που ήταν, καλή και αποδεκτή. Δεν ευχόντουσαν μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις. Ο Φασισμός τους δεν ήταν τόσο σοσιαλιστικός όσο εκείνος του Drieu La Rochelle ή του Celine. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για τον Hamsun που κύρια υμνεί την αρετή μιας αγροτικής ζωής. όπου είναι υπαρκτός ο απόηχος σχημάτων του κοινωνικού συντηρητισμού.Οι συγγραφείς και οι διανοούμενοι που γοητεύτηκαν από τα φασιστικά κινήματα αντιπροσώπευαν σε πολιτικό επίπεδο τις πιο διαφορετικές ιδέες αλλά σ' ένα βαθύτερο επίπεδο, σ' ένα επίπεδο φιλοσοφικό, σ' ένα επίπεδο κατανόησης του κόσμου συναντούμε μια ταύτιση απόψεων που αναπόφευκτα πρέπει να μας προβληματίσει.
Αν πάρουμε σαν παράδειγμα την φιλοσοφία της ιστορίας που αντιπροσωπεύουν οι συγγραφείς αυτοί, ανακαλύπτουμε ότι όλοι τους συμμερίζονται την ίδια κύρια αντίληψη: στην ιστορία δεν υπάρχει μια ευθύγραμμη εξέλιξη και η ανθρωπότητα δεν έχει ένα απόλυτα ξεκαθαρισμένο σκοπό. Στην ανάπτυξη των διαφόρων πολιτισμών υπάρχουν μόνο οι διακυμάνσεις. Ο κόσμος δεν έχει ένα γενικό νόημα- το μόνο νόημα που διαθέτει του το προσφέρει ο άνθρωπος μέσα από τις πράξεις του. Είναι κάτι σαν αντίδραση ενάντια σε οποιοδήποτε σχήμα ντετερμινισμού.
Οι διανοούμενοι αυτοί βλέπουν τόσο στο μαρξισμό όσο και στην ιδέα της προόδου, μια αντιγραφή της αρχαίας χριστιανικής πίστης στην Πρόνοια που διαιωνίστηκε μέσα από τις ιδεολογίες του XIX αιώναΣύμφωνα με την αντίληψη του κόσμου των συγγραφέων αυτών, ο ιστορικός άνθρωπος είναι πάντα ο ίδιος. Η πρόοδος, αν βέβαια υπάρχει δεν είναι άλλη από τη ζωτικότητα, την αρμονία με τη φύση.
Ο μύθος που μπορούμε να εντοπίσουμε σαν πραγματικά κοινό στοιχείο ανάμεσα στους διάφορους διανοούμενους συγγραφείς, είναι εκείνος της ιδέας του εκφυλισμού.
Παρά το γεγονός ότι καθένας από αυτούς είχε δει λίγο πολύ με τον δικό του τρόπο την παρακμή του δυτικού πολιτισμού, όλοι τους συμφωνούν στα βασικά. Ο σύγχρονος δυτικός κόσμος είναι σε πλήρη εκφυλισμό. Δεν πρόκειται απλά για ένα κοινωνικό ή πολιτικό εκφυλισμό αλλά για ένα βιολογικό και διανοητικό. Έχει τραυματισθεί ο ίδιος ο πυρήνας της ζωής. Ο άνθρωπος έχει χάσει την επαφή με τις μυθικές δυνάμεις της ζωής με το ένστικτο, με την διαίσθηση.
Είναι σημαντικό ν' αντιληφθούμε τον τρόπο με τον οποίο οι θεωρούμενοι σαν πεσσιμι-στές συγγραφείς γίνονται αισιόδοξοι την οτιγμή που αρχίζουν να πιστεύουν σε μια φασιστική αναγέννηση του ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Σαν παράδειγμα δεν υπάρχουν πιο απαισιόδοξοι συγγραφείς από τον Céline ή τον Drieu La Rochelle αν λάβουμε un' όψη μας εκείνο το μέρος του έργου τους που περιγράφει την παρακμή του γαλλικού πολιτισμού-όμως μέσα από τα πολιτικά τους pamphlets αρνούνται κάθε απαισιοδοξία για ν' ακούσουν τη φωνή της ζωής, για να πιστέψουν κατά παράδοξο τρόπο, στο μήνυμα των φασιστικών κινημάτων.
Κι αυτός ακόμη ο φημισμένος Γερμανός εξπρεσσιονιστής, ο Gottfried Benn, που για δύο χρόνια ονειρεύτηκε έναν εθνικοσοσια-λισμό γεννημένο μέσα από το πνεύμα του Ιταλικού φουτουρισμού, αρνήθηκε προσωρινά την απαισιοδοξία του για να πιστέψει στη Γερμανική και στην Ευρωπαϊκή Αναγέννηση.Ο καπιταλιστικός υλισμός του σύγχρονου κόσμου πολλές φορές είχε απογοητεύσει τους συγγραφείς αυτούς. Δεν πρέπει να ξεχνάμε παράλληλα ότι ο Εθνικοσοσιαλισμός και ο φασισμός με τον όρο «πλουτοκρατία» ιιεριέγραφαν την δικτατορία του χρήματος ορισμένων δυτικών χωρών. Για τους Εθνικοοοσιαλιστές οι αξίες της φυλής και της πατρίδας ήταν σπουδαιότερες από οποιαδήποτε υλιστική επιταγή.
Συγγραφείς όπως ο Ezra Pound ή o Knut Hamsun αναδικνύονται πραγματικοί ηθικολόγοι μπροστά στην εικόνα της υλιστικής εκμετάλλευσης που νομίζουν ότι ανακαλύπτουν μέσα στις δυτικές καπιταλιστικές δημοκρατίες. Νοιώθουν λύπη μπροστά στο υπερβολικό πνεύμα εκμετάλλευσης που εμψυχώνει τους επιχειρηματίες και τους πολιτικούς και σχηματίζουν την εντύπωση ότι και σ' αυτές τις σοσιαλιστικές χώρες κυριαρχεί το ίδιο ξέφρενο πάθος για τον χρυσό. Όπως χαρακτηριστικά έχει πει o Céline: «Κανείς δεν θέλει θυσίες αλλά όλοι θέλουν απολαβές».
Μέσα στον Εθνικοσιασιαλιστικό του ενθουσιασμό, ο γερμανός ποιητής Gottfried Benn ξεκαθαρίζει την άποψη του, μια άποψη που μπορούσε να είναι ίδια με εκείνη των άλλων συγγραφέων που «παρασύρθηκαν» από τον φασισμό: «Μια ιστορική αλλαγή είναι πάντα και αλλαγή της φυσιογνωμίας του ανθρώπου. Σήμερα κάθε πολιτική τοποθέτηση είναι ταυτόχρονα ανθρωπολογική και υπαρξιακή. Αυτό άλλωστε κάνει την εποχή μας να ξεχωρίζει από την προηγούμενη. Πως είναι ο άνθρωπος; Όλα εξαρτώνται από την απάντηση στο ερώτημα αυτό. Πριν από τον ερχομό αυτής της καινούργιας εποχής, ο άνθρωπος ήταν ένα λογικό ον και ο εγκέφαλος του ήταν πατέρας όλων των πραγμάτων σήμερα όμως έχει εξελιχθεί σε μια μεταφυσική ύπαρξη που εξαρτάται από την καταγωγή και την φύση του. Πρώτα ερμήνευε την ιστορία σαν πρόδο και σαν πολιτισμό αλλά σήμερα την ερμηνεύει σαν μια συνέχεια των φυλετικών και μυθικών αρχαϊκών κρατών».
Είναι ξεκάθαρο ότι o Benn είδε την εθνικοσοσιαλιστική πραγματικότητα με τα μάτια του ρομαντικού.
Για τον Εθνικοσοσιαλισμό το πρόβλημα δεν ήταν η ανθρωπολογική αλλαγή αλλά η άμυνα του συλλογικού ανθρώπου απέναντι στις μικροαστικές προκαταλήψεις.
Όπως ο Gottfried Benn έτσι και οι άλλοι συγγραφείς ονειρεύτηκαν ένα καινούργιο φασίστα άνθρωπο, ένα «τραγικό» άνθρωπο που γνωρίζει την προσπάθεια, τον κίνδυνο, την υπευθυνότητα, έναν άνθρωπο πιο δυναμικό και πιο δημιουργικό από τον αστό, παράδοξα αισιόδοξα και αναιμικό από την ηθική και την διανοητική άποψη.
Είναι παράδοξο το γεγονός ότι οι συγγραφείς αυτοί που κατά κανόνα ήσαν υπερδιανοούμενοι τάχθηκαν υπέρ του εθνικοσοσιαλισμού αντιδιανοουμενισμού, που μερικές φορές είχε πάρει μορφές αρκετά απάνθρωπες.
Οι άνθρωποι αυτοί άσκησαν μια κάποια κριτική στον ρατσιοναλιστικό διανοουμενισμό - μια κριτική που ζούσε στην πολιτιστική κληρονομιά της ρομαντικής Ευρώπης. Δεν μπόρεσαν ποτέ να δεχθούν το τεχνητά θεωρητικό πνεύμα, ένα είδος πανεπιστημιακής σχολαστικότητας απατηλά επιστημονικής.
Ο Knut Hamsun και o Drieu La Rochelle σαν παράδειγμα συχνά στα σατυρικά τους ρομάντζα ειρωνεύονται τους διανοούμενους.
Το λάθος που αποδόθηκε στους συγγραφείς αυτούς ήταν ότι ταύτισαν την κριτική τους, ένα είδος διανοουμενίστικης σοφιστείας με τον απάνθρωπο αντι-διανοουμενισμό των εθνικοσοσιαλιστών.
Μπορεί να γίνει αρκετά μεγάλη συζήτηση αναφορικά με την στάση των φασιστικών κινημάτων απέναντι στη θρησκεία και στο χριστιανισμό.
Σχετικά με την συμπεριφορά των φασιστών διανοουμένων είναι ξεκάθαρο ότι είχαν γοητευθεί από την καθαρά παγανιστική μορφή των φασιστικών κινημάτων λίγο πολύ όπως ο Julius Evola στην Ιταλία.
Βέβαια υπήρξαν και καθολικοί όπως ο Robert Brasillach και o Alphonse de Cháteaubriant που έδειξαν την συμπάθεια τους στο φασισμό, όμως ο καθολικισμός τους είχε μέσα του κάποια παγανιστικά στοιχεία.
Στη Φιλανδία τα κινήματα της άκρας δεξιάς είχαν ένα ισχυρότατα λουθηριακό χαρακτήρα- αυτό εξηγεί το λόγο για τον οποίο έβλεπαν τον φασισμό σαν προπύργιο ενάντια στον άθεο κομμουνισμό: Στις μεγάλες όμως Ευρωπαϊκές χώρες ο παγανιστικός πυρήνας της φασιστικής ιδεολογίας είναι καλύτερα θεατός.
Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ορισμένοι Γάλλοι φασίστες συγγραφείς, όπως o Drieu La Rochelle και o Lucien Rebatet, ονειρεύθηκαν ένα αρρενωπό καθολικισμό, ένα καθολικισμό των Σταυροφοριών και των μεσαιωνικών καθεδρικών ναών. Οι διανοούμενοι που αναζητούν συχνά ένα μυστικισμό, μια επίγεια Θρησκεία σαν κι αυτή που ο Knut Hamsun ενσαρκώνει στο μυστικισμό της φύσης, γοητεύθηκαν από μια ηθική νιτσεϊκού τύπου.
Σχεδόν όλοι έχουν διαβάσει το «Πέραν του καλού και του Κακού» του Nietzsche. Παρά το γεγονός ότι ο εθνικοσοσιαλισμός μερικές φορές κατέληξε να αντιπροσωπεύει ένα μικρό-αστικό πουριτανισμό, ο φασισμός ήταν για τους διανοούμενους , πάνω απ' όλα μια ηθική της ζωτικότητας που δυσπιστεί σε κάθε πουριτανισμό και σε κάθε μοραλιστική νουθεσία.
Αυτός ο νιτσεϊκός επηρεασμός δεν αποκλείει πάντα κάποιο ουμανιταρισμό που είναι χαρακτηριστικός στα έργα του Knut Hamsun, του Brasillach, του Alphonse de Cháteaubriant και των πολυάριθμων συγγραφέων που επηρεάστηκαν από τον Φασισμό....
Ο φασισμός αυτών των συγγραφέων δεν στάθηκε ένα φαινόμενο απλά πολιτικό. Σε πολιτικό επίπεδο δεν είναι καθ' ολοκληρία φασίστες. Στα έργα τους μπορούμε να βρούμε ιδέες εθνικιστικές, κοσμοπολίτικες, ειρηνιστικές και ακόμη αντιρατσιστικές. Το συντεχνιακό σύστημα των φασιστικών κινημάτων δεν επηρέασε τόσο πολύ τους διανοούμενους αυτούς. Δεν θεωρούσαν πρωταρχικού ενδιαφέροντος το πολιτικό πεδίο. Εκείνο που τους οδήγησε στο φασισμό ήταν η ίδια η αντίληψη που είχαν για τον κόσμο, μέσα από μια διαδικασία ταύτισης που καμιά φορά ήταν απατηλή.
Ο δικός τους φασισμός υπήρξε κύρια μέσα από την υποκειμενική καλλιτεχνική τους φαντασία Με την πολιτική τους ενασχόληση θέλησαν να δώσουν μαρτυρία υπέρ μιας συγκεκριμένης κλίμακας αξιών: η καλλιτεχνική τους διαίσθηση τελικά κατάφερε να τους απογοητεύσει.
Για του Knut Hamsun ο εθνικοσοσιαλισμός π.χ. ήταν μία εκδήλωση ζωτικότητας, μια πιθανή αναγέννηση του απειλούμενου από μια πλουτοκρατική δημοκρατία και ένα τυραννικό κομμουνισμό, δυτικού πολιτισμού.
Όπως και οι άλλοι, έτσι κι αυτός ονειρεύτηκε ένα καινούργιο αυθεντικό αντιυλιστικό αίσθημα της ζωής, που ήξερε να προστατεύει τόσο το ανορθόλογο όσο και το ενστικτώδες.
Ήλπισε ότι ο φασισμός θα κατάφερνε να αποκαταστήσει τις φυσικές ιεραρχίες, ένα υγιή τρόπο ζωής, φυσικό και αγροτικό.Μέσα από την αφέλεια του καλλιτέχνη, ήλπισε ότι ο φασισμός θα κατόρθωνε να διορθώσει τα ελαττώματα της δημοκρατίας, δίχως να αντιλαμβάνονται τον κίνδυνο που ο εθνικοσοσιαλισμός και ο φασισμός αντίθετα μπορούσαν να υποβάλουν ορισμένες από τις εξελίξεις της δημοκρατικής κοινωνίας. Δεν κατάλαβαν ότι όλα αυτά τα φαινόμενα ήταν, στο κάτω κάτω προϊόντα εκείνου του πολιτισμού που τόσο περιφρονούσαν. Η μεγάλη ιδέα οδηγός των συγγραφέων αυτών είναι η άρνηση του υλιστικού ωφελιμιστικού και επιφανειακά ρατσιοναλιστικού πνεύματος του XX αιώνα. Ταυτόχρονα αρνούνται οποιοδήποτε σχήμα ντετερμινισμού. Αντιπροσωπεύουν την αντίδραση ενάντια στη προοδευτική αισιοδοξία, που δεν κατανόησε όσο έπρεπε ότι ο τεχνικός μας πολιτισμός, ο τρόπος ζωής in ange στις μητροπόλεις, η μονόπλευρη εξύψωση της «λογικής» και της «ηθικής αγαθότητας» του ανθρώπου μπορούν να έχουν μια αρνητική επίδραση στον σύγχρονο άνθρωπο.Ο σύγχρονος άνθρωπος κινδυνεύει να ξεχάσει ξανά - εξ αιτίας της εμπιστοσύνης του στη λογική και στους νόμους της ιστορίας, ότι η πραγματική πρόοδος οφείλεται στις ατομικές προσπάθειες.Σ' αυτό το θέμα δεν μπορώ να προχωρήσω σε λεπτομέρειες όμως θα ήθελα να κλείσω με την διαβεβαίωση ότι η θεώρηση του κόσμου έτσι όπως παρουσιάζεται από τους συγγραφείς μας δεν είναι αναγκαστικά φασιστική.
Βέβαια αυτή η θεώρηση του κόσμου οδήγησε σε κάποιες πολιτικές εκδηλώσεις που είναι χαρακτηριστικά φασιστικές, όπως ο αντισημιτισμός, ένας υπερβολικός εθνικισμός, ο μιλιταρισμός αλλά σε καμμιά περίπτωση δεν μπορούμε να προχωρήσουμε σε υπερβολές.
Η πολιτική αξία μιας θεώρησης του κόσμου εξαρτάται από την ιστορική κατάσταση, την κοινωνική προοπτική και από πολυάριθμα στοιχεία πολιτιστικά και ατομικά.Δεν υπάρχει τίποτα a priori πολιτικό στην κριτική του πολιτισμού που ασκεί ο Knut Hamsun- δεν υπάρχει τίποτα πολιτικό στην εικόνα του ανθρώπου που παρουσιάζει ο Gottfried Benn, δεν υπάρχει τίποτα το πολιτικό στην νιτσεϊκή ηθική που ενσαρκώνεται από τους συγγραφείς μας. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι έκαναν το ίδιο λάθος των πλέον δογματικών μαρξιστών, που έχουν την συνήθεια να διαβεβαιώνουν ότι όλα είναι πολιτικά, ταυτίζοντας την δική τους θεώρηση του κόσμου με την πολιτική, και στη περίπτωση μας με εκείνη την φασιστική.Ο αντι-υλισμός, η ιδέα του εκφυλισμού, ένας κάποιος αντιδιανοουμενισμός. δεν είναι ιδέες αποκλειστικά φασιστικές.Είναι διανοητικές συμπεριφορές που ανιχνεύονται στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία ήδη κατά την διάρκεια της προφασιστικής περιόδου, και μπορούν να λάβουν πρωτότυπα πολιτικά χρώματα που εξαρτώνται από ιστορικές, κοινωνικές και διανοητικές παραμέτρους.
Εάν θεωρήσουμε το έργο του Knutt Hamsun πολιτικά ύποπτο βρισκόμαστε την ίδια στιγμή, μπροστά σε μια παράδοση κουλτούρας το ίδιο ύποπτη. Και καμιά φορά όποιος κηρύσσει πόλεμο ενάντια στο φασισμό κινδυνεύει να τον μετατρέψει σε πόλεμο ενάντια στη Κουλτούρα: σκέφτομαι σαν παράδειγμα την τύχη που είχαν ορισμένα έργα του Drieu La Rochelle, του Celine ή του Ezra Pound. Θεωρώ ότι το λάθος των συγγραφέων μας, ήταν εκείνο της ταύτησις της θεώρησης του κόσμου με την πολιτική. Πραγματικά, είχαν ψευδαίσθηση ότι μπορούσα να ταυτίσουν την κουλτούρα και το πνεύμα με μια ιδεολογία και μια συλλογική δραστηριότητα.
Το κείμενο και με το τίτλο Φασίστες Διανοούμενοι δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη στο περιοδικό "Το Αντίδοτο" Τεύχη 16 και 17.
Το κείμενο και με το τίτλο Φασίστες Διανοούμενοι δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη στο περιοδικό "Το Αντίδοτο" Τεύχη 16 και 17.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου