9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1935 (11)

11. Μετά την επεισοδιακή διακοπή του υπουργικού συμβουλίου .   

Η συνεδρίαση του υπουργικού Συμβουλίου διακόπτεται άδοξα αλλά τα προβλήματα δεν μπορούν να περιμένουν. Πρέπει να διευθετηθεί  οριστικά το πρόβλημα  Παναγιωτάκου ώστε ο διάδοχός του, να μεθοδεύσει με το καλύτερο δυνατό τρόπο  την επιστροφή των στρατιωτικών μονάδων πίσω στα στρατόπεδα, πριν ο θεός ξημερώσει την καινούρια ημέρα. Είναι άγνωστο με ποιο τρόπο ο Πρωθυπουργός καταφέρνει τελικά να συντονίσει  τους όχι και σε τόσο ήρεμη ψυχική διάθεση υπουργούς του και να τους συγκεντρώσει,λίγη ώρα αργότερα, στη φιλόξενη και ευρύχωρη κατοικία  του Δ. Λόντου επί της οδού Σόλωνος και Κανάρη .

Ο Περικλής Ράλλης που είχε αναλάβει να  μεταφέρει τον τραυματία στρατηγό στη κλινική Γερουλάνου  για τις πρώτες βοήθειες, φτάνει στο σπίτι του Λόντου τελευταίος. Εκεί ,αντιλαμβάνεται από τη πρώτη στιγμή,   ότι η παρουσία του  όχι μόνο δεν κρίνεται απαραίτητη και μάλλον προβλήματα δημιουργεί. Το παιχνίδι του έχει αποκαλυφθεί και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός προσπαθεί να κρατήσει αποστάσεις. Αρκετά έξυπνος ο Περικλής Ράλλης αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να αποχωρήσει διακριτικά. Με τη βεβαιότητα μάλιστα ,ότι από ώρα σε ώρα θα του ζητηθεί η παραίτηση αποφασίζει να κάνει αυτός το πρώτο βήμα διευκολύνοντας το Πρωθυπουργό. Κάθεται γράφει και υπογράφει τη παρακάτω δήλωση.
Κατόπιν των συμβάντων χθες εις το Υπουργικόν Συμβούλιον πρωτοφανών αληθώς εις τα πολιτικά πράγματατης χώρας γεγονότων , εθεώρησα υποχρέωσιν να υποβάλω την παραίτησίν μου δια λόγους ηθικής τάξεως .Τούτο δε, τοσούτω μάλλον, καθ' όσον συνέπεια των γεγονότων αυτών υπήρξεν ο τραυματισμός και η απομάκρυνσις ανωτάτου αξιωματικού ............[1]

Πρωθυπουργός και Κονδύλης συμφωνούν τελικά στην ανάγκη αντικατάστασης Παναγιωτάκου από τη διοίκηση του Α Σώματος Στρατού . Διάδοχος του ορίζεται ο Αλέξανδρος Παπάγος . Τελευταία εκκρεμότητα που απομένει είναι ο τρόπος με τον οποίο θα παρουσιαστεί η απόφαση αυτή στη κοινή γνώμη και ιδιαίτερα στους Λάκωνες ψηφοφόρους του Πειραιά. Η είδηση της σύναξης των υπουργών στο σπίτι του Λόντου δεν αργεί να διαδοθεί. Ομάδες φιλοβασιλικών ,κατάλληλα συντονισμένες προφανώς από το "Στρατηγείο" της οδού Φιλελλήνων, δεν χάνουν την ευκαιρία να διαδηλώσουν έξω από το σπίτι του Λόντου με κραυγές, συνθήματα και επευφημίες . Η αστυνομία που φτάνει καθυστερημένη καταφέρνει τη τελευταία στιγμή να απωθήσει τους συγκεντρωμένους σε μια απόσταση ασφαλείας.Όλο αυτό το διάστημα , στου Μακρυγιάννη , στου Φιλοπάππου , στην Ακρόπολη , στους στύλους του Ολυμπίου Διός από τη πλευρά της Αμαλίας όπου τα γραφεία του Α Σώματος, στρατιώτες με το ίδιο εθνόσημο εξακολουθούν να παραμένουν χωρισμένοι σε δύο στρατόπεδα με το δάκτυλο στη σκανδάλη. Όχι και τόσο παλιές πικρίες αναδύονται στη μνήμη ........ Το κέντρο της πρωτεύουσας εξακολουθεί να είναι μια απέραντη πυριτιδαποθήκη . Μια τυχαία ασήμαντη αφορμή μπορεί να τινάξει τα πάντα στον αέρα.

Με το πέρας του μυστικού υπηρεσιακού Συμβουλίου, στις 1,30 το πρωί , μια πρώτη κυβερνητική ανακοίνωση, επιχειρεί να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα.

Εξ αφορμής κινήσεων τινων το Α Σώμα Στρατού διέταξε μέτρα τινα λόγω των οποίων ο κ. υπουργός των Στρατιωτικών υπέβαλε την παραίτησίν του. Το υπουργικόν Συμβούλιον συγκληθέν εκτάκτως εξήτασε τα πράγματα, εκ της εξετάσεως δε ταύτηςεπείσθη ο κ. υπουργός των Στρατιωτικών και Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως όπως παραμείνει εν τη Κυβερνήσει, διότι οι λόγοι της παραιτήσεώς του απεδείχθησαν οφειλόμενοι εις παρεξήγησιν. Κατά την διάρκειαν της συνεδριάσεως του υπουργικού Συμβουλίου εις τους διαδόμους της Βουλής προεκλήθη ανησυχία, προς κατευνασμόν της οποίας επενέβη η φρουρά ,ετραυματίσθη δε ελαφρώς ο Στρατηγός Παναγιωτάκος εξελθών εις τον διάδρομον όπως επαναφέρη την τάξιν. Λόγω του τραυματισμού του στρατηγού Παναγιωτάκου ανετέθη η διοίκησις του Α ' Σ.Σ εις τον στρατηγόν κ Παπάγον , όστις και ανέλαβε ταύτην. Το τραύμα του στρατηγού Παναγιωτάκου εξετασθέν υπό των ιατρών ευρέθη εντελώς επιπόλαιον μετά δε την επίδεσίν του ο στρατηγός μετέβη εις την οικίαν του".[3]
Την ίδια ώρα μια άλλη σύσκεψη , εκατοντάδες χιλιόμετρα μακρυά πραγματοποιείται πάνω στη ναυαρχίδα του στόλου που ναυλοχεί στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ο ναύαρχος Σακελλαρίου πλαισιωμένος από ομάδα ανωτάτων αξιωματικών ανάμερα στους οποίους ο Επιτελάρχης του Γ Σώματος Στρατού[4] και ο αρχηγός των υποβρυχίων πλοίαρχος Καββαδίας [5] αποφασίζουν για μια σειρά προληπτικών μέτρων που έχουν σα σκοπό τη διασφάλιση της τάξης στη Θεσσαλονίκη . Όσο περνά η ώρα το τοπίο ξεκαθαρίζει όλο και περισσότερο. Πίσω στην Αθήνα ο Παναγιωτάκος , μετά την επίδεση των τραυμάτων του εκφράζει την επιθυμία να επιστρέψει στα γραφεία του Α Σώματος . Όταν πληροφορείται ότι η Κυβέρνηση έχει τοποθετήσει στη θέση του το Παπάγο, αποφασίζει να πάρει το δρόμο της επιστροφής προς το σπίτι του στο Φάληρο. Έχει πάει δύο και μισή όταν ο υπουργός Στρατιωτικών Κονδύλης επιστρέφει και πάλι στο Υπουργείο του έχοντας ήδη στη τσέπη του υπογεγραμμένη από το Τσαλδάρη, τη παρακάτω σύντομη διαταγή:
Κωλυομένου του στρατηγού κ.Παναγιωτάκου, την Διοίκησιν του Α Σώματος Στρατού αναλαμβάνει ο υποστράτηγος κ.Παπάγος. Άπαντα τα τμήματα να επανέλθουν εις τα συντάγματά των. Οι άνδρες να αναπαυθούν και να τηρηθή μικρά επιφυλακή.
Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως Π.ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ  
Ο Υπουργός των Στρατιωτικών Γ. ΚΟΝΔΥΛΗΣ

Υπακούοντας με ανακούφιση στις διαταγές του νέου Σωματάρχη τα ένοπλα τμήματα αρχίζουν να παίρνουν πειθαρχημένα το δρόμο της επιστροφής. Λίγο πριν από το χάραμα της Τρίτης 10 Σεπτεμβρίου η ησυχία και η γαλήνη επιστρέφει και πάλι στους δρόμος της πολύπαθης Πρωτεύουσας καθώς και το τελευταίο απόσπασμα του στρατού που περιφερόταν στους δρόμους επιστρέφει στους χώρους στρατωνισμού του.

Πρώτος ο Πρωθυπουργός Τσαλδάρης δίνει τη δική του ερμηνεία για τα γεγονότα της ημέρας που πέρασε.

 Θλιβεραί σκηναί εξειλίχθησανχθες εκ πρωτοφανούς παρανοήσεως , εκφράζω δε δι' αυτάςόλην την αγανάκτησίν μου. Κατά των υπαιτίων των σκηνών τούτων ελήφθησαν ήδη μέτρα και θα κριθούν αυστηρώς. Εξ όλων των χθεσινών γεγονότων διαπιστώνω αδικαιολόγητον νευρικότητα εις τας τάξεις του λαού και των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Ουδείς εν τούτοις ώφειλε να ανησυχή. Η κυρία αιτία της ανησυχίας είνε το πολιτειακόν ζήτημα. Η επ' αυτού πορεία έχει ήδη σαφώς διαγραφή προ πολλού. Πιστός εις την προς τον Ελληνικόν λαόν δοθείσαν υπόσχεσιν και εν τη πεποιθήσει ότι ούτω εξυπηρετούνταιτα ύψιστα της χώρας συμφέρονταέφερον προ της Συνελεύσεωςτο ζήτημα τούτο, ελήφθη δε η απόφασις προς διενέργειαντου δημοψηφίσματος .Πάντοτε εξήγγειλα , ως ήτο άλλως τε φυσικόν , ότι το δημοψήφισμα θα διενεργείτο . Και τούτο εδήλωσα ήδη ευθύς ως αφίχθην. Άν και ενόμισα ότι δεν έπρεπε να εκδηλώσω προώρως την γνώμην μου ως αρχηγού του Λαϊκου Κόμματος. ίνα μη προκαλέσω επιζημίαν δια την χώραν διαμάχην και σάλον, η θέσις μου όμωςεπί του ζητήματοςτούτου ήτο προδιαγεγραμμένη σαφώς εκ της ιστορίας του Λαϊκου κόμματος. Και τούτο εξεδήλωσα χθες θεωρών ότι φυσικόν πολίτευμα δια την χώραν μας , υπέρ του οποίου θα συνίστων να ψηφίση ο Ελληνικός λαός είναι η Βασιλευομένη Δημοκρατία.Ποιούμαι έκκλησιν προς πάντας να ηρεμίσουν. Εγώ ως υπεύθυνος κυβερνήτης της χώρας δηλώ,ότι κατά την κρίσιμον και ιστορικήν αυτήν ώραν δεν θα ανεχθώ ουδεμίαν διατάραξιν της τάξεως και της ησυχίας.Έχω πεποίθησιν , ότι τόσον οι πολιτικοί μου φίλοι , όσον και ολόκληρος ο Ελληνικός λαός και αι ένοπλοι δυνάμεις της χώρας , καθοδηγούμενοι υπό πατριωτικών σκέψεων θα είνε μαζή μου πρόθυμοι υποστηρικταί της γαλήνης, της ησυχίας και της τάξεως.  Π.ΤΣΑΛΔΑΡΗΣ

Περισσότερο συνθετικός, ο αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Κονδύλης επιχειρεί να υποβαθμίσει το γεγονός.

Το χθεσινόν λυπηρόν επεισόδιον πρέπει να θεωρηθή λήξαν και να αποκατασταθή η αλληλεγγύηκαι η ενότηςμεταξύ των αξιωματικών, διότι αρκετά εδιχάσθημεν επί τόσα έτη. Ο στρατός, μετά το τελευταίον κίνημα υπέστη ποιοτικήν βελτίωσιν.Το Σώμα των αξιωματικώνέγινεν εν μεγίστω βαθμώ ομοιογενές και ομονοούν. Ας προσπαθήσωμεν να διατηρήσωμεν αυτήν την ομοιογένειανκαι την ομόνοιαν, η οποία είνε απαραίτητος δια την ομαλήν διακυβέρνησιν της χώρας.

Πρωταγωνιστής της ιστορίας ο Παναγιωτάκος δεν κάνει οικονομία στις δικές του δηλώσεις. Μιλώντας στους δημοσιογράφους δίνει τη δική του εκδοχή.

Εγώ δεν εστασίασα, είπεν ο κ. Παναγιωτάκος. Ηγωνίσθην διά την τάξιν, την ηρεμίαν και την κατοχύρωσιν των λαϊκών ελευθεριών . Όσοι ήσαν κοντά μου ,αντελήφθησαν , ότι ο αγών μου απέβλεπεν εις το να εξασφαλισθούν αι λαϊκαί ελευθερίαι από τας διαθέσεις ωρισμένων κύκλων.
Είχομεν την πληροφορίαν, ότι ετοιμάζεται κίνημα δια την ανατροπήν της Κυβερνήσεως και την εγκαθίδρυσιν διευθυντηρίου , αποτελουμένου από ωρισμένα άτομα και ωρισμένον πρόεδρον. Άμα τη συστάσει του , το διευθυντήριον τούτο θα διέτασσε πολλάς συλλήψεις, μεταξύ των οποίωντου Προέδρου της Κυβερνήσεως , εμού και άλλων. Όλα αυτά ,εν συνδυασμώ με την εντεινομένην κίνησιν των κομμουνιστών, μας έδωκαν την εντύπωσιν , ότι ευρισκόμεθαπρο σοβαράς κινήσεως, την οποίαν επιβάλλετο να αντιμετωπίσωμεν.
Ελάβομεν λοιπόν ωρισμένα μέτρα, τα οποία όπως ήτο φυσικόν, δεν ήρεσαν εις τους ενδιαφερομένους , εις τούτο δε οφείλονται τα επακολουθήσαντα την νύκτα γεγονότα ."

Στο συντάκτη της Εστίας θα πει:

Κάθε πατριώτης πρέπει να λυπήται δια το σημείον εις ο περιήχθη η κατάστασις και να εύχεται δια την αποκατάστασιν της γαλήνης. Όλοι όσοι ενδιαφέρονται δια την εσωτερικήν μας ησυχίαν πρέπει να λυπούνται δια το κατάντημά μας.

(Επιστροφή)