ΔΕΝ ΕΙΝΕ ΒΙΟΠΟΡΙΣΤΙΚΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ ΤΟ ΑΞΙΩΜΑ ΤΟΥ ΒΟΥΛΕΥΤΟΥ

Χρόνια και χρόνια είχε να ιδδή η Ελληνική Βουλή τοιαύτην ομοφωνίαν  γνωμών  και αντιλήψεων επί συζητουμένου θέματος , όπως συνέβη κατά την προχθεσινήν συνεδρίασιν της με την γνωστήν πρότασιν περί αυξήσεως της βουλευτικής αποζημιώσεως.

Μίση, έχθραι, αντιπάθειαι , φανατισμοί και αδιαλλαξίαι  που επλήρουν προ ολίγου μόλις και καθίστων πνιγηράν την ατμόσφαιραν της Βουλής,  ρήτορες και των δύο παρατάξεων δεν επρόφθαιναν  ν' αρχίσουν την θερμήν συνηγορίαν των  υπέρ της περιφήμου προτάσεως  και έδρεπαν  αφθόνους  επευφημίας  και ενσθουσιώδη χειροκροτήματα από όλους τους συναδέλφους των. Έτσι , ό,τι δεν επέτυχαν  αι εκκλήσεις του Ελληνικού Λαού και αι επιταγαί των κρισ΄΄ιμων περιστάσεων  του Έθνους , το επέτυχε  μία πρότασις νόμου , αφορώσα την οικονομικήν ενίσχυσιν  των κυρίων πατέρων  του Έθνους! Ουδέποτε πράγματι  εσημειώθη τόση αλληλεγγύη , τόση συναδελφωσύνη , τόση...  συγκινητική ταυτ'οτης αντιλήψεων, όση εξεδηλώθη προχθές εις τοπρώτον νομοθετικόν Σώμα. Αρχηγοί κομμάτων , υπουργοί, βουλευταί, Προεδρείον  μετεβλήθησαν  εις ένα άνθρωπον, με μίαν ψυχήν, με ένα νουν και .... με ένα στόμα, έτοιμοι να επιπέσουν  κατά του ασθενούντος προϋπολογισμού και ν' ανοίξουν  εις το καχεκτικόν και αιμάσσον σώμα του νέας πληγάς επαχθών βαρών και ελλειμμάτων . Ενώπιον  της αιφνιδιαστικής αυτής επιδρομής της ολομελείας της Βουλής ευρεθείς  ο κ.Πρωθυπουργός  είχε το θάρρος - και είνε προς τιμήν του αυτό -να βροντοφωνήση  μίαν μεγάλην αλήθειαν, ότι δηλαδή τους επιδιώκοντας  τώρα με τόσην επιμονήν  πρόσθετον  αύξησιν της αποζημιώσεως  των  αντιπροσώπους του Λαού "δεν τους ενέπνευσε να έλθουν εις την Βουλήν Η ΑΝΤΙΜΙΣΘΙΑ, αλλά κάποια άλλη ανωτέρα ιδέα".

*

 Ασχέτως όμως τούτου , ενεποίησεν  εις την Κοινήν Γνωμην  χειρίστην εντύπωσιν το γεγονός , ότι δια μεν την δικαίαν αύξησιν των γλισχροτάτων απολαυών των δημοσίων υπαλλήλων  και αξιωματικών , οι οποίοι ουδένα άλλον  πόρον ζωής  πλήν του μισθού των έχουν  και ουδέν άλλο επάγγελμα εξασκούν , συζητούν  εν τούτοις να ξανασυζητήτουν επί μήνας  τώρα  οι κύριοι βουλευταί με πρωτοφανή απροθυμίαν  και εσκεμμένην αναβλητικότητα, ενώ προκειμένου  περί αυξήσεως  της ιδικής των αποζημιλώσεως ολίγον έλειψε να την πραγματοποιήσουν  εν μία νυκτί και μόνη! Πότε δε; Όταν δια την αυτήν συνεδρίασιν  είχεν ορισθή η εισήγησς του νέου Προϋπολογισμού, από την οποίαν ήτο  γνωστόν ότι θα διαπιστωθή, ότι παρ' όλας τας προσπαθείας της Κυβερνήσεως, ηπειλείτο δια την τρέχουσν οικονομικήν χρήσιν  έλλειμμα πολλών εκατοντάδων εκατομμυρίων!!! 

Απαθείς και αδιάφοροι  οι κύριοι βουλευταί  δια το αποκαλυπτόμενον  τεράστιον κρατικόν έλλειμμα  του οποίου η αρχική  γένεσις πρέπει να αναζητηθή εις την βαρείαν κληρονομίαν , την οποίαν,  αμερολήπτως κρίνοντες τα πράγατα , οφείλομεν  να ομολογήσωμεν ότι παρέλαβεν η σημερινή κυβέρνησις  από τους μεγαλοπράγμονας  και ανοιχτοχέρηδες  προκατόχους της , ζητούν από τον Ελληνικόν Λαόν , ως από εργοδότην των, να φορτωθή και άλλους φόρους, δια να προσθέσουν  αυτοί εις τα μηνιαία των εισοδήματα μερικά ακόμη χιλιόδραχμα -διότι ισχυρίζονται ότι από την βουλευτικήν και μόνον αποζημίωσίν  των, περιμένουν να ζήσουν και να συντηρηθούν.!!!

 *

Εκείνο το Δεκέμβρη του 1933 Πρωθυπουργός της Ελλάδας
  ήταν ο Παναγής Τσαλδάρης. Υπουργός Εθνικής Οικονομίας
ο Γεώργιος Πεσμαζόγλου.  Αυτός ανέλαβε ουσιαστικά το
δύσκολο έργο,"να τετραγωνίσει το κύκλο", να δώσει δηλαδή
αύξηση στους Εθνοπατέρες,  δίχως όμως να επιβαρύνει
  το Κρατικό Προϋπολογισμό. Τελικά τα κατάφερε.  Τον
τρόπο μας τον εξηγεί η φιλοκυβερνητική εφημερίδα
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΕΛΛΟΝ στο φύλο της 15/12/33.
Ηθικό συμπέρασμα :
 Όταν θέλει κανείς κάτι πραγματικά,
 μπορεί και κάνει θαύματα. 

Το λέγουν δε τούτο άνθρωποι , οι οποίοι και αν δεν είνε βαθύπλουτοι, εξασκούν πάντως, ΟΛΟΙ ΣΧΕΔΟΝ, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, άλλα προσοδοφόρα επαγγέλματα (δικηγόροι, ιατροί, βιομήχανοι, έμποροι και άλλων κλάδων  επιχειρηματίαι) και το βουλευτικόν  αξίωμα το εκυνήγησαν δι' επιβοηθητικόν μάλλον, δια διακοσμητικόν τίτλον ή από φιλοδοξίαν έστω να εξυπηρετίσουν  ως μέλη του Κοινοβουλίου την εκλογικήν περιφέρειαν, εις την οποίαν αναστρέφονται και εξετέθησαν.

Ουδείς από τους κυρίους αυτούς, που προβάλλουν σήμερον τόσον ιταμώς την αξίωσιν να ευρυνθή προς χάριν των το έλλειμμα του Προϋπολογισμού και να αυξηθή υπέρ το διπλάσιον  η βουλευτική των αποζημίωσις, εζήτησε  τας ψήφους των εκλογέων του με την ομολογίαν ότι θέλει το τιμητικώτατον αυτό αξίωμα, ως βιοποριστικόν επάγγελμα- κατά τον ίδιο δηλαδή τρόπο ν που θέλουν οι συνήθεις θεσιθήραι ένα αποκούμπι  δια να ζήσουν.

Ας μη λησμονούν δε οι κ.κ. βουλευταί, ότι το επίσημον Κράτος, εις βάρος του οποίου εξήμεσαν προχθές τας βαναυσωτέρας  ύβρεις , πλην των επτακισχιλίων δραχμών  που τους προσφέρει  μηνιαίως  από το υστέρημά του, τους έχει συχρόνως παραχωρήσει πλείστας όσας ευκολίας (συγκοινωνιακήν και ταχυδρομικήν  ατέλειαν κλπ), κατόπιν των  οποίων  αι δαπάναι των μειούνται  ουσιωδώς. Ουδέ έχει ο Ελληνικός Λαός καμμίαν υποχρέωσιν ν' αμοίβη πλουσιοπαρόχως τους αντιπροσώπους του  και αν ακόμη υποθέσωμεν ότι μοναδικός των πόρος είνε η βουλευτική των αποζημίωσις. Είναι άρα γε πολλοί Έλληνες που έχουν μηνιαίων εισόδημα επτά χιλιάδων δραχμών, το οποίον γίνεται  πολύ περισσότερον εαν υπολογίση κανείς και τους πέντε το πολύ μήνας  που εργάζονται και τους απασχολεί η Βουλή ;

Αντί συνεπώς των κ.κ βουλευτών , θα ήτο δίκαιον η αιτουμένη παρ' αυτών  αύξησις να ενισχύση τους πενιχρούς μισθούς των κατωτέρων υπαλλήλων και αξιωματικών, οι οποίοι, ομολογουμένως, έχουν δίκαιον να παραπονούνται δια την προς αυτούς αστοργίαν του Κράτους .

(Κύριο άρθρο της ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου 1933)

Σ. ΒΟΥΤΥΡΑΣ: ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΑΚΡΟΑΣΙΣ ΠΑΡΑ ΤΗ ΑΥΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΥΨΗΛΟΤΗΤΙ ΤΩ ΔΙΑΔΟΧΩ Μέρος Β

Ο υπερασπιστής του Βελεστίνου
Συνταγματάρχης και λίγες ημέρες μετά
 Υποστράτηγος, Κ.Σμολένσκης.

Δεν απολογούμαι, επαναλαμβάνω' αναμένω  να φωτισθή ο ελληνικός λαός εκ της εκθέσεώς μου,[1] εκ των επισήμων , δηλαδή, εγγράφων  και εκ των πραγματικών  κινήσεων του στρατού, αίτινες θα εξηγήσωσι την αναπόδραστον  ανάγκην των υποχωρήσεων προς σωτηρίαν  από παντελούς ολέθρου. Τούτου ένεκα νομίζω  ότι το υπουργείον των Στρατιωτικών  οφείλει όσον τάχος να προβή εις την δημοσίευσιν αυτής. Υπέρτατον συμφέρον  του έθνους  επιβάλλει την δημοσίευσιν ταύτην ' είναι ανάγκη να γείνη φως όπως μη το έθνος πλανάται δημαγωγικώς εις το σκότος.

-Και αν , ετόλμησα να ερωτήσω, το υπουργείον των Στρατιωτικών δι' οιουσδήποτε λόγους ήθελε θεωρήσει σκόπιμον την μη δημοσίευσιν  ή την αναβολήν  της δημοσιεύσεως  αυτής, η Υ.Υ . δεν νομίζει ότι δύναται να προβή εις την δημοσίευσιν αυτής;

-Ως αξιωματικός του στρατού έπραξα το καθήκον μου υποβάλων  αυτήν εις το υπουργείον και πεποιθώς ότι το υπουργείον  θα πράξη επίσης το καθήκον του δεν εννοώ να κάνω χρήσι  εγγράφων, άπερ  και περ ανήκοντα εις τον αρχηγόν  του εν Θεσσαλία στρατού θεωρώ  ουχ ήττον δημόσια. Εάν ήμην εκ των αξιωματικών των τιμωρουμένων  πειθαρχικώς  ίσως θα προέβαινον χάριν των υψηλοτέρων συμφερόντων  του έθνους εις την δημοσίευσιν ' αλλ' είμαι εκ των μη τιμωρουμένων  αξιωματικών  και διάδοχος του ελληνικού θρόνου, και τούτο καθιστά  τα καθήκοντά μου λεπτότερα και την θέσιν μου δυσχερεστέραν. Οπωσδήποτε δεν θέλω  να προδικάσω  το μέλλον , τούτο μόνον  εκ προτέρων  λέγων ότι θα συμμορφωθώ  προς τας ανάγκας  και απαιτήσεις των εθνικών συμφερόντων.

Οι εθελόντριες Αγγλίδες νοσοκόμες
 που έσπευσαν να συμπαρασταθούν
στον αγωνιζόμενο στρατό

Η δημαγωγία  προς βάρος μεν κατ' επιφάνειαν του Βασιλέως  ή του Διαδόχου ή των πριγκήπων αδελφών αυτού, αλλά πράγματι επί καιρία βλάβη του έθνους πρέπει να παύση επωφελουμένη το σκότος [2]. Γνωρίζετε, είπεν εμφαντικώτερον, ότι οι δημαγωγοί, οίτινες διεσάλπισαν επανελθόντες  εις Αθήνας την ως εκ της δειλίας μου προελθούσαν υποχώρησιν της Λαρίσσης ήσαν  αυτοί εκείνοι, οίτινες  την εσπέραν της Μεγ. Παρασκευής, απέλπιδες ως εκ της ατάκτου φυγής των στρατευμάτων, μοι διεμήνυον  διά των υπασπιστών μου να σπεύσω όπως σώσω τον στρατόν από νέου Σεδάν  υποχωρών εκ Λαρίσσης και εις την απάντησίν μου  ότι το αρχηγείον  θα πράξη τα δέοντα ανταπήντων ότι, αν δεν εμερίμνων περί εμαυτού, ώφειλον να μεριμνήσω  περί της τιμής και της σωτηρίας  του στρατεύματος;[3] Γνωρίζετε ότι απελθόντες την πρωίαν του μεγ. Σαββάτου εκ Λαρίσσης δια της πρώτης αμαξοστοιχίας των 6.30  ωρών και ελθόντες εις Αθήνας ανωμολόγησαν  πρώτοι επισήμως ερωτηθέντες  ότι θα ήτο εσχάτη προδοσία η παραμονή του στρατεύματος εν Λαρίσση , και όμως ευθύς την επιούσαν  ανεστάτωσαν  ενταύθα τον λαόν , διαδίδοντες ότι η υποχώρησις αύτη προήθεν εκ της δειλίας μου και κατειρωνευθέντες την ικανότητά μου , την αναλγησίαν μου, την μόνην  μέριμνάν μου όπως διασώσω τα τρόφιμά μου;[4] Γνωρίζετε ότι προς  επιφανή αξιωματικόν ελθόντα ενταύθα κατά τον πόλεμον και υποβαλόντα ευσχήμους παρατηρήσειςότι, προαχθέντος άλλου αξιωματικού επίσης διακεκριμένου και επιτελέσαντος το καθήκον αυτού πιστώς μεν, αλλ' ουχί πλέον  ούτε έλαττον  εκείνου, θεωρεί εαυτόν ηδικημένον, υπουργός ετόλμησε να είπη [5] ότι εάν , ως εκείνος, δεν υπήκουε και αυτός εις τας διαταγάς  του Αρχηγείου, αλλά μόνον εις τας του υπουργείου, αναποδράστως θα προήγετο και αυτός; Πως θέλετε να υπάρξη στρατός, πως να υπάρξη  πειθαρχία, πως να υπάρξη ενότης ενεργείας , όταν μία κυβέρνησις  δημαγωγούσα  τοιαύτα δίδη εις τον στρατόν μαθήματα;[6] Πως θέλετε να υπάρξη υπακοή και σέβας εις αρχηγόν  μυκτηριζόμενον και διασυρόμενον και συκοφαντούμενον ούτως ανάνδρως;  Ευτυχώς οι στρατιώται έβλεπον  εκ του πλησίον  τον άνανδρον  αρχηγόν  εν μέσω αυτών κατά την μάχην , έβλεπον  τον  αβροδίαιτον αρχηγόν μετέχοντα των κακουχιών  αυτών  και κοιμώμενον εν καλύβη, εν η μόνα έπιπλα υπήρχον  μία κλίνη, πέντε καθίσματα και τινα κηρία πηγνύμενα  επί φιαλών. Δεν με προσβάλλουσιν αι συκοφαντίαι αύται, αλλά με λυπούσι καιρίως, διότι παραπλανώσι  το έθνος μου  και κίνδυνος είναι μη το ρίψωσι κατά κρημνών. Μη δεν ήρχισαν ήδη  και εις τον ιδιωτικόν μου βίον  επεμβαίνοντες , μη κακοβούλως δεν διεσύρθη επ' εσχάτων  το όνομά μου  ως κρεωφαγήσαντος την Μεγ.Παρασκευήν  ψεύδος μοχθηρόν ! ενώπιον του στρατεύματος μόνον και μόνον  δια να εξάψωσι τον λαόν εναντίον μου; Πόσα άλλα  και εναντίον του βασιλέως και εναντίον εμού  και εναντίον των αδελφών μου δεν ελέχθησαν;[7] 
Ναι, πρέπει να παύση η δημαγωγία αύτη , πρέπει να γείνη φως' δεν λέγω τούτο χάριν της βασιλείας, αλλά χάριν του Έθνους, του οποίου ο νυν και μέλλων βασιλεύς πρέπει να είναι  απηλλαγμένοι  κηλίδων  ή να μην είναι. Τούτου ένεκα θέλω να δημοσιευθή η αληθής ιστορία του πολέμου δια των επισήμων εγγράφων  και των αληθών κινήσεων του στρατού, να  εκτυπωθή εις μυριάδας αντιτύπων , να διαδοθή πανταχού του ελληνισμού  μέχρι  της απωτάτης γωνίας, να κριθώ μετά πάσης της αυστηρότητος, αλλά και μετά πάσης της δικαιοσύνης  υπό πάντων  των μελών  του έθνους μου, ου καυχώμαι είναι ο πρώτος πολίτης και ο μέλλων βασιλεύς.[8]

Η Α.Υ ο Διάδοχος  μοι είπε ταύτα μετά πολλής συγκινήσεως, εξ ης εφαίνετο κοπωθείς. Εζήτησα την άδειαν αυτού ν' απέλθω, υποβαλών την τελευταίαν ταύτην ερώτησιν:

-Μοι επιτρέπετε, Υψηλότατε, να δημοσιεύσω τας εκ της ακροάσεως, ην  ηυδοκήσατε να μοι παράσχητε, εντυπώσεις μου προς γνώσιν του ελληνικού λαού;

-Πράξατε, μοι απήντησεν , ό,τι νομίζετε ότι το καθήκον σας, ως πολίτου Έλληνος , σας επιβάλλει προς το έθνος.

Επί τούτοις υποκλινάμενος εξήλθον  πολλά διδαχθείς και πολλά νομίζων  ότι δύναται το έθνος να διδαχθή, και δημοσιεύων όσον οίον τε πιστώς τους λόγους του Διαδόχου του ελληνικού θρόνου, επιφυλάσσομαι να συμπληρώσω αύριον [9] τα παραλειφθέντα, επιφέρων ταυτοχρόνως τας εντυπώσεις και τας σκέψεις μου.

Επιστροφή.

Υποσημειώσεις:
[1] Η έκθεσις του Διαδόχου εκδόθηκε στο Εθνικό τυπογραφείο , σε 8.000 αντίτυπα που μοιράστηκαν δωρεάν σε στρατιωτικούς και μη. Ακολούθησε επανέκδοση από ιδιώτη,  σε 10.000 αντίτυπα. Περισσότερα για  την έκθεση του Διαδόχου βλέπε και το σχετικό κεφάλαιο των Απομνημονευμάτων του  Δούσμανη σελ 19-25. 
[2]Το απόσπασμα που  ακολουθεί προέρχεται από τα πολεμικά απομνημονεύματα του Δημητρακόπουλου και δίνει μια αμυδρή εικόνα του πόλεμου λάσπης που δέχθηκε τότε ο Διάδοχος 
" Εις όμιλον ζωηρών συζητητών εν τη πλατεία διέκρινα και τινας  γνωστούς μου. Επλησίασα προς αυτόν  και μετά το τυπικόν χαιρετισμόν η συνδιάλεξις εστράφη , ως εικός, επί της καταστάσεως και των ζητημάτων , άτινα συνείχον την κοινήν περιέργειαν.

-Τί τα θέλεις φίλε μου, μοι λέγουν. Είνε απελπισία... για τίποτα δεν είμεθα! Και είνε άπορον, πως ο Ετέμ δεν κατάλαβεν ακόμη και την Λαμίαν. Θα έμαθες βέβαια τα αίσχη....

-Τώρα μόλις ήλθον....

-Αίσχη, αίσχη ακατανόμαστα! Τα διηγούνται  όλοι οι εκ Λαρίσσης ελθόντες.Πόλεμος εγένετο εις τα σύνορα και εκρίνετο η τύχη του ελληνισμού, το δε επιτελείον του Διαδόχου είχεν εκστρατεύσει  κατά των Αγγλίδων νοσοκόμων, αίτινες κατήλθον εις την χώραν ημών προς εξυπηρέτησιν  του ελληνικού αγώνος. Ούτε της πατρίδος αι δοκιμασίαι , ούτε του Σωτήρος τα πάθη , κατίσχυσαν  να συγκρατήσωσιν αυτούς , και την μεγάλην Παρασκευήν τα όργια δεν διεκόπησαν , αλλ' εθάλποντο  υπό της αδιαφορίας ή της ανοχής του Διαδόχου , όστις δεν έκρινεν  άξιον του κόπου  να επισκευθή τους τραυματίας  εν τω νοσοκομείω  και να εμφυσήση αυτοίς πνεύμα υπομονής και εγκαρτερήσεως.

Εκίνησα απελπιστικώς την κεφαλήν, και ο ομιλών εξηκολούθησεν.

-Επικολούθησεν είτα η φυγή εκείνη η επαίσχυντος, της οποίας  γνωρίζεις βέβαια τας φοβεράς λεπτομερείας.... Θα νομίζης ίσως, ότι υπέρ  πάντα άλλον ησθ΄νθη ο Διάδοχος το μέγεθος της συμφοράς. Απατάσαι. Η εν Λαρίσση σκηνή μετετέθη απλώς εις Φάρσαλον , όπου ο Διάδοχος  και το επιτελείον του εξενίσθησαν εις τον οίκον του βουλευτού Κ.

Κατέφυγεν εκεί  η Α.Υψηλότης ήσυχος και αμέριμνος, ωσεί επανήρχετο  εκ διασκεδαστικού περιπάτου . Ουδέν νέφος εσκίαζε το μέτωπόν του, ουδεμία οδύνη ετάρατε την ψυχήν του. Ερωτηθείς, αν ενήστευε κατά την ημέραν εκείνην- ήτο  ως ενθυμείσαι μέγα Σάββατον- έδωκεν εντολήν  εις παρασκευήν πασχαλινού γεύματος, και ούτως ευωχήθη μρος μεγίστην έκπληξιν των ξενιζόντων....."(σ

[3]

[4]

[5] Σαφέστατη αναφορά  στο Κ. Σμολένσκη ο οποίος αρνήθηκε να εκτελέσει αποφασιστικής σημασίας διαταγή του Αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου, προδικάζοντας σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό, την έκβαση της μάχης του Δομοκού.. Παρ΄όλα αυτά, ο εν λόγω συνταγματάρχης, φορτωμένος με τις δάφνες για την ηρωική του αντίσταση στο  Βελεστίνο, προήχθη στο βαθμό του υποστράτηγου Το Φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς ανέλαβε το υπουργείο των Στρατιωτικών στη Κυβέρνηση  Αλ . Ζαΐμη.

[6]

[7]

[8]

[9]

 . 

Σ. ΒΟΥΤΥΡΑΣ: ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΑΚΡΟΑΣΙΣ ΠΑΡΑ ΤΗ ΑΥΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΥΨΗΛΟΤΗΤΙ ΤΩ ΔΙΑΔΟΧΩ Μέρος Α

Την ορισθείσαν ημέραν και ώραν (Παρασκευή 9 Ιανουαρίου 1898) έτυχον της τιμής να παρουσιασθώ εις τον Α.Υ τον Διάδοχον, όστις ευηρεστήθη να παρατείνη επί όλην ώραν την ακρόασιν, ην ηυδόκισε να μοι παράσχη.

Η Α.Υ με επηρώτησε το πρώτον αν την ακρόασιν ταύτην εζήτησα ως Βουτυράς απλώς ή ως δημοσιογράφος και διευθυντής του "Νεολόγου". 

Υπό αμφοτέρας τας ιδιότητας ταύτας, Υψηλότατε, απήντησα' ως Βουτυράς μεν, καθόσον καθήκον εθεώρησα, οριστικώς εν τη πρωτευούση του ελληνικού βασιλείου εγκαθιστάμενος και εκ της αλλοδαπής προερχόμενος, ένθα επί μακράν σειράν ετών εμελέτησα και πως εν τω μέρει μου εξεπροσώπησα τα συμφέροντα του έξω ελληνισμού, να υποβάλω τα σεβάσματά μου εις τον Διάδοχον του ελληνικού θρόνου και να διαβεβαιώσω αυτόν περί των αισθημάτων της αφοσιώσεως των έξω Ελλήνων προς τον βασιλικόν οίκον της Ελλάδος , ως δημοσιογράφος δε, ίνα παραστήσω τη Υμ. Υψηλότητι την απόλυτον ανάγκην του να διαφωτισθή το έθνος περί των κατά τον πόλεμον γενομένων και περί της αποκειμένης εκάστω ευθύνης όπως μη γίνηται έρμαιον των ενόχως κερδοσκοπούντων επί βλάβη και επί κινδύνω των ιεροτάτων. Νομίζω δε ότι ουδέν δύναται πλειότερον να διαφωτίση αυτό ή η έκθεσις της Υμ.Υψηλότητος, ης η δημοσίευσις αποβαίνει απολύτως αναγκαία. 

Είτα εξηκολούθησεν η συνδιάλεξις, νομίζω δε ότι πιστώς απομνημονεύσας τους λόγους της Α. Υψηλότητος αποδίδω αυτούς οίοι μοι ελέχθησαν. 

Την ανάγκην της διαφωτίσεως ταύτης η Α.Υψ. πληρέστατα κατανοών ουδέν διακαέστερον εύχεται ή την δημοσίεσιν της εκθέσεώς του εν η περιωρίσθη απλώς, δια των ημερησίων διαταγών , δια των καθ΄εκάστην ημέραν και ώραν ανταλλασσομένων εγγράφων μεταξύ του αρχηγείου και των διαφόρων αρχηγών και αξιωματικών του στρατεύματος , δια χαρτών καταδεικνυόντων τας εκάστοτε και καθ' εκάστην συμπλοκήν και μάχην αμοιβαίας θέσεις των αντιμετώπων στρατών, τας αποστελλομένας ενισχύσεις και επικουρίας , τας προελάσεις και υποχωρήσεις αυτών, να καταδείξη την αληθή του ημετέρου στρατού δράσιν και τα πραγματικά αίτια της ήττης ημών.Αλλά τα αίτια ταύτα , εξηκολούθησεν ειπών , κείνται πολλώ έτι απωτέρω και δύνασθε νανεύρετε αυτά εν τη παντελεί από μακρών ετών ακηδία των κυβερνήσεων περί του στρατεύματος, όπερ κατά τοσούτον μόνον ελαμβάνετο υπ όψει, καθ' όσον ηδύνατο να χρησιμεύση ως πρόφασις εις την πολιτικήν κεδροσκοπίαν τούτου ή εκείνου του κόμματος. 

Τί ηδύνατο πλέον να πράξη ο ατυχής ημών στρατός, στερούμενος της απαιτουμένης ασκήσεως, στρατός , ου πολλοί λόχοι τον χειρισμόν των όπλων εμάνθανον κατ' αυτήν την μάχην και δεν ενόουν καν τας διαταγάς των αξιωματικών , στρατός στερούμενος επιμελητείας και πάντων των επιτηδείων, στρατός όστις εμάχετο πολλάκις επί εικοσιτέσσαρας όλας ώρας άνευ άρτου και ύδατος; Προκειμένου περί των αξιωματικών του στρατού , εκτός ολίγων εξαιρέσεων , οι λοιποί πάντες προσεπάθησαν να πράξωσι το καθήκον αυτών ' αν δε κατηγορήται ο δείνα ή ο δείνα αξιωματικός επί ανικανότητι ή απειρία περί το διοικείν, της ανικανότητος και απειρίας ταύτης δεν είναι υπεύθυνος αυτή η πολιτεία; Πώς ήτο δυνατόν να διοικήση ομάδα εξακισχιλίων ανδρών εν μάχη αξιωματικός, όστις ουδέποτε διώκησε πλείονα των 200 ανδρών και ταύτα εν ειρήνη Εν γένει ο ατυχής στρατός απέτισε τας αμαρτίας γενικής σαπίλας της πολιτείας διαρκούσης από μακρών ήδη ετών και της οποίας το αποτέλεσμα δεν ηδύνατο να είναι αδιάφορον. Δεν ομιλώ περί εμαυτού' από μακρού τας ελλείψεις του στρατού γινώσκων συνησθανόμην εκ των προτέρων την ευθύνην , ην είχον ότε ανελάμβανον την αρχηγίαν του εν Θεσσαλία στρατού. Δεν καυχώμαι επί στρατηγική μεγαλοφυία, αλλ' ό,τι εν τη συνειδήσει μου υπάρχει κεκτημένον είναι ότι έπραξα αυστηρώς και ακριβώς ό,τι το καθήκον μου και ως αρχηγού του στρατού και ως διαδόχου του ελληνικού θρόνου μοι επέβαλλε. Δεν ηδυνάμην να θαυματουργήσω , αλλ' έσωσα όσον ηδυνάμην και την τιμήν του στρατού και το έθνος μου από πληρεστέρας έτι καταστροφής. Πολλάς εποτίσθην πικρίας και δεν έλειψαν οι φανερώς συκοφαντήσατές με και επί βλακεία και επί δειλία και επί πολυτελεία διαίτης και επί ακρασία τραπέζης και επί ελλείψει παντός στρατιωτικού και εθνικού αισθήματος. Και υμείς οι δημοσιογράφοι ανεγράψατε πάντα ταύτα αβασανίστως και ανεξετάστως. Αλλά, τέλος πάντων, είναι δυνατόν να πιστεύση τις- και ταύτα λέγοντος του Διαδόχου οι οφθαλμοί αυτού εξήστραπτον - ότι ο βασιλεύς Γεώργιος και τα τέκνα αυτού, ο Διάδοχος, ο Γεώργιος, ο Νικόλαος, οι πρώτοι πολίται του Ελληνικού Βασιλείου, οι πρώτοι ενδιαφερόμενοι εις την πρόοδον και ευημερίαν του ελληνικού έθνους , εισίν οι μόνοι εν Ελλάδι στερούμενοι του εθνικού και πατριωτικού αισθήματος, της στοιχειώδους ταύτης αρετής παντός Έλληνος;

Ο βασιλεύς Γεώργιος , ελέχθη, μεριμνά μόνον περί της αποκαταστάσεως των τέκνων αυτού σκεπτόμενος να διχοτομήση τον ελληνισμόν , και τον μεν Γεώργιον ναναδείξη ηγεμόνα της Κρήτης, και τον άλλον της Μακεδονίας ή της Αλβανίας και ούτω καθεξής.Ποίον το αποτέλεσμα των συκοφαντιών τούτων; ασκόπως και αβούλως απορρίψαντες παρεμπιπτούσας λύσεις, ας οι πρακτικώτεροι ημών Βούλγαροι επιδιώξαντες και επιδιώκοντες προτρέχουσιν ημών εις την εθνικήν αυτών αποκατάστασιν , ερρίφθημεν εις άνισον και καταστρεπτικόν πόλεμον , όστις προς τοις άλλοις ατυχήμασιν εχαλα΄ρωσε τους αδιαρρήκτους μεταξύ έθνους και βασιλείας δεσμούς και εσάλευσεν εκ θεμελίων το γόητρον της Ελλάδος παρά τοις έξω αυτής ελληνικοίς πληθυσμοίς. Δεν απολογούμαι προς ταύτα, ούτε δυσχαιρένω προς τους επικρίνοντας τας δημοσίας πράξεις μου' αλλ' επεθύμουν αι επικρίσεις αύται να γίνονται....

-Μετά του προσήκοντος σεβασμού προς το πρόσωπον του διαδόχου του Ελληνικού Θρόνου υπέλαβον. 

-Οχι, είπεν η Α.Υ . ούτε τούτο απαιτώ' έστω, ας μη με θεωρήσωσιν ως τοιούτον , αλλ' ως απλούν πολίτην και ας με επικρίνωσιν ως ίσοι ίσον αυστηρώς μεν , αλλά λογικώς και σοβαρώς , και ουχί δια σαρκαστικών και ειρωνικών συκοφαντιών ή αποδίδοντες εις ημάς λόγους και πράξεις, τας οποίας η θέσις ημών δεν μας επιτρέπει νανασκευάσωμεν ή να διαψεύσωμεν. Πόσας θλιβεράς συνεπείας δύναται να έχη η ένοχος αύτη πολιτεία εδοκιμάσθη ήδη' απεδόθησαν προ του πολέμου εις τον βασιλέα λόγοι, οίτινες ουδέποτε εξήλθον του στόματος αυτού, αλλά και αν εν στιγμή πατριωτικής αδημονίας εξήρχοντο υπέρτατα εθνικόν συμφέρον επέβαλλε να μη δημοσιευθώσι προκλητικώς προς τους ισχυρούς της γης. Τί δε περί εμού δεν ελέχθη; Ευφυολόγησεν εις βάρος μου ο τύπος, ότε μεν παριστών με ως βλάκα δια της χαριτολογίας ότι : "Δεν πιστεύομεν ότι ο Διάδοχος είπε την βλακώδη ταύτην έκφρασιν", άλλοτε ως δειλόν δια της εκ Λαρίσσης υποχώρησιν, άλλοτε ως οργιάζοντα εν τη σκηνή μου και εν τη τραπέζη μου, άλλοτε ως κρεωφαγούντα την Μεγάλην Παρασκευήν ενώπιον του στρατεύματος και άλλοτε δι' άλλα.

Συνέχεια και τέλος.

ΣΙΛΒΕΣΤΕΡ ΚΟΒΕΛ : ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΙΣ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΔΟΧΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ (1897)

Ο πρίγκηψ μ' εδέχθη εντός μικρού δωματίου , του οποίου τα μόνα έπιπλα ήσαν μίαν στρατιωτική κλίνη και δύο καρέκλαι ούτως ώστε γράφων το τηλεγράφημα μου ηναγκάσθην να μεταχειρισθώ την κλίνην αντί τραπέζης[1].

-Δεν θα σας είπω τίποτε - ήρχισεν ο πρίγκηψ -περί του απροπαρασκεύου της Ελλάδος δια τον πόλεμον , διότι το τοιούτο θα ήτο επίκρισις της Κυβερνήσεως , η οποία τον έκαμεν [2].

Δεν δύνασθε όμως να περιμένετε από εφέδρους , οι οποίοι επί δέκα έτη δεν είδον όπλον, να ευρεθούν εξησκημένοι στρατιώται εντός τριών εβδομάδων.

Θ. ΔΗΛΙΓΙΑΝΝΗΣ
Ο Πρωθυπουργός που ξεκίνησε
τον πόλεμο

Δ..ΡΑΛΛΗΣ
Ο Πρωθυπουργός που οδήγησε το
πόλεμο σε μια εξευτελιστική ήττα.

Ο Έλλην, οι εύζωνοι ιδία , είνε εκ φύσεως θαυμάσιον υλικόν' δια να νικήση τις όμως στρατόν κατά το ήμισυ πολυπληθέστερον και με φοβερόν πυροβολικόν χρειάζεται "ψημένους στρατιώτας "(veterans) αδιαφόρως προς την πείραν του πολέμου την οποίαν δυνατόν να έχουν οι αρχηγοί τους . Η εκ Λαρίσης υποχώρησις βεβαίως δεν θα εγίνετο εάν είχωμεν εξησκημένον στράτευμα. Εν συνόλω εν τούτοις οι Έλληνες παρά τας μεγάλας ανισότητας έκαμαν καλά το μέρος των.

Δια τον τουρκικόν στρατόν ο Διάδοχος είπεν ότι οι απλοί στρατιώται πολεμούν πάρα πολύ καλά και ότι οι αξιωματικοί δεν φείδονται αυτών.

Εις την Μελούναν κατίσχυσεν ο αριθμός. Πυκναί ομάδες ερρίπτοντο εντός του στενού.

Εκ φύσεως δεν είνε καλύτεροι πολεμισταί των ιδικών μας , αλλ' η Τουρκία έχει στρατόν 90.000 ανδρών και δύναται να εκλέξη μεταξύ αυτών τους καλυτέρους. Οι αρχηγοί των δεν γνωρίζουν πως να επωφελούται ταχέως των περιστάσεων. Παράδειγμα είνε η Λάρισσα όπου ηδύναντο να στείλουν αμέσως στρατόν και να καταλάβουν τους ιδικούς μας απροπαρασκεύους.

-Τι φρονείτε περί του τουρρκικού πυροβολικού Υψηλότατε;

-Ω ! εκείνο διευθύνεται θαυμάσια .Οποιοιδήποτε και αν τους εγύμνασαν , το πυροβολικό είνε πάρα πολύ καλόν δια τους Τούρκους . Οι πυροβολιταί των επετύγχανον πάντοτε τας τάξεις μας με την δευτέραν βολήν και έχουν πλήθος τούτων πυροβολητών' οι ιδικοί μας είνε καλοί αλλά ολίγοι.

Εις το ιππικόν υστερούμεν φοβερά. Εφ' όσον είχομεν, ειργάσθη υπέρ το δέον και τώρα δεν μας μένουν παρά 200 ιππείς . Εις τα όρη εδώ εν τούτοις δεν είνε εκ των ων ουκ άνευ.

-Διατί υποχωρήσατε εκ των Φαρσάλων Υψηλότατε;

-Οι Τούρκοι εκεί ανήρχοντο εις 25.000, ενώ οι Έλληνες μόνον εις 18.000. Προς τούτοις ενώ εκείνοι εμαύρισαν κυριολεκτικώς την απέναντι πλευράν του όρους με τα πυροβόλα των, εμείς δεν είχομεν παρά 6 πυροβολαρχίας. Θέλετε και άλλους λόγους; Οι στρατιώται μου εις τα Φάρσαλα επολέμησαν θαυμάσια και ιδία η Λεγεών των ξένων .

-Είναι αληθές ότι οι Τούρκοι διέπραξαν τόσας φρικαλεότητας, όσαι αναφέρονται ενταύθα;

Δομοκός
(Λιθογραφία του Λ. Θεοχάρη)

-Όχι αυθεντικαί τινές ειδήσεις αναφέρουσι περί απανθρωπιών ' εδώ όμως πλην του ανωφελούς εμπρησμού των χωρίων κατά τα άλλα συμπεριφέρονται πολύ καλά. Εν σχέσει προς τας απωλείας, οι Έλληνες καίτοι υποχωρούντες είμεθα πολύ καλλίτερα των Τούρκων. Ενώ αι ιδικαί μας ανέρχονται εις 1.000 περίπου νεκρούς και τραυματίας , οι Τούρκοι έχουν πιθανώς 12.000, καίτοι οι μετά του τουρκικού στρατού ανταποκριταί των ευρωπαϊκών εφημερίδων υπολογίζουν τας ζημίας των εις 22.000' προέρχονται δε αι μεγάλαι των αύται απώλειαι διότι ρίπτουν πυκνότατα σώματα στρατού εναντίον ισχυρών θέσεων.

Ο Συνταγματάρχης Σμολένσκης, ο απαρτίζων μετά της ταξιαρχίας του την ισχυράν πτέρυγα μας, εδούλεψε λαμπρά (Has been doing very good work). Eίνε η ενεργητικότης προσωποποιημένη. Ομοιάζει πάρα πολύ τον Κόμεζ, τον αρχηγό των Κουβαίων , περί του οποίου μοι αναφέρετε. Αποκρούει επί ολόκληρον εβδομάδα τώρα τους Τούρκους εν Βελεστίνω παρά την μεγάλην ανισότητα του αριθμού. 

Ο Δομοκός είνε πολύ οχυρά θέσις εναντίον πάσης επιθέσεως, καίτοι ευκόλως δύναται να υπερφαλαγγισθή δια της προς τα αριστερά μας πεδιάδος. Δεν θα εγκαταλείψω την θέσιν ταύτην παρά μόνον όταν εξαναγκασθώ εις τούτον υπό της πείνης. 

Δεν γνωρίζω κατά ποίαν ώραν οι Τούρκοι θα μας επιτεθούν, αλλά και αν μας περικυκλώσουν θα πολεμήσω μέχρις ότου εξαντληθώσι τα πολεμεφόδιά μας. Έχομεν τρία τοπομαχικά Κρουπ των 10 1/2 επί εξαιρέτων θέσεων τοποθετημένα και 80 πεδινά και ορεινά πυροβόλα με αφθονίαν πολεμεφοδίων.

Τον ηρώτησα εν τέλει δια την πολιτικήν άποψιν του πολέμου αλλά δια το ζήτημα τούτο με παρέπεμψε δια τας Αθήνας ή την Κωνσταντιινούπολιν διότι αυτός "ως γενικός αρχηγός μόνο με τον στρατόν έχει να κάμη" 

Εμειδίασε δε απλώς χωρίς να απαντήση όταν τω ανέφερα περί του διεθνούς συμβουλίου, το οποίον ως διαδίδετο κατ' εκείνας τας ημέρας επρόκειτο να συγκροτηθή εν Παρισίοις δια την ελληνοτουρκικήν υπόθεσιν.

Υποσημειώσεις:

[1] O Σιλβέστερ Κόβελ  ήταν έκτακτος απεσταλμένος της εφημερίδας "Κόσμος " της Νέας Υόρκης. Η συνέντευξη δόθηκε πιθανότατα στις 30 Απριλίου και αναδημοσιεύτηκε στην ελληνική εφημερίδα "ΑΣΤΥ" της 8 Μαΐου 1897.

[2]Τη Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη  είχε διαδεχθεί στις 18/30 Απριλίου 1897 η κυβέρνηση Δ. Ράλλη.

Γ. ΔΡΟΣΙΝΗΣ: ΔΙΠΛΗ ΚΡΙΣΗ

Είπε του Πορθητή τη φωνή
"Ποιός έχει φέρει το κεφάλι
Του εχθρού μου βασιλιά;  Ας  φανή!"
κ' ένας γενίτσαρος  προβάλλει.
Συμμαζεμένοι  ταπεινοί, 
Την τύχη του ζηλεύουν οι άλλοι
Πασάς , βεζύρης θα γενή!...
Του Πορθητού η φωνή  είπε πάλι:
Του νικημένου νικητής 
Προστάζω (η προσταγή μου νόμος)
Δόξα και πλούτη να σου δώσουν'
Της βασιλείας του κληρονόμος.
Του σκοτωμού του εκδικητής.
Προστάζω να σε θανατώσουν

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ 3

Προηγούμενο 
Περί την 5ην ώραν η μάχη έφθασεν εις το οξύτερον αυτής σημείον σφοδρότητα διεσταυρούντο εκατέρωθεν τα πυρά και ολόκληρος η πεδιάς εκαίετο εκ των πυκνών κανονιοβολισμών και των αδιαλείπτων συμπυροκροτήσεων του πεζικού. Δεξιά ημών προ της Σκαρμίτσης και ιδία επί της εις Φάρσαλον αγούσης οδού, διερίνομεν μετ' ενθουσιασμού τα λαμπρά του ημετέρου πυροβολικού αποτελέσματα . Εκάστη οβίς πίπτουσα προεκάλει εις το εχθρικόν στρατόπεδον αποτόμους κινήσεις των στρατιωτών διασκορπιζομένων τήδε κακείσε.

Εις το ημέτερον πυροβολικόν του φρουρίου του Δομοκού και των περί αυτόν λόφων , απήντα αδιάκοπον το πυρ των εχθρικών τηλεβολοστοιχιών τοποθετημένων εις το δεξιόν και αριστερόν άκρον της Πετρομαγούλας ξηρού και μεμονωμένου βράχου κειμένου εις το μέσον της πεδιάδος. Ενώ δε ούτως εμάχετο το πυροβολικόν , το πεζικόν επιχειρεί αποφασιστικήν έφοδον κατά της Σκαρμίτσης και δεξιότερον ταύτης κατά των θέσεων , ας υπερήσπιζε το 11ον σύνταγμα υπό τον αντισυνταγματάρχην Βόρσαν. Κατά την ώραν ταύτην και εν τη αριστερά πτέρυγι το πυρ μαίνεται σφοδρόν και αδιάκοπον. Είχον ήδη επιχειρήσει οι Γαριβαλδινοί την έφοδον αυτών κατά του εχθρού και την δίωξιν αυτού ανά την πεδιάδα. 

Ενώ δε η μάχη ούτω διεξήγετο εν τη αριστερά πτέρυγι και κατά το δεξιώτερον ημών μέρος του κέντρου της ελληνικής παρατάξεως, αδιάκοποι ενισχύσεις ήρχοντο εις τα καθ' ημών βάλλοντα τουρκικά στρατεύματα. Ισχυρόν τμήμα πεζικού εκ μιάς ίσως ταξιαρχίας εξορμήσαν εκ της Πετρομαγούλας, όπισθεν της οποίας εφυλάσσετο από των ελληνικών οβίδων, επιχειρεί επανειλημμένας εφόδου κατά των ημετέρων θέσεων , αλλά προσεγγίζον που μεν εις απόστασιν 400 που δε 600 μέτρων αποκρούεται υπό σφοδρού και επιτυχούς πυρός.Το χωρίον των Βελησσιωτών προσβάλλεται υπό του εχθρικού πυροβολικού δια σφοδροτάτου πυρός, πλείσται δε οικίαι αυτού καταπίπτουσιν η μία μετά την άλλην ερείπια των τουρκικών οβίδων. 

Ευθύς ως έκαστον των ημετέρων προχωμάτων ήρχετο των πυρών κατά του εχθρού εδέχετο την προσβολήν του πυροβολικού αυτού , όπερ είχεν ευρεί την απόστασιν και ευστοχώτατα διηύθυνε τας βολάς του. Οι στρατιώται υπεδέχοντο τας εχθρικάς οβίδας μετά κραυγών, ύβρεων και βλασφημιών , αίτινες εντονώτεραι καθίσταντο και υπό γελώτων συνωδεύοντο , όταν η οβίς απετύγχανε του σκοπού διαλανθάνουσα ή μη εκρηγνυμένη. Χοίροι εγκαταλειφθέντες εις το χωρίον υπό των απελθόντων κατοίκων , διέσχιζον τας ρύμας αυτού δρομαίοι και μετ' απηλπισμένων κραυγών, ζητούντες καταφύγιον και προξενούντες άφατον λύπην εις τον θεατήν. Συνεχή ήσαν των στρατιωτών τα σταυροκοπήματα και αι θρησκευτικαί επικλήσεις.

-Άγια μου Παρασκευή - ήτο αύτη η εκκλησία του χωριού-βοηθησέ μας.

-Παναγία μου ...η χάρι σου είνε μεγάλη! 

-Θα μας βοηθήση η χάρι της... Δεν θα μας ξεσυνερισθή...πολλαίς ειν΄ η αμαρτίες μας.

Τοιαύται ηκούοντο φράσεις εκ δεξιών και εξ ευωνύμων μου, επρωτοστάτει δε εις αυτάς μοναχός εκ της Μονής Φανερωμένης , Κουντουριώτης ονόματι, υπηρετών ως έφεδρος , άτε μήπω υποστάς την κουράν. Και αποδεικνύετο ήδη δια μυριοστήν φοράν το έμφυτον του θρησκευτικού συναισθήματος εν τω ανθρώπω, όστις εις τας μεγαλειτέρας δυστυχίας του και τους εσχάτους των κινδύνων του,μόνην ευρίσκει καταφυγήν και ανακούφισιν εν τη επικλήσει της υπερκοσμίου δυνάμεως. 

Αίφνης , ενώ αι θρησκευτικαί επικλήσεις και οι διάλογοι εξηκολούθουν , οβίς εκραγείσαι επί του προχώματος , διασπά το στηθαίον αυτού και πέτραι μετά χωμάτων προσβάλλουσιν ημάς κατά πρόσωπον. 

-Πωπώ , μανούλα μου, λαβώθηκα! ακούεται η φωνή του εις το αριστερόν πλευρόν μου μαχομένου λοχίου Δέρβου. Αλλ' ευτυχώς ουδέν είχε πάθει σοβαρόν και εξηκολούθησε διευθύνων κανονικώς τα πυρά της διμοιρίας, εκτελούμενα ομαδόν και δια παραγγελμάτων. Αστοχώτατον ήτο το πυρ του εχθρικού πεζικού, αλλά και των ημετέρων στρατευμάτων η ευθυβολία μικρόν ωφέλησεν εκεί, διότι δεν ελήφθη πρόνοια να αποκοπώσιν εγκαίρως εκ των προ ημών αγρών εις απόστασιν 500 τουλάχιστον μέτρων οι στάχυς του σίτου , οίτινες πολλάς παρέσχον ημίν δυσχερείας περί την σκόπευσιν. Πλην τούτου ακριβώς απέναντι των θέσεων , ας υπερήσπιζε το ημέτερον τάγμα, χάνδαξ τις εν τη πεδιάδι παρέσχεν εις τον εχθρόν απροσδόκητον οχύρωμα , από του οποίου καλώς προστατευόμενος έβαλλε καθ' ημών. 

Δεξιά του ημετέρου λόχου μάχεται η η υπό τον λοχίαν Παπακωνσταντίνου διμοιρία του τετάρτου λόχου, ερρωμένως αποκρούσασα τας επανειλημμένας εφόδους του εχθρού, αριστερά δε γενναίως υπερ­άσπιζει τας θέσεις αυτού ο τρίτος λόχος. Αξιέπαι­νος υπήρξεν η διαγωγή του διοικητού του λόχου του ,του λοχαγού Μιλτιάδου Διαμαντοπούλου και του ανθυπολοχαγού της Οικονομίας και διαχειριστού εν τω τάγματι Αλεξ. Παπαδοπούλου, οίτινες με το όπλον εις χείρας εμάχοντο ως οπλίται εις την πρώτην γραμμήν, ενθαρρύνοντες τους στρατιώτας. Αλλ' ίσως χάριν της ισορροπίας, ευθύς ως η μάχη κατέστη πεισματώδης δια του εκατέρωθεν σφοδρού πυρός, ο ανθυπολοχαγός Παπαγεωργίου φεύγει αφείς το ξίφος του εντός του προχώματος !

Δύο εκ των στρατιωτών, οι Π. Μουρτζέας και Β. Καψάλης εγκατέλιπον τας τάξεις των κατά την ημέραν εκείνην.

Ο δεύτερος και ο τέταρτος λόχος δεν παρέστη ανάγκη να λάβωσιν ενεργόν μέρος εις την μάχην' εν τούτοις ο έφεδρος ανθυπολοχαγός του τετάρτου Κωνσταντίνος Στεργιόπουλος εθεάτο όρθιος όπισθεν του προχώματος ενθαρρύνων τους στρατιώτας και διασκεδάζων πάντα φόβον κινδύνου, ο δε ανθυπολο­χαγός Βλαχόπουλος μετέβη αυτοπροσώπως εις την εν τη παρυφή του χωρίου μαχομένην διμοιρίαν του, να εξακρίβωση την επάρκειαν η μη των φυσιγγίων.

Οι του ημετέρου πρώτου λόχου αξιωματικοί, υ­πολοχαγός Διαμαντόπουλος και ανθυπολοχαγός Ζα­χαρόπουλος, αφ' ης ανήλθομεν εκ της πεδιάδος εις τα προχώματα, έλαμψαν αμφότεροι δια της απου­σίας των. Εύρον στέγην ασφαλή υπό τον ναόν του χωρίου, όπου κατέφυγον, και ενόμισαν πρακτικώτερον να αφήσωσι τον λόχον μαχόμενον υπό τας ο­δηγίας δύο λοχιών και ολίγων δεκανέων εφέδρων. Τίνας και κατά πόσον έκαστον ευθύνει η πράξις αυ­τή, δύναται νά κρίνη ο αναγνώστης υπ' όψιν έχων τας εν τοις πρόσθεν καταχωρισθείσας λεπτομερείς διαταγάς και οδηγίας του τάγματος περί της θέσεως και των έργων εκάστου κατά την αναμενομένην μάχην. Εγώ βεβαιώ απλώς το γεγονός, διότι αγνοώ αν ο ελληνικός στρατός παρέστησε πολλαχού τοσούτο οικτρόν εν τη μονομερεία του θέαμα ενός λόχου μαχομένου εις την πρώτην γραμμήν ά­νευ διαταγών, άνευ οδηγιών, έχοντος δε καί διοικη­τήν και αξιωματικον, οίτινες αθέατοι και άπρακτοι στεγάζονται εν τω ναώ καθ' όλην την διάρκειαν της μάχης........

Μεταξύ της 5ης και 6ης ώρας το πυρ εφάνη μετριασθέν εκατέρωθεν, πιθανώτατα δι' έλλειψιν πυρομαχικών.

Του ημετέρου τάγματος τα φυσίγγια δεν είχον εξαντληθή , αλλ' η υπηρεσία της μεταφοράς αυτών εκ της παρά την κορυφήν του χωρίου αποθήκης εις την γραμμήν των μαχομένων, δεν υπήρξεν εν πάσι κανονική. Οι την υπηρεσίαν ταύτην εντεταλμένοι στρατιώται ησαν ολίγοι, πλην δε τούτου προφυλαττόμενοι εκ των πυρών του εχθρού, επεβράδυνον την μεταφοράν. Ούτω δύο του τρίτου λόχου στρατιώται κρατούντες κιβώτιον φυσιγγίων διευθύνοντο προς την αριστερά, ημών μαχομένην διμοιρίαν, ης είχον εξαντληθή τα φυ­σίγγια. Aι σφαίραι και αι οβίδες ήρχοντο ήδη πυκναί και αδιάκοποι, oι δε στρατιώται αφήσαντες κατά γης το κιβώτιον εκρύβησαν όπισθεν πτυχής του εδάφους, οπόθεν εξήλθον υπείκοντες εις τας φωνάς ημών και ανέλαβον το κιβώτιον. Αλλά μετά μικρόν ότε ηφανίσθησαν με­ταξύ των οικιών, αφήκαν πάλιν τούτο και εκρύβησαν, ηναγκάσθην δε να εγερθώ εκ του προχώ­ματος, να μεταβώ παρ' αυτοίς και να τους απει­λήσω δια του όπλου, ίνα εκτελέσωσι την υπηρεσία των.

Η επί μικρόν παρατηρηθείσα ύφεσις των εκα­τέρωθεν πυρών ταχέως εξέλιπε και η αγρία πάλη δεν εβράδυνε να επαναληφθεί υπό την προτέραν αυτής έντασιν.

Λυσσώδης μονομαχία πυροβολικού διεξάγεται προ της Σκαρμίτσης και του Πουρναριού, εν ω στρατεύματα πεζικού προερχόμενα εκ της όπισθεν του βράχου της Πετρομαγούλας κρύπτης, επιχειρούσιν έφοδον κατά των εκεί ελληνικών οχυρωμάτων. Και αι καθ' ημάς θέσεις δοκιμάζουσιν ήδη τας σφοδροτέρας επιθέσεις, αίτινες επιμονώτεραι υπήρξαν κατά του υπό τον Νικολαΐδην α­ριστερά ημών μαχομένου 9ου ευζωνικού τάγμα­τος, ούτινος η σημαία εκυμάτιζεν από των προ­χωμάτων του υπο του λοχαγού Λάζου διοικουμένου δευτέρου λόχου. Εις τας επανειλημμένας εφόδους του εχθρού,ανταπεκρίνοντο ευστόχως τα ομαδόν πυρά των ευζώνων, οίτινες επί τέλους εκάμφθησαν εις έν σημείον και περί την 6ην ώραν ο εχθρός εξετόπισεν αυτούς εκ μικρού αλλ' επικαίρου υψώμα­τος, οπερ και κατέλαβε.

Περί την 7ην ώραν το πυρ ήρξατο εκατέρωθεν αραιούμενον καθ' όλην την γραμμήν, έδυσε δε ο ήλιος προ μικρού όπισθεν των δια των τελευ­ταίων αυτού ακτίνων πυρακτουμένων νεφών και συνεσκόταζεν ήδη, ότε ηκούοντο οι τελευταίοι με­μονωμένοι πυροβολισμοί.

Καθ' όλην την διάρκειαν της μάχης αστοχώτατα έβαλλε τό πεζικόν των τούρκων ενώ τουναν­τίον το πυροβολικόν αυτών ενήργει μετά καταπλη­κτικής ευστοχίας, ήτις θα απέβαινεν ολεθρία εις τα ημέτερα στρατεύματα, αν εξερρήγνυντο πάσαι αι οβίδες. Εντεύθεν αναλόγως υπήρξαν ασήμαντοι αι απώλειαι των ημετέρων, οίτινες κατά τε το κέντρον και την αριστεράν πτέρυγα ετήρησαν τας θέ­σεις αυτών μέχρι της εσπέρας, ότε εκατέρωθεν εσίγησε το πυρ[1].

Μικραί υπήρξαν ένεκα τούτου και του ημετέρου τάγματος αι απώλειαι.

Εκ του πρώτου λόχου εφονεύθη ο στρατιώ­της Τομαράς, επληγώθη δε κατά την χείρα σοβαρώς ο στρατιώτης Π. Μπόφος ανήκων εις την εμήν ενωμοτίαν. Ευτυχώς η πληγή εθεραπεύθη και τελευταίον είχον επανίδει αυτόν μετά χαράς εις τας τάξεις του.
Εκ του δευτέρου λόχου εφονεύθη ο στρατιώ­της Λουκάς Δασόπουλος, επληγώθη δε ο στρατι­ώτης Κουμάντος. Εκ του 3ου λόχου εφονεύθη ο στρατιώτης Δημητρέας, επληγώθησαν δε oι στρατιώται I. Δραϊνας, Α. Φοντούλης και Χρ. Μακρής. Τέλος εκ του τετάρτου λόχου επληγώθησαν όιΙ στρατιώται I. Σίμος και Γ. Τσουτής. 

Υποσημειώσεις:

[1]  Εις τον Δομοκόν παρουσιάσθη το εσπέρας της 5ης Μαΐου το περίεργον φαινόμενον, το οποίον πολλάκις παρετηρήθη εις τινας μάχας εν τη ιστορία των πολέμων. Παρετηρήθη δηλαδή εις ωρισμένους σκληρούς αγώ­νας, ότι αμφότεροι οι αντίπαλοι εθεώρουν την μάχην απωλεσθείσαν και ή απεχώρουν αμφότεροι ή παρέμενεν εκείνος, του οποίου ο Αρχηγός ήτο προικισμένος με μεγαλυτέραν ψυχικήν αντοχήν και καρτερίαν. Το ψυχολογικόν αυτό φαινόμενον οφείλεται εις το γεγονός ότι έκαστος των αντιπά­λων βλέπει μόνον την δεινήν θέσιν και τας τρομεράς απωλείας του στρα­τού του, χωρίς να δύναται να διακρίνη και εκτίμηση την χειροτέραν ίσως κατάστασιν, εις ην ευρίσκεται ο αντίπαλος του.(Θ.Πάγκαλος :Τα απομνημονεύματά μου 1897-1947 Τόμος Α σελ 22)

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ 2

Προηγούμενο

Την 11 ακριβώς ώραν ηκούσθη ο πρώτος κα­νονιοβολισμός. Κατά το κέντρον και την αριστεράν πτέρυγα της ελληνικές παρατάξεως, ήτο ού­τος η πρώτη μετά την σύγκρουσιν των προφυλα­κών, πολεμική πράξις του επιφανέντος εχθρού· Τμήμα του πυροβολικού αυτού εκ δύο η τριών τηλεβολοστοιχιών είχεν ήδη φθάσει εις το χωρίον Τσιφλάρι, έτοποθετηθη προ αυτού και εκείθεν έβαλε το πρώτον. Η οβίς υποτρόμως συρίζουσα διήλθεν άνωθεν ημών περί τα 300 μέτρα και διηυθύνθη εις την κορυφήν του όπισθεν ημών βουνού, αποτυχούσα προφανώς του σκοπού. Δευτέρα οβίς έσχε της πρώτης την τύχην, αλλ' η τρίτη και αι εφεξής είχον εύρει την απόστασιν και υπό την έποψιν ταύτην έβαλον ευστόχως, ει και άνευ απο­τελέσματος κατά του ιππικού ημών, όπερ συγκεντρωθέν ήδη εκάλπαζε προς την Σκάρμιταν. Ταυτοχρόνως το 2ον τάγμα του 1ου συντάγματος υπό τον ταγματάρχην Βασιλείου, ανακληθέν εκ της εφεδρείας εις ην είχεν ταχθή μετά της λοιπής ταξιαρχίας Δημοπούλου, ήρχετο εις Βελησσιώτας ως στήριγμα του ημετέρου τάγματος. Ότε ευρίσκετο εις το μέσον του χωρίου διευθυνόμενον εξ ανατολών προς δυσμάς, προσεβλήθη υπό του εχθρι­κού πυροβολικού. Οι άνδρες προς αποφυγήν απωλειών ήσαν τεταγμένοι αφ' ενός ζυγού, αλλά μία οβίς εύστοχος εφόνευσεν ένα στρατιώτην και έτραυμάτισε θανατηφόρως ένα δεκανέα αφαιρούσα ολόκληρον αυτού τον μηρόν.
Μέχρι της στιγμής ταύτης ουδαμού άλλου, από του Δομοκού μέχρι του άκρου αριστερού της ελληνικής παρατάξεως, είχε γίνει προσβολή εκ μέρους του εχθρού, πλην της συγκρούσεως των προφυλακών. Τί συνέβαινεν εις την δεξιάν πτέρυγα ήτοι την ανατολικώς του Δομοκού [1] γραμμήν δεν ήτο δυνατόν να ίδη τις από των ημετέρων θέσεων.

Ενώ το πυροβολικόν αραιόν ούτως έβαλλε, το πεζικόν και το ιππικόν εβάδιζε προς ημάς δια μέσου της σιτοφόρου πεδιάδος, ενώ, άλλαι φάλαγ­γες ώδευον δεξιά ημών κατά του· Δομοκού δια της μεγάλης εκ Φαρσάλου οδού.

Περί την πρώτην μ. μ. ώραν ο εχθρός ευρίσκετο εις απόστασιν δύο περίπου χιλιομέτρων, Ηδυνάμεθα να υπολογίσωμεν ήδη τας δυνάμεις αύτού, άς απετέλουν εκεί 40 — 50 χιλιάδες πεζών τέσσαρα ιππικού συντάγματα και δεκαπέντε περίπου πυροβολαρχίας και να εκτιμήσωμεν ουχί άνευ εσωτερικής τίνος αυτοκατακρίσεως, την τάξιν και την ησυχίαν μεθ' ης εβάδιζον εις συμπαγείς και αδιασπάστους φάλαγγας.

Εκατόν ίσως μέτρα προ της πρώτης γραμμής κατά το έναντι ημών τμήμα αυτής έβαινεν επί ωραίου λευκού ίππου ανώτερος αξιωματικός. Περιέτρεχεν αδιακόπως τας τάξεις του οδεύοντος στρατεύματος του καλπάζων από του δεξιού εις το αριστερόν και τανάπαλιν, μέχρις ού αυτός και ο ίππος του μετά μικρόν , ότε συνεπλάκημεν έπεσαν νεκροί εκ των πυρών των ημετέρων. Παρετήρουν τον γενναίον σωματάρχην και ανεμνήσθην της δι­δασκαλίας του Όνησάνδρου,

"Στρατηγού δ' έστι, το παριππάζεσθαι ταις τάξεσιν, επιφαίνεσθαι τοις κινδυνεύουσιν, επαινείν τοις ανδριζομένοις, απειλείν τοις αποδειλώσιν παρακαλείν τους μέλλοντας, αναπληρούν το ελλείπον, αντιμετάγειν ει δέοι, λόχον επαμύνειν τοις κάμνουσι".

Και ο εχθρός, ολονέν προέβαινεν.

Ο λοχίας Δέρβος, παρ΄εμοί ιστάμενος, ηγωνίζετο να πείση τον ανθυπολοχαγόν Ζαχαρόπρυλον, ίνα υποχωρήσωμεν εις τα προχώματα.

— Μα πρέπει να υποχωρήσωμε, κ. ανθυπολο­χαγέ! Ο εχθρός πλησιάζει.. να τον !

—Δεν μπορούμε' έχομεν διαταγάς. Είπεν ο αξιωματικός ξηρώς και εξηκολούθη μένων όπισθεν της γραμμής ημών εις την κεκανονισμένην απόστασιν.

Υποθέτω, οτι αι περί υποχωρήσεως προτροπαί του λοχίου, δε ποοήρχοντο εκ δειλίας, αλλ' εκ της ορθής γνώμης, ότι αι προφυλακαί ούδένα πλέον είχον λόγον, αφ' ου ο εχθρός προ πολλού ανεφάνη και το τάγμα είχε ταχθή όπιοσθεν εις τα οχυρώματα έτοιμον προς μάχην.

Ο εχθρός είχε φθάσει εις απόστασιν χιλίων-περίπου μέτρων, καθόσον δύναται τις να εκτιμήση, τούτο εν πεδιάδι ευρισκόμενος, ότε κατά διαταγήν του αξιωματικού μετέβην εις το στήριγμα και ηρώτησα τον λοχαγόν, αν έπρεπε να αρχίσωμεν το πυρ και από τίνος αποστάσεως.

— Θα περιμείνετε, μοι λέγει , να πλησίαση εις απόστασιν 400 μέτρων και τότε θα άρχίσητε πυρά ομαδόν.
Εκόμισα την διαταγήν ταύτην και ανεμένομεν θεώμενοι τον βραδέως προελαύνοντα εχθρόν. Το πυροβολικόν έξηκολούθει βάλλον και προστατεύον του πεζικού την προέλασιν. Τα κατά την πεδιάδα και δεξιά του Δομοκού εις την κλιτύν του Κασσιδιάρη ελληνικά χωρία εγκαταλελειμμένα είχον ήδη κυριευθή υπ' αυτού και ο εις το στερέωμα-υψούμενος καπνός προέδιδε την καταστροφήν εις ην παρεδόθησαν.Τα εχθρικά στρατεύματα εις πυκνήν τέως βαδίζοντα φάλαγγα, είχον ήδη αναπτυχθή εις μέγα μέτωπον εν ακροβολισμώ. 

Τοιουτοτρόπως έβαινον κατά του κέντρου της ελληνικής παρατάξεως· αλλ' ότε έφθασαν εις απόστασιν επτακοσίων περίπου μέτρων, αίφνης ισχυρόν σώμα εξ οκτώ πε­ρίπου χιλιάδων ανδρών και αναλόγου πυροβολικού και ιππικού, κάμπτει δεξιά αυτού και όπισθεν των τειχισμάτων περιβόλου τινός και βαδίζει διαγωνίως και μετά ταχύτητος' κατά του αριστερού της ημετέρας παρατάξεως, υπερασπιζομένου υπό του Τερτίπη, της φιλελληνικής λεγεώνος και των Γαριβαλδινών. Της γραμμής των ακροβολιστών του τακτικού στρατού προηγούντο πολυάριθμοι Γκέκηδες, τα­χέως και ατάκτως βαίνοντες, μετά μικρόν δε α­κούεται ο γλυκύτατος ήχος της τουρκικής σάλπιγγος σημαινούσης την έναρξιν του πυρός, ιαχαί και αλαλαγμοί πληρούσι την ατμόσφαιραν, ενώ ξίφη καί λόγχαι μανιωδώς κραδαινόμεναι υπέρ τας κεφαλάς των προηγουμένων ατάκτων αστράπτουσιν υπό τας ηλιακάς ακτίνας.
Είνε παλαιά η στρατηγική αύτη, αλλά στηρίζεται εις ψυχολογικούς νόμους αμεταβλήτους, ους, άριστα διέγνω ο Ονήσανδρος.
« Επαγέτω δε το στράτευμα και συν αλαλαγμώ ποτέ δε και συν δρόμω. και γάρ όψις και βοή, και πάταγος όπλων εξίστησι τας των εναντίον διανοίας. Ανατεινόντων δε κατά τας εφόδους αθρόοι, πριν εις χείρας ελθείν, υπέρ τας κεφάλας μετέωρα τα ξίφη, και προς τον ήλιον θαμά παρεκ­κλίνοντα. εσμηγμέναι γαρ αιχμαί και λαμπρά ξίφη και προς άλλη α παραμαρμαίροντα προς ανταύγειαν ηλίου, δεινήν αστραπήν πολέμου αντιπέμπει». 

Τοιουτοτρόπως η μάχη, αρξαμένη εκ του αρι­στερού εξετείνετο προς το κέντρον, ενώ ημείς ευρι­σκόμεθα έτι εις την πεδιάδα, μόνοι εκ των προ­φυλακών της όλης γραμμής. Τίνα λόγον και τίνα σκοπόν είχεν η διατήρησις του λόχου των προφυ­λακών εν τη πεδιάδι, ενώ η άμυνα έμελλε να γίνη από των οχυρωμάτων, εις α είχεν ήδη συγκεντρωθή το τάγμα εν πάσιν έτοιμος, ούτε τότε, ούτε μετέ­πειτα ηδυνήθην να ενοήσω.
Εν τούτοις όταν κατέστη σφοδρότερον το καθ' ημών πυρ του εχθρού, η σάλπιγξ ήχησεν υποχώρησιν προς κατάληψιν των εν τω χωρίω οχυρωμά­των. Αλλ' αι προς τους αξιωματικούς δεδομέναι διαταγαί του τάγματος ελησμονήθησαν, φαίνεται, κατά την κρίσιμον εκείνην στιγμήν, πάσα ψυχραι­μία εξέλιπεν, αμφότεροι οι αξιωματικοί του λόχου υπεχώρησαν δια του αριστερά του χωρίου ρεύματος και κατέφυγον εις τον ναόν, όπου παρέμειναν μετά στρατιωτών μη αποτελούντων ολόκληρον διμοιρίαν ,καθ'όλην την διάρκειαν της μάχης, οι δε στρατιώται και οι υπαξιωματικοί άνευ οδηγιών αφέθη­σαν εις τας ιδίας εμπνεύσεις και πρωτοβουλίαν.
Μετά την υποχώρησιν του λόχου των προφυλα­κών ολόκληρον σχεδόν το τάγμα υπεδέχθη την μάχην από των οχυρωμάτων του, εις α ετοποθετήθη, ούτω. Ο τρίτος λόχος υπό τον λοχαγόν Μιλτ. Διαμαντόπουλον και τους ανθυπολοχαγούς Κουρκουμέλην και Παπαγεωργίου εις τα αριστερά και εν ταις παρυφαίς του χωρίου δύο προχώματα. Τα δεξιά τούτου προχώματα της πρώτης γραμμής είχε καταλάβει ο ημέτερος λόχος οδηγηθείς εκεί παρά των υπαξιωματικών αυτού. Ο δεύτερος λόχος υπό τον έφεδρον ανθυπολοχαγόν Τόμπρον, και ο τέταρ­τος υπό τους ανθυπολοχαγούς Ευάγγελον Βλαχόπουλον απόστρατον και Κωνστ. Στεργιόπουλον ε­φεδρον, είχον τοποθετηθή εις τα εντός του χωρίου και κατά την κορυφήν αυτού προχώματα αποτε­λούντες την εφεδρείαν, πλην μιας διμοιρίας του τετάρτου λόχου, ήτις είχε τοποθετηθή εις το δεξιώτερον πρόχωμα της πρώτης γραμμής υπό τον γεν­ναίον λοχίαν Παπακωνσταντίνου, και ετέρας άνωθι αύτης υπο τον λοχίαν Νιστεράκην. 

Αριστερά του ημετέρου τάγματος υπερήσπιζον μεθ' ημών τας διόδους των Βελησσιωτών το 9ον ευζωνικόν υπό τον ταγματάρχην Νικολαϊδη το 2ον τάγμα του 1ου πεζ. συντάγματος υπο τον ταγματάρχην Βασιλείου και είς λόχος μηχανικού. Εκείθεν των σωμάτων τούτων υπερησπιζον τας διόδους Κάτω Αγόριανης, Μασλί, Μπαλιμπάνι, Αρμαλάρ και Δρανίτσης, δύο ορειναί πυροβολαρχίαι με δώδεκα τηλεβόλα, ένα τάγμα πεζοπόρων ιπ­πέων, ένα τάγμα μηχανικού, το 8ον ευζωνικόν, το 2oν, 3ον και 8ον των εφέδρων και η λεγεών των φιλελλήνων μετά των Γαριβαλδινών, αποτελούντες το αριστερόν κέρας της ελληνικής παρατάξεως υπό τον ταξίαρχον Κακλαμάνον. 

Δεξιά ημών ήτο το 3ον πεζ. σύνταγμα εν Σκαρμίτση, όπου είχε το αρχηγείον αυτού και ο μέραρχος Μαυρομιχάλης και μετ' αυτό το lloν πεζικόν σύνταγμα υπό τον Βόρσαν κατέχον κατά τας υπωρείας του Δομοκού παρά τους Μύλους το άκρον δεξιόν του κέντρου της όλης παρατάξεως. Υπεράνω των σωμάτων τούτων και κατά τους ,περί τον Δομοκόν λόφους είχε τοποθετηθή μία ορεινή πυροβολαρχία με έξ τηλεβόλα.
Τοιουτοτρόπως την γραμμήν του Δομοκού κατά το κέντρον και την αριστεράν πτέρυγα ετάχθη­σαν να ύπερασπίσωσι 13,600 περίπου οπλίται και 18 ορεινά πυροβόλα μετά των από του φρουρίου και ανατολικώς του Δομοκού τοπομαχικών, και τίνων πεδινών παρά τους Μύλους.
Είχεν ήδη παρέλθη η δευτέρα μετά μεσημβρίαν ώρα, ότε το πυρ εγενικεύθη καθ' όλην την γραμμήν. Ολόκληρος η από Δομοκού μέχρις Αγόριανης και πέραν αυτής πεδιάς, ορατή από των ημετέρων οχυρωμάτων, παρίστα θέαμα γραφικώτατον εν τη φοβερά μεγαλοπρεπεία του. Πεζικού και πυροβολικού συμπυροκροτήσεις, αλλαλαγμοί και ιαχαί αναμίξ παρήγον δαιμόνιον ορυμαγδόν, ενώ καπνού νεφέλαι επλήρουν την ατμόσφαιραν. Το παν είχεν όψιν αγρίας πάλης των στοιχείων της φύσεως, οι δε κρότοι των τηλεβόλων ηκούοντο δια μέσου των καπνών της πυρίτιδος, ως οι κεραυνοί εκ των νεφών. 

Μόλις περί την τρίτην ώραν ήρξατο κανονικώς βάλλον και το ημέτερον πυροβολικόν, μετά κραυ­γών δε χαράς υπεδέχθησαν οι στρατιώται τον πρώ­τον κανονιοβολισμόν, όστις ηκούσθη από του φρου­ρίου του Δομοκού. Ο κρότος αυτού ενεψύχωσε τους άνδρας, οίτινες ατάραχοι μεν αλλά περίλυποι ανταπεκρίνοντο δια του Γκρα εις τας οβίδας των εχθρικών τηλεβόλων.

Υποσημειώσεις:

[1]Ο Δομοκός είναι σαν  ερημοκκλησι επί κορυφής βουνού. Κείται προς νότον  της πεδιάδος των Φαρσάλων την οποίαν κλείει  προς την Ελλάδα μία κορυφογραμμή , ολίγον χαμηλοτέρα του Υμηττού.Προς δυσμάς η αριστερά  αύτη έχει  μίαν κλεισώρειαν , ομαλήν δίοδον του Τσαμασίου λεγομένην , απέχοντα 5 ώρας από τον Δομοκόν, και εκείθεν αρχίζουν άβατα όρη, τα Άγραφα.Προς ανατολάς συμπλεκόμενα  τα όρη των Φαρσάλων σχηματίζουν  σειράν μακράν κορυφογραμών  , αι οποίαι αποκλείονται  από μίαν κορυφήν γυμνήν ,κυανίζουσαν , τον Κασσιδιάρην  λεγόμενον , οπόθεν διέρχεται  μια ημοονική  οδός, γιδόστρατα αληθινή ,η διάβασις του Κιτικίου.Ούτω ο Δομοκός έχει δεξιά  τα βουνα με μόνην  την διάβασιν του Κιτικίου , και αριστερά  την δίοδον του Τασμάση , η οποία άγει  όπισθεν του Δομοκού  εις την πεδιάδα του Νταουκλή  και εκείθεν εις τον Όρθυν, Η δημοσία οδός  από Φαρσάλων  εις Δομοκόν  άγει κατ' ευθείαν  δια της προ του Δομοκού  πεδιάδος. Είναι λοιπόν οχυρωτάτη. Έχει δύο μόνον διαβάσεις , ων η μία , η του Τσαμάση , οπόθεν διέρχεται η κοίτη ομωνύμου  χειμάρρου, δι ής δύναται  να διέλθη στρατός και μία άλλη  από την οποίαν μόνον πεζικόν  και ορειβατικά πυροβόλα, του  Κιτικίου..

 επόμενο

ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΟΜΟΚΟΥ

Ήρεμος και φαιδρά υπό πάσαν έποψιν ανέτειλεν η 5η Μαίου, και ο επιφανείς ήλιος εξουδετέρου βαθμηδόν του νυκτερινού ψύχους την οχληράν επιρροήν. Ουδέν εις τον ορίζοντα νέφος απειλούν την βασιλεύουσαν αιθρίαν, ουδεμία εν τη ψυχή προαίσθησις μηνύουσα επικειμένην σύρραξιν παθών και συναισθημάτων. Του έξω κόσμου η ευδία και η φαιδρότης ανταπεκρίνετο τελείως εις την εσωτερικήν γαλήνην και της ψυχής την άκραν νηνεμίαν· Η εκκλησία της Ελλάδος ετέλει την ημέραν εκείνην την εορτήν της αγίας Ειρήνης, και ουδείς ηδύνατο να φαντασθή την παράδοξον αλη­θώς και μοιραίαν σύμπτωσιν, καθ' ην η γλυκεία της αγάπης και της φιλανθρωπίας η οσία μυσταγωγός, έμελλε να δώση το σύνθημα εις την μεγαλειτέραν ανθρωποθυσίαν του λήξαντος πολέμου· Ο αγαθός ιερεύς του χωρίου, φυγαδευθείς και ούτος μετά των λοιπών κατοίκων, άμα τη εκ Φαρσάλου υποχωρήσει του ελληνικού στρατού, επανήλ­θε κατά την ημέραν εκείνην, ίνα επανίδει τον εγκαταλελειμμένον ναΐσκον και ανάψη τας εσβεσμένας κανδήλας· αλλά του ερημωθέντος χωρίου η όψις προυκάλεσε την έκπληξιν και τας ηρέμους αυ­τού διαμαρτυρίας επί τη γενομένη διαρπαγή. Ούδ' εκείνος εφαντάζετο ότι μετά τινας ώρας έμελλον και αυτοί οι οικίσκοι να καταπέσωσιν εις σωρόν ε­ρειπίων υπό τας εχθρικάς οβίδας. 

Υπό τοιαύτας εντυπώσεις και τοιαύτην ψυχικήν κατάστασιν, οι μεν σκοποί εξετέλουν την υπηρεσίαν αυτών, οι δε λοιποί των ανδρών της διμοιρίας πε­ριβεβλημένοι τα κλινοσκεπάσματα αυτών και δεχόμενοι τας ασθενείς ηλιακάς ακτίνας, απελάμβανον εν κύκλω την θαλπωρήν αναφθείσης πυράς. 

Αίφνης περί την 9ην ώραν μοι ανήγγειλαν οι σκοποί, ότι υπόκωφοι πυροβολισμοί ηκούσθησαν μακρόθεν. Ερρίπτοντο εις μεγάλην σχετικώς απόστασιν και δεξιά ημών προς το χωρίον Κουπρεντζή, ούτως ώστε μόλις ηκούοντο είς την γραμμήν των διπλών σκοπών, όπου αυτοστιγμεί μετέβην. 

Εις το γεγονός μικράν κατ' αρχάς απέδωκα. σημασίαν, υπ' όψιν έχων ότι καθ' εκάστην σχε­δόν ή ημετέρα έφιππος περίπολος μεταβαίνουσα. εκείσε προς κατόπτευσιν, συνεπλέκετο προς στρα­τιωτικά αποσπάσματα Τούρκων, οίτινες χάριν λαφυραγωγήσεως των εγκαταλελειμμένων χωρίων, περιήρχοντο τα μέρη εκείνα. Σαφώς εν τούτοις διεκρίνετο, ότι ήσαν πυρά ομαδόν και κανονικώς ριπτόμενα, όπερ απεδείκνυεν ότι δεν προέκειτο περί λαφυραγωγικής επιθέσεως· Ενώ δε τοιαύται με απησχόλουν σκέψεις, παρετήρησα μακρόθεν καλπάζοντα έφιππον δεκανέα της εν Βελησσιώταις ίλης. Ήτο αγγελιαφόρος και έσπευσα εις τον δρόμον ο­πόθεν θα διήρχετο, ίνα πληροφορηθώ τα συμβαί­νοντα.

— Τί τρέχει σε παρακαλώ, κύριε συνάδελφε ;.

— Ή δική μας έφιππος περίπολος συνεπλάκη. με τους Τούρκους.

— Πεζούς ή ιππείς ;

— Πεζούς, νομίζω.

— Πού ;

— Κοντά στο Κουπρεντζή,

Είπε και εγένετο άφαντος διευθυνόμενος προς το χωρίον κομιστής της βαρείας αγγελίας.

Πάραυτα σώμα εκ τριάκοντα και οκτώ ιππέων διευθύνεται, χάριν ακριβεστέρας αναγνωρίσεως προς το μέρος όθεν ηκούοντο οι πυροβολισμοί. Η μάχη φαίνεται επικείμενη συγκίνησις δε και συναισθήμα­τα ανερμήνευτα καταλαμβάνουσι την ψυχήν του στρατιώτου, παρακολουθούντος δια του βλέμματος τους ιππείς τριποδίζοντας εις την πεδιάδα και αν­τιλαμβανομένου της μάχης τας τελευταίας προετοιμασίας. 
Η εν Βελησσιώταις ίλη παρασκευάζεται εν σπουδή να αναχωρήση εκείθεν, αξιωματικοί δε και οπλίται και ίπποι αποτελούσι συμπλέγματα ολονέν αλλάσσοντα σχήμα. Του ημετέρου τάγματος ο διοίκησης δίδει ταχείας και αυστηράς διαταγάς προς τους αξιωματικούς και αι σάλπιγγες ηχούσι γενικήν συνάθροισιν. 
Δύσκολον είνε να φαντασθή ο αναγνώστης εκ του σπουδαστηρίου του τα συναισθήματα, άτινα παράγει εις την ψυχήν του στρατιώτου το σάλπι­σμα εκείνο συνδυαζόμενον προς την εντύπωσιν του επελαύνοντος εχθρού. Εις τους γλυκείς και γορ­γούς ήχους του ανευρίσκει συμβολιζομένην την τα­χύτητα εν τη εκτελέσει της διατασσομένης συνα­θροίσεως, και νομίζει άνευ πολλής ποιητικής εξάρσεως, ότι ακούει την φωνήν της πατρίδος καλούσης τα τέκνα της εις απόκρουσιν επικειμένου κατ΄ αυτής κινδύνου. Και οι ήχοι αυτοί δονούσι βαθύτατα τας ευγενεστέρας της ψυχής του χορδάς, προκαλού­σαι συγκινήσεως, και ενθουσιασμού και χαράς συμμιγή και απροσδιόριστα συναισθήματα. Πρώτην φοράν κατενόησα τόσον καλώς εις τίνα ψυχολογικήν μελέτην οφείλεται η εισαγωγή των σαλπισμάτων εν τω στρατώ. Μετά μικρόν επέστρεφον οι προς αναγνώρισιν αποσταλέντες ιππείς κομίζοντες την είδησιν, ότι ο εχθρός συμπλακείς παρά το χωρίον Κουπρετζή μετά των ημετέρων προφυλακών, επέρχεται μετά μεγά­λων δυνάμεων. 
— Εμείς σας τους φέραμε, μοί λέγει μειδιών εις δεκανεύς του ιππικού. Η δουλειά μας ετελείωσε και σας αφίνουμε. . . . Τώρα πλέον κάμετε καλά σεις..... 

Η εν Βιλησσιώταις ίλη, εις ην ανήκεν ο δεκανεύς, είχε διαταγήν άμα τη εμφανίσει του ε­χθρού ν' απέλθη εις Σκαρμιτσαν. 

Ευθύς ως εσήμανεν η σάλπιγξ γενικην συνά­θροιση ο διοικητής του λόχου μου κατήλθεν εκ του χωρίου εις τας προφυλακάς αναλαβών την διοίκησιν του στηρίγματος αυτών, εξ ου απέστειλε την μίαν διμοιρίαν υπό τον λοχίαν Ασωνίτην, ίνα συνενωθή μεθ' ημών εν τη πρώτη γραμμή , τον λοχίαν Δέρβον εις την εμήν διμοιρίαν και τον ανθυπολοχαγόν Ζαχαρόπουλον προς διοίκησιν της ό­λης γραμμής, ην απετέλεσαν ούτω τρεις διμοιρίαι. 

Οι διπλοί σκοποί άνεκλήθησαν εις τας τάξεις ανεπτύχθησαν πάντες εις ακροβολισμόν καταλαβόντες μέτωπον τριακοσίων περίπου μέτρων, και γονυπετήσαντες αναμένομεν καλυπτόμενοι υπό των υψηλών στάχεων. 

Μετά τινα λεπτά ηγέρθην και παρετηρησα πέριξ. 

Αι προφυλακαί των δεξιά και αριστερά ημών ελληνικών στρατευμάτων, εφ' όσον τουλάχιστον ηδυνάμην να διακρίνω τας θέσεις αυτών, είχον ήδη αποσυρθή εκ της πεδιάδος εις τα κατά το άκρον αυτής οχυρώματα. Προ ημών ουδεμία εδα­φική πτυχή ή ανωμαλία παρεκώλυε την θέαν εις πολλών ωρών απόστασιν. Πεδιάς ομοιάζουσα προς ακύμαντον θάλασσαν. Ο εχθρός είχεν ήδη επιφανή ερχόμενος μακρόθεν εις απόστασιν δίωρον ίσως κατά πυκνάς φάλαγγας,
Ενώ έβαινον δια μέσου της πεδιάδος, πέραν εκεί εις το βάθος αυτής και κατά την βορειοανα­τολικήν γωνίαν, όπου η οδός Δομοκού—Φαρσάλου κάμπτονται εις τον αυχένα λοφίσκου προ των Βρυσιών, άλλαι φαίνονται στρατιωτικαί δυνάμεις ολονέν κατερχόμεναι και δια της μεγάλης δημοσίας οδού βαίνουσαι προς τον Δομοκόν.
Οι στρατιώται παρέμενον γονυπετείς, οι οξυδερκέστεροι δε τούτων εκαλούντο εις κατόπτευσιν των κινήσεων του εχθρού, και υπό ηρέμους διαλό­γους περί της δυνάμεως αυτού και της ώρας, καθ' ην ήθελεν αρχίση η αναμενομένη μάχη, ο χρόνος παρήρχετο. Την 11 ακριβώς ώραν ηκούσθη ο πρώτος κα­νονιοβολισμός.
(Από το βιβλίο του Νικολάου Δημητρακοπούλου με τίτλο " Πολεμικές αναμνήσεις", που εκδόθηκε στην Αθήνα στα 1897)

επόμενο

ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΤΑ 1918

ΔΙΟΙΚΗΣΗ

Διοικητής

Συν/ρχης Πεζικού Φικιώρης Ιωάν. Οκτ. 1916- Απρ 1917, Υποστρ. Ζυμβρακάκης Εμμαν. Απρ- Ιούλ. 1917 και Υποστρ. Σπηλιάδης Παναγ. Ιούλ 1917—Δεκ 1918 

Επιτελάρχης 

Αντ/ρχης Πεζικού Πάγκαλος Θεόδωρος Οκτ. 1916—Μαρτ. 1917, Αντ/ρχης Πεζικού Κατεχάκης Γεώργιος Μάρτ.-Ιούλ. 1917, Αντ/ρχης Μηχ/κού Σαρηγιάννης Πτολεμαίος Ιούλ. 1917-Αυγ. 1918, Ταγ/ρχης Πεζικού Σερμακέζης Απόστ. Σεπτ. 1918 Αντ/ρχης Iππικού Σπυρόπουλος Νικ. Οκτ.-Δεκ. 1918

Διευθυντές Επιτελικών Γραφείων 

I. Ταγματάρχης Πεζικού Σερμακέζης Απόστολος μέχρι 9 Σεπ.1918, Ταγμ/ρχης Πεζικού Μαλαγαρδής Δημήτριος Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 1918, Ίλαρχος Τσαγγαρίδης Ιωάν. Νοέμ.—Δεκ. 1918 

II και III Υπολοχαγός Μηχανικού Σκευοφύλαξ Αντώνιος.

Διοικητής Πεζικού

Συνταγματάρχης Πεζικού Τσερούλης Γεώργιος.

Αρχηγός Πυροβολικού 

Αντ/ρχης Πυροβολικού Χαβίνης Θεόδωρος και

Αντ/ρχης Πυρ/κου Μανέττας Θεόδωρος. 

ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ 

Οκτ. 1916—Μάιος 1917  Χανιά

Μάιος — Ιούνιος 1917  Θεσσαλονίκη

12 Ιουν. 1917 — Αύγ. 1918  Δρέβενον (Πύλη)

27 Αυγούστου—17 Σεπτεμβρίου 1918  Γραμμάτινα (Ευκαρπία)

10 Οκτ.-Δεκ. 1918 Δεμίρ Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο)

ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ 

ΠΕΖΙΚΟ(1) 

7ον Σύνταγμα Κρητών 

8ον Σύνταγμα Κρητών 

9ον Σύνταγμα Κρητών 

29ον Σύνταγμα Πεζικού 

ΠΥΡΟΒΟΛΙΚΟ 

Κ1 Μ.Ο.Π.    Λοχαγός Πυρ/κοΰ Μαγιάκος Πέτρος

Κ2 Μ.Ο.Π.   Ταγ/ρχης Πυρ/κου Ταβουλάρης Κυριάκος 

ΙΠΠΙΚΟ

Κ Ημιλαρχία 

ΜΗΧΑΝΙΚΟ

Κ. Διλοχία Σκαπανέων

Επιστροφή

1. Από 25.2.1918