ΚΟΥΛΑ ΞΗΡΑΔΑΚΗ: ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΔΕΣ II

(Προηγούμενο)

Όλες αυτές οι εκκλήσεις προς τις φιλελληνίδες έκαναν μεγάλη αίσθη­ση στο εξωτερικό κι είχαν βαθειά απήχηση στο κοινό που απευθύνονταν. Άρ­χισε τότε ένας φιλελληνικός συναγερμός που ποτέ άλλοτε δεν γνώρισε       ο  ελεύθερος κόσμος. Τα φιλελληνικά κομιτάτα που μέσα σ^' αυτά έπαιζαν σημαντικό ρόλο οι γυναίκες, άρχισαν να οργανώνουν εορτές και συγκεντρώσεις με σκοπό να διαφωτίσουν τον κόσμο πάνω στο ελληνικό ζήτημα. Διοργάνωναν ομιλίες όπου συνηγορούσαν για την Ελλάδα οι φλογερώτεροι φιλέλληνες και φιλελληνίδες. Έγραφαν στις εφημερίδες τους άρθρα πύρινα, υμνούσαν τον η­ρωισμό των Ελλήνων ή διεκτραγωδούσαν την δεινή τους κατάσταση. Έκαναν εράνους πλατείς, μάζευαν χρήματα, τρόφιμα, ρούχα και τάστελλαν στην Ελ­λάδα. Μέλη των κομιτάτων έτρεχαν στα μακρυνά σκλαβοπάζαρα της Μ. Ασί­ας και της Αφρικής για να εξαγοράσουν Ελληνίδες κι Ελληνόπουλα που εί­χαν κατά την αιχμαλωσία τους πουληθεί απ' τους Τούρκους σαν σκλάβοι. Υιοθετούσαν ορφανά Ελληνόπουλα. Και σ' όλες αυτές τις εκδηλώσεις, όπως είπαμε, πρώτες και καλύτερες οι γυναίκες φιλέλληνες. Αλλ^'  ας αφήσουμε και σ' αυτό το σημείο να μιλήσουν τα κείμενα που είναι πιο εύγλωττα:

Άννα Εϋναρ το γένος Λυλέν
συζυγος του γνωστού τραπεζίτη

«Εις το Εδιμβούργον μητρόπολιν της Σκωτίας εσυγκροτήθη προ ο­λίγου φιλανθρωπική εταιρία από πολλάς επισήμους γυναίκας, της οποίας ο σκοπός είναι να δώσει ανατροφήν εις ελληνικά κοράσια» («Φίλος του Νόμου» της 11-5-1825) . Εδώ πρόκειται για τα ελληνόπουλα που περιμάζεψαν οι φι­λέλληνες υστέρα απ^' τις καταστροφές της Χίου, των Ψαρών κλπ. και τα έ­θεσαν υπό την προστασίαν των φιλελληνικών κομιτάτων. Κι ο Θεοτόκης (σελ. 81) λέει ότι μια κυρία του φιλελληνικού κομιτάτου της Δρέσδης, η κόμισσα Σέμπουργ - Ρόζμπουργ υιοθέτησε τον Ιούλιο του 1827 την Αργεντίνα Πρωίου ετών 11 από την Χίο.

«...Εις την Γαλλίαν και την Αγγλίαν, τα σημαντικώτερα υποκείμενα δεν παύουν κάμνοντα καθημερινάς και γενναίας συνεισφοράς τας οποίας από οί­κου εις οίκον. από μαγαζιού εις μαγαζίον. από αυτάς τας εκκλησίας και τα θέατρα με θεόπνευστον προθυμίαν συνάζουσιν αι ευγενέστεραι αυτών γυναίκες» («Φίλος του Νόμου» αριθ. 229 της 26-7-1826) .

Στο Παρίσι το Φιλελληνικό Κομιτάτο άνοιξε κατάλογο εισφορών. Όποιος ήθελε να εγγραφεί  στον έρανο έπρεπε να καταβάλλει 50 φρ. Οι κυρίες του Κομιτάτου με επικεφαλής την κυρία Ντελκόμπρ που ήταν απ' τις πιο δραστήριες φιλελληνίδες (Κόκκινος Τ. 10 σελ. 436) πρωτοστατούν. «Και ποιός μπο­ρούσε να αρνηθή σε μια κυρία;» παρατηρεί ο Βικέλας (σελ. 21) . Η παρισι­νή εφημερίδα «Ντε Ντεμπά» της 28-2-1825 περιέχει τον πρώτο κατάλογο εισ­φορών. Σ' αυτόν φιγουράρουν ονόματα φιλελληνίδων: 

Η δούκισσα Κλαιρμάντε Τοννέρα πλέον των υποχρεωτικών	60 φράγκα
η κ. Αφρίδ Νοαίλλη	100 φράγκα
η κόμισσα Ράμφορδ	100 φράγκα
η κ. Αισαμέλλη	50 φράγκα
η κ. Ν. Βούρζη	25 φράγκα
η κ. Αμελίνη	50 φράγκα

 («Φίλος του Νόμου» αρ. 121 της 29-5-1825) .

 Εκ Παρισίων 25 Απριλίου 1826 .

«Αι συνιστώσαι την υπέρ Ελλήνων εταιρείαν Κυρίαι, αφ' ου κατέβαλον τους καρπούς των πόνων των εις βοήθειαν και ελάφρωσιν των δεινών των ηρωικώς υπερασπιζόντων την θρησκείαν και ελευθερίαν επροκάλεσαν και άλλας κυρίας, όσας είχον την επιθυμίαν να συνεισφέρωσι, να πέμψωσι τας προσφο­ράς των εις τον κύριον Τερνώ, πρόεδρον της υπέρ Ελλήνων εταιρείας. Μία κυρία κάτοικος των Παρισίων, έπεμψεν εις την εταιρείαν τ' ακόλουθα, δια να πωληθώσι προς όφελος των Ελλήνων: εν περιδέραιον (χαρχάλι) , εν διάδημα, δύο σκωλαρήκια, και έναν σταυρό στολισμένα με μαργαριτάρια'  εν κτένι, εν περιδέραιον, εν ζευγάρι βραχιολίων, ένα σταυρόν και σκωλαρίκια στολισμένα με κοράλιον' μιά αλυσίδα της Βενετίας και εν δακτυλίδιον χρυσά» («Γενική Εφημερίς» της 16-6-1826) .

 Εκ Παρισίων 30 Απριλίου 1826.

«Καθ^' εκάστην αυξάνει εις τους κατοίκους της μητροπόλεως ταύτης η αίσθησις και η συμπάθεια υπέρ των Ελλήνων. Την παρελθούσαν εβδομάδα ίδομεν την δούκισσαν του Δαλβέργ και την μ α ρ κ έ ζ α ν του Μαρμιέ να υπάγωσι μόναι των από μαγαζιού εις μαγαζίον, από θύρας εις θύραν εις το πολυανθρωπότερον και εμπορικώτερον μέρος της πόλε­ως, τον δρόμον του Σαίντ - Ονορέ να ζητώσι και να συνάζωσι δώρα δια τους πληγωμένους Έλληνας και βοήθειαν δια τους ήρωας του Μεσολογγίου" να δέ­χονται με την αυτήν ευγνωμοσύνην και το δηνάριον της χήρας και την ευεργεσίαν του πλουσίου», («Γεν. Εφημ.» 31-5-1826) .

(Πάνω σ' αυτό ο Αλμπέρ Μπάμπω αναφέρει ένα ανέκδοτο: 'Οταν έκα­ναν έρανο η δούκισσα του Νταλμπέρ και η μαρκησία του Μαρμιέ πήγαν να ζητήσουν λεπτά από έναν αξιωματικό. Εκείνος, που είχε χάσει όλα του τα χρήματα το προηγούμενο βράδυ στα χαρτιά, έτρεξε κι έβαλε το ρολόϊ του ενέ­χυρο και τα 60 φράγκα που πήρε τα έδωσε στον έρανο) .

Από Γερμανίας: 

«Εταιρείαι υπέρ Ελλήνων συστήνονται εις όλας τας πόλεις της παλαιάς και νέας Προυσίας».«Εις την Κολωνίαν εσυστήθη μία εταιρεία γυναικών επί σκοπώ του να συνάξη προσφοράς υπέρ των Ελλήνων. Η κόμισσα της Λουππίας προεδρεύει της εταιρίας. Η ζητεία την οποίαν έκαμεν η κόμισσα της Βρύλης και Παππενχίμης έφερε τριακόσια εβδομήκοντα πέντε τάλληρα».

Αναγιγνώσκομεν εις τον «Αστέρα» από 17 Μαΐου 1826:

Αι περισσότε­ραι κυρία, περιφέρονται εις ζητείαν από οίκου εις οίκον («Γεν. Έφημερίς» της 16-6-1326)

Από «Αστέρα» της 28 Μαΐου:

 «Η εις Γερμανία γινομένη υπέρ των Ελλήνων εκουσία συνεισφορά εξακο­λουθεί μετά πολλού ζήλου. Η πριγκίπισσα της Προυσσίας Λουδοβίκα και ο σύζυγος της πρίγκιψ^; Ράτζβιλ είναι πρώτοι καταγεγραμμένοι δια μεγάλην τινά ποσότητα» («Γενική Εφημερίς» της 28-6-1826) .

Εκ Πρωσσίας:
«Η πριγκίπισσα σύζυγος του Βασιλέως, έδωσε 10 φλουριά φρειδερίκια3 ήτοι 210 φρ.» (Φραντζής σελ. 59) .
Το φιλελληνικό κομιτάτο του Παρισιού εκυκλοφόρησε το 1826 ένα φυλ­λάδιο με τον τίτλο:
«Documents relatifs à l'état présent de la Grèce publies, d'après les communications du comité philhellenique de Paris. Paris 1826.
Στο φυλλάδιο αυτό βλέπουμε όλη την κίνηση του κομιτάτου.
O κόμης η κόμισσα Ζεράρ και οι γιοι τους 200 φράγκα.
Κατάλογος συνδρομητών 1827 (σελ. 66) :

η κυρία Μπουρζό	10  φράγκα
η κυρία  Ντ.	5  φράγκα
η κυρία  Λεσάζ	15  φράγκα
η κυρία  Λεβασέ	10  φράγκα
η κυρία   Μπάρμπ - Λεβαρά	3  φράγκα
η πριγκίπισσα της Ορλεάνης	3.000  φράγκα
η κυρία   Ρενιάρ	20  φράγκα
Έρανος των κυριών του Παρισιού:	(σελ. 67)
η κυρία Μπλάνς Νταβιγιέ	120  φράγκα
η δεσποινίς Μπερτράν	10  φράγκα
συνέχεια του εράνου της κ. της Δαλματίας	55  φράγκα
νέος έρανος της δουκίσσης του Μπρογκλί	346 φράγκα
η κόμισσα του Μοσιόν	200 φράγκα
η κυρία Φιρμέν Ντιντό	65  φράγκα
η κυρία Ταστύ	36  φράγκα
η κυρία  Βιεκαστέλ	388 φράγκα
η κυρία  ντε ΛαστερΙ	250 φράγκα
η κυρία  ντε Μοντέγκρ	363 φράγκα
η  βαρώνη Λεντύκ	334 φράγκα
η κυρία  Ρεκαμιέ	225 φράγκα
η κυρία  Ντυπατύ	257 φράγκα
η κυρία  Λιλό	45 φράγκα
η κυρία  ντε Πυσσύ	190 φράγκα
οι κυρίες  Πασκετόν και Μπουρσιέ	325 φράγκα
η κυρία Λακάζ η νεώτερη	6  φράγκα
μία κυρία ανωνύμως έστειλε μέσω της κ. ντε Γκριμαλντί	10 φράγκα
η κ. Ντερόσμ	200 φράγκα
η κ. Σαρλ Ντυπατί	50  φράγκα
δεσποινίς Μπάρμπ Λεβαρά	1 φράγκο
η κ. Γκ. της οποίας ο σύζυγος είναι αξιωματικός του πυροβολι­κού στην Ελλάδα	300 φράγκα

Κατάλογο εισφορών άνοιξε και ο Εϋνάρ στην Γενεύη όπου του έστελ­ναν χρήματα απ' όλον τον κόσμο. Στην αλληλογραφία Εϋνάρ — Καποδί­στρια (σελ. 46) διαβάζουμε ότι μέχρι της 1.11.1827 είχαν στείλει απ' την πλευρά των γυναικών:

Οι κυρίες της Φραγκφούρτης	2.600   φράγκα
Η πόλη Μπουρζ και οι κοπέλλες της Ντιζόν	879   φράγκα
Το κομιτάτο της Βασιλείας περιλαμβανομένου και του ερά­νου των κοριτσιών	14.069   φράγκα
Μια Γαλλίδα έστειλε ανωνύμως .	14.000   φράγκα

 Από άλλο κατάλογο εισφορών που αναφέρει ο Αμ. Φραντζής (Δ. 60, 61, 59)  διαβάζομε:

Κατάστρωσις των συναχθεισών ποσοτήτων Από της συστάσεως του εν Παρισίοις κομιτάτου 1825 — 1827 :

Εκ διαφόρων κυριών	136.258 φράγκα.
Εκ του προϊόντος της συλλογής της Δελφίνης Γάγης	3.400  φράγκα

Στις 18.4.1826 δόθηκε στο Παρίσι στη σάλα Τιβολί ένα κονσέρτο υπέρ της Φιλελληνικής Εταιρίας. Ο ενθουσιασμός ήταν κάτι το απίστευτο. Οι μουσικοί είχαν στολίσει τα όργανα με ασπρογάλαζες μεταξωτές κορδέλλες. Μαέστρος ήταν ο Ροσσίνι. Το εκλεκτό κοινό που έρχονταν, το υποδέχονταν οι φιλέλληνες του κομιτάτου με επίσημο ένδυμα και με περιβραχιόνιο άσπρο -μπλε. Οι κυρίες φορούσαν βραδυνές τουαλέτες και έφεραν στο πέτο κονκάρδα με τα ελληνικά χρώματα. Την άλλη μέρα η κοσμική στήλη έγραφε: Πα­ρευρέθηκαν οι φιλελληνίδες δούκισσα ντε Νταλμπέρ, η δούκισσα του Μπρογκλί, η μαρκέζα Καστελάν. Πουλήθηκαν 1.200 εισιτήρια των 20 και 10 φρ. = 22.000. Επί πλέον δόθηκαν 8.000 φρ. ως δώρο. Εκείνο το βράδυ στην μεγάλη αυτή συγκέντρωση των φιλελλήνων παρευρίσκονταν ο γιος του Κανάρη κι ο γιος του Τσαμαδού. Το πρόγραμμα του κονσέρτου έκλεισε με ελληνικά τραγούδια, πράγμα που πολύ συνηθίζονταν τότε (Λάσκαρη, σελ. 34). Μετά το κονσέρτο επακολούθησε ένας πλατύς έρανος όπου βγήκαν «εις ζητείαν αι επισημότερα: κυρίαι, οπως η μαρκέζα τής Δαλματίας, αί δούκισσαι Δε Κάζη και Δαλβέργου, η μαρκέζα Μαρμιέ, και αι κυρίαι Μπαρτόλντυ, Λουι Τερνώ, Οράς ΣαΙ, Οραν Βερνέ, Πελεσέστ, Τεοντόρ Νταβιγγιέ κ. ά. («Γενική Εφημερίς» της 19.6.1826) . 

Γαλλική λιθογραφία που αναπαριστά  μια  φανταστική μάχη στη διάρκεια της οποίας  οι Έλληνες  κατατροπώνουν τους Τούρκους κατακτητές.

Στο Μπέργκεν (Οπ - Σαιμ της Ολλανδίας) η Εταιρία «Union» έ­δωσε στις 26 Απριλίου 1826 συναυλία υπέρ των Ελλήνων. «Η συρροή, γράφει ο Δ. Δρόσος [8], ήτο εκτάκτως μεγάλη. Πολλαί κυρίαι συνέπραξαν δια να γίνη η συναυλία μεγαλοπρεστέρα. Αι εισπράξεις ανήλθον εις 2.223 φρ.

Ο  Γάλλος φιλέλληνας Μ. Ροζελλί εξέδωκε το 1827 στο Παρίσι ένα δίτομο βιβλίο με τον τίτλο «Ιskoleo ού la Grece au 18 siecle», το βιβλίο αυτό το αφιερώνει στις φιλελληνίδες: «Dedie aux dames qui on secouru les Grecs». Στον πρόλογο του ο Ροζελλί μεταξύ των άλλων γράφει:

«Πολλοί νομίζουν ότι το 1821 οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν σε μια στι­γμή κι έσπασαν τα δεσμά τους. Αλλά η ανεξαρτησία δεν είναι καρπός της τύχης ή της φαντασίας. Το όνομα του ελευθέρου ανθρώπου δεν αποκτάται σε μια μέρα μάχης και τα όπλα δεν μπορούν να επαρκέσουν για την αναγέν­νηση ενός λαού. Ήταν ανάγκη να βοηθήσουν οι διανοούμενοι να εμπνεύ­σουν το θάρρος, να εξουδετερώσουν το μίσος και να προπαρασκευάσουν αυτή την δοξασμένη αναγέννηση της οποίας τα αποτελέσματα ακόμα και στο μέλλον θα προσελκύουν την προσοχή.

Αυτό το βιβλίο είναι αφιερωμένο στις κυρίες εκείνες που εβοήθησαν τους Έλληνες. Κατά την διάρκειαν των ατελείωτων κυβερνητικών συνεδριά­σεων και των εσκεμμένων χρονοτριβών της βρεταννικής διπλωματίας, οι Έλληνες αιμόφυρτοι ικέτευαν τους χριστιανούς της Ευρώπης «Ελάτε» τους φώναζαν. «Ελάτε σήμερα, αύριο θα είναι αργά». Τους θλιβερούς αυτούς τόνους τους άκουσαν εκείνες που ήσαν προικισμένες με πνεύμα, χάρη και τόλμη και έκαναν έκκληση στην γαλλική ευσπλαχνία... Ποιά ψυχή μπόρεσε να τους αντισταθεί. Αυτές αι γυναίκες συγκινούσαν και τον πιο τσιγκούνη έμπορο και το βαλάντιο του άνοιγε συνήθως λιγώτερο για το άτυχο έθνος και περισσότερο για το ωραίο χέρι που δεχόταν την προσφορά. Κάτω απ^' την επίδραση αυτήν των γυναικών κι ένας μουσουλμάνος έδωσε τον οβολό του για τους Έλληνες. Ίσως  πίστευε βλέποντας αυτές τις θνητές, ότι τα ουρί του παραδείσου κατέβηκαν για μια στιγμή απ^' τον ουρανό και ήρθαν απ' τον Αλλάχ να του δώσουν σωτηρία... Δεν θα πλέξουμε το εγκώμιο αυ­τών των ωραίων  γυναικών που έκαναν τον έρανο, μόνο θα αναφέρουμε τα ονόματά τους:

 Δούκισσα ντε Μπρογκλί, Οράς Σαι, μαρκησία ντε Νταλματί, Μονακό, Ζώρζ Λα Φαγιέτ, δούκισσα ντε Νταλμπέρ, δούκισσα ντε Καζ, κοντέσσα Ρενιώ Σαίν - Ντ^' Ανζελύ, μαρκησία ντε Μαρμιέρ, ντε Καρβαλό, δούκισσα ντε Πρασλέν, ντε Μπέλ - Ίσλ, Ντελεσέρ, Γκωτιέ.

(Η Δούκισσα ντε Μπρογκλί ήταν κόρη της διάσημης συγγραφέως κ. Στάελ «Εφημερίς των Κυριών» της 5.7.1898) .

Δεν ξέρουμε πως να μιλήσουμε εδώ, συνεχίζει ο Ροζελλί, για δύο πρό­σωπα τα οποία θελήσαμε πρώτα να αναφέρουμε. Περιβεβλημένη από την τριπλή λάμψη της κοινωνικής θέσεως της, της αρετής και της ομορφιάς, μητέρα δύο κοριτσιών η δούκισσα ντε Μπασσανό που πέθανε ξαφνικά και που ήταν το καμάρι της οικογενείας της και η ανεξάντλητη πηγή παρηγο­ριάς των δυστυχισμένων. Σ^' αυτήν την απώλεια ήρθε να προστεθή και μιά άλλη, της κυρίας Λουί Τερνώ, η οποία πέθανε στο άνθος της νεότητός της. Η κ. Τερνώ χάθηκε εντελώς ξαφνικά κι ούτε η βοήθεια της επιστήμης, ούτε οι θρήνοι των γονέων της μπόρεσαν να την σώσουν απ' το δρεπάνι του χά­ρου. Το νεκρικό σάβανο έκρυψε το ωραίο της μέτωπο. Η κ. Τερνώ κοιμήθη­κε τον αιώνιο ύπνο, άφησε τον καρπό των πράξεων της και τα δάκρυα των φίλων της εγγύηση του περάσματος της. Η δούκισσα ντε Μπασσανό και η κ. Τερνώ εισέπραξαν την αμοιβή τους (δηλ. η φιλελληνική τους δραστηριό­τητα απέδωσε τους καρπούς που εκείνες πρόσμεναν)   και συνεχίζει ο  Ροζελλί:

Δεν μπορούμε ακόμα να ξεχάσουμε τις κυρίες: κοντέσσα Μερλέν, Ο­ράς Βερνέ, Ζοζέφ Περριέ, μαρκησία ντε Καστελάν, κοντέσσα ντε Τρασύ Τεοντόρ Νταβιγιόν, ντε Λα Μπουρντονέ, ντε Μασσά, Νορβέν ντε Μοντμπριζόν. Σίγουρα αυτές οι γυναίκες θα δουν να επιβραβεύονται οι προσπάθειες τους. Η Ελλάδα θα ελευθερωθεί. Κι αυτή η υπέροχη χώρα ξαναγεννημένη απ' την τέφρα της έπειτα από τόσους αιώνες, θα ξαναγίνει όπως άλλοτε η προστάτις των μουσών και των χαρίτων».

Υποσημειώσεις: 

[8]«Ο Φιλελληνισμός των Κάτω Χωρών» στο «Ημερολόγιον Μεγάλης Ελλάδος» 1928, σελ. 124.