THEODOR PLEVIER :ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Ενώ ο Μέερκατς κι η ομάδα του ξεφόρτωναν ράγιες από τα βαγόνια στο σταθμό του Μπρέστ, ο συνταγματάρχης Ζέκε στεκόταν απέναντι στο Ρώσο ταγματάρχη με το στρυφνό πρόσωπο μέσα στο Γραφείο του 4ου Κλάδου. Ένα χοντρό ντοσσιέ βρισκόταν πάνω στο γραφείο του ταγματάρχη - ο φάκελος του Ζέκε! Εκείνος σχεδόν δε σήκωνε τα μάτια του:
-Σαντίτιε! Καθίστε!
Η δακτυλογράφος έξυνε μολύβια.
Η ανάκριση άρχισε με τα ίδια ερωτήματα που του είχαν κάνει εκατοντάδες φορές πριν, και που εκατό φορές πριν εί­χαν γραφτεί. Κοινωνική προέλευση, σπουδές, φοίτηση στη στρατιωτική σχολή, υπηρεσία κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, πότε μπήκε στο Ράιχσβερ, Ραπάλλο και μυστική Γερμανο-Ρωσική Συνθήκη, συνεργασία του Ράιχσβερ με τον Κόκκινο Στρατό.
Η ανάκριση σταμάτησε στο Ραπάλλο.
Ραπάλλο και Τάουρογκεν. Η σχέση της συνθήκης του Ραπάλλο το 1925 με την ανακωχή του Τάουρογκεν μεταξύ του στρατηγού Γιόρκ φον Βάρτενμπουργκ [1] και του Ρώσου στρα­τηγού φον Ντίμπιτς [2] στις 30 Δεκεμβρίου 1812, ήταν σημαντική για τον Ταγματάρχη, και ήθελε ν' αναγνωρίσει κι ο Ζέκε τον παραλληλισμό.
— Οι ιστορικές συνθήκες είναι σχεδόν κάθε φορά αλλιώτι­κες και μοναδικές· είναι δύσκολο να κάνεις παραλληλισμούς, είπε ο Ζέκε.
—Ωστόσο, αναγνωρίζετε καθόλου ομοιότητες ανάμεσα σε τούτες τις δύο συνθήκες, Χερ Ζέκε;
—Ωραία, είπε ο ταγματάρχης - κι ακούστηκε σαν επί­πληξη.- Ο στρατηγός Γιόρκ φον Βάρτενμπουργκ, που για την Πρωσο-γερμανική ιστορία είναι ήρωας κι ελευθερωτής, υπήρξε πρότυπο για τον Βίσμαρκ καθώς και για τους Γερμανούς πολιτικούς που υπέγραψαν τη συνθήκη του Ραπάλλο · και το ίδιο πνεύμα εξακολουθούσε να ζει κατά την εποχή τής συνθήκης μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν, αλλά αργότερα ό Χίτλερ απομακρύνθηκε απ' αυτό [3].
— Αυτό μοιάζει λίγο παρατραβηγμένο για να το δεχτεί κα­νείς, κύριε Ταγματάρχα.
Ο ταγματάρχης φαινόταν θυμωμένος.
-Άκου να δεις: Χωρίς τον Γιόρκ φον Βάρτενμπουργκ και τη συνθήκη με το Ρώσο στρατηγό Ντίμπιτς, δεν θα μπορούσε η αναγέννηση της Πρωσίας να...
Μόλις μέχρι εκεί τόχε τραβήξει όταν άνοιξε η πόρτα και μπήκε ένας Ρώσος συνταγματάρχης. Ο ταγματάρχης κι η δακτυλογράφος σηκώθηκαν, ο Ζέκε σηκώθηκε κι εκείνος. Ο συνταγματάρχης σταμάτησε μπροστά στον Ζέκε, έκανε μια ελαφριά ένδειξη υπόκλισης και είπε:
— Γιεγκόρωφ.
Ο Ζέκε δεν κατάλαβε αμέσως· έπειτα διαπίστωσε πως ο συνταγματάρχης του είχε συστηθεί: πράγμα ιδιαίτερα ασυνήθιστο.
Αμέσως υποκλίθηκε κι εκείνος:
— Ζέκε, είπε.

Κάθησαν όλοι.Η ανάκριση συνεχίστηκε.
—  Χωρίς Τάουρογκεν, ούτε Πρωσογερμανικό Ράιχ θα υπήρχε, ούτε Βίσμαρκ ούτε Γερμανική Αυτοκρατορία, είπε ο ταγματάρχης και συνέχισε: Χωρίς ένα καινούργιο Τάουρογκεν και χωρίς ειλικρινή και στενή συνεργασία μεταξύ Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης, είναι αδύνατη η αναγέννηση της Γερμανίας.

Ο συνταγματάρχης Γιεγκόρωφ τον διέκοψε.

Τα μάτια του ήταν παγερά γκρίζα, τα μαλλιά του ξανθά και το πρόσωπο του έδειχνε έξυπνο άνθρωπο. Μίλαγε γερμανικά με ελαφριά σλαβονική προφορά.

—Εκείνη την εποχή, ο Ναπολέων είχε συντρίψει την Πρωσία. Δεν είστε της γνώμης, κύριε συνταγματάρχα Ζέκε, ότι οι συζητήσεις του Ρώσου στρατηγού Ντίμπιτς και του Πρώσου Γιόρκ φον Βάρντενμπουργκ έδειξαν το σημείο στροφής για την Πρωσία μετά το Ναπολεόντειο πόλεμο; Επιπλέον, δεν είστε της γνώμης ότι η κατάσταση της Πρωσίας, ταπεινωμένης και τσακισμένης όπως ήταν μετά την ανακωχή του Τιλζίτ [4], μοιάζει απελπιστικά με την κατάσταση της Γερμανίας μετά το 1945; Και δεν είναι φανερό ότι μια Γερμανο-Σοβιετική συνεργασία θα δώσει πλεονεκτήματα και στη σημερινή περίπτωση της Γερμανίας;

— Μιλάτε σ' έναν αιχμάλωτο πολέμου, συνταγματάρχα Γιεγκόρωφ;

— Μιλάω αποκλειστικά σε σας, συνταγματάρχα Ζέκε. Μιλάω σαν στρατιώτης σε στρατιώτη, σαν αξιωματικός σε αξιωματικό, σαν άνθρωπος σε άνθρωπο, και θα επιθυμούσα ν' ακούσω την προσωπική σας γνώμη.
— Σαν συνταγματάρχης Ζέκε, σαν στρατιώτης, αξιωματικός και άνθρωπος, η απάντηση μου θα πρέπει νάναι: Ο Ρώσος στρατηγός Φον Ντίμπιτς διαπραγματεύθηκε με τον Πρώσο στρατηγό Γιόρκ φον Βάρτενμπουργκ σαν δύναμη προς δύναμη. Ο στρατός του Γιόρκ μπορούσε ν' ανατρέψει την ισορροπία μεταξύ ρωσικών και ναπολεόντειων στρατιών σε μια ιστορική στιγμή. Για την Πρωσία η κατάσταση εκείνη την εποχή ήταν θεμελιωδώς διαφορετική από εκείνην της σημερινής Γερμανίας.
— Και σε τι, συνταγματάρχα Ζέκε, συνίσταται εκείνη η θεμελιώδης διαφορά;
— Εάν, συνταγματάρχα Γιεγκόρωφ, μου μιλάτε σαν σε στρατιώτη και άνθρωπο, και όχι σαν κατακτητής στον κατακτημένο, θα μπορούσα να πω πως δεν χρειάζεται να περιγράψω εγώ την κατάσταση της χώρας μου κάτω από την κατοχή του ρωσικού στρατού. Κι ούτε να περιγράψω το θλιβερό ρόλο που θ' αναμενόταν σήμερα από έναν στρατηγό Γιόρκ. 

Απέχω πολύ από του να θέσω τον Ναπολέοντα και τον Στάλιν στο ίδιο πολιτικό και ηθικό επίπεδο. Κι ούτε τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ θάβαζα στο ίδιο επίπεδο. Τρέφω πολύ μεγάλο σεβασμό για τον Ναπολέοντα. Ωστόσο μοιάζει να υπάρχει κάποιος παραλληλισμός. Η κατάσταση του Ναπολέοντα ύστερα από την ανακωχή του Τιλζίτ είναι τουλάχιστον συγκρίσιμη μ' εκείνην του Στάλιν - μόνο που ο Ναπολέων δεν εξεκένωσε τον πληθυσμό τεράστιων περιοχών κάτω από την κάλυψη της νύχτας. Και, λαμβάνοντας υπόψη τη Γραμμή Όντερ-Νάισσε, είναι δύσκολο να μιλάμε για ένα νέο Τάουρογκεν και για Γερμανο-Σοβιετική συνεργασία. Εσείς, συνταγματάρχα Γιεγκόρωφ, είστε στρατιώτης μιας μεγάλης δύναμης που στηρίχτηκε στη στρατιωτική της ισχύ για να προσαρτήσει το ένα τρίτο της πατρίδας μου και να εκτοπίσει και ξεριζώσει τους πληθυσμούς των προσαρτημένων περιοχών. Τί θα σκεφτόσασταν στη θέση μου, συνταγματάρχα Γιεγκόρωφ, για έναν στρατιώτη που έστω και θα σκεφτόταν μόνον ένα καινούργιο "Τάουρογκεν";

Ο ταγματάρχης δεν έκρυβε το θυμό του. Αλλά ο συνταγματάρχης Γιεγκόρωφ δεν φαινόταν να προσέχει. Παρέμεινε ήρεμος και απάντησε με εγκαρδιότητα:

— Άλλοι Γερμανοί αξιωματικοί, δικοί σας συνάδελφοι, όχι μόνο σκέφτονται ένα καινούργιο Τάουρογκεν αλλά και κινιόνται προς τα κει. Θα αρνιόσασταν τον πατριωτισμό του στρατάρχη Πάουλους και την υπευθυνότητα του απέναντι στο λαό του;

— Ο στρατάρχης Πάουλους θα πρέπει πρώτα να συμβιβαστεί με την ίδια του τη συνείδηση. Κατά τη γνώμη μου, μόνον ένας ανόητος ή ένας απατεώνας θα συνέκρινε τις συνθήκες της ανακωχής μεταξύ Γιόρκ και Ντίμπιτς με τη σημερινή κατάσταση της Γερμανίας.

— Και σε ποιά από τις δύο κατηγορίες κατατάσσετε τον Χέρ Πάουλους [5] ή τον Χερ Πηκ [6];

— Την απάντηση θ' αφήσω να τη δώσετε μόνο σας, συνταγματάρχα Γιεγκόρωφ.

Ο ταγματάρχης με δυσκολία συγκρατιόταν. Δυσφορούσε σαν αλυσοδεμένο μπουλντόγκ.

—Ομολογώ, συνέχισε ο συνταγματάρχης Γιεγκόρωφ με την ίδια ήρεμη φωνή, ότι ορισμένες καταστάσεις δεν μοιάζει να μιλάνε ακριβώς για Σοβιετο-Γερμανική συνεργασία αν 

και πρέπει κανείς να λαμβάνει υπόψη του και το παγκόσμιο πολιτικό πλαίσιο. Μόνο το ένα τρίτο της Γερμανίας είναι ρωσικό, και τα δύο τρίτα κατέχονται από δυτικές δυνάμεις. Ένας αριθμός συνθηκών ευνοούν μια Γερμανο-Σοβιετική συνεργασία. Από τη γερμανική πλευρά, ποιά γεγονότα σας φαίνονται πως δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά;

— Είναι φανερό πως η Γερμανία πρέπει να επανορθώσει τις καταστροφές που κάτω από τον Χίτλερ έκανε στη χώρα σας. Από την άλλη πλευρά όμως, εγώ θα πρότεινα να πάψει η ισχύς της συνοριακής Γραμμής Όντερ-Νάισσε, να αποδοθούν οι προσαρτηθείσες περιοχές και να δοθεί βοήθεια στο θέμα της επιστροφής των εκκενωμένων πληθυσμών...

Ο ταγματάρχης είχε φτάσει στα έσχατα της υπομονής του. Βρόντησε τη γροθιά πάνω στο τραπέζι και ούρλιαξε:

— Ιντί κ τσορτίου, άει στο διάβολο, γιούμπ τβόι...

Ετούτη η απροσδόκητη έκρηξη ήταν και το τέλος της συζήτησης.

Ο συνταγματάρχης Γιεγκόρωφ σηκώθηκε και υποκλίθηκε.

— Σας ευχαριστώ συνταγματάρχα Ζέκε. Α ναι, η διάσκεψη του Λονδίνου [7]θα γίνει πολύ σύντομα, θα φροντίσω να λάβετε τις εφημερίδες που θα την περιγράφουν.

Τον Ζέκε δεν τον χρειαζόντουσαν άλλο · ήτανε ξανά έξω, και δεν ήξερε τι συμπέρασμα να βγάλει απ' όλ' αυτά. Κ τσορτίου ... αυτό ήταν ειλικρινές· αλλά τι σήμαιναν όλα τ' άλλα; Δεν ήξερε τι συμπέρασμα να βγάλει από τον υπερευγενικό Γιεγκόρωφ.
Οι μέρες περνούσαν. Δεν τον φώναξαν γι' άλλες ανακρίσεις. Είδε ένα Γερμανό ανθυπολοχαγό να μπαίνει στο στρατόπεδο επικεφαλής σαράντα ανδρών. Σε κανονικές τετράδες, με ίδιο βήμα και στολές από τα λάφυρα του πρώην σώματος καταναγκαστικής εργασίας. Είχαν ακόμα και σημαία, και τραγουδούσαν: "Πιο ψηλά και πιo ψηλά... παρά το μίσος και την περιφρόνηση... κάθε προπέλα τραγουδάει καθώς γυρίζει... προστατεύουμε τη Σοβιετική Ένωση..."

Μ' εκείνους τους σαράντα άντρες, που είχαν εκπαιδευτεί στη Σοβιετική Ένωση για τη Λαϊκή Αστυνομία, ο κατάλογος των επαναπατριζόμενων είχε συμπληρωθεί. Ο Ζέκε δεν είχε ακόμα σβηστεί. Τ' όνομα του εξακολουθούσε να είναι μαζί με το πλήθος των επαναπατριζόμενων όταν πήραν το δρόμο για το σταθμό του Μπρεστ. Του είχαν δοθεί όλες οι εφημερίδες που έγραφαν για τη Διάσκεψη του Λονδίνου, η οποία και είχε διακοπεί χωρίς κανένα αποτέλεσμα - όχι μόνο οι Ανατολικογερμανικές εφημερίδες αλλά επίσης κι εκείνες από τη Δυτική Γερμανία που είχαν σχόλια από τη Γαλλία και την Αγγλία. 

Έστεκαν στο σταθμό. Όλοι τους... ο Ζέκε, ο Κόπμαν, ο Μέερκατς, ο επιλοχίας Βούστμαν, καθώς κι ο επιλοχίας Λόοζε, που πάνω του είχε περάσει η καταιγίδα για να καταγραφεί στο κουτί από ξύλο σημύδας. Περίμεναν. Τα άδεια φορτηγά βαγόνια που είχαν φτάσει από την Ανατολή με τ' ανθρώπινα ναυάγια τους, είχαν γυριστεί ήδη στις γραμμές αναχωρήσεων. Δύο επιβατικά βαγόνια δένονταν στο πίσω μέρος του τραίνου για τους πολιτικούς Ενεργούς από το στρατόπεδο των επαναπατριζόμενων. Επί τέλους τους επέτρεψαν να επιβιβαστούν. Από το κάθισμα του ο Ζέκε είδε τις άθλιες φιγούρες να βγαίνουν από το τραίνο με τις φαρδιές γραμμές και να παίρνουν θέσεις σ' ένα βαγόνι με γερμανικά μέτρα γραμμών. Μερικοί απ' αυτούς μπορούσαν να περπατάνε μόνο με τη βοήθεια άλλων. Μερικοί μπορούσαν να στέκουν όρθιοι, αλλά τους ήταν αδύνατο να περπατήσουν χωρίς υποστήριξη · άλλους χρειάστηκε να τους κουβαλήσουν σηκωτούς. Όλοι τους ήταν άρρωστοι, και ορισμένοι επικίνδυνα, ενώ άλλοι βρισκόντουσαν στο χείλος του τάφου. Εκείνο που τους έδινε τη δύναμη να βαστήξουν, ήτανε μόνον η σκέψη να ταφούν στην πατρίδα τους και όχι στο Μπρεστ. Το τραίνο έμεινε ακίνητο για πολλή ώρα. Η αλλαγή δεν είχε χρησιμέψει σ' εκείνα τα κακομοιριασμένα ναυάγια. Έπρεπε να ξανακατέβουν και να σταθούν ανάμεσα στις γραμμές. Το να τους αφήσουν πίσω, εδώ στον τελευταίο ρωσικό σταθμό, σαν "ανίκανους για ταξίδι" ήταν το χειρότερο που θα μπορούσε να τους τύχει, και έτσι, ακόμα κι εκείνοι που μετά βίας μπορούσαν να σταθούν όρθιοι, σύρθηκαν έξω από τα βαγόνια κι έλαβαν θέση στη γραμμή. Αλλά είχαν κάνει λάθος, δεν επρόκειτο για τελευταία επιθεώρηση. Το Μπρεστ δεν είχε αρκετούς εργάτες για ν' αντικαθιστά εκείνους που πέθαιναν. Ανάμεσα σ' εκείνους που είχαν ελευθερωθεί από τα στρατόπεδα της Ανατολής σαν ανήμποροι για εργασία, μπορεί να υπήρχαν και μερικοί που είχαν συνέλθει έπειτα από μια δύο βδομάδες ξεκούραση. Νάτους τώρα με τεντωμένα γόνατα, με προτεταμένα στήθη, να προσπαθούν να κάνουν καλή εντύπωση.

Ο γιατρός του στρατοπέδου είχε συζητήσει ήδη το ζήτημα με τον Επικεφαλής Μεταφοράς πάνω από ένα ποτήρι βότκα, και τώρα κι οι δύο περπατούσαν κατά μήκος της αράδας. Δεν χρειαζόταν οι άντρες να βγάλουν τα κουρελιασμένα ρούχα όπως έκαναν στις περιοδικές εξετάσεις στο στρατόπεδο. Εδώ δεν υπήρχε θέμα για τις συνηθισμένες κατατάξεις - ικανός για εργασία, Ι,//, ///, ή ανίκανος /,//, ///.
Αν κάποιο ζευγάρι μάτια δέν ήταν ακόμα τελείως χωμένο στις κόγχες ή κάποιο κρανίο δέν ήταν τόσο αδυνατισμένο ώστε να φαίνονται κάτω από το δέρμα οι ραφές των οστών, ο γιατρός θα γύμνωνε το στήθος και θα τσίμπαγε το δέρμα πάνω στο ξιφοειδές κόκαλο του στέρνου. Αν υπήρχε έστω και ίχνος λιπαρού ιστού κάτω από το δέρμα, τότε ένας αντικαταστάτης εργάτης είχε βρεθεί. Λίγες μέρες στο νοσοκομείο και μερικές έξτρα μερίδες Κάσα[7] κι ο άρρωστος θα ήταν έτοιμος για τις ομάδες εργασίας.

Αφού ξεδιαλέχτηκε μ' αυτό τον τρόπο ένας αριθμός άντρων, στους υπόλοιπους επέτρεψαν νά επιβιβαστούν στο τραίνο.Τελικά τέλειωσε κι αυτό — εκείνοι που ξεδιαλέχτηκαν στέκονταν άθλια ανάμεσα στις γραμμές φρουρούμενοι από πολιτικούς Δραστικούς που τους οδήγησαν στα βαγόνια τους. Ο άνθρωπος με το κόκκινο πηλήκιο: Το σινιάλο για αναχώρηση. Οι τροχοί γύρισαν, το τραίνο γλιστρούσε βγαίνοντας από το σταθμό του Μπρέστ-Λιτόφσκ. Κύλησε σε μια γραμμή με γερμανικά μέτρα, και τράβηξε προς τη Δύση.

Απίστευτο... ούτε οι φθισικοί που ήταν τεντωμένοι πάνω στα γυμνά σανίδια των φορτηγών βαγονιών, ούτε οι Δραστικοί στα επιβατικά βαγόνια δεν μπορούσαν να το πιστέψουν, και λιγότερο απ' όλους ο Ζέκε. Υπάρχουν χωριά Ποτέμκιν -γιατί λοιπόν να μην υπάρχουν και ταξίδια Ποτέμκιν - πάνω σε ράγιες με Δυτικά μέτρα; Αλλά το ποτάμι που ζευόταν από μια πρόχειρη γέφυρα που την πέρασαν την ίδια νύχτα, έλεγαν πως ήταν ο Βιστούλας, κι η εφιαλτική πόλη των ερειπίων που γλιστρούσε πίσω τους μες στο σκοτάδι, ήταν χωρίς αμφιβολία η Βαρσοβία. Το ταξίδι τους τους οδήγησε μες από γυμνή γη, δίπλα σε αποδεκατισμένες πολιτείες, σε σταθμούς που τα ονόματα τους ήταν ακόμα γραμμένα στα γερμανικά. Και τίποτα δεν έγινε· καμιά διαταγή δεν τους πρόλαβε στο δρόμο· τίποτα δεν τους εξανάγκασε να γυρίσουν πίσω.Ένα γκρίζο πρωινό · μουσκεμένοι δρόμοι πνιγμένοι στή λάσπη.

Οι ρόδες κυλούσαν αργά. Δίπλα στο τραίνο έτρεχαν γυναίκες. Ήταν Γερμανίδες και φώναζαν: Έχετε λίγο ψωμί;" Σίγουρα έπρεπε να το βλέπουν - σαράντα βαγόνια με επαναπατριζόμενους αιχμαλώτους πολέμου, πεινασμένους, πετσί καί κόκαλο, έτοιμους για το μνήμα. Το έβλεπαν και το ήξεραν, αλλά παρ' όλ' αυτά ζητιάνευαν, και έπεφταν χάμω και πάλευαν μ ένα μπουλούκι από ραχιτικά παιδιά για ένα ξεροκόμματο που κάποιος Πλένα είχε πετάξει έξω. Τούτο ήταν απρόσμενο · και για κείνους που κοίταζαν - τον Ζέκε και τον Μέερκατς και τον Βούστμαν και τους άλλους Πλένα μπροστά στις ανοιχτές πόρτες των βαγονιών για ζώα - τούτο τους φαινόταν χειρότερο από κάθε τι άλλο που είχαν γνωρίσει στην αιχμαλωσία.

 Υποσημειώσεις:

[7] Χυλός άπό κεχρί.