Η ΣΥΝΤΡΙΒΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΟΦΑΣΙΣΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ

 (Νοέμβριος 1942- Φεβρουάριος 1943) (Σχ. 17 και 18)

Στις αρχές Νοεμβρίου 1942 στον τομέα του Στάλινγκραντ είχε διαμορ­φωθεί η ακόλουθη στρατηγική κατάσταση.

Τα στρατεύματα του νοτιο-δυτικού μετώπου υπεράσπιζαν την αριστερή όχθη του Ντον, στον τομέα από το Άνω Μάμον μέχρι την Κλέτσκαγια. Οι κύριες δυνάμεις του μετώπου ήταν συγκεντρωμένες στα προγεφυρώματα στην περιοχή δυτικά και νοτιο-δυτικά του Σεραφείμοβιτς.

Τα στρατεύματα του μετώπου Ντον δρούσαν στη γραμμή από την Κλέτσκαγια μέχρι τη Γερζόβκα, έχοντας προγεφυρώματα στη δεξιά όχθη του Ντον, στις περιοχές  Κλέτσκαγια, Νόβο Γρηγορέβσκαγια, Σιροτίνσκαγια.

Τα στρατεύματα του μετώπου Στάλινγκραντ με τις δυνάμεις των στρατιών 62ης και 64ης υπεράσπιζαν σταθερά τα Στάλινγκραντ, ενώ με τις υπόλοιπες δυνάμεις κάλυπταν από τα δυτικά τον κάτω ρου του Βόλγα, από το Στάλινγκραντ μέχρι  το Αστραχάν.

Ή δράση των στρατευμάτων στα μέτωπα αυτά υποστηριζόταν από τρεις αεροπορικές στρατιές. Επί πλέον στη διοίκηση του νοτιο-δυτικοί μετώ­που υπαγόταν για τη διεξαγωγή στρατηγικών επιχειρήσεων η 2η αεροπο­ρική στρατιά του μετώπου Βορονέζ.

Τα στρατεύματα του νοτιο-δυτικού μετώπου και των μετώπων Ντον και Στάλινγκραντ στον τομέα από το Άνω Μάμον μέχρι το Αστραχάν είχαν απέναντι τους ένα τμήμα των  δυνάμεων της 8ης ιταλικής στρατιάς,[1] την 3η ρουμανική στρατιά, τις 6η και 4η  γερμανικές στρατιές αρμάτων μάχης και την 4η  ρουμανική  στρατιά, συνολικά 36 μεραρχίες πεζικού, μηχανοκίνητες, 5 αρμάτων μάχης, 4 Ιππικού και 2 ταξιαρχίες.

Η στρατηγική πυκνότητα των στρατευμάτων του εχθρού κατά μέσο όρο και κατά μεραρχία ήταν : στη ζώνη του νοτιο-δυτικού μετώπου 12 περίπου χλμ., στη ζώνη του Ντον περί τα 15 χλμ. και στη ζώνη του Στάλινγκραν (χωρίς τον τομέα του Αστραχάν) 13 χλμ.  περίπου.

Τα εχθρικά στρατεύματα ξηράς στον τομέα του Στάλινγκραντ υποστηρίζονταν από τον 4ο αεροπορικό στόλο, πού αποτελούνταν από το 4ο και 5ο αεροπορικά σώματα και το 8ο ανεξάρτητο αεροπορικό σώμα, και αριθμούσε συνολικά 1000 περίπου αεροπλάνα.

Η άμυνα του αντιπάλου στον τομέα του Στάλινγκραντ (εκτός από τη περιοχή της πόλης του Στάλινγκραντ) οργανώθηκε σε διάστημα 11/2-2 -μηνών. Η τακτική ζώνη άμυνας αποτελούνταν από μια λωρίδα βάθους 5-8 χιλιομέτρων. Στους περισσότερους τομείς αυτή η λωρίδα περιλάβαινε δύο οργανωμένες ισχυρές θέσεις. Σε κάθε χιλιόμετρο του μετώπου υπήρχαν συνήθως τρία ή τέσσερα μόνιμα πολυβολεία. Όλοι οι κατοικημένοι τόποι στη ζώνη άμυνας είχαν προετοιμαστεί για αντίσταση από όλες τις πλευρές κα μετατράπηκαν σε κέντρα αντίστασης και σημεία στηρίγματος.

Εξ αιτίας των μακρόχρονων και σκληρών μαχών η 6η και 4η γερμανικές στρατιές αρμάτων κατά τα μέσα Νοεμβρίου 1942 είχαν συγκεντρωθεί σε στενό τομέα του μετώπου πολύ κοντά στην περιοχή του Στάλινγκραντ.

Στην πορεία της ηρωικής άμυνας των σοβιετικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ τα γερμανοφασιστικά στρατεύματα είχαν βαρειές απώλειες Γι΄αυτό η εχθρική διοίκηση ήταν υποχρεωμένη να ενισχύει συνέχως τους σχηματισμούς της, που έκαναν εφόδους εναντίον του Στάλινγκραντ, με στρατεύματα που δρούσαν στα πλευρά του κύριου συγκροτήματος.

Στον τομέα του Στάλινγκραντ ο εχθρός είχε για στρατηγικές εφεδρείες συνολικά 6 μεραρχίες διεσπαρμένες σε πλατύ μέτωπο.

Προς  το τέλος της αμυντικής μάχης τα στρατεύματα μας κατείχαν ευνοϊκή κυκλωτική θέση σε σχέση με το εχθρικό συγκρότημα που δρούσε  στο Στάλινγκραντ και είχαν στα πλευρά αυτού του συγκροτήματος κατάλληλα προγεφυρώματα.

Η γερμανοφασιστική διοίκηση, ύστερα από τις συνεχείς και άκαρπες προσπάθειες να καταλάβει το Στάλινγκραντ, αναγκάσθηκε να παραιτηθεί στα μέσα Νοεμβρίου από την επίθεση και να δώσει εντολή στα στρατεύματα της να περάσουν σε άμυνα και σ' αυτόν τον τομέα του μετώπου.

Η επεξεργασία του σχεδίου της αντεπίθεσης των σοβιετικών στρατευμάτων στο Στάλινγκραντ άρχισε τον Σεπτέμβριο. Στην επεξεργασία αυτή του σχεδίου πήραν ενεργό μέρος τα πολεμικά συμβούλια των ομάδων στρατιών που δρούσαν στην περιοχή του Στάλινγκραντ.

Το γενικό σχέδιο της αντεπίθεσης ήταν : Να ενεργήσουν επιθέσεις σε συγκλίνουσες κατευθύνσεις οι δυνάμεις του νοτιο-δυτικού μετώπου και των  μετώπων Ντον και Στάλινγκραντ, με αντικειμενικό σκοπό την περικύκλωση και την καταστροφή όλου του εχθρικού συγκροτήματος που δρούσε στο Στάλινγκραντ. Οι κύριες επιθέσεις έπρεπε να γίνουν στα πλευρά του εχθρικού συγκροτήματος με τις δυνάμεις της αριστερής πτέρυγας του νοτιο-δυτικού μετώπου από τα προγεφυρώματα που ήταν στη δεξιά όχθη του Ντον στις περιο­χές Σεραφείμοβιτς και Κλέτσκαγια, και με τις δυνάμεις του μετώπου του Στάλινγκραντ από την περιοχή της βόρειας ομάδας των λιμνών Σάρπα. Τα επιθετικά συγκροτήματα και των δύο μετώπων έπρεπε να ενωθούν στην περιοχή Καλάτς για να ολοκληρώσουν την κύκλωση των κύριων δυνάμεων του εχθρού στο Στάλινγκραντ.

Το νότιο δυτικό μέτωπο, αναπτύσσοντας το επιθετικό του συγκρότημα που αποτελούνταν από τις 5η και 21η στρατιές αρμάτων στα προγεφυρώ­ματα νοτιο-δυτικά του Σεραφείμοβιτς και στην περιοχή της Κλέτσκαγια, έπρεπε να διασπάσει την άμυνα της 3ης ρουμανικής στρατιάς και με ταχυ­κίνητες μονάδες να αναπτύξει ορμητικά την επίθεση προς τα νότιο ανατο­λικά με σκοπό να φθάσει στο Ντον, στον τομέα της Κάτω Τσίρσκαγια, Μπολσεναμπατόφσκ. Με την επίθεση αυτή τα στρατεύματα του μετώπου έπρεπε να βγουν στα νώτα του εχθρικού συγκροτήματος, να αποκόψουν το δρόμο υποχώρησης τους προς Δ. και να ενωθούν με τα στρατεύματα του μετώπου Στάλινγκραντ.

Η στρατηγική υποστήριξη της επίθεσης του επιθετικού συγκροτήματος του μετώπου από τα νοτιο-δυτικά και δυτικά και η δημιουργία του εξωτε­ρικού μετώπου του κλοιού στον τομέα αυτόν ανατέθηκε στα στρατεύματα της αριστερής πτέρυγας της 1ης στρατιάς φρουράς, υπό τη διοίκηση του αντιστράτηγου Δ. Δ. Λελιουσιένκο, καθώς επίσης και σε ένα τμήμα των δυνάμεων της 5ης στρατιάς αρμάτων μάχης με διοικητή τον αντιστράτηγο Π. Λ. Ρομανένκο και στο 8ο σωμα ιππικού.

Τα στρατεύματα αυτά, αναπτύσσοντας την επίθεση προς τα δυτικά και τα νοτιο-δυτικά, έπρεπε την τρίτη ημέρα της επιχείρησης να φθάσουν στη γραμμή από τη Βεσένσκαγια μέχρι τη Μποκόβσκαγια και παραπέρα στον ποταμό Τσιρ μέχρι το Βέρχνιε - Τσίρσκι.

Η  δράση των στρατευμάτων του μετώπου υποστηριζόταν από την αερο­πορία της 2ης και 17ης αεροπορικής στρατιάς. Τη δεύτερη αεροπορική στρα­τιά διοικούσε ο υποστράτηγος της αεροπορίας Σ. Α. Κρασόφσκι.

Το μέτωπο του Ντον [2] (διοικητής ο αντιστράτηγος Κ. Κ. Ροκοσσόφσκι, μέλος του πολεμικου συμβουλίου ο επίτροπος ταξιαρχίας Α. Ι. Κιριτσένκο, επιτελάρχης ο υποστράτηγος Σ. Μ. Μαλίνιν) έπρεπε να καταφέρει δύο συμ­πληρωματικά κτυπήματα: το ένα από την περιοχή ανατολικά της Κλέτσκαγια προς τα νοτιο-ανατολικά με τις δυνάμεις της δεξιάς πτέρυγας της 65ης στρα­τιάς (διοικητής της στρατιάς ο αντιστράτηγος Π. I. Μπάτωφ) με σκοπό να συμπιέσει την άμυνα του εχθρού στη δεξιά όχθη του Ντον και το άλλο με τις δυνάμεις της δεξιάς πτέρυγας της 24ης στρατιάς από την περιοχή της Κατσαλίνσκαγια κατά μήκος της αριστερής όχθης του Ντον προς νότο με γενική κατεύθυνση το Βερτιάτσι και με σκοπό να αποκόψουν τα εχθρικά στρατεύ­ματα που δρούσαν στη μικρή καμπή του Ντον από το συγκρότημα τους που βρισκόταν στην περιοχή του Στάλινγκραντ.

Στην 66η στρατιά, που δρούσε βόρεια του Στάλινγκραντ με διοικητή τον αντιστρατηγο  Α. Σ. Ζάντωφ, είχε ανατεθεί η αποστολή με δραστήριες ενέργειες να καθηλώσει σταθερά τον εχθρό που ήταν απέναντι της και να μην του επιτρέψει να κάνει ελιγμούς με τις εφεδρείες του.

Η δράση  των χερσαίων δυνάμεων του μετώπου υποστηριζόταν από την 16η αεροπορική στρατιά με διοικητή τον υποστράτηγο της αεροπορίας  Σ.Ι.Ρουντενκο.

Το μέτωπο του  Στάλινγκραντ με το επιθετικό του συγκρότημα, που  το αποτελούσαν οι  51η, 57η και 64η στρατιές, έπρεπε να ενεργήσει επίθεση σε μέτωπο από Ιβάνοφκα μέχρι τη λίμνη Μπαρμαντσάκ, να διασπάσει την άμυνα του εχθρού σε δύο τομείς και αναπτύσσοντας την επίθεση με βορειο-δυτική κατεύθυνση νά φθάσει στην περιοχή Καλάτς, Σοβέτσκι, όπου και να στρατεύματα του νοτιο-δυτικού μετώπου.

Η 61η στρατιά, υπό τη διοίκηση του υποστράτηγου I. I. Τρουφάνωφ, διέσπασε την άμυνα του εχθρού στις διαβάσεις ανάμεσα στις λίμνες Σάρπα, Τσατσα και Μπαρμαντσάκ και ανέπτυξε την επίθεση με τις κύριες δυνάμεις της προς τα βορειο-δυτικά με γενική κατεύθυνση το Καλάτς.

Οι μονάδες  που βρίσκονταν στα συνεχόμενα πλευρά της 57ης και 64ης στρατιάς πέρασαν  σε επίθεση από την περιοχή Ιβάνοφκα προς τα βορειο-δυτικά με σκοπό να υπερφαλαγγίσουν το εχθρικό συγκρότημα από το νότο.

Η 62η στρατιά όφειλε με δραστήριες επιχειρήσεις να καθηλώσει τα στρατεύματα του εχθρού που δρούσαν στην περιοχή της πόλης και να είναι έτοιμη να περάσει σε επίθεση.

Τα στρατεύματα της 28ης στρατιάς,  που  διοικούσε ο αντιστράτηγος Β.Φ Γερασιμένκο, πήραν την εντολή να καλύψουν  σταθερά τον τομέα του Αστραχάν να είναι έτοιμα να περάσουν σε επίθεση με γενική κατεύθυνση το Στεπνόι (Ελίστα).

Για την εξασφάλιση της επίθεσης των στρατευμάτων του επιθετικού συγκροτήματος του  μετώπου Στάλινγκραντ από τα νοτιο-δυτικά και για τη δημιουργία του εσωτερικού μετώπου του κλοιού στον τομέα αυτόν χρησιμοποιήθηκε ένα μέρος των  δυνάμεων της 41ης στρατιάς (μαζί με το 4ο σώμα ιππικού) που έπρεπε να  επιτεθεί προς τα νοτιο-δυτικά με γενική κατεύθυνση το Αμπγκανιέροβο  και Κοτελνίκοβο.

Τις επιχειρήσεις των στρατευμάτων του μετώπου υποστήριζε η 8η αεροπορική στρατιά.

Τέτοιο ήταν σε  γενικές γραμμές το σχέδιο της αντεπίθεσης των στρατευμάτων μας στον  τομέα Στάλινγκραντ.  Το  σχέδιο  αυτό ήταν αποτέλεσμα δημιουργικής εργασίας του ανώτατου αρχηγείου, του γενικού επιτελείου και της διοίκησης των μετώπων.

Το ανώτατο αρχηγείο, για να καθηλώσει τα εχθρικά στρατεύματα στους άλλους τομείς του μετώπου και να αφαιρέσει από τη γερμανο-φασιστική διοίκηση τη  δυνατότητα να μεταφέρει εφεδρείες στον τομέα του Στάλινγκραντ στην  περίοδο της αντεπίθεσης, αποφάσισε κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο Νοεμβρίου και τον Δεκέμβριο, με ενα μέρος των δυνάμεων του μετώπου Καλίνιν , να κάνει επίθεση στον τομέα του Βελίκιγε Λούκι, με τα στρατεύματα του δυτικού μετώπου σε συνεργασία με τμήματα του μετώπου Καλίνιν να καταφέρει κτυπήματα κατά του εχθρικού συγκροτήματος Ρζέφ -Βιάζμα και με τα στρατεύματα του μετώπου Υπερκαυκασίας να κάνει επί­θεση στον τομέα του Μοζντόκ.

Οι συνθήκες για τη συγκέντρωση δυνάμεων και μέσων από τις εφε­δρείες του Ανώτατου Αρχηγείου στον τομέα του Στάλινγκραντ ήταν πάρα πολύ δύσκολες. Η μεταφορά των στρατευμάτων και των φορτίων στην περιοχή του Στάλινγκραντ γινόταν από τρεις σιδηροδρομικές άπλες γραμμές, που όλες βρίσκονταν κάτω από την αδιάκοπη δράση της εχθρικής αεροπορίας.

Επί πλέον, η μεταφορά στρατευμάτων και υλικού στο Στάλινγκραντ και στην περιοχή νοτιότερα απ' αυτό έπρεπε να γίνεται από το Βόλγα κάτω από τα εχθρικά πυρά. Η μεταφορά έγινε εξαιρετικά δύσκολη, όταν τα νερά ανέβηκαν 2 μέτρα πάνω από το κανονικό και άρχισαν να παγώνουν. Το μηχανικό οργάνωσε διαβάσεις σε 9 σημεία. Ο στεπώδης χαρακτήρας του το­πίου στην περιοχή του Στάλινγκραντ με τα ελάχιστα κατοικημένα σημεία του δημιούργησε ιδιαίτερες δυσκολίες στη συγκάλυψη της συγκέντρωσης στρατευμάτων. Και όμως το πρόβλημα αυτό λύθηκε με επιτυχία από τη σοβιετική διοίκηση. Όλες οι μετακινήσεις γίνονταν με προσεκτική τήρηση των μέτρων καμουφλάζ. Τα στρατεύματα μετακινούνταν μονάχα τη νύκτα. Την ημέρα σταματούσε κάθε κίνηση, τα τμήματα διαμοιράζονταν στα κατοι­κημένα σημεία, κρύβονταν στα πολυάριθμα χαντάκια και στις  χαράδρες.

Η  κατοπινή πορεία των γεγονότων απέδειξε ότι τα μέτρα που πάρ­θηκαν πέτυχαν το σκοπό τους. Η γερμανική διοίκηση δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει τις μετακινήσεις των σοβιετικών στρατευμάτων. Η αντεπίθεση του σοβιετικού στρατού στο Στάλινγκραντ αιφνιδίασε τον εχθρό. Αυτό αποδεικνύεται από τις μαρτυρίες των γερμανών αξιωματικών. Ιδιαίτερα, ο στρατηγός Γιόντλ, κρίνοντας τη δράση της γερμανικής υπηρεσίας πληροφοριών, αναγκάσθηκε να ομολογήσει ότι είχε μεγάλες αποτυχίες και η μεγαλύτερη ήταν η αποτυχία το Νοέμβριο του 1942, όταν δεν μπόρεσε να αντιληφθεί τη συγκέντρωση μεγάλου συγκροτήματος σοβιετικών στρατευμάτων στην περι­οχή του Στάλινγκραντ.

Στα μέσα Νοεμβρίου 1942 όλη η προετοιμασία των στρατευμάτων μας για αντεπίθεση, παρά τις πολύ δύσκολες συνθήκες κάτω από τις οποίες γινόταν, βασικά είχε τελειώσει.

Στην αρχή της αντεπίθεσης οι δυνάμεις των δύο αντιπάλων στον τομέα του Στάλινγκραντ ήταν περίπου ίσες. Η σοβιετική διοίκηση όμως με τις εύστοχες μετακινήσεις στρατευμάτων δημιούργησε στους τομείς των κυριο­τέρων κτυπημάτων σημαντική υπεροχή σε δυνάμεις και τεχνικά μέσα απέ­ναντι στον εχθρό.

[1] Οι υπόλοιπες δυνάμεις της 8ης ιταλικής ατρατιας αμύνονταν στον Ντον βορειότερα του Άνω Μάμον μέχρι το   Παυλόβσκ εναντίον των στρατευμάτων του μετώπου Βορονέζ.

[2] Στις  28 Σεπτεμβρίου 1942 με απόφαση του ανώτατου αρχηγείου το μέτωπο Στάλινγκραντ μετονομάσθηκε σε μέτωπο Ντον και το νοτιο-ανατολικό μέτωπο, σε μέ­τωπο Στάλινγκραντ.