Η ΔΙΑΣΑΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Β. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος. Το μεγάλο χώρισμα.

H δεσπόζουσα θέση της Ευρώπης . απέναντι στoν υπόλοιπο κόσμο έκρυβε την ένταση που κυρι­αρχούσε στο εσωτερικό της, όπου τα έθνη στέκον­ταν αντιμέτωπα σε ένοπλα στρατόπεδα και δυο συστήματα συμμαχιών διαιώνιζαν την παλιάν αν­τίληψη της ισορροπίας δυνάμεων. Τα τεράστια, όλο και μεγαλύτερα χρηματικά ποσά και το εργα­τικό δυναμικό που οι ευρωπαϊκές δυνάμεις δαπανού­σαν για να συντηρούν γιγαντιαίους στρατούς και στόλους, δεν είχαν σκοπό την διατήρηση της υπε­ροχής τους στους λαούς των αποικιών τους. Οι αποικιακοί πόλεμοι ήσαν φθηνοί και οι ίδιοι οι υποτελείς λαοί έδιναν μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού. Στόχος των ενόπλων δυνάμεων ήσαν Ευρωπαίοι γείτονες. Η Βρετανία ήταν αποφασι­σμένη να κράτηση τον στόλο της ίσο με το άθροισμα της ισχύος των δυό επομένων ναυτικών δυνάμεων.

Βρετανική καρτ ποσταλ που χαιρετίζει την
είσοδο των ΗΠΑ στο Μεγάλο Πόλεμο.

Η Γαλλία παρέτεινε την διάρκεια της στρατιωτι­κής θητείας, στην προσπάθεια της να ισοφαρίση την δύναμη του πολυπληθέστερου γείτονα της, της Γερμανίας, η οποία, με τη σειρά της, αύξησε τον αριθμό των ανδρών που κρατούσε υπό τα όπλα.

Μόλις άναψε η σπίθα, με την δολοφονία του Αυστριακού Αρχιδουκός Φερδινάνδου στο Σαράγεβο, στις 28 Ιουνίου 1914, η ήπειρος βρέθηκε στις φλόγες. Επί  ένα μήνα έγιναν προσπάθειες να εντοπισθή η σύγκρουση, αλλά, όταν τελικά η Αυστρία κήρυξε πόλεμο κατά της Σερβίας, όλες οι χώρες, η μια μετά την άλλη, αναμείχθηκαν σχε­δόν αμέσως στην συμπλοκή. Μέσα σε μιαν εβδο­μάδα, η Ρωσία είχε σπεύσει σε βοήθεια της συμ­μάχου της Σερβίας, η σύμμαχος της Αυστρίας Γερ­μανία είχε κηρύξει πόλεμο κατά της Ρωσίας και της συμμάχου   της   Γαλλίας,   γερμανικά   στρατεύματα είχαν διαβή τα σύνορα των ουδετέρων χωρών Βελ­γίου και Λουξεμβούργου και η εγγυήτρια τους Μεγάλη Βρετανία είχε εισέλθει στον πόλεμο. Η Ιταλία αρνήθηκε να αναγνωρίση την συμβατική της υποχρέωση προς τις κεντρικές δυνάμεις, αλλά στο τέλος μεταπήδησε στο αντίθετο στρατόπεδο, όταν έκρινε ότι θα μπορούσε να εκμεταλλευθή την ευκαιρία για να ικανοποίηση τις ιρρεδεντιστικές[1] φιλοδοξίες της στην Αδριατική.

Επί πλέον, η σύρραξη δεν έμεινε ευρωπαϊκή, γιατί, αμέσως σχεδόν μετά την κήρυξη του πολέμου της κατά της Γερμανίας, η Βρετανία ζήτησε την συνδρομή της συμμάχου της Ιαπωνίας και, πριν περάση ένας μήνας από την έναρξη των εχθροπρα­ξιών στην Ευρώπη, το θέατρο του πολέμου είχε επεκταθή ως τον Ειρηνικό. Πριν λήξη ο πόλεμος, οι ζώνες των επιχειρήσεων περιελάμβαναν επίσης την ανατολική Μεσόγειο, τον Περσικό Κόλπο, την ανατολική και νότια ακτή της Αφρικής και τον απέραντο Ατλαντικό.

Τα σχέδια όλων των στρατιωτικών επιτελείων βασίζονταν στην προοπτική ενός σύντομου πολέμου. Αλλά νέα όπλα είχαν καταστήσει την άμυνα τόσο ισχυρή, ώστε να αποκλείωνται ξαφνικές νίκες και έτσι, μέσα σε λίγες εβδομάδες, ο πόλεμος κατα­στάλαξε σ' ένα μακρό αδιέξοδο, που έμεινε άλυτο επί τέσσερα σχεδόν χρόνια. Καθώς ο πόλεμος τρα­βούσε σε μάκρος, γινόταν όλο και περισσότερο μια αναμέτρηση λαών και οικονομικών πόρων και λιγότερο στρατών και στόλων. Ο υποβρυχιακός πόλεμος, με τον οποίον οι Γερμανοί επεδίωξαν να εξουδετερώσουν την συντριπτική υπεροχή του βρε­τανικού πολεμικού ναυτικού, κατέστρεφε εμπο­ρικά πλοία που μετέφεραν τρόφιμα και βιομηχανικά εφόδια, ενώ ο αποκλεισμός των γερμανικών λιμένων νέκρωνε την γερμανική οικονομία με την στέρηση βασικών υλικών. Στο μεταξύ, οι απώλειες από τις επανειλημμένες προσπάθειες λύσεως του αδιεξόδου έπαιρναν τρομακτικές διαστάσεις. Ως το τέλος του πολέμου, πιο πολύ από τα δυο τρίτα των 39.000.000 ανδρών πού είχαν κινητοποιήσει η Γαλλία, η Ρω­σία, η Γερμανία και η Αυστρία, καθώς και επάνω από το ένα τρίτο των 14.000.000 που αποτελούσαν τις βρετανικές και ιταλικές δυνάμεις, είχαν σκοτωθή, τραυματισθή ή αίχμαλωτισθή.

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις βγήκαν από τον πόλεμο με τις κοινωνίες τους καταπονημένες και εξασθενη­μένες από κάθε έποψη: σε άνδρες και σε πόρους, στην ισορροπία των οικονομιών τους και την στα­θερότητα των πολιτικών τους καθεστώτων και, προ παντός, στην σχέση τους με νέες δυνάμεις που ανέρχονταν ή άρχιζαν να ανέρχωνται σε άλλα μέρη του κόσμου.

Οι ...αιρετικοί 

Καθώς η θέση της Ευρώπης εξασθενούσε, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρόβαλλαν σαν μεγάλη παγ­κόσμια δύναμη. Στο τέλος, εγκατέλειψαν την ι­στορική πολιτική τους της μη επεμβάσεως στις διαμάχες της Ευρώπης και έρριξαν το οικονομικό και στρατιωτικό βάρος τους στην πλάστιγγα του πολέμου το 1917, συμβάλλοντας αποφασιστικά στην νίκη των δυτικών συμμάχων. Με την λήξη του πολέμου, είχαν γίνει δανειστής αντί οφειλέτης και το κέντρο βάρους της παγκόσμιας οικονομίας είχε αρχίσει να μετατοπίζεται από το Λονδίνο στην  Νέα Υόρκη. Το σημαντικότερο είναι ότι οι Ηνω­μένες Πολιτείες καθόρισαν τους όρους τερματισμού της συγκρούσεως «για να γίνη ο κόσμος ασφαλέ­στερος για την δημοκρατία». Με τα Δεκατέσσερα Σημεία του Προέδρου Ουίλσον, εξήγγειλαν τις βάσεις ενός ειρηνικού διακανονισμού. Η αρχή της αυτοδιαθέσεως των λαών έδωσε την αιτιολόγηση για την διάλυση της αυστροουγγρικής και της οθωμανικής αυτοκρατορίας και ενθάρρυνε τούς πόθους των λαών της Ασίας, της Εγγύς Ανατολής και της Αφρικής για ανεξαρτησία.

Η  πρωτοβουλία στην Ασία περιήλθε επίσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Όταν η Ιαπωνία πα­ρουσίασε στην Κίνα τις Είκοσι μία Αξιώσεις της, κατά την έναρξη του πολέμου, οι Ηνωμένες Πολι­τείες ήσαν εκείνες που αντιτάχθηκαν. Σαν δύναμη που ενδιαφερόταν για την ελευθερία του εμπορίου μάλλον παρά για αποικιοκρατική κυριαρχία, οι Ηνω­μένες Πολιτείες έβλεπαν την αντιαποικιακή ασιατική έποψη με αρκετή συμπάθεια. Κατά την μεταπολε­μική εποχή, η εμφάνιση των Ηνωμένων Πολιτειών σαν μεγάλης δυνάμεως στην Άπω Ανατολή εμπό­δισε την πλήρη νεκρανάσταση του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού, γιατί οι αποικιακές δυνάμεις διεπίστωσαν ότι, χωρίς την αμερικανική υποστήριξη, δεν ήταν πια δυνατή η εφαρμογή της «διπλωματίας της κανονιοφόρου», όπως άλλοτε. Εκτός αυτού, η αμερικανική επιρροή απέτρεψε μιαν αναβίωση της αγγλοϊαπωνικής συμμαχίας και εμπόδισε αποτελεσματικά την Ιαπωνία να εκμεταλλευθή τους πόρους της Κίνας, για να στηρίξη την ιμπεριαλι­στική της πολιτική.

Τον ίδιο χρόνο (1917) που οι Ηνωμένες Πολι­τείες εισήλθαν στον πόλεμο, η Ρωσία γνώρισε τις διαδοχικές επαναστάσεις, που οδήγησαν στην εγκαθίδρυση του σοβιετικού κράτους. Δέκα χρόνια πριν, είχε εκραγή μια ανεπιτυχής επανάσταση μετά την ήττα της Ρωσίας από την Ιαπωνία, το 1905. Στην περίοδο που μεσολάβησε, τα σκληρά μέτρα και κάποιες μικρομεταρρυθμίσεις δεν μπόρεσαν να καταπνίξουν την δυσφορία των αγροτών ή να ανακόψουν τις ριζοσπαστικές τάσεις των ενεργών στοιχείων των εργατικών και αγροτικών μαζών. Τον Φεβρουάριο του 1917, καθώς ο πόλεμος τρα­βούσε σε μάκρος και οι ρωσικές απώλειες μεγάλω­ναν, μια επανάσταση υπό την ηγεσία του φιλελευ­θέρου δημοκρατικού και του σοσιαλιστικού επα­ναστατικού κόμματος ανέτρεψε τον τσάρο και επε­χείρησε να εγκαθίδρυση ένα φιλελεύθερο δημο­κρατικό καθεστώς. Μέσα σε λίγους μήνες, το επα­ναστατικό μπολσεβικικό κόμμα των εργατών και αγροτών, με αρχηγό τον Λένιν, εξετόπισε την με­τριοπαθή κυβέρνηση και κατέλαβε την εξουσία εν ονόματι του προλεταριάτου. Σαν η πρώτη στον κόσμο επιτυχής επανάσταση που παρουσιάσθηκε με οικονομικό αλλά και πολιτικό περιεχόμενο, είχε τεράστιαν απήχηση σε διεθνή κλίμακα, γιατί προκάλεσε διεθνή εξέγεση και ενθάρρυνε τα επαναστατικά κινήματα εργατών και αγροτών και έδωσε νέαν ώθηση και έναν κοινωνικοοικονομικό προσανατολισμό στα απελευθερωτικά κινήματα των αποικιακών και υποτελών λαών.

Κατά τον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι συμμαχικές δυνά­μεις επενέβησαν για να κτυπήσουν το επαναστα­τικό κόμμα. Η νίκη των Μπολσεβίκων στον εμ­φύλιο πόλεμο, στο πείσμα της επεμβάσεως αυτής, απετέλεσε το αγγελτήριο της γεννήσεως μιας νέας δυνάμεως, που η παρουσία της έμελλε να έχη δυο βαθιές συνέπειες. Όχι μόνο θα ασκούσε μια κατα­λυτική επίδραση στην παραδοσιακή ταξική διάρθρωση των καπιταλιστικών κοινωνιών της Ευρώ­πης, αλλά και, με τον καιρό, η ΕΣΣΔ θα έφθανε να επισκίαση τις δυτικές αυτές ευρωπαϊκές δυνάμεις, προβάλλοντας σαν ένας από τους δύο γίγαντες του συγχρόνου κόσμου, μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Αλλά η σημασία του πρώτου παγκοσμίου πο­λέμου σαν καμπής στην παγκόσμια ιστορία έγκειται κυρίως ίσως στον αντίκτυπο που είχε στους λαούς της Ασίας και της Αφρικής. Από την στιγμή που ο πόλεμος ξέσπασε στην Ευρώπη, η ενότης των ευρωπαϊκών συμφερόντων απέναντι στην Ασία χάθηκε, καθώς τα ευρωπαϊκά έθνη άρχισαν να πλειοδοτούν για την εξασφάλιση της υποστηρίξεως των Ασιατών. Ινδοί στρατιώτες πολέμησαν στην Γαλλία και ολόκληρος ο προπαγανδιστικός μηχανι­σμός της βρετανικής κυβερνήσεως στην Ινδία, χρησιμοποιήθηκε για να αποδείξη στους Ινδούς ότι οι Γερμανοί ήσαν απάνθρωποι «Ούννοι». Η Ιαπωνία, όχι μόνο πήρε μέρος στον πόλεμο στην Ασία, αλλά και της ζητήθηκε να στείλη τον στόλο της στην Μεσόγειο. Η Κίνα και το Σιάμ παρακι­νήθηκαν να κηρύξουν τον πόλεμο κατά της Γερ­μανίας. Η Κίνα έστειλε εργατικά τάγματα στην Γαλ­λία και σ' άλλα πολεμικά θέατρα, ενώ οι σύμμαχοι της την παρότρυναν ενεργώς να κατάργηση τα δικαιώματα ετεροδικίας και τα άλλα προνόμια που είχε η Γερμανία στα κινέζικα εδάφη.

Ο αντίκτυπος του γεγονότος ότι Ασιάτες και Αφρικανοί πολεμούσαν στην Ευρώπη, στο πλευρό ευρωπαϊκών εθνών εναντίον άλλων ευρωπαϊκών εθνών, δεν είχε προηγούμενο. Ο Γάλλος πολιτικός Alexandre Varenne (Αλεξάντρ Βαρέν), όταν διο­ρίσθηκε Γενικός Κυβερνήτης της Ινδοκίνας, παρετήρησε ότι η συμμετοχή αυτή είχε αποδείξει πως οι λαοί έχουν και άλλες βλέψεις έκτος από την υλική ευημερία, είχε αφυπνίσει σε μακρινές χώρες του αρχαίου κόσμου ένα συναίσθημα ανεξαρτησίας και «αυτή η Ανατολή, πού οι Ευρωπαίοι ταξι­διώτες ανεκάλυψαν και διέσχισαν τις θάλασσες για να την περιεργασθούν, διέσχισε τώρα τις ίδιες θάλασσες για να μας δη και να εμβαθύνη στα μυ­στικά της Ευρώπης».[2]

Πιο σπουδαία όμως από την όψιμη αυτή ανακάλυψι της Ευρώπης από τους Ασιάτες και Α­φρικανούς ήταν η αλλαγή της ηθικής θέσεως των ευρωπαϊκών δυνάμεων και στην Ασία και στην Αφρική. Ζητώντας από την Ινδία και την Ινδοκίνα να εγγραφούν σε πολεμικά δάνεια για να υπερασπί­σουν την δημοκρατία και να αποτρέψουν την επι­βολή της γερμανικής κουλτούρας (kultur) στον κόσμο, ξεσκέπασαν την ηθική αδυναμία των μητροπολιτικών δυνάμεων στα όμματα των ίδιων των υπηκόων τους. Ο Ινδός εθνικιστής ηγέτης Μπ. Τζ. Τιλάκ έδειξε όλο το βάθος της πραγματικότητος αυτής, όταν δήλωνε απερίφραστα ότι, για να μπορέση η Ινδία να υποστηρίξη τον πόλεμο σαν εθνικό πρόγραμμα, έπρεπε να προηγηθή μια συμ­φωνία για την αυτονομία της.

Ινδοί στρατιώτες παρελαύνουν
 στο Παρίσι , στις 14 Ιουλίου 1915

Η απασχόληση των ευρωπαϊκών χωρών με τον πόλεμο έδωσε επί πλέον στα ασιατικά έθνη την πρώτη σημαντική ευκαιρία για βιομηχανική ανά­πτυξη. Μόνο η Ιαπωνία μπόρεσε να εκμεταλλευθή την ευκαιρία αυτή στο έπακρο, αλλά και στην Ινδία και στην Κίνα σημειώθηκε σοβαρή βιομηχανι­κή πρόοδος στο διάστημα του πολέμου. Η ινδική σιδηρουργία και χαλυβουργία λ.χ. μπόρεσε να θεμελιωθή σταθερά επάνω σε σύγχρονες βάσεις, εξαιτίας των αναγκών της Βρετανίας σε χάλυβα στην Ανατολή. Κατά την πρώτη μάλιστα μεταπο­λεμική περίοδο, ο Ινδικός καπιταλισμός άρχισε να επιβάλλεται και να συναγωνίζεται το βρετανικό κεφάλαιο στην Ινδία. Στην Κίνα, μόλο που η χώ­ρα γενικά είχε αποδιοργανωθή, ένας νέος εγχώριος καπιταλισμός εύρισκε πεδίο δραστηριότητος στις ζώνες των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

Τόσο η άνοδος των Ηνωμένων Πολιτειών όσο και η Ρωσική Επανάσταση, συνέβαλαν στον δυναμισμό της πολεμικής περιόδου στην Ασία. Όταν ο Πρόεδρος Ουίλσον εξήγγειλε την αρχή της αυτοδιαθέσεως των λαών, η εξαγγελία αυτή φάνηκε σαν μια νέα αποκάλυψη. Όσο κι αν οι Ευρωπαίοι την θεωρούσαν ίσως απλώς σαν ένα χρήσιμο όπλο για την απόσπαση των καταπιεζομέ­νων λαών της αυστριακής, της γερμανικής και της τουρκικής αυτοκρατορίας η αρχή της αυτοδιαθέσεως χαιρετίσθηκε στην Ασία, όπου οι Ευρωπαίοι σύμ­μαχοι ελάχιστα επιθυμούσαν την αποδοχή της σαν ένα δόγμα απελευθερώσεως. Όταν η αυτοδιάθεση των λαών έγινε δεκτή σαν σκοπός του πολέμου, η ηθική θέση των εθνικιστικών κινημάτων στην Α­σία έγινε ακαταμάχητη. Γιατί, πώς ήταν δυνατό να αρνηθή κανείς στην Ινδία, που είχε πολεμήσει στο πλευρό των Συμμάχων σε τρεις ηπείρους, το δικαίωμα που προσφερόταν στους Τσέχους, τους Πολωνούς, τους Κροάτες και τους Άραβες, λα­ούς αυτοκρατοριών του αντιπάλου στρατοπέδου.[3]

Η Ρωσική Επανάσταση ενίσχυσε σημαντικά τον ασιατικό εθνικισμό και απετέλεσε βασικόν παράγοντα  στην  διαμόρφωση  του  περιεχομένου 

του στις περιοχές όπου δεν υπήρχαν ήδη ισχυρά εθνικιστικά κινήματα με φιλελεύθερο δημοκρατικό περιεχόμενο. Η διακήρυξη των δικαιωμάτων των λαών της Ρωσίας καθιέρωνε την ισότητα και κυριαρ­χία των υποτελών λαών της τσαρικής αυτοκρατορίας, τονίζοντας τις αρχές της εθνικής αυτοδιαθέσεως και εθνολογικής αυτοτέλειας των μειονοτήτων. Το δόγμα αυτό ήταν εξαιρετικά εκρηκτικό για εκείνον τον καιρό, ανεξάρτητα από το πως εφαρμόσθηκε αργότερα, και άσκησε τεράστια επίδραση στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης στην Ασία. Εκτός αυτού, τα Σοβιέτ διεκήρυξαν ευθύς εξαρχής την υποστήριξη τους προς τους εθνικούς αγώνες των αποικιακών λαών και παραιτήθηκαν από τα δικαιώ­ματα ετεροδικίας που είχαν σε ασιατικές χώρες, μαζί με άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Για πρώτη φορά υπήρχε ένα ευρωπαϊκό έθνος που ήταν πρόθυμο να πρωτοστατήση ανοικτά στην υπόθεση των α­ποικιακών λαών.

Ο αντίκτυπος της σοβιετικής πολιτικής δεν ήταν ο ίδιος σ' όλες τις ασιατικές χώρες. Στην Κίνα ο Σουν Γιατ-σεν, αφού απέτυχε να εξασφαλίση την υποστήριξη του κοινοβουλευτικού καθεστώ­τος του από τους Ευρωπαίους, δήλωσε απερί­φραστα: «Δεν προσβλέπουμε πια στην Δύση. Τα πρόσωπα μας είναι στραμμένα προς την Ρωσία». Και οργάνωσε το κόμμα του, το Κουομιντάνγκ, κατά το υπόδειγμα του Ρώσικου Κομμουνιστικού Κόμμα­τος. Το Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο απεναντίας, με τις φιλελεύθερες παραδόσεις του των σαράντα περίπου χρόνων, δεν εντυπωσιάσθηκε και τόσο από τις κομ­μουνιστικές μεθόδους. Η απήχηση της Ρωσικής Επαναστάσεως στην Ινδία εκδηλώθηκε κυρίως με τροποποίηση του περιεχομένου του εθνικισμού, στον οποίον έδωσε οικονομικό πρόγραμμα και έμ­φαση στην κοινωνική ανάπλαση. Σε περιοχές όπου και η εθνική οικονομία και το εθνικιστικό κίνημα ήσαν λιγότερο ανεπτυγμένα, όπως στην Ινδοκίνα και στην Ινδονησία, η απήχηση του κομμουνισμού αυτού σαν τέτοιου ήταν μεγαλύτερη.

Έτσι, βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την νέα εποχή στην παγκόσμια ιστορία και την ξεχω­ρίζουν από την προηγούμενη, συγκεντρώθηκαν στην περίοδο 1914 - 18: η εμφάνιση της Ασίας ως παρά­γοντος της παγκόσμιας πολιτικής, η αυξανόμενη υπεροχή των Ηνωμένων Πολιτειών, ο επαναστα­τικός χαρακτήρας της Ρωσίας, και η οικονομική και πολιτική παρακμή των ευρωπαϊκών δυνάμεων.

Παρ' όλα αυτά, λίγοι ήσαν εκείνοι, είτε στην Ευρώπη είτε αλλού , που κατάλαβαν πόσο ριζικά είχε αλλάξει η κατάσταση.Χρειάσθηκε η καταστροφική οικονομική κρίση  του 1930 , για να γίνη απολύτως φανερό ότι η παλιά ευρωπαϊκή τάξη πραγμάτων είχε οριστικά συντριβή.....

Κ.ΟΥΑΪΡ- Κ.Μ.ΠΑΝΙΚΚΑΡ- Ι.ΡΟΜΕΪΝ
Ο ΕΙΚΟΣΤΟΣ ΑΙΩΝ (ΟΡΟΣΗΜΟ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ)
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΕΙΑ 1966

---

[1]  Την ολοκλήρωοη του ιταλικού βασιλείου με την έ­νωση όλων των ιταλοφώνων περιοχών, επιδίωξη πολιτικής μερίδος που σχηματίσθηκε στην Ιταλία στα 1878 περίπου.

[2] Βλ. Η Γαλλική Ασία (L'Asie francaise) Παρίσι, Μάρ­τιος 1926, σελ. 110.