ΤΟ ΤΕΡΜΑ

(Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα  ο " Χρόνος" στις 17 Μαρτίου 1910 .Απηχεί προφανώς τις θέσεις  των ορθόδοξων θεωρητικών του  Στρατιωτικού Συνδέσμου  .) 

Σήμερον επι τέλους κλείει ο αγών, τον οποίον προ επτά μηνών ανέλαβε το Ελληνικόν Στράτευμα , ορμηθέν από την επιθυμίαν της ανορθώσεως των πραγμάτων της χώρας.

Ο αγών ούτος ούτε σύντομος, όσον εχρειάζετο , υπήρξεν , ούτε καρποφόρος όσον ηλπίζετο. Διεξαχθείς  παρ΄ανδρών εχόντων μοναδικά εφόδια την αγαθήν αυτών προαίρεσιν , κατεπολεμήθη ευθύς εξ αρχής  και αμειλίκτως παρά των κομμάτων, εγκαταλειφθείς ενωρίτατα υπό του λαού, απολέσας εις ταλαντεύσεις και αμφιβολίας το μείζον μέρος του ηθικού αυτού , ο αγών της 15ης Αυγούστου εν και μόνον επέτυχε κατά το μακρόν διάστημα της διαρκείας του: Να φθάση εις το τέρμα της σήμερον , το οποίον είναι τόσον ένδοξον , ώστε πολλοί θα ηύχοντο να εστερείτο ο ελληνικός λαός της δόξας ταύτης.

Είναι αληθές  ότι δια της λύσεως, η οποία επενοήθη προ δύο μηνών και η οποία αρχίζει να τίθηται  εις εφαρμογήν την ημέραν ταύτην , τα πράγματα του τόπου επανακτούσι την ηρεμίαν , την οποίαν απώλεσαν , και όλοι οι δρόμοι της κινήσεως  και της ζωής αποκαθίστανται  ασφαλείς δι' εκείνους οι οποίοι θέλουν να κινηθούν και να ζήσουν .

Το εμπόριο αναθαρρεί .Η γεωργία επανέρχεται  εις τας καλάς αυτής ημέρας .Το χρήμα και οι βραχίονες αναλαμβάνουν το θάρρος , το οποίον τα είχε εγκαταλείψει επί τόσον καιρόν.

Αλλ' η Επανάστασις δεν εγεννήθη  δια να καθησυχάση όσους ετάραξε , δια να φαιδρύνη  όσους ελύπησε, δια να ενθαρρύνη όσους απεθάρρυνε, δια να τονώση όσους κατέστησεν ανισχύρους, δια να επανορθώση τα νόμιμα αδικήματα , τα οποία διέπραξεν αυτή.

Η Επανάστασις εγεννήθη δια να τιμωρήση, δια να αποκόψη,δια να εκριζώση, δια να εξοντώση, δια να αποκαθάρη και εξυγιάνη το έδαφος , το οποίο εμόλυναν πεντήκοντα  ολοκλήρων ετών αμαρτήματα και κακουργίαι .

Ατυχώς εις το πνεύμα των ανθρώπων , οι οποίοι συνέσφιξαν   μίαν τόσον αγίαν πυγμήν , τα πράγματα δεν έλαβον την θέσιν η οποία τοις ήρμοζε. Και ενώ ο λαός τας πρώτας στιγμάς εζητοκραύγασε την ωραίαν ορμήν , η οποία εκίνησε γενναία στήθη και σθεναρούς βραχίονας, εντός ολίγου  τας ζητοκραυγάς διεδέχθη η σιγή η απογοήτευσις και μικρού δειν η αποδοκιμασία.

Ο Στρατός αναλαβών το έργον της σωτηρίας , ασκήσας όλην την ισχύν αυτού διά την σωτηρίαν , αγωνισθείς  μέχρις εσχάτων και δι΄όλων των υπαρχουσών δυνάμεων υπέρ της σωτηρίας της χώρας , μη έχων όμως πρόγραμμα , πελαγοδρομήσας και κινδυνεύσας  να συντριβή ησθάνθη τέλος την ανάγκη να ανομολογήση ότι ηττήθη.

Η Ιστορία βεβαίως θα κρίνη  το έργον , το οποίον περατούται σήμερον .Οσονδήποτε όμως αυστηρά  και αν φανή προς τους εργάτας του κινήματος της 15ης Αυγούστου, είναι αδύνατον να μη συμπαθήση προς αυτούς και να μη συγκλαύση μετ' αυτών. Διότι το έργον των , εάν δεν υπήρξε, μέγα, δεν υπήρξε ευρύ και αίσιον.Εκείνοι οι οποίοι κλαίουν  διά τούτο ταύτην την στιγμήν πλειότερον , είναι οι άνδρες οι οποίοι  το ανέλαβον και έσπευσαν να το τερματίσουν τόσον μικρόν και ασήμαντον.

Το λάθος είναι βεβαίως ιδικόν των , αλλά είναι και του ελληνικού λαού. Εαν ούτος εγκαίρως ενεστερνίζετο τον ιερόν αγώνα  και τον υιοθέτει και τον ανελάμβανε  και τον διεξήγε   με την δύναμιν και το σθένος το οποίον έχουν μόνον  οι λαοί, η Ελλάς σήμερον  θα εώρταζε την ιερωτέραν και μεγαλυτέραν αυτής ημέραν.

Αλλ' ο λαός ο ελληνικός άφησε τα πάντα εις χείρας ανθρώπων φιλοτίμων μεν, αλλ' αδεξίων , τολμηρών μεν, αλλ' άνευ σχεδίου, κυρίως δε ολίγων και ευχερώς δυναμένων να διαιρεθούν και να διχογνωμήσουν. Το σφάλμα αυτό ας σκεφθή τουλάχιστον να επανορθώση εις το εγγύτερον μέλλον. Χωρίς δισταγμούς αμφιβολίας , πάθη, μίση , υπολογισμούς συμφέροντος, ας βαδίση ο λαός τώρα τον δρόμον ο οποίος δύναται να τον φέρη όπου ωνειροπόλησαν οι ηττημένοι στρατιώται.