ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΣ: Η ΦΩΝΗ (ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΜΠΑΚΟΥ) ΕΚ ΤΟΥ ΤΑΦΟΥ. TI ΔΙΕΚΗΡΥΣΣΕ ΚΑΙ ΤΙ ΕΠΙΣΤΕΥΕ

Υποστρατηγος Γ. Μπάκος

Τί θάλεγε ο στρατηγός Μπάκος, εάν δεν εκρεουργείτο υπό των κομμουνιστών και παρουσιάζετο προ του δικαστηρίου της πατρίδος του. Φωνογραφώ τας σκέψεις του, όπως πολλές φορές τις άκουσα, σαν μια υποχρέωσι προς την μνήμην του.
«Εγκατελείφθημεν από τους υπευθύνους, τους οποίους ο Ελληνικός λαός, η πατρίς και αι σκληραί του Έθνους δοκιμασίαι, έθεσαν εις υποχρέωσιν θέσεως και τιμής, όπως αναλάβωσι τας επιβαλλομένας ευθύνας. Ο μόνος συνδετικός κρίκος μεταξύ εκείνων, που δεν ανελάμβανον τας ευθύνας των και εκείνων που εγκατελείποντο, ήτο μια ψυχρή διαταγή, που η απουσία των υπευθύνων καθίστα ακόμη σκλη­ρότερη και που θα μπορούσε να μεταφρασθή: Πεθάνετε όλοι σας, διαλυθήτε. Αυτό ε­πιβάλλει η τιμή της Ελλάδος έναντι των συμμάχων μας. Δεν υπάρχει τιμή διά το στράτευμα, εξεταζόμενον εν αντιπαραβολή προς την τιμήν της Ελλάδος. Αυτό ετονίσθη. Αλλά και δεν υπάρχει μεγαλυτέρα σοφιστεία από αυτήν την εξαγγελίαν και μόνον εις στόμα αρνουμένων τας ευθύνας των. εις τας σκληροτέρας στιγμάς του Έθνους, δύναται να εύρη θέσιν. Ένας στρατός δεν αποτελεί κάτι το νεκρόν, το ψυχρόν, το ασυγκίνητον. Ο στρατός υφίσταται τοιαύτας ψυχολογικάς επιδράσεις, τας οποίας μόνον ψυχικαί πάλιν ανατάσεις, μόνον παραδείγματα θυσίας, αυτοθυ­σίας και συμμετοχής εις τον πόνον και τας αγωνίας του δύναται προς στιγμήν να δαμάση, να σταματήση και να μετατρέψη ακόμη, αν υπάρχη συνέχεια.
Κανένας χείμαρρος, κανένας καταρράκτης δεν εσταμάτησε από θαυματοποιόν, θεώμενον μακρόθεν και με μόνην την εντολήν «στάσου». Αλλά αντίθετα, υπάρχουν άπειρα παραδείγματα μικρών και μεγάλων μονάδων, όπου οι ηγήτορες καθίσταντο θαυματοποιοί, εις τας σκληροτέρας δοκιμασίας των μονάδων αυτών και τον θάνα­τον μετέτρεπον εις ανάστασιν ζωής, είτε δια αυτού τούτου του συνολικού θανάτου, καθιστώντος αθάνατον το μεγαλούργημα, είτε διά της αναστάσεως εις το απόλυτον της εφεδρικής εκείνης δυνάμεως, της οποίας το βάθος και συνεπώς εν εκδηλώσει το ύψος ανέρχεται δυσθεώρητα και η άνοδος αποκτά την επωνυμίαν «θαύματα». Και το θαύμα των θαυματοποιών ήτο απλούστατον. Δυνατόν και επιβεβλημένον για τον καθένα. «Το θαύμα ονομάζεται παρουσία του υπευθύνου ηγήτορος». Παλαιά και νεώτερα στρατεύματα παρέτειναν την πείναν των και την δίψαν των εις εκπλη­κτικά όρια αντοχής, διότι πεινούσαν μαζί τους και διψούσαν οι ηγήτορες των. Έλληνος μεγάλου αρχηγού ήτο η χειρονομία «να χύση το νερό. που τούφεραν να πιη, αφού δεν αρκούσε για τους στρατιώτας του». Τα θαύματα είνε απλά, αλλά παρου­σιάζουν την ψυχικήν, πνευματικήν καί σωματικήν συμμετοχήν. Εγκατελείφθημεν από όλους. Και από εκείνην την στιγμήν υπήρξαμεν ανεξάρτητοι και επωμίσθημεν τας ευθύνας εκείνων, οι οποίοι τας ηρνήθησαν.
Κατέστημεν κατ' ανάγκην και Κυβέρνησις αφού ο Βασιλεύς, σύμφωνα με το Πολίτευμα, είνε ανεύθυνος. Ο Βασιλεύς ηθικώς υπεύθυνος κατά την κατάρρευσιν του Έθνους, έδωκε την κατεύθυνσιν «Πολεμήσατε».

Πώς η Κυβέρνησις Κορυζή εσημείωσε την παρουσίαν της εις την εντολήν ταύτην; Πώς ο υπουργός των Στρατιωτικών Παπαδήμας Ν. εσημείωσε την υποχρέωσίν του; Πώς ο Αρχιστράτηγος Παπάγος υλοποίησε την εντολήν του Αρχιστρατήγου των ενόπλων δυνάμεων Βασιλέως; Πώς το επιτελείον του Στρατηγείου επολλαπλασίασε, ως φυσικός πολλαπλασιαστής, την δυναμικότητα του Αρχιστρατήγου; Πώς ο διοικητής της Στρατιάς Πιτσίκας I. εξεδήλωσε την επέμβασίν του; Πώς αντέδρασε ο στρατευόμε­νος λαός, οι στρατιώται μας; Το μέτωπον;
—Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως ηυτοκτόνησε, παρουσιάσας εις τους μαχο­μένους στρατιώτας την γνώμην του ως υπευθύνου ηγέτου. Κρίμα, που δεν ήλθε να αυτοκτονήσωμε μαζί. Θα υπήρχον πολλοί, που θα αυτοκτονούσαν μαζί μας, όταν έβλεπον τον Κυβερνήτην.—Ο υπουργός των Στρατιωτικών Παπαδήμας Ν. διέταξε την διάλυσιν των μετόπισθεν από της 16ης Απριλίου, δόσας και ούτος εμπράκτως την γνώμην του, χωρίς όμως συγχρόνως να αυτοκτονήση, ουδέ να διακινδυνεύση εις μίαν επίσκεψιν εις το μέτωπον, δια να δείξη κάποιαν συμπόνιαν ή άλληλεγγύην προς τα τέκνα της πατρίδος, προς τους στρατιώτας, χάρις εις τους οποίους έφερε τον υπερήφανον τί­τλον: «Υπουργός επί των Στρατιωτικών».
—Ο Αρχιστράτηγος Παπάγος, διατάσσων παράκαιρον ανακωχήν εις τον το­μέα των οχυρών και προβιβάζων εις θέσεις, φυγάδας του μετώπου τούτου, ωθών εις ανάληψιν ευθυνών από τα κατώτερα όργανα αφανώς, διατάσσων «σκοτωθήτε» εκ του εμφανούς διά διαταγών, απουσιάζων του πόνου εκείνων, των οποίων έφερε τον τιμητικώτερον δι' ένα στρατιώτην τίτλον «Αρχιστράτηγος» και απουσιάσας και από το κύκνειον του θανάτου άσμα του.
—Ο πολλαπλασιαστής του, το έπιτελείον του, επολλαπλασίαζε την καταφαινομένην γνώμην του, προσκαλούν τους υφισταμένους ηγέτας (Πιτσίκαν I.) να δια­τυπώσουν εντονώτερα τηλεγραφήματα επί της καταστάσεως και αφήνων εις τού­τους την ανεπίσημον εντύπωσιν, ότι δέον να αναλάβουν την ευθύνην της ανακω­χής. Ο τότε συνταγματάρχης Κιτριλάκης ετηλεφώνησε συγκεκριμένως εις τον συνταγματάρχην Μπαλοδήμον της Στρατιάς να προβή η Στρατιά εις ανακωχήν, προσ­θέτων όχι τούτο είνε τη εγκρίσει του παρισταμένου και ακούοντος Αρχηγού του Ε­πιτελείου του Γεν. Στρατηγείου Μελισσινού, αλλά και του Αρχιστρατήγου. Ο κ. Μπαλοδήμος ηρνήθη, ζητήσας ηριθμημένην διαταγήν.
—Ο στρατηγός Πιτσίκας δι' όλης της στάσεως και διά των τηλεφωνημάτων «αντιστήτε λίγο ακόμη και η Κυβέρνησις θα λάβη την απόφασιν της», έδωσε την ιθύνουσαν γνώμην του. Και εζήτησε ακόμη από έναν εθελοντήν στρατιώτην του, αλλά και πολιτικών, τον κ. Κανελλόπουλον, ως νομομαθή, να διατυπώση τους καλυτέρους όρους της προς τους Γερμανούς ανακωχής, πράγμα που δεν συνεζητήθη από τον στρατηγόν Τσολάκογλου.
— Και οι στρατιώται; Το μέτωπον; Δημοψήφισμα έντονον δια της φράσεως: «Μας παραδίδετε αιχμαλώτους, σώσατε μας». Το πάσχον και στρατευόμενον Έ­θνος, ο λαός, εκ του οποίου εκπορρέουν άπασαι αι άλλαι δυνάμεις, εψήφισε απήτησε την ανακωχήν.

Και αφού άπαντες απουσίαζον, αφού άπαντες υπήρξαν αρνηταί των ευθυνών των, ανελάβομεν ημείς τας επιβεβλημένας ευθύνας, και ως κυβερνήται και ως ηγέται, διότι ήμεθα παρόντες και δεν ηθέλαμεν να εγκαταλείψωμε τους στρατιώτας μας. Με μίαν όμως διαφοράν. Επεβάλλομεν εις τον εαυτόν μας, ως στρατιωτικοί ηγέται, την υποχρέωσιν τιμής, ην επέβαλλε η τοιαύτη θέσις και αποστολή μας».Εδώσαμεν ως στρατός την μεγαλυτέραν δυνατήν αντίστασιν κατά του διμετώπου ε­χθρού. Εκείνην, που επιβάλλεται, εκείνην, που ορίζει ο κανονισμός, εκείνην, που ώριζε η τιμή και η συνολική του Έθνους θέλησις, εκείνην, που επέβαλε το ΟΧΙ και η θέσις του ν ι κ η τ ο ύ, έ ν α ν τ ι   τ ω ν   η τ τ η μ έ ν ω ν   Ι τ α λ ώ ν. Οι μα­χηταί του μετώπου εις την πάροδον του χρόνου δύνανται να το μαρτυρήσουν εν ψυ­χρώ πλέον όρκω, όρκω τιμής. Και όταν το παν εχάθη, τότε υποκατεστήσαμεν τους αρνητάς και τους απόντας και ανελάβομεν τας ευθύνας εκείνων και εσώσαμε τους στρατιώτας μας από την αιχμαλωσίαν, από την δουλείαν, από την εξαθλίωσιν, ψυ­χικήν και σωματικήν, αυτών και των οικογενειών των. Και πιο πολύ ακόμη, εδώσαμε τους στρατιώτας του μέλλοντος, εξησφαλίσαμε την συνέχειαν της εντολής «συν­εχίσατε, τον αγώνα», την εθνικήν αντίστασιν, τον εξωτερικόν κατά του εχθρού αγώ­να, τον οποίον οι υπεύθυνοι ούτε προείδον, ούτε προπαρεσκεύασαν. Εξησφαλίσαμεν μίαν ανακωχήν. Δεν ανήκεν εις ημάς να προβλέψωμεν, ότι οι αντίπαλοι μας «θα υπερέβαινον εις ατιμίαν τους ατίμους εαυτούς των» και θα επρόδιδον την υπογραφήν των. Και όμως, δεν προέβησαν και εις την συνολικήν αιχμαλωσίαν των στρατιωτών μας. Ιδού το κέρδος, ιδού η ωφέλεια της πολεμικής ενεργείας μας. Και ακόμη, είχαμε νικηθή και παρουσιάσθημεν ως νικηταί του ενός των αξονοφόρων. Ιδού η ηθική, η τεραστία του Έθνους ωφέλεια, η οποία και τώρα είνε εκμεταλ­λευτή.

Και καταλήγω: Ως στρατιώται εκάμαμε το καθήκον μας εις το απόλυτον. Ως κυβερνήται του μετώπου επετύχομεν το καλύτερον. Δεν ανήκει εις τους αρνητάς να κρίνουν τας πράξεις μας. Η ιστορία θα μας δικαιώση, διότι το καθήκον εις ένα Έθνος δεν είνε μονομερές, είνε συνολικόν. Τίποτε δεν επιτυγχάνεται διά της αρνήσεως, αλλά διά της θέσεως. Και η θέσις, η πράξις, η ανάληψις ευθύνης δεν είνε δυνατόν ποτέ να τεθή εις σχέδια, προς εκάστοτε εφαρμογήν. Η πραγματικότης και μόνον αύτη αποτελεί τον παράγοντα δι' απόφασιν. Εις την θέσιν, την στυγνήν πραγ­ματικότητα, εθυσιάσαμεν ό,τι οι άλλοι ονομάζουν «τιμήν του στρατιώτου». Αλλά υπεράνω της τιμής του στρατιώτου υφίσταται η υποχρέωσις του ηγέτου και υπεράνω  αμφοτέρων «η σωτηρία του Έθνους». Ετηρήθησαν εις το ακέραιον. Η ιστο­ρία ας κρίνη και ας καταμερίση ευθύνας, αλλά τονίζω, «δεν υπάρχουν γεγονότα αντιγράφοντα άλληλα», υπάρχουν αποφάσεις μετατρέπουσαι τα γεγονότα εις ωφέλειαν ή ζημίαν και ο πόλεμος είνε σειρά τοιούτων γεγονότων και αποφάσεων. Η απόφασίς μας δεν εζημίωσε, αλλά ωφέλησε το Έθνος. Και τούτο ουδείς εχέφρων άνθρω­πος δύναται να το αμφισβήτηση. Αι ύβρεις ή αι καταδίκαι μας υπό οιουδήποτε, απετέλουν τρόπον ενεργείας πολεμικής, έστω ότι επεβάλλοντο παρά την λύπην την ατομικήν και πιθανήν σύγχυσιν διά τους εκπληρώσαντας εις το ακέραιον τας ευ­θύνας των, έναντι εκείνων, οίτινες τας ηρνήθησαν. Αλλά και η πάροδος του χρό­νου επιβάλλει και την αποκατάστασιν, αποκατάστασιν, η οποία και αυτή θα αποδεί­ξη την πραγματικότητα, θα παρουσίαση την αλήθειαν. Και η αλήθεια είνε: «Επράξαμεν το καθήκον μας έναντι του εντολοδόχου Έθνους, έναντι των στρα­τιωτών μας εις το ακέραιον. Υπήρξαμεν και εμείναμεν νικηταί. Υψώθημεν υπεράνω  της ατομικής μας τιμής και εστραγγίσαμεν μέχρι της τελευταίας τρυγός το ποτήρι του πόνου και της αγωνίας μαζί με τους στρατιώτας μας. τους οποίους ωδηγήσαμεν εις τον θάνατον, αλλά και την ζωήν. Μένει ακόμη ένα στυγνόν ερώτημα: Διατί παρελάβατε Κυβερνήται και εκτός μετώπου; Θα ηδυνάμην να απαντήσω: Διότι απουσίαζε η πολιτική ηγεσία, διότι αύτη ηρνήθη τας ευθύνας της  ή διότι ίσως ενόμιζε ότι τούτο αποτελεί την καλυτέραν πολιτικήν στρατηγικήν. Ή­το άλλως τε διεθνής η τακτική αυτή. Θα ηδυνάμην να προσθέσω: Η απουσία της πολιτικής ηγεσίας μας ώθησεν εις τον Γολγοθάν των ευθυνών να περισώσωμεν, να βοήθήσωμεν όσο μπορούσαμε τους στρατιώτας μας. Όταν αυτή παρουσιάσθη, κατεθέσαμεν τον σταυρόν. Αλλά απαντώ ειλικρινώς: Ίσως διεπράξαμεν ένα σφάλμα.

Το μέγεθος τούτου, σεις κρίνατε το. Κρίνατε το όμως με την ψυχράν λογικήν και με μόνον σκοπόν: «Να αποβή η κρίσις σας καταδικαστική ή αθωωτική, ως ι­στορικόν παράδειγμα δι' οιονδήποτε μέλλον.

Αλλά εις το σφάλμα επεστράτευσα όλην την ενεργητικότητα μου και την αγάπην μου διά το στράτευμα. Έσωσα τον στρατόν από την οδύνην και την κατα­δίκην των στρατοπέδων αιχμαλωσίας, έσωσα τους αναπήρους. Εξέδωσα απόρρη­τον διαταγήν, όπως οι ταμίαι καταβάλουν τας αποδοχάς εις τας οικογενείας των εις την Μ. Ανατολήν ή τα ανταρτικά σώματα αναχωρούντων αξιωματικών. Την παραμονήν της παραιτήσεως μου από της θέσεως του υπουργού Εθνικής Αμύνης, εκάλεσα όλους τους αξιωματικούς εις την αίθουσαν συνεδριάσεως της Βουλής και αφού τους επεσήμανα τον κομμουνιστικόν κίνδυνον, τους εξώρκισα να οργανωθώμεν να τον αντιμετωπίσωμεν όλοι μαζί. Εγώ δυστυχώς είμαι ουσιαστικώς αιχμά­λωτος των Γερμανών. Όσοι όμως μπορούν πρέπει να σπεύσουν εκεί όπου η Πα­τρίς μας αγωνίζεται εις τα βουνά ή την Μ. Ανατολήν».

Η  π ρ ο φ η τ ε ί α   α π ο κ α τ α σ τ ά σ ε ω ς    ε γ έ ν ε τ ο   α φ ο ύ  ο ι    δ ι α ­τ ε λ έ σ α ν τ ε ς    υ π ο υ ρ γ ο ί   ε π ί   κ α τ ο χ ή ς     π ρ ο ή χ θ η σ α ν   ε ι ς  α ν τ ι­ σ τ ρ α τ ή γ ο υ ς  υ π' α υ τ ο ύ  τ ο ύ τ ο υ   τ ο υ  κ αι τ η γ ό ρ ο υ        α ρ χ ι σ τ ρ α  τ ή γ ο υ    Π α π ά γ ο υ  ό τ α ν   π α ρ έ λ α β ε   ω ς   υ π ε ύ θ υ ν ο ς   Κ υ β ε ρ ν ή ­τ η ς-