ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ω ξείν, αγγέλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι.
Σιμωνίδης (Κείος)
Το επίγραμμα αυτό το οποίο κατέστη το σύμβολον του ηρωισμού, της πειθαρχίας και του πνεύματος θυσίας, ποτέ δεν θα χαραχθή εις την πλάκαν του Στάλινγκραντ, παρά τας όχθας του Βόλγα εις μνήμην της 6ης Γερμανικής Στρατιάς. Ποτέ δεν θα αναγερθή εν μνημείον , ούτε και θα στηθή εις σταυρός εις τον τόπον αυτόν, όπου τόσοι γενναίοι στρατιώται απέθανον από το ψύχος, την πείναν, υπό θύελλαν σιδήρου. Και εν τούτοις η ανάμνησις του θανάτου των , της αφάτου αγωνίας των αλλά και της γενναιότητός των, της τιμιότητός των και πίστεώς των προς το καθήκον, θα ζη επί μακρόν και μετά το παύσιμον των ιαχών του θριάμβου του νικητού, των οιμωγών του πόνου, των επιφωνημάτων της οργής και της πικρίας.
Von Manstein
Νίκαι απολεσθείσαι
Σελις 256
Αθήναι 1962
΄Όπως οι Βασιλείς, οι ιππότες και οι πολεμιστές των Βουργουνδών αντιστάθηκαν μέχρι και τον τελευταίο στην αίθουσα του ξένου αυτοκρατορικού ανακτόρου εναντίον των Ούννων, με τον ίδιο τρόπο η 6η στρατιά στο Στάλινγκραντ αντιστάθηκε εναντίον των γιγαντιαίων κυμάτων του Μπολσεβικισμού, που έπεφταν πάνω της. Πολέμησαν, έχασαν την ζωή τους ή τραυματίστηκαν και εξαντλημένοι ανατράπηκαν στην πόλη που φέρει το όνομα του μεγάλου μας αντιπάλου...
Α.Rosenberg Λαϊκός Παρατηρητής 5/2/43
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Η ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΡΩΣΙΚΟΥ ΧΕΙΜΩΝΑ (1941-42)
Ο εχθρός έχει υποστεί τεράστιες απώλειες σε άνδρες και υλικό. Στην προσπάθειά του να εκμεταλλευθεί αρχικές φαινομενικές επιτυχίες κατανάλωσε τον όγκο των εφεδρειών του, τις οποίες προόριζε για μελλοντικές επιχειρήσεις.
Α. Χίτλερ
'Οδηγία υπ' αριθμόν 41.
Στα τέλη Νοεμβρίου του 1941 η Μόσχα εξακολουθεί να ζει τον πανικό και την αγωνία μιας πόλης του μετώπου που απειλείται με κύκλωση από τον εχθρό. Από το Βορρά καλυπτόμενα από την 9η Γερμανική Στρατιά, [1] το IVκαι III Σώματα Αρμάτων αγωνίζονται με επιμονή να περάσουν το κανάλι που συνδέει την Μόσχα με τον Βόλγα για να βρεθούν πίσω από τις πλάτες της Ρωσικής Πρωτεύουσας.[2] Την ίδια ώρα η 2η Ομάδα Αρμάτων του στρατηγού Γκουντέριαν ,στα Νοτιοανατολικά της σοβιετικής πρωτεύουσας, έχοντας στα δεξιά της την 2η Στρατιά προσπαθεί ν ανοίξει δρόμο πάνω στον άξονα Τούλα –Κολόμνα για να συμπληρώσει στη συνέχεια τον κυκλωτικό ελιγμό. Ανάμεσα στις τεθωρακισμένες δυνάμεις που έχουν την ευθύνη της κύκλωσης της Μόσχας η 4η Στρατιά που ήδη έχει διαβεί τον Νάρα προσπαθεί με συνεχείς μετωπικές επιθέσεις να συγκρατήσει τον κύριο όγκο του εχθρού. Στο δρόμο τους ανακαλύπτουν εκατοντάδες πτώματα γυναικών με στρατιωτικές στολές καθώς και νεαρότατων Ευελπίδων που δίνουν ξεκάθαρα την εντύπωση μιας χώρας που για να υπερασπιστεί την πρωτεύουσά της θυσιάζει και τις τελευταίες εφεδρείες της.Παρ όλες τις φαινομενικές επιτυχίες οι μεραρχίες της Ομάδας Στρατιών Κέντρο κάτω από την διοίκηση του Στρατάρχη φον Μποκ έχουν φτάσει στα έσχατα όρια της αντοχής τους, λίγα μόλις χιλιόμετρα πριν από τον αντικειμενικό του σκοπό. Και σαν να μην φτάνει αυτό οι σοβαρότατες ενδείξεις για μια μεγάλης εκτάσεως αντεπίθεση του εχθρού πληθαίνουν.
Ο Στάλιν έχοντας από καιρό τις διαβεβαιώσεις του Richard Sorge ότι ο στόχος της Ιαπωνίας δεν είναι η Ρωσία αλλά οι Ηνωμένες πολιτείες της Αμερικής έχει μεταφέρει στην περιοχή της Μόσχας το μεγαλύτερο μέρος των Μεραρχιών της Άπω Ανατολής. Αρχές Δεκεμβρίου 17,5 στρατιές από τις οποίες τρεις αμιγώς σιβηρικές είναι πανέτοιμες να μπουν στην μάχη. Έχοντας εξασφαλίσει την υπεροχή και στο έμψυχο υλικό και με δεδομένη την υπεροχή σε τεθωρακισμένα η Ανώτατη Σοβιετική Διοίκηση είναι πανέτοιμη να δώσει το θανατηφόρο χτύπημα .Την 1η Δεκεμβρίου ο Μποκ έχοντας κάνει ένα νηφάλιο συσχετισμό μέσων και σκοπών προειδοποιεί από την Όρσα την Γερμανική Ανώτατη Διοίκηση ότι “Η επίθεση στερείται σημασίας , γιατί είναι πολύ κοντά η στιγμή, που οι δυνάμεις του στρατού μας θα έχουν τελείως εξαντληθή” Και για να γίνει περισσότερο κατανοητός διαβεβαιώνει ότι στο εξής “μόνο τοπικές επιτυχίες είναι δυνατόν να επιτευχθούν”. Ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Χάλντερ προσπαθεί να τον εμψυχώσει.
-Χρειάζεται να προσπαθήσετε να νικήσετε τον εχθρό με μια τελευταία προσπάθεια των στρατιωτών μας. Αν αυτό καταστεί αδύνατον να επιτευχθεί , οφείλουμε να λάβουμε καινούργιες αποφάσεις.
Για τις ανάγκες της Ομάδας Στρατιών "Κέντρο" που κρατούσε ένα μέτωπο μήκους 1000 περίπου χιλιομέτρων χρειάζονται καθημερινά 26 τραίνα εφοδίων . Δεν φτάνουν παρά μόνο οκτώ η σε κάποιες περιπτώσεις δέκα . Οι σκληρές μάχες που έχουν προηγηθεί έχουν μειώσει στο μισό το δυναμικό των Συνταγμάτων και πολυπληθή Τάγματα που θα έπρεπε να διοικούνται από Αντισυνταγματάρχες η ταγματάρχες διοικούνται από Λοχαγούς. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που Υπολοχαγοί διοικούν ολόκληρα Συντάγματα.Το κρύο που φτάνει σε μερικές περιπτώσεις και τους 50 βαθμούς κάτω από το μηδέν παραλύει τα πάντα.[3] Ο χειμερινός ιματισμός που με τόσο ζήλο και προθυμία έχει συγκεντρωθεί έστω και αργά στην Πατρίδα εξακολουθεί στο μεγαλύτερο μέρος του να παραμένει στις αποθήκες εκατοντάδες χιλιόμετρα πίσω στα παλιά πολωνό-ρωσικά σύνορα, και τα μόνα είδη που προωθούνται είναι μάλλινες εσάρπες και μάλλινα γάντια.
Οι στρατιώτες φορούν ακόμα τους μανδύες από συνθετικό ύφασμα και τις μπότες από τεχνητό δέρμα. Δεν έχουν πάντα μάλλινες εσάρπες ούτε γάντια. Τυλίγονται με ότι πρόχειρο βρουν, με παλιά τσουβάλια, με κουρέλια από γούνες, που βρίσκουν στις ίζμπες. Τα πτώματα του εχθρού γίνονται σανίδα σωτηρίας, γιατί οι Ρώσοι είναι καλά ντυμένοι και οι μπότες τους με τη μάλλινη επένδυση σώζουν έναν άνθρωπο. Ξεπαγώνουν τους σκοτωμένους γύρω στις φωτιές του καταυλισμού και οι στρατιώτες βάζουν στον κλήρο όσα ρούχα καταφέρνουν να τους βγάλουν.[4]Η Ομάδα Στρατιών Κέντρο που κατά τη διάρκεια της επιθέσεως εναντίον της Μόσχας είχε θυσιάσει και τις τελευταίες εφεδρείες της βρίσκεται ήδη σε κατάσταση «προδιάλυσης» [5].
Στις 3 Δεκεμβρίου ο Χάλντερ σημειώνει στο ημερολόγιό του:
Οι προφυλακές της 4ης Στρατιάς απωθήθηκαν εκ νέου επειδή οι πτέρυγες δεν μπόρεσαν να προελάσουν… Πρέπει να αναμένουμε από την μία στιγμή στην άλλη την ολική εξάντληση των ενεργειών των στρατευμάτων μας.
Στις 4 Δεκεμβρίου ο Γκουντέριαν με την βοήθεια του LXIII(43ου) Σώματος Στρατού καταφέρνει επιτέλους να κυκλώσει την Τούλα. Πρόσκαιρη επιτυχία δίχως καμία πρακτική αξία από την στιγμή που στον Όκα συγκεντρώνονται ισχυρότατες δυνάμεις του εχθρού. Την ίδια ημέρα ο Χάλντερ σημειώνει μοιρολατρικά στο Ημερολόγιό του την εμφάνιση σοβιετικών ταξιαρχιών εξοπλισμένων σε μεγάλο μέρος με αγγλικό υλικό.
Την νύχτα της 5ης προς 6η Δεκεμβρίου οι τεθωρακισμένες μεραρχίες του Γκουντέριαν και του Χέπνερ μπροστά στις αυξανόμενες ενδείξεις της ρωσικής αντεπίθεσης διακόπτουν την επίθεση τους. Ο Γκουντέριαν τηλεφωνεί στον Μποκ για να του ανακοινώσει την απόφασή του να εκκενώσει την προεξοχή της Τούλα πριν είναι πολύ αργά. Η απόφαση του Γκουντέριαν συμπαρασύρει και τον Χέπνερ ο οποίος δίνει εντολή για σύμπτυξη των στρατευμάτων του πίσω από τον Ίστρα. Ανίσχυρος πλέον ο Μποκ να ελέγξει τα γεγονότα που τρέχουν με ασύλληπτη ταχύτητα και έχοντας μπροστά στα μάτια του την αρχή μιας υποχώρησης που κανείς δεν ξέρει πως θα καταλήξει, μελετά σοβαρά το ενδεχόμενο να ζητήσει από τον Φύρερ να τον απαλλάξει από τα καθήκοντά του προβάλλοντας λόγους υγείας.
Για να αποφευχθεί η κατάρρευση του μετώπου είναι απαραίτητο να δημιουργηθεί μια σταθερή αμυντική γραμμή. Πρόκειται για μια λύση ανάγκης που ενώ θα επιφέρει μοιραία την σύμπτυξη του Μετώπου δεν προσφέρει πολλές εγγυήσεις . Ο χρόνος για την δημιουργία μιας ισχυρής άμυνας που θα διασφαλίσει τα κεκτημένα είναι πλέον ελάχιστος αλλά και να υπήρχε οι –34ο βαθμοί που δείχνει το θερμόμετρο δεν επιτρέπουν οποιαδήποτε σοβαρή αμυντική εργασία.
Στις 6 Δεκεμβρίου η γραμμή Zvenigorod- Krasnaja Poliana-Dmitrov-Kalinin την οποία κρατούσαν η 4η και 3η Στρατιές Αρμάτων και η 9η Στρατιά είναι ήδη στόχος ομόκεντρης βίαιης επίθεσης από 6 Σοβιετικές Στρατιές.[6].
Και να, ήρθε η 6η Δεκεμβρίου 1941.Τα στρατεύματα του Δυτικού μετώπου βόρεια και νότια της πρωτεύουσας άρχισαν την αντεπίθεση. Στην περιοχή του Καλίνιν-Γιελέτς κινήθηκαν τα γειτονικά μέτωπα.
Και άρχισε μια τεράστια σύγκρουση. Την πρώτη ημέρα της επίθεσης τα στρατεύματα του μετώπου του Καλίνιν διείσδυσαν στην πρώτη γραμμή άμυνας του εχθρού, δεν μπόρεσαν όμως να τον ανατρέψουν . [7]
Η 9η Στρατιά του Στρατηγού Στράους[8] δέχεται το κέντρο βάρους της Σοβιετικής επιθέσεως στη περιοχή εκατέρωθεν του Καλίνιν.[9] Στα δεξιά της 9ης Στρατιάς η 3η Ομάδα Τεθωρακισμένων σφυροκοπείται από την 30η Σοβιετική Στρατιά του μετώπου της Μόσχας .Το βράδυ ο Στρατηγός Λελιουσένκο πληροφορείται με ικανοποίηση ότι οι στρατιώτες του δημιούργησαν ένα ρήγμα βάθους 18 χιλιομέτρων .
Νοτιοανατολικά της Μόσχας το Μέτωπο της 2ης Στρατιάς Αρμάτων του Γκουντέριαν, στην γραμμή Tula–Kasira-Mihajlov Jefremov, είναι και αυτό στόχος μιας μεγάλης ομόκεντρης επιθέσεως από τις Στρατιές του Δυτικού Μετώπου [10].
Στις 7 ημέρα της Ιαπωνικής επιθέσεως στο Περλ Χάρμπορ η κρίση φτάνει μέχρι την ανώτατη στρατιωτική ιεραρχία όταν ο Αρχιστράτηγος Μπράουχιτς επικαλούμενος λόγους υγείας υποβάλει επισήμως στον Φύρερ αίτηση αποστρατείας.
Στο μέτωπο τα καταστροφικά γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο. Η γερμανική άμυνα παραπαίει και σε αρκετά σημεία σημειώνονται αυθαίρετες συμπτύξεις με αποτέλεσμα να διασπάται η συνοχή μεταξύ των μονάδων και από τα ρήγματα να προωθείται ο εχθρός σχεδόν ανενόχλητος.
Υπό το διπλούν πλήγμα των χιονοστρόβιλων και της πανταχού παρουσίας της Ρωσικής επιθέσεως, οι κίνδυνοι της Ομάδος Στρατιών του Κέντρου ηυξάνοντο ώραν προς ώραν. Ο Κλούγκε δεν ετόλμα να αποσύρη προς τα οπίσω τας μεραρχίας του, από τον φόβον ότι θα εγκατέλειπε τας εις τα πλευρά του τεθωρακισμένας μεραρχίας τελείως απομονωμένας, παρ’ όλα ταύτα όμως η απαγγίστρωσις των τεθωρακισμένων απεδεικνύετο κυριολεκτικώς αδύνατος .εκατοντάδες αρμάτων είχον εγκαταλειφθή εντός της σωρευμένης χιόνος και τα πληρώματά των υπεχώρουν αγωνιζόμενα ως πεζικόν, με τα περίστροφά των. Εκ των τεσσάρων μεραρχιών της Ομάδος Χέπνερ , μόνον η μία είχεν δύναμιν ανωτέραν των δέκα-πέντε αρμάτων.[11]Στις 9 Δεκεμβρίου ο Μποκ σίγουρος ότι δεν μπορεί να αντισταθεί επί τόπου έχει ήδη χαράξει στον χάρτη του μια Winterstellung (χειμερινή γραμμή ) στην οποία ευελπιστεί να συγκρατήσει τα στρατεύματά του.
Αυτή η γραμμή στηριζόταν στις όχθες του Όκα και του Ούγκρα περνούσε στη συνέχεια δυτικά του Μεντύν και ανατολικά του Γκγιάσκ και κατέληγε βορειοανατολικά του Ρζέφ.
Πιστοί στο δόγμα που ήθελε την αποφυγή της κύκλωσης με κάθε θυσία ο Χέπνερ , ο Χοτ και ο Στράους αποφεύγουν με συνεχείς συμπτύξεις τον κίνδυνο θυσιάζοντας όμως το μεγαλύτερο μέρος του υλικού τους. Η περίπτωση του Γκουντέριαν είναι χαρακτηριστική. Σε μια προσπάθεια να ευθυγραμμίσει το μέτωπο της ήδη εκτεθειμένης 2ης Στρατιάς Αρμάτων, εγκαταλείπει την πολιορκία της Τούλα και αυθαίρετα αποφασίζει την σύμπτυξη της μεγάλης μονάδας του εγκαταλείποντας πάνω στο χιόνι το μεγαλύτερο μέρος του πολεμικού του υλικού.
Στα γερμανικά συγκροτήματα κρούσεως που είχαν φθάσει στα πρόθυρα τη Μόσχας, έπεσαν αιφνιδιαστικά τα ισχυρά κτυπήματα των ενισχυμένων με εφεδρείες ρωσικών στρατιών. Σ ολόκληρο το κεντρικό μέτωπο άναψαν σκληρές μάχες. Πάνω στις εχθρικές λαβίδες που απλώνοντο προς την Μόσχα, έπεσαν βροχή τα κτυπήματα ,απ’ όλες τις κατευθύνσεις .Οι γερμανικές δυνάμεις ευρίσκοντο στην ριψοκίνδυνη εκείνη κατάσταση που δημιουργείται κατά την διεξαγωγή των κυκλωτικών επιχειρήσεων .Η διάταξή τους ήτο πολύ απλωμένη και ευπρόσβλητη στα κτυπήματα της αμύνης, που διατηρούσε την πεποίθηση στον εαυτό της. Τα σοβιετικά στρατεύματα έκαναν σφήνες μέσα στην γερμανική διάταξη μάχης και έβγαιναν στα νώτα των γερμανικών μεγάλων μονάδων.[12]Με έναν υπό παραίτηση Αρχιστράτηγο και με μια ρευστή λόγω της αιφνιδιαστικής σοβιετικής μεγάλης κλίμακας αντεπιθέσεως με μια στρατιωτική κατάσταση που κινδυνεύει να εξελιχθεί σε πανικόβλητη υποχώρηση, ο Φύρερ είναι υποχρεωμένος να πάρει μια σειρά κρίσιμων αποφάσεων.
Με την υπ αριθμόν 39 Οδηγία του της 8ης Δεκεμβρίου αποφασίζει την άμεση διακοπή όλων των κυρίων επιθετικών επιχειρήσεων και την υλοποίηση μιας αμυντικής διατάξεως του μετώπου. Επικαλούμενος τον βαρύ χειμώνα που εμφανίσθηκε αιφνιδιαστικά πρόωρα προσδιορίζει σε γενικές γραμμές την ουσία της αμυντικής διάταξης που πρέπει να υλοποιηθεί αφήνοντας τις λεπτομέρειες στον Αρχιστράτηγο. Πάνω απ’ όλα έπρεπε να διατηρηθούν με κάθε θυσία όλες οι περιοχές που είχαν επιχειρησιακή και οικονομική σημασία για τον εχθρό, να εξευρεθούν δυνάμεις για την ενίσχυση του μετώπου που όχι απλά θα διατηρήσουν τα κεκτημένα αλλά θα δημιουργήσουν και τις κατάλληλες συνθήκες για ευρείας κλίμακας επιθετικές επιχειρήσεις εντός του 1942. Στις 11 Δεκεμβρίου ένα θριαμβευτικό ειδικό ανακοινωθέν του Κρεμλίνου μιλά για την απελευθέρωση 400 τοποθεσιών και την ήττα 17 εχθρικών μεραρχιών από τις οποίες 7 τεθωρακισμένες.
Στις 13 οι συνέπειες της υποχώρησης του Guderian είναι εμφανέστατες. Η Στρατιά Αρμάτων χάνει την επαφή της τόσο με την 2η Στρατιά στα νότια όσο και με την 4η Στρατιά στα Βορειοδυτικά. Από τα ανοίγματα που έχουν δημιουργηθεί και που ο Μποκ από έλλειψη εφεδρειών δεν δύναται να κλείσει, οι Ρώσοι κατευθύνονται ασυγκράτητοι πρoς την Kaluga και Kursk.
Η Στρατιά του Γκουντέριαν, υπερφαλαγγισμένη από τις πτέρυγες και αδυνατώντας να αποκρούσει τα χτυπήματα αντεπίθεσης του Δυτικού Μετώπου και της ομάδος επιχείρησης του Νότιο-δυτικού μετώπου αρχίζει εσπευσμένα να υποχωρεί προς την γενική κατεύθυνση Οθζλοβάγια, Μπογκοροντίτσκ, και πιο πέρα προς το Σουχίνιτσι, εγκαταλείποντας βαρύ οπλισμό, αυτοκίνητα, ελκυστήρες και τανκς.
Στην πορεία των δεκαήμερων μαχών τα στρατεύματα της αριστερής πτέρυγας του Δυτικού Μετώπου κατατρόπωσαν την 2η Στρατιά Αρμάτων του Γκουντέριαν και προχώρησαν 130 χιλιόμετρα.[13]
Ο μόνος που διατηρεί την ψυχραιμία του εκείνες τις πραγματικά δύσκολες ώρες όπου όλα κρέμονται από μία λεπτότατη κλωστή είναι ο Φύρερ . Βλέπει ξεκάθαρα ότι η μοναδική λύση για να αποφύγει μια καταστροφή ναπολεόντειου τύπου είναι η σκληρή ανελαστική άμυνα όπου χάριν του κύριου σκοπού οι απώλειες σε άνδρες και υλικό πρέπει να περάσουν σε δεύτερη μοίρα. [14] Η τραγωδία που έπληξε την 2η Στρατιά Αρμάτων του Guderian νοτιοανατολικά της Μόσχας στηρίζει απόλυτα τη θέση του.
Κατά συνέπεια όλες οι προκεχωρημένες βάσεις έπρεπε να διατηρηθούν με κάθε θυσία για να χρησιμοποιηθούν σαν τοποθεσίες περισυλλογής. Η αμυντική οργάνωση της Σταράγια-Ρούσσα, της Βιάσμα της Καλούγκα του Ορελ , του Κούρσκ και του Χάρκοβ αποτελούν τους πρώτους «εχίνους» και τη βάση μιας άκαμπτης άμυνας.
H διαταγή του περί «μη υποχωρήσεως» εχλευάσθη ως δογματική και ερασιτεχνική. Εις την πραγματικότητα απετέλεσεν αύτη αξίωμα, το οποίον κατηύθυνε την αέναον προσωπικήν επίβλεψιν των εξελίξεων της μάχης, την λεπτομερή εξέτασιν των αναφορών, την πλήρη κυριαρχίαν επί των λεπτομερειών, ακόμη και επί των ενεργειών ενός συντάγματος.
Ο Χίτλερ απετέλει το μοναδικόν πρόσωπον που ήτο εις θέσιν να ενασκή μία αρκετά σταθεράν χαλιναγώγησιν επί των μεμονωμένων διοικητών να τους παρεμποδίζη από την τάσιν των να αποφεύγουν την έκθεσιν των πλευρών των στρατιών των εις κινδύνους και να γαλβανίζει την Λουφφτβάφφε εις το να διατηρή αερογέφυραν με τους απεκομμένους σχηματισμούς. [15]
Με την άφιξη των Σοβιετικών στρατευμάτων στη γραμμή Ορέσκι-Σταρίτσα- ποταμοί Λάμα και Ρούζα-Μαλογιαροσλάβετς—Τίχονοβα- Πουστίνι-Καλούγκα-Μοσάλσκ- Σουχίνιτσι- Μπέλεβ- Μτσένσκ-Νοβοσίλ ολοκληρώνεται το πρώτο στάδιο της εχθρικής αντεπιθέσεως που είχε σαν μοιραία συνέπεια τη σύμπτυξη των γερμανικών δυνάμεων της Ομάδος Στρατιών «Κέντρο» βορείως και νοτίως της Μόσχας. Κανείς δεν παραγνωρίζει όμως ότι ο αντικειμενικός στόχος των σοβιετικών είναι σαφώς πιο φιλόδοξος. Η επιδίωξή τους είναι να διασπάσουν την προωθημένη γερμανική γραμμή άμυνας αυτήν ακριβώς την οποίαν ο Φύρερ επιθυμεί να διατηρήσει με κάθε θυσία, να αποκόψουν την επικοινωνία του Μποκ με το Σμόλενσκ ,να τον κυκλώσουν και να τον εκμηδενίσουν.
Στις 16 Δεκεμβρίου ημέρα που ο Φύρερ προσπαθεί να ανακόψει με το αποφασιστικής σημασίας Ηaltbefehl κάθε ιδέα υποχωρήσεως, o Στρατάρχης φον Μποκ , διοικητής της ομάδος στρατιών Κέντρο προβάλλοντας λόγους υγείας ζητά επίσημα την αντικατάστασή του. Δοθέντων των κρισιμότατων στιγμών το αίτημα γίνεται αμέσως δεκτό από τον Φύρερ που ορίζει αμέσως αντικαταστάτη του τον φον Kluge. [16]
Στις 19 Δεκεμβρίου ο Φύρερ μη έχοντας άλλη επιλογή κάνει και τυπικά δεκτή την παραίτηση του Αρχιστρατήγου του Μπράουχιτς και αναλαμβάνει προσωπικά την Αρχιστρατηγία του κατά γην στρατού διατάζοντας τον Χάλντερ να παραμείνει στη θέση του σαν Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου.
Στις 20 Δεκεμβρίου ο Στρατηγός Γκουντέριαν επισκέπτεται τον Φύρερ στο στρατηγείο του στην Ανατολική Πρωσσία με σκοπό να ζητήσει την αναδίπλωση των δυνάμεων σε θέσεις που θα μπορούν πραγματικά να υπερασπισθούν . Υπόσχεται την εκπόρθηση της Μόσχας την επόμενη άνοιξη αρκεί να σωθεί ο στρατός και δεν διστάζει να καταγγείλει τους ανθρώπους του Ράστενμπουργκ που έχοντας παντελή άγνοια των πολεμικών πραγμάτων προτείνουν και υιοθετούν απόψεις με καταστροφικές συνέπειες. [17]
Όλο αυτό το διάστημα οι ειδήσεις από το μέτωπο εξακολουθούν να καταφτάνουν ανησυχητικές.
Πραγματικά η δεύτερη φάση της Ρωσικής αντεπιθέσεως που εγκαινιάστηκε με την κατάληψη των ισχυρών τοποθεσιών στη Νορα Φομίνσκ στις 26 Δεκεμβρίου και της ίδιας της Καλούγκα έχει οδηγήσει μοιραία στην καταρρευση της προωθημένης γερμανικής άμυνας.
Στις 7 Ιανουαρίου οι σοβιετικοί Στρατηγοί Koniev και Zukov ,διοικητές των μετώπων Καλίνιν και Δυτικού παίρνουν εντολή να ολοκληρώσουν την καταστροφή της ομάδας στρατιών Κέντρο με ένα καινούργιο κυκλωτικό ελιγμό.
Από την γραμμή Ostaskov-Volga o Koniev πρέπει να επιχειρήσει μια επίθεση με κατεύθυνση Νότιο-Δυτική με σκοπό να κόψει δυτικά της Βιάσμα την οδική και σιδηροδρομική γραμμή Μινσκ-Μόσχα.
Ο συνάδελφος του Ζούκωφ έπρεπε να εκμεταλλευθεί το κενό που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στην δεξιά πτέρυγα της της 4ης Στρατιάς και την αριστερή πλευρά της 2ης Τεθωρακισμένης με κατεύθυνση την Βιάσμα. Είναι τέτοια η σύγχυση και ο εκνευρισμός που επικρατεί που την ίδια ημέρα ο Χάλντερ σημειώνει στο ημερολόγιό του:
Ο συνταγματάρχης Ochsner προσπαθεί να με πείσει να αρχίσουμε εναντίον των Ρώσων τον πόλεμο των αερίων.
Στις 8 Ιανουαρίου ο Φύρερ με διαταγή του επισημαίνει:
Ο αντικειμενικός σκοπός της Ρωσικής ηγεσίας είναι να κλονίση το Γερμανικό μέτωπο δια μεμονωμένων επιθέσεων. Ο εχθρός υπολογίζει σε μια επιχειρησιακή ευαισθησία της πολεμικής μας ηγεσίας , από την οποία αυτός ο ίδιος σύμφωνα με την επιτευχθείσα εμπειρία δεν πάσχει. Ούτω αυτός ο αγών κατά πρώτον θα είναι αποφασιστικός ανάλογα με την ισχύν των νεύρων, προπαντός, της ηγεσίας. Ο Ρώσος απεδείχθη ότι διαθέτει ισχυρά νεύρα.
Καθήκον μας είναι να μην υποτιμήσουμε τους εαυτούς μας ούτε σ΄αυτό το επίπεδο, κάθε σκέψις για να αντικρούσουμε την Ρωσική επιθετική ισχύ με εθελοντική υποχώρηση έστω και για περιορισμένο χρόνο θα είναι παραλογισμός.[18]
Στις 15 Ιανουαρίου ενώ η σοβιετική επίθεση εναντίον της Ομάδας Στρατιών Κέντρο βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη ο Φύρερ αποδέχεται τα τετελεσμένα γεγονότα και εγκρίνει την υποχώρηση της 4ης Στρατιάς, της 4ης Στρατιάς Αρμάτων και της 3ης Στρατιάς Αρμάτων επί της γραμμής Ανατολικώς Γιούχνοβ-Ανατολικώς Γηχάτσκ- Ανατολικώς Σούμπτσοφ- Βορείως Ρζεβ. Απαραίτητη προυπόθεση όμως ήταν να κρατηθεί η εγκάρσια οδός Γιούχνοβ-Γηχάτσκ-Σούμποτσοφ-Ρσέβ, μακράν εχθρικών επιδράσεων.
Είναι η πρώτη φορά στον πόλεμο αυτό που επιτρέπω μια κίνηση υποχωρήσεως που έχει σχέση με ευρεία ζώνη του μετώπου .Αναμένω ότι παρομοία υποχώρησις θα πραγματοποιηθεί κατά τρόπον άξιον του γερμανικού στρατού. Το αίσθημα της ανωτερότητος που επέδειξαν τα στρατεύματά μας έναντι του εχθρού, και η φανατική θέληση να του επιφέρει κάθε δυνατή ζημία οφείλουν ομοίως να εμπνεύσουν αυτός ο ελιγμός της συμπτύξεως. [19]
Στις 30 Ιανουαρίου 1942 ο Φύρερ νοιώθει την ανάγκη να επικοινωνήσει με τον Γερμανικό λαό από το Σπορτπαλάσ του Βερολίνου για να τον ενημερώσει για την πορεία των πολεμικών γεγονότων και πάνω απ’ όλα να δώσει μια απάντηση στο τραγικό ερώτημα «-Πως μπόρεσε να συμβεί;»
Εις την άμυναν δεν μας υπεχρέωσαν οι Ρώσσοι, μόνον οι 38 ,40,42 και εν μέρει 45 βαθμοί ψύχους μας εξηνάγκασαν εις αυτήν . Υπό το ψύχος τούτο όμως ουδείς στρατός, ο οποίος δεν είναι συνηθισμένος εις αυτό, δύναται να μάχεται, όπως επίσης, δεν δύναται να το πράττη υπό τον υπερβολικών καύσωνα της ερήμου κατά τους θερμούς μήνες. Αλλά την στιγμήν καθ’ ην η μετατροπή αύτη κατέστη αναγκαία, εθεώρησα καθήκον μου να αναλάβω και δια τούτο την ευθύνην επί των ώμων μου. [20]Η ρευστότητα της στρατιωτικής κατάστασης που πολλές φορές απείλησε με επικίνδυνες ανατροπές συνεχίστηκε μέχρι τον Μάρτιο όταν από τις όχθες της Μαύρης θάλασσας μέχρι τις όχθες της Βαλτικής η τήξη των πάγων δίνει σταδιακά τη θέση τους στην λάσπη μειώνοντας σε σημαντικότατο βαθμό τις πολεμικές επιχειρήσεις προσφέροντας στα γερμανικά στρατεύματά την δυνατότητα να συνέλθουν από την έκπληξη και να αναδιοργανωθούν.[21]
Αυτή η επί τόπου αντίσταση έχει. αποτρέψει επίφοβες ανακατατάξεις σ' ολόκληρη την έκταση τού απέραντου ανατολικού μετώπου. Οι Ρώσοι παρ' όλες τις συντονισμένες προσπάθειές τους και παρ όλες τις αρχικές επιτυχίες τους , όχι μόνο δεν καταφέρνουν να διασπάσουν αποτελεσματικά, σε κάποιο σημείο τις γερμανικές γραμμές , αλλά εμφανίζονται υπερβολικά αδύναμοι για ν' απομακρύνουν σε μια απόσταση ασφαλείας τον εχθρό μπροστά από την ίδια τους την πρωτεύουσα.
Το μέτωπο έχει πλέον παγιωθεί σε μια γραμμή γεμάτη ακανόνιστους θυλάκους που έδειχναν ακριβώς την αγριότητα των συγκρούσεων και έφθανε τα 4.800 χιλιόμετρα "αφήνον το Κερτς εις τους Ρώσους, διερχόμενον δια της Αζοφικής θαλάσσης δια να δώση το Ταγκανρόγκ εις τους Γερμανούς, ανερχόμενον τον Ντόνετς , καλύπτον τας θέσεις του Μπελγκορόντ, του Κούρσκ , του Ορέλ , της Βιάσμας, του Ρζέφ, του Κόλμ, της Σταράγια-Ρούσα, του Ντεμιάνσκ, του Νοβγκορόντ, δια να καταλήξη εις την λίμνην Λαντόγκα, εις την περιοχήν του Σχλαύσσενμπουργκ, χωρίς όμως και να έχη δυνηθή ο στρατηγός Μερέτσκωφ να απαλλάξη πλήρως το Λένινγκραντ." [22]
Σ' αυτή την ανάπαυλα των εχθροπραξιών όλοι τώρα μπορούν να αντιληφθούν ότι, το παράλογο τότε Ηaltbefehl , ή διαταγή τού Φύρερ για μια ρωμαλέα επί τόπου αντίσταση, είχε σώσει την Βερμαχτ από μια, βέβαιη καταστροφή. [23]
Η Βερμαχτ εξακολουθεί να κατέχει την τεχνική και την ταχτική υπεροχή. Αλλά και κάτι άλλο έχει επιζήσει από την κρίση του χειμώνα: το αλάθητο τού Χίτλερ. Η Βασική Διαταγή της 16ης Δεκεμβρίου δικαιώνεται: ο Χίτλερ έσωσε τον γερμανικό στρατό, που αιφνιδιάστηκε από την πρόωρη άφιξη και δριμύτητα του χειμώνα, διατάσσοντάς τον να αμυνθεί επί τόπου. Αν είχε επικρατήσει η γνώμη των πανικόβλητων στρατηγών, ο γερμανικός στρατός θα είχε διαλυθεί στην υποχώρηση προς τον Δνείπερο, τον Μπουγκ και τον Νιέμεν. [24]
Υποσημειώσεις
[1] Η 9η .Γερμανική Στρατιά, βόρεια πλευρά της Ομάδας Στρατιών "Κέντρο" είχε διάταξη ημικυκλίου που περνούσε από το Καλίνιν .μέχρι τη Θάλασσα της Μόσχας
[2] Οι Μεραρχίες του IIIου Σώματος Αρμάτων με αποστολή να υπερφαλαγγίσουν από τον Βορρά την την εχθρική Πρωτεύουσα είχαν ήδη φτάσει στο στο κανάλι Μόσχοβα-Βόλγα στην περιοχή του Ντιμτροβ. Νοτιότερα τα προωθημένα στοιχεία του XLI Σώματος Αρμάτων επιτιθέμενα βορείως της Λόμπνια ‘εδιναν σκληρές μάχες να περάσουν το κανάλι σε διάφορα σημεία. Η Ομάδα Μάχης Westhoven της 1ης Μεραρχίας Αρμάτων που έχει καταλάβει το Nikolskoie και το Beli –Rast προωθείται μέχρι τα δυτικά όρια του Kusajevo. Στα δεξιά η 4η Ομάδα Αρμάτων ανάμεσα σε Κράσναγια Πολιάνα και Σβενιγκοροντ πιέζει ασφυκτικά τη Σοβιετική πρωτεύουσας μια που κανένα σημείο της δεν απέχει από το Κρεμλίνο περισσότερο από 40 χιλιόμετρα. Οι προφυλακές της 2ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας βρίσκονται ήδη στην περιφερειακή αφετηρία του τραμ της Μόσχας και μια ομάδα επιθέσεως του 62ου Τάγματος Μηχανικού έχει φτάσει μέχρι το προάστιο του Hinki 8 χιλιόμετρα από την περίμετρο της πόλης και μόλις 16 από το Κρεμλίνο.
[3] Πολλά οχήματα είχαν αχρηστευτεί γιατί κανείς δεν είχε φροντίσει να διανέμει γλυκερίνη για τα ψυγεία τους.Τα άρματα έπρεπε να μένουν μόνιμα με αναμμένες τις μηχανές γιατί αν οι μηχανές κρύωναν χρειαζόταν μια χρονοβόρα διαδικασία προθερμάνσεως που σύμφωνα με τον στρατηγό Schaal έφτανε τις 12 ώρες. Στα μετόπισθεν οι ατμομηχανές όταν δεν είναι παγωμένες κινούνται σέρνοντας πίσω τους τα μισά βαγόνια απ’ όσο η ιπποδύναμή τους επιτρέπει με αποτέλεσμα τρόφιμα και πολεμοφόδια να σπανίζουν στην πρώτη γραμμή. Αλλά και αυτά που υπάρχουν είναι στη πράξη άχρηστα. Οι ερπύστριες των τεθωρακισμένων γίνονται ένα σώμα με το παγωμένο έδαφος ,τα ουραία των πυροβόλων αρνούνται να ανοίξουν ο μηχανισμός των αυτόματων όπλων παθαίνει συνεχείς εμπλοκές γιατί παγώνει το λάδι και σκληραίνει το λίπος.
[4] Ρ.Καρτιέ Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ.282
[5] Ορισμός που αποδίδεται στον στρατηγό Laffargue.
[6] 5η Στρατιά Επιθέσεως ( L. A. Govorov )
16η Στρατιά Επιθέσεως (K.K.Rokossovskij)
20η Στρατιά Επιθέσεως (A.A. Vlassov)
30η Στρατιά του Μετώπου της Μόσχας (V. I .Kuznetzov)
29η Στρατιά του Μετώπου του Kalinin (V.D Leliusenco)
31η Στρατιά του Μετώπου του Kalinin (I Masslenikov.)
[7] Στρατάρχη Γ.Κ Ζούκωφ Αναμνήσεις και στοχασμοί Τ.Β σελ 51.
[8] Η 9η Στρατιά από τα τέλη Οκτωβρίου κατείχε με τρία Σώματα Στρατού τον τομέα του μετώπου ανάμεσα στη «θάλασσα της Μόσχας και τη λίμνη Selguer. Η αντίστασή της θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην παρεμπόδιση της υλοποίησης του σοβιετικού κυκλωτικού ελιγμού. Από τα μέσα Δεκεμβρίου υποχωρούσε βήμα βήμα από το Καλίνιν που θα ελευθερωθεί από τους Ρώσους στις 16 Δεκεμβρίου, με κατεύθυνση νοτιοδυτική.
[9] Τα σχέδια της ρωσικής αντεπιθέσεως που καταρτήστηκαν από τον Zukov εγκρίθηκαν στις 30 Νοεμβρίου από τον Στάλιν και από τον Saposnikov. Η επιχείρηση ενδιέφερε την αριστερή πλευρά του Μετώπου του Καλίνιν, το σύμπλεγμα των δυνάμεων του Δυτικού Μετώπου και μια ομάδα του Νότιο-δυτικού Μετώπου που είχε περάσει λίγο καιρό πριν στην διοίκηση του Τιμοσένκο.
[10] 50η Στρατιά (I.V. Boldin)
10η Στρατιά (Gorodianskij)
Σώμα ιππικού της φρουράς.
[11] A.Clark Βαρβαρόσσα σελ 223
[12] Εικονογραφημένη Ιστορία του Β Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ 251
[13] Ζούκωφ Αναμνήσεις και στοχασμοί Τ.Β σελ 53
[14] Το μέτρο αυτό δεν είχε εξαιρέσεις. Ο Χεπνερ που τόλμησε να αποσύρει για ασήμαντη αφορμή την δεξιά πτέρυγα της Τεθωρακισμένης Ομάδας του υποχρεώθηκε να παραδώσει την Διοίκηση της 4ης Στρατιάς Αρμάτων στον Στρατηγό Ρουόφ (8/1/42) και επιτιμήθηκε δημόσια,Στις 16/1/42 ο Στρατηγός Στράους παραδίδει την Διοίικηση της μεγάλης αυτής μονάδος στον Στρατηγό Μόντελ . Τριάντα πέντε Σωματάρχες και Μέραρχοι υποχρεώθηκαν να γυρίσουν σπίτια τους με διάφορους βαθμούς δυσμένειας. Ακόμη και ο Κάιτελ που ρωτήθηκε από τον ‘Ολμπριχτ για το τι συνέβαινε με τον Φύρερ απάντησε. «Δεν ξέρω τίποτα. Δεν με ενημερώνει. Απλώς και μόνον με φτύνει στο πρόσωπο”
[15] ΑA.Clark Βαρβαρόσσα σελ 224
[16] Ο Κλούγκε που διοικούσε την 4η Στρατιά παρέδωσε την διοίκηση στον στρατηγό Κübler .
[17] Κατά τη διάρκεια αυτής της συσκέψεως που διήρκεσε πέντε ολόκληρες ώρες στην οποία συμμετείχαν ο Κάιτελ και ο Γιόντλ ο Φύρερ παραμερίζοντας την πικρία του για τις αυθαίρετες επιλογές του στρατηγού του στο πεδίο της μάχης προσπάθησε να τον πείσει ότι αυτό που ζητούσε ήταν ανεφάρμοστο. «Αν έπρεπε να εγκρίνω την σύμπτυξη,τίποτα πλέον δεν θα μπορούσε να σταματήσει την υποχώρηση.Τα στρατεύματα θα το «έβαζαν στα πόδια¨.Με τον πάγο και το χιόνι και τους παγωμένους δρόμους,θα εγκατελείποντο πρώτα τα βαρέα όπλα και στη συνέχεια ο ελαφρύς οπλισμός .Οι στρατιώτες θα πετούσαν και αυτά τα ίδια τα ντουφέκια τους.Στο τέλος δεν θα απέμενε τίποτα..Όχι.οι αμυντικές γραμμές πρέπει να διατηρηθούν.Τα κέντρα των επικοινωνιών και τα κέντρα ανεφοδιασμού πρέπει να υπερασπισθούν σαν να είναι οχυρά. Οι στρατιώτες πρέπει να χώσουν τα νύχια στην γη ,να σκάψουν χαρακώματα και να μην υποχωρήσουν ούτε ένα βήμα.» Η εμμονή του Στρατηγού στις θέσεις του οδήγησαν τον Φύρερ στην ανάγκη να τον αντικαταστήσει στην διοίκηση της 2ας Στρατιάς αρμάτων με τον στρατηγό των αρμάτων Σμιντ. (25/12/41)
[18] Οικονομάκος Μ Οι ελπίδες πάγωσαν στο Βόλγα σελ 20.
[19] Kriegstagebuch des Oberkommandos σελ.41
[20] 30 Ιανουαρίου 1942 Ο Αδόλφος Χίτλερ ομιλεί στο Σπόρτπαλαστ Βερολίνου Χρυσή Αυγή 1982 σελ 41
[21] Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ο.Κ Η από 1/1/42-20/3/42 οι γερμανικές απώλειες στο ανατολικό μέτωπο ανήρχοντο σε 240.000 άνδρες από τους οποίους οι νεκροί 51.837 και οι αγνοούμενοι 15.068 (Eddy Bayer: Ο πόλεμος των τεθωρακισμένων Τόμος Α σελ 271) Από 22/6/41 οι συνολικές απώλειες ήταν 1.073.006 άνδρες.
[22] Eddy Bayer: Ο πόλεμος των τεθωρακισμένων Τόμος Α σελ.304.
[2] Οι Μεραρχίες του IIIου Σώματος Αρμάτων με αποστολή να υπερφαλαγγίσουν από τον Βορρά την την εχθρική Πρωτεύουσα είχαν ήδη φτάσει στο στο κανάλι Μόσχοβα-Βόλγα στην περιοχή του Ντιμτροβ. Νοτιότερα τα προωθημένα στοιχεία του XLI Σώματος Αρμάτων επιτιθέμενα βορείως της Λόμπνια ‘εδιναν σκληρές μάχες να περάσουν το κανάλι σε διάφορα σημεία. Η Ομάδα Μάχης Westhoven της 1ης Μεραρχίας Αρμάτων που έχει καταλάβει το Nikolskoie και το Beli –Rast προωθείται μέχρι τα δυτικά όρια του Kusajevo. Στα δεξιά η 4η Ομάδα Αρμάτων ανάμεσα σε Κράσναγια Πολιάνα και Σβενιγκοροντ πιέζει ασφυκτικά τη Σοβιετική πρωτεύουσας μια που κανένα σημείο της δεν απέχει από το Κρεμλίνο περισσότερο από 40 χιλιόμετρα. Οι προφυλακές της 2ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας βρίσκονται ήδη στην περιφερειακή αφετηρία του τραμ της Μόσχας και μια ομάδα επιθέσεως του 62ου Τάγματος Μηχανικού έχει φτάσει μέχρι το προάστιο του Hinki 8 χιλιόμετρα από την περίμετρο της πόλης και μόλις 16 από το Κρεμλίνο.
[3] Πολλά οχήματα είχαν αχρηστευτεί γιατί κανείς δεν είχε φροντίσει να διανέμει γλυκερίνη για τα ψυγεία τους.Τα άρματα έπρεπε να μένουν μόνιμα με αναμμένες τις μηχανές γιατί αν οι μηχανές κρύωναν χρειαζόταν μια χρονοβόρα διαδικασία προθερμάνσεως που σύμφωνα με τον στρατηγό Schaal έφτανε τις 12 ώρες. Στα μετόπισθεν οι ατμομηχανές όταν δεν είναι παγωμένες κινούνται σέρνοντας πίσω τους τα μισά βαγόνια απ’ όσο η ιπποδύναμή τους επιτρέπει με αποτέλεσμα τρόφιμα και πολεμοφόδια να σπανίζουν στην πρώτη γραμμή. Αλλά και αυτά που υπάρχουν είναι στη πράξη άχρηστα. Οι ερπύστριες των τεθωρακισμένων γίνονται ένα σώμα με το παγωμένο έδαφος ,τα ουραία των πυροβόλων αρνούνται να ανοίξουν ο μηχανισμός των αυτόματων όπλων παθαίνει συνεχείς εμπλοκές γιατί παγώνει το λάδι και σκληραίνει το λίπος.
[4] Ρ.Καρτιέ Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ.282
[5] Ορισμός που αποδίδεται στον στρατηγό Laffargue.
[6] 5η Στρατιά Επιθέσεως ( L. A. Govorov )
16η Στρατιά Επιθέσεως (K.K.Rokossovskij)
20η Στρατιά Επιθέσεως (A.A. Vlassov)
30η Στρατιά του Μετώπου της Μόσχας (V. I .Kuznetzov)
29η Στρατιά του Μετώπου του Kalinin (V.D Leliusenco)
31η Στρατιά του Μετώπου του Kalinin (I Masslenikov.)
[7] Στρατάρχη Γ.Κ Ζούκωφ Αναμνήσεις και στοχασμοί Τ.Β σελ 51.
[8] Η 9η Στρατιά από τα τέλη Οκτωβρίου κατείχε με τρία Σώματα Στρατού τον τομέα του μετώπου ανάμεσα στη «θάλασσα της Μόσχας και τη λίμνη Selguer. Η αντίστασή της θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην παρεμπόδιση της υλοποίησης του σοβιετικού κυκλωτικού ελιγμού. Από τα μέσα Δεκεμβρίου υποχωρούσε βήμα βήμα από το Καλίνιν που θα ελευθερωθεί από τους Ρώσους στις 16 Δεκεμβρίου, με κατεύθυνση νοτιοδυτική.
[9] Τα σχέδια της ρωσικής αντεπιθέσεως που καταρτήστηκαν από τον Zukov εγκρίθηκαν στις 30 Νοεμβρίου από τον Στάλιν και από τον Saposnikov. Η επιχείρηση ενδιέφερε την αριστερή πλευρά του Μετώπου του Καλίνιν, το σύμπλεγμα των δυνάμεων του Δυτικού Μετώπου και μια ομάδα του Νότιο-δυτικού Μετώπου που είχε περάσει λίγο καιρό πριν στην διοίκηση του Τιμοσένκο.
[10] 50η Στρατιά (I.V. Boldin)
10η Στρατιά (Gorodianskij)
Σώμα ιππικού της φρουράς.
[11] A.Clark Βαρβαρόσσα σελ 223
[12] Εικονογραφημένη Ιστορία του Β Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ 251
[13] Ζούκωφ Αναμνήσεις και στοχασμοί Τ.Β σελ 53
[14] Το μέτρο αυτό δεν είχε εξαιρέσεις. Ο Χεπνερ που τόλμησε να αποσύρει για ασήμαντη αφορμή την δεξιά πτέρυγα της Τεθωρακισμένης Ομάδας του υποχρεώθηκε να παραδώσει την Διοίκηση της 4ης Στρατιάς Αρμάτων στον Στρατηγό Ρουόφ (8/1/42) και επιτιμήθηκε δημόσια,Στις 16/1/42 ο Στρατηγός Στράους παραδίδει την Διοίικηση της μεγάλης αυτής μονάδος στον Στρατηγό Μόντελ . Τριάντα πέντε Σωματάρχες και Μέραρχοι υποχρεώθηκαν να γυρίσουν σπίτια τους με διάφορους βαθμούς δυσμένειας. Ακόμη και ο Κάιτελ που ρωτήθηκε από τον ‘Ολμπριχτ για το τι συνέβαινε με τον Φύρερ απάντησε. «Δεν ξέρω τίποτα. Δεν με ενημερώνει. Απλώς και μόνον με φτύνει στο πρόσωπο”
[15] ΑA.Clark Βαρβαρόσσα σελ 224
[16] Ο Κλούγκε που διοικούσε την 4η Στρατιά παρέδωσε την διοίκηση στον στρατηγό Κübler .
[17] Κατά τη διάρκεια αυτής της συσκέψεως που διήρκεσε πέντε ολόκληρες ώρες στην οποία συμμετείχαν ο Κάιτελ και ο Γιόντλ ο Φύρερ παραμερίζοντας την πικρία του για τις αυθαίρετες επιλογές του στρατηγού του στο πεδίο της μάχης προσπάθησε να τον πείσει ότι αυτό που ζητούσε ήταν ανεφάρμοστο. «Αν έπρεπε να εγκρίνω την σύμπτυξη,τίποτα πλέον δεν θα μπορούσε να σταματήσει την υποχώρηση.Τα στρατεύματα θα το «έβαζαν στα πόδια¨.Με τον πάγο και το χιόνι και τους παγωμένους δρόμους,θα εγκατελείποντο πρώτα τα βαρέα όπλα και στη συνέχεια ο ελαφρύς οπλισμός .Οι στρατιώτες θα πετούσαν και αυτά τα ίδια τα ντουφέκια τους.Στο τέλος δεν θα απέμενε τίποτα..Όχι.οι αμυντικές γραμμές πρέπει να διατηρηθούν.Τα κέντρα των επικοινωνιών και τα κέντρα ανεφοδιασμού πρέπει να υπερασπισθούν σαν να είναι οχυρά. Οι στρατιώτες πρέπει να χώσουν τα νύχια στην γη ,να σκάψουν χαρακώματα και να μην υποχωρήσουν ούτε ένα βήμα.» Η εμμονή του Στρατηγού στις θέσεις του οδήγησαν τον Φύρερ στην ανάγκη να τον αντικαταστήσει στην διοίκηση της 2ας Στρατιάς αρμάτων με τον στρατηγό των αρμάτων Σμιντ. (25/12/41)
[18] Οικονομάκος Μ Οι ελπίδες πάγωσαν στο Βόλγα σελ 20.
[19] Kriegstagebuch des Oberkommandos σελ.41
[20] 30 Ιανουαρίου 1942 Ο Αδόλφος Χίτλερ ομιλεί στο Σπόρτπαλαστ Βερολίνου Χρυσή Αυγή 1982 σελ 41
[21] Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της Ο.Κ Η από 1/1/42-20/3/42 οι γερμανικές απώλειες στο ανατολικό μέτωπο ανήρχοντο σε 240.000 άνδρες από τους οποίους οι νεκροί 51.837 και οι αγνοούμενοι 15.068 (Eddy Bayer: Ο πόλεμος των τεθωρακισμένων Τόμος Α σελ 271) Από 22/6/41 οι συνολικές απώλειες ήταν 1.073.006 άνδρες.
[22] Eddy Bayer: Ο πόλεμος των τεθωρακισμένων Τόμος Α σελ.304.
[23] Ο Στρατηγός φον Τίπελσκιρχ παρά το γεγονός ότι την εποχή εκείνη διαφωνούσε κατηγορηματικά με το πνεύμα της διαταγής της 16ης Δεκεμβρίου μετά το τέλος του πολέμου θα ομολογήσει ανεπιφύλακτα: "Υπήρξε το μοναδικό μέγα κατόρθωμά του. Στην κρίσιμη εκείνη στιγμή, τα στρατεύματα θυμόντουσαν εκείνα, που είχαν ακούσει σχετικά με την υποχώρηση του Ναπολέοντα από την Μόσχα και ζούσαν επηρεασμένοι από αυτά. Αν άρχιζαν να υποχωρούν , κάτι τέτοιο θα μπορούσε να εξελιχθεί σε πανικόβλητη φυγή" (B. H. Liddell Hart: Η άλλη πλευρά του λόφου. σελ 357)
[24] Ραιημόν Καρτιέ: Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ 318
[24] Ραιημόν Καρτιέ: Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου Τόμος Α σελ 318
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου