ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΟΛΑΚΟΓΛΟΥ ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ- ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ

Εις το εσωτερικόν επεκράτουν σύγχυσις και χάος. Η Κυβέρνησις είχε διατάξει τας πολιτικάς και δικαστικάς αρχάς όπως αχθούν προς τας Αθήνας, εγκαταλείττουσαι τας θέσεις των. Το παράδειγμα τούτο εμιμήθησαν τα Σώματα Χωροφυλακής, ως και όσοι εκ του αμάχου πληθυσμού διέθετον τα μέσα αναχωρήσεως και διαμονής, μακράν των εστιών των και ήθελον ν' αποφύγουν τας συνεπείας του πολέμου και της κατοχής.

Τούτο υπήρξεν αφορμή επικρατήσεως ανά την ύπαιθρον χαώδους, καταστάσεως, διότι τα κακοποιά στοιχεία ήσαν ελεύθερα να καταληστεύουσι τον φιλήσυχον κόσμον. Την κατάστασιν ταύτην επεδείνωσεν η καθ' ομάδας διέλευσις των διαρρεόντων. Αι λεηλασίαι οι εκβιασμοί, αν μη και οι φόνοι, ήσαν εκ των συνήθων φαινομένων.

Ο αιφνίδιος θάνατος του Πρωθυπουργού Κορυζή εκορύφωσε την σύγχυσιν και τας ανησυχίας του κοινού, όπερ είχε διπλούν πόνον, τον Εθνικόν και τον δια τα εις το Μέτωπον τέκνα του. Δεν ομιλώ δια τους ατομικούς κινδύνους εκ των συχνών και εκνευριστικών εναερίων επιδρομών, καθ' όσον αντιμετωπίζοντο με εγκαρτέρησιν.

Η κοινή γνώμη βλέπουσα την παγεράν σιγήν του Γενικού Στρατηγείου, αντελήφθη την Εθνικήν συμφοράν και την κρισιμότητα της καταστάσεως. Δεν ηδύνατο να διαγνώση τον βαθμόν της κρισιμότητος. Τον κατενόησε από την αυτοκτονίαν του Πρωθυπουργού, εις στιγμάς που η Κυβέρνησις ήθελεν ν' άττομακρυνθή των Αθηνών.

Προς τούτο είχε το βαρυσήμαντον ως και συγκεκριμένον γεγονός, της αποκληθείσης "αποσυμφορήσεως" των Εμπέδων, των Νοσοκομείων και γενικώς των στρατιωτικών Κέντρων, από τους εφέδρους οπλίτας ή αξιωματικούς και από τους κληρωτούς, αι κλάσεις των οποίων ημέρας ή και ώρας τινάς προηγουμένως, είχον κληθή εις τας τάξεις του Στρατού.

Ο Ναύαρχος Οικονόμου εβεβαίωσεν ότι το Ναυτικόν έλαβε την απόρρητον Διαταγήν περί διαλύσεως από 12—13 Απριλίου.
Η μετά τον θάνατον του αειμνήστου Κορυζή ακυβερνησία, η απροθυμία του πολιτικού κόσμου όπως βοηθήση τον Βασιλέα και η διστακτικότης ή η άρνησις των προσκαλουμένων δια το πρωθυπουργικόν αξίωμα ή τα υπουργικά χαρτοφυλάκια, επεδείνωσαν την κατάστασιν και επέτειναν την σύγχυσιν.
Το άξιον όπως υπογραμμισθή, είνε ότι καθ' ον χρόνον διελύοντο δια τον ένα ή τον άλλον λόγον τα Έμπεδα, η Αεροπορία και το Ναυτικόν ,το υπ' εμέ Τμήμα Στρατιάς, καίτοι εγγύς του προφανούς κινδύνου των πλευρών και των νώτων του, παρέμενε ατάραχον εις τας θέσεις του της Τομορίτσας, της Κάμιας, του Μάκρες και του Πόγροδετς, έχον ακλόνητον ηθικόν και είτα αμέσως συνήψε λυσσώδεις μάχας εναντίον των Γερμανών (10, 11 και 15 Απριλίου).
Την εσπέραν της 17ης Απριλίου η Κυβέρνησις μεν ήτο έτοιμη προς αναχώρησιν, ο δε υφυπουργός των Στρατιωτικών εξέδωκε την αποχαιρετιστήριον Διαταγήν του. Δια τίνας λόγους ανεβλήθη η αναχώρησις δεν εγνώσθη.
Την επομένην ημέραν (τας προμεσημβρινάς ώρας) ο Πρωθυπουργός υπεσχέθη αυτοπροσώπως τω Διοικητή του Τ.Σ.Η, την άμεσον συνθηκολόγησιν.
Ελέχθη ανωτέρω ότι πολλοί των ενδεδειγμένων δια το Πρωθυπουργικόν αξίωμα εδίσταζον προ των πατριωτικών των ευθυνών να δεχθούν τούτο, διότι τότε τοιουτοτρόπως διηνοίγετο ο ορίζων και τοσούτην ανθρωπίνην προοπτικήν πάντες είχον, ως φυσικόν. Σήμερον ελησμονήθη το γεγονός τούτο, διότι διηυρύνθη ο ορίζων και προεξετάθη η προοπτική. Ένεκα τούτου ελάχιστοι ενθυμούνται ότι το μέγιστον των κωλυμάτων απετέλει τότε η τύχη των τέκνων της Πατρίδος, που ευρίσκοντο αγκιστρωμένα ως την αρπάγην των τεθωρακισμένων μέσων και των αεροπλάνων του εχθρού.
Δια τούτο εξεφράσθησαν πολλοί ότι έπρεπε να γίνη ο Στράτος ολοκαύτωμα και να μεταβληθή η Ελλάς εις απέραντον Νεκροταφείον, δεδομένου μάλιστα ότι ήσαν δήθεν οι άνδρες προδιατεθειμένοι ν' αποθάνουν μέχρις ενός, ως ελαφρά τη συνειδήοει ετόνιζον, ενώ ως ανωτέρω απεδείξαμεν, οι άνδρες δεν ήθελον πλέον συνέχισιν του αγώνος.

Κανείς δεν εσκέπτετο το «ολοκαύτωμα». Είπεν ο κ. Τσακαλώτος ότι οι άνδρες ήσαν χρήσιμοι δια να συνεχίσουν εις Κρήτην τον πόλεμον και είτα στην Αίγυπτον, στο Ελ - Αλαμέιν, στα βουνά της Ελλάδος, στο Ρίμινι και τώρα στα σύνορα.

Οι Στρατηγοί Πάγκαλος και Μερεντίτης είπον εις τίνας περίστάσεις γίνεται το ολοκαύτωμα και παρά πόσον μικρών μονάδων.

Αλλά και ο Βασιλεύς εις το διάγγελμα Του καθορίζει ότι η θέλησις ημών, του Έθνους και του Ελληνικού Λαού ήτο η αντίστασης του Στρατού μέχρις έσχατων, πράγμα όπερ αποκλείει το ολοκαύτωμα.

Δια να σχηματιστή σαφής γνώμη περί της καταστάσεις εις το εσωτερικόν, θα παραθέσω απόσπασμα της εκθέσεως του Επιτελάρχου μου , υποβληθείσης το 1943 εις το Γενικόν Επιτελείον Στρατού :
"....σελ  193 φθάσας εις Αθήνας περί την 16ην ώραν της 18ης Απριλίου  μετέβην εις το  Γενικόν Στρατηγείον, όπου επληροφορήθην ότι προ ολίγων λεπτών ηυτοκτόνησε ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως.

Μέχρις ότου επικοινωνήσω με τον συνεργαζόμενον  μετά της  Α. .Μ, τον Βασιλέα, Αρχιοτράτηγον, οι  επιτελείς αυτού  μοι εξέφρασον την απογοήτευσίν των, δια την επιδεικνυομένην αβουλίαν.
 Μου εξέθηκαν ότι κατέβαλον πάσαν προσπάθειαν να πείσωσι τον Αρχιστράτηγον να ενδώση εις τας απαιτήσεις του μαχομένου Στρατού και μου επέδειξαν τηλεγράφημα του Τ.Σ.Η και των Διοικητών  των Α' και Β' Σωμάτων Στρατού ( Δεμέστιχα και Μπάκου) εκλιπαρούντων την άμεσον λύσιν,  διότι την επομένην θα είνε αργά. Μου ετόνισαν ότι δεν θα  ληφθή ουδεμία απόφασις , διότι η Α .Μ. ο Βασιλεύς ,  εμμένων εις τους όρους της υπογραφείσης συμφωνίας, δεν δέχεται, επ' ουδενί λόγω να υπογραφή συνθηκολόγησις, έστω και αν καταστραφή και συλληφθή αιχμάλωτος όλος ο Στρατός, καίτοι είνε πεπεισμένος περί του αδυνάτου πάσης αντιστάσεως. Μοι προσετέθη δε ότι ο Αρχιστράτηγος αρνούμενος να συγκατατεθή εις την συνθηκολόγησιν, εξεφράσθη ειπών «διατί δεν την κάνουν μόνοι των οι εκεί στρατηγοι" και ότι η απάντησις αύτη διεβιβάσθη εις τον Διοικητήν του  Τ.Σ.Η. με σύστασιν εκτελέσεως , δι ην  εκάλυπτον  τούτον όλοι οι επιτελείς του Γενικού Στρατηγείου.
Επληροφορήθην  επίσης παρά των αυτών επιτελών ότι την προηγουμένην ημέραν επρόκειτο να αναχωρήση ο Βασιλεύς και η Κυβέρνησις εις Κρήτην , ότι εις το Υπουργικόν Συμβούλιον  επήλθον διαφωνίαι των υπουργών , των περισσοτέρων ταχθέντων υπέρ της συνθηκολογήσεως και ότι κατόπιν της διενέξεως  κατ' ουσίαν δεν υπήρχε Κυβέρνησις . 
Παρουσιασθείς εις τον Αρχιστράτηγον εξέθηκα αυτώ  την κατάστασιν και τω ετόνισα ότι επιβάλλεται η λήψις αμέσου αποφάσεως, εξορκίσας ότι πρέπει να προληφθή η εις Ιταλίαν μεταφορά του Νικητού Ελληνικού Στρατού. Ο Αρχιστράτηγος  μοι απήντησεν ότι διατελεί εν πλήρει γνώσει της καταστάσεως , αλλ' ότι αυτός τυγχάνων Αρχιστράτηγος  όχι μόνον των Ελληνικών , αλλά και των Βρεταννικών  (εν Ελλάδι) Στρατευμάτων , δεν δύναται να προβή εις λήψιν αποφάσεως  συνθηκολογήσεως , τουλάχιστον  προ της πλήρους αποχωρήσεως των Βρεταννικών Στρατευμάτων εξ Ελλάδος.

Εις ερώτησίν μου πότε προεβλέπετο ότι ήτο δυνατόν να έχη συντελεσθή αύτη , έλαβον  την απάντησιν ότι  θα συντελεσθή   μέχρι  της 5ης Μαϊου.

Υπουργός μέλος της Κυβερνήσεως , με επληροφόρει ότι η κυριαρχούσα  σκέψις  δέον να είνε ότι πρέπει να μείνωμεν πιστοί  σύμμαχοι  της Αγγλίας και αν καταστραφούν  όλαι αι πόλεις της Ελλάδος θα θα ανεγερθώσι  νέαι μετά την Νίκην(1).

Μου ετόνισεν άμα ότι, ως εξελίχθη η κατάστασις  δέον να δεχθώμεν  την αιχμαλωσίαν του Ελληνικού Στρατού ως αναπόφευκτον  και τον Ιταλικόν ζυγόν  προτιμότερον  του Γερμανικού τοιούτου.

Εξ όλων τούτων εσχημάτισα την εντύπωσιν  ότι η κατάστασις  είχε περιέλθει εις αδιέξοδον. Ουδείς από της Α.Μ του Βασιλέως και του Αρχιστρατήγου  διετήρει και την παραμικράν  ελπίδα αντιστάσεως  του Στρατού ή αντιδράσεως εις την πλήρη διάλυσιν τούτου. Η Κυβέρνησις και ο Αρχιστράτηγος  δεν  ανελάμβανον την ευθύνην της ανακωχής δεσμευμένοι εκ των υποχρεώσεων της συμμαχίας , συνεμερίζοντο όμως  την κοινήν  πεποίθησιν ότι  το παν απώλετο , η καταστροφή  είνε άνευ προηγουμένου και  ο μέχρι τούδε νικηφόρος Στρατός εις τον πόλεμον, άγεται εις την αιχμαλωσίαν.

Μόνον ο από μηχανής Θεός,  ηδύνατο  να δώση την λύσιν της καταστάσεως.

Εν όψει όλων  των ανωτέρω  επείσθην πλέον  ότι δεν υπήρχεν  άλλη διέξοδος  και επεζήτησα να συνδεθώ τηλεφωνικώς  με τον Διοικητήν του Γ Σώματος Στρατού , ίνα τω εκθέσω  την απάντησιν του Αρχιστρατήγου. Δυστυχώς  όμως ο τηλεφωνικός σύνδεσμος  δεν κατέστη δυνατός , διότι λόγω των βομβαρδισμών της εχθρικής αεροπορίας  εις περιοχήν Ιωαννίνων τα καλώδια  είχον αποκοπή. Κατέφυγον  τότε εις την ανάγκην  της αποστολής  της αναφοράς μου δια του ασυρμάτου  και προς τούτο συνέταξα  τοιαύτην παρακαλέσας  τον Διευθυντήν  του Ι Επιτελικού Γραφείου του Γενικού Στρατηγείου να με διευκολύνη εις την κρυπτογράφησιν και αποστολήν.

Το αποσταλέν  τηλεγράφημα  περί την 20ην ώραν της 18 Απριλίου  έχει περίπου ως εξής: 

Αφιχθείς  εις Αθήνας εύρον  την κατάστασιν χαώδη. Ο Πρωθυπουργός  ηυτοκτόνησε ολίγα λεπτά προ της αφίξεώς μου .Διαδίδεται ευρέως  ότι κατά χθεσινόν Υπουργικόν Συμβούλιον οι υπουργοί διεφώνησαν, ματαιωθείσης της αναχωρήσεως της Κυβερνήσεως εις Κρήτην . Ο Αρχιστράτηγος διατελών  εν πλήρει  γνώσει  της καταστάσεως  αδυνατεί προέλθη εις μονομερή  ανακωχήν  προ της αποχωρήσεως  εξ Ελλάδος των Βρεταννικών Στρατευμάτων , άτινα έχουσι ταχθή υπό διαταγάς του και ων η αποχώρησις προβλέπεται  να συντελεσθή μέχρι 5ης Μαίου.

Κατόπιν  τούτου δεν απομένει άλλη λύσις προς απαλλαγήν  εκ της αιχμαλωσίας  του Στρατού , ειμή  η λύσις του Μητροπολίτου Ιωαννίνων.
Μη επιτρεψάσης  της υγείας μου την άμεσον αναχώρησιν προς επιστροφήν , εφ' ω και εξεδόθη  διαταγή αποσπάσεώς  μου εις  το Γενικόν Στρατηγείον  επληροφορήθην την επομένην πρωίαν παρά  του Διευθυντού  του I Γραφείου ότι αποκατασταθείσης της τηλεφωνικής επικοινωνίας ανεζητήθην παρά του Διοικητού του Γ' Σώματος Στρατού μετά την λήψιν της τηλεγραφικής αναφοράς μου....  Μάτην καθ΄όλην  την πρωίαν της 19ης Απριλίου επεζήτησα να συνδεθώ  τηλεφωνικώς με τον Διοικητήν μου  και μη επιτυχών  τούτο απέστειλα την μεσημβρίαν δευτέραν τηλεγραφικήν κρυπτογραφικήν  αναφοράν, δια του αυτού  ως και την πρώτην φοράν μέσου έχουσαν εν ,περιλήψει  τα εξής: «Η λύσις της  καταστάσεως ανάγεται εις την αρμοδιότητα  του Τ.Σ.Η. Ο Διοικητής του Γ Σώματος  Στρατού  ίνα αναλάβη πρωτοβουλίαν δέον πρότερον να εξουσιοδοτηθή  υπό των λοιπών σωματαρχών αναθετόντων αυτώ την  ενέργειαν, ως  έχοντι μέτωπον προς τους Γερμανούς».

Ως επληροφορήθην βραδύτερον  η ως άνω δευτέρα αναφορά  μου περιήλθεν  εις το Γ. Σώμα μετά  μεσονύκτιον της 19 προς 20  Απριλίου και αποκρυπτογραφηθείσα  παρεδόθη εις τον στρατηγόν Διοικητήν του Σώματος  περί την 2αν ώραν της  20  Απριλίου".

Εκ της ανωτέρω  περιγραφής, καταφαίνεται η απογοήτευσις  των Επιτελών του Γενικού Στρατηγείου, ώστε να εκφράζωνται με τον χαρακτηρισμόν της αβουλίας που επεδεικνύετο, αλλά και η υγιής αντίληψις των Επιτελών όπως το Κέντρον ενδώση εις την αξίωσιν  του αγωνισθέντος Στρατού εκ του λόγου ότι ουδόλως θα ωφελούσε η περαιτέρω  αντίστασις και κατ' ουδέν θα παρέβλαπτε  τας κινήσεις των Βρεταννών  προς αποχώρησιν αποφασισθείσαν  από 14ης Απριλίου.

Οι επιτελείς  του Γενικού Στρατηγείου εβεβαίουν και το γεγονός καθ' ο πάντες οι ηγήτορες και επιτελείς των Αθηνών  από του Βασιλέως ήσαν πεποισμένοι  περί του αδυνάτου πάσης  περαιτέρω αντιστάσεως.

Οι Επιτελείς του Γενικού Στρατηγείου ανεκοίνωσαν  εις τον κ. Πιτσίκαν την απάντησιν του Αρχιστρατήγου  «διατί δεν κάμνουν  την ανακωχήν οι εκεί στρατηγοί»  και προσέθηκαν ότι όλοι  θα τον εκάλυπτον  διά της αψευδούς μαρτυρίας των.

Αλλά  και τινες υπουργοί  ετάχθησαν υπέρ της  συνθηκολογήσεως . Οι λοιποί  διεφώνουν. Κατά την ταπεινήν μου γνώμην δεν ομολογείται  σήμερον η αλήθεια , διότι η διαμορφωθείσα κατάστασις  υπαγορεύει τούτο.

Και  ο  Αρχιστράτηγος  και τινες υπουργοί είχον παραδεχθή την αιχμαλωσίαν ως φυσικόν επακολούθημα της επιθέσεως δύο αυτοκρατοριών. Εν τη περιπτώσει ταύτη προβάλλω την δικαίαν αξίωσιν  να αναγνωρισθή  εις εμέ η διάσωσις του Άνθους του Στρατού  εκ της αιχμαλωσίας.

Επειδή δε η αιχμαλωσία εις την ατμόσφαιραν του Μετώπου εί­χε την έννοιαν της ατιμώσεως, του εξευτελισμού, των δημιουργών του Έπους εν Αλβανία και της εξοντώσεως δια των καταναγκαστικών έργων, η αναγνώρισις αύτη θα έχη ακαταλόγιστον   α ξ ί α ν  δι' εμέ.

Τέλος, δια να συμπλήρωση πλήρως η θλιβερά εικών του εσωτερι­κού, σας υπενθυμίζω την αποκάλυψιν του Στρατηγού Παγκάλου, καθ' ην ο Άγγλος Στρατηγός Ουίλσων τω επρότεινε την Αρχιστρατηγίαν την 19 Απριλίου 1941. Εις ερώτησιν του Στρατηγού Παγκά­λου «διατί προτείνετε τούτο εις εμέ, αφού έχετε Αρχιστράτηγον τον κ. Παπάγον», έλαβε την απάντησιν: «Μα εις τας Αθήνας δεν βρίσκομε κανένα, διότι δεν υπάρχει τίποτε».

Το συμπέρασμα είνε ότι επεκράτει χαώδης κατάστασις εις το εσωτερικόν, επιταθείσα εκ της παγεράς σιγής του Γενικού Στρατηγείου και εκ της αυτοκτονίας του Πρωθυπουργού. Εις την ύπαιθρον χώραν γενική αναρχία.

Η διάλυσις των Εμπέδων , των αεροπορικών και των Ναυτικών βάσεων (α) είχε κακόν αντίκτυπον εις τας ψυχάς του πιστού εισέτι και εμμένοντος εις το καθήκον Στρατού. Ως γνωστόν, η διάλυσις έ­λαβε χώραν kαθ'  ον χρόνον το υπ' εμέ Τμήμα Στρατού παρέμενε α­πτόητον εις τας επάλξεις των.

Εις το Κέντρον επεκράτει αβουλία, κατά τους Επιτελείς Γενικού  Στρατηγείου.

Η Κυβέρνησις, πλην των διαφωνησάντων Υπουργών, ήθελε να μείνωμεν πιστοί εις την συμμαχίαν  με την Αγγλίαν, καίτοι ήτο πε­πεισμένη ότι ο Στρατός αδυνατούσε να αντισταθή και ότι θα ηχμαλωτίζετο και θα κατεστρέφετο.

(Επιστροφή)