Κ.ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ:ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΜΟΝDΕ»[1] ΤΗΣ 29 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1967

 1.

—Διατί, κύριε Πρόεδρε, μετά τόσον μακράν σιωπήν ελάβατε την απόφασιν να θίξετε τα προβλήματα που τίθεται εις την χώραν σας;

—Πιστεύω ότι η χώρα μου διέρχεται κρίσιμους ώ­ρας. Πράγματι, οι κίνδυνοι που προεκλήθησαν από το κυπριακόν πρόβλημα είναι απείρως σοβαρότεροι από τας συμφυείς δυσχερείας του εν λόγω προβλήματος. Κατά την γνώμην μου, όλαι αι συνθήκαι συνήφθησαν εν όψει ειρηνικής και δικαίας διευθετήσεως, δεδομέ­νου ότι τα κοινά συμφέροντα Ελλάδος και Τουρκίας είναι ισχυρότερα από τας διαφοράς που τας χωρίζουν.

 
2.

—Επι  ποίων βάσεων νομίζετε οτι η συμφωνία αυτή θα ημπορούσε να πραγματοποιηθή;

—Οι Τούρκοι γνωρίζουν ότι η φυσική λύσις του προβλήματος είναι η Ένωσις. Οι Έλληνες, από της ιδικής των πλευράς, αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι δυ­νατόν να πραγματοποιηθη η Ένωσις χωρίς να γίνουν λογικαί παραχωρήσεις προς τους Τούρκους. Εν τούτοις, το πρόβλημα κατέστη άλυτον διότι οι μεν και οι δε  διέπραξαν το σφάλμα να το μεταβάλουν εις ζήτημα εσωτερικής πολιτικής. Ούτω κατέστησαν αιχμάλωτοι του φανατισμού τον οποίον προεκάλεσαν.

 
3.

—Είχατε διαπραγματευθή και υπογράψει τας συνθήκας της Ζυρίχης αι οποίαι εγέννησαν την Κυπριακήν Δημοκρατίαν. Νομίζετε ότι αι συνθήκαι αύται είναι πάντοτε εν ισχύι μετά τας αντιξοότητας που εγνώρισεν η νήσος;

— Αι συνθήκαι αύται τας οποίας υπέγραψα με την πλήρη έγκρισιν του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, περι­λαμβάνουν βεβαίως ασθενή σημεία. Τούτο ήτο φυσικόν διότι συνήφθησαν εντός κλίματος πάθους και αμοιβαίας δυσπιστίας. Ευχαρίστως όμως λησμονείται ότι παρου­σιάζουν και μεγάλα πλεονεκτήματα : Η απειλή πολέ­μου που υπήρχε την εποχήν εκείνην, απεμακρύνθη. Η Κύπρος είχε γίνει ελεύθερον κράτος υστέρα από αιώνας δουλείας. Τέλος, αι συνθήκαι αύται θα επέτρεπαν την αποκατάστασιν τιμίας ελληνοτουρκικής φιλίας και να ανοιγή ούτω ο δρόμος δια την γαληνιαίαν εξεύρεσιν μιας οριστικής λύσεως του προβλήματος. Είναι, αλή­θεια, αμαρτία που το ζήτημα έγινε πάλι φλέγον κατά τα τελευταία έτη, και εκτίθεται επικινδύνως η ποθητή διευθέτησις.

 
4.

—Κατά την γνώμην σας, τί θα έπρεπε να γίνη δια να αποφευχθή η παρούσα κρίσις;

— Δεδομένου ότι δεν είμαι πληροφορημένος επί των προσφάτων εξελίξεων, δεν δύναμαι να υποδείξω την ακολουθητέαν οδόν, διότι θα εκινδύνευα να επαυξήσω τας δυσχέρειας. Εν τοσούτω θα ηδυνάμην να συστήσω ψυχραιμίαν και φρόνησιν. Οι Τούρκοι, ιδιαιτέρως, δεν θα έπρεπε να πολλαπλασιάζουν τας απαιτήσεις.Οφείλουν προς παντός να αποφύγουν να καταφύγουν εις βίαν ίνα μη έχουν να μετανοήσουν επί μακρόν, εξερχόμενοι νικηταί ή ηττημένοι από την δοκιμασίαν της βίας. Είναι φανερόν ότι οι Τούρκοι προσπαθούν να προσπορισθούν οφέλη από την ανώμαλον κατάστασιν που βασιλεύει εις την χώραν μου. Όσον αφορά την Ελλάδα, το θέμα της Κύπρου είναι έργον του πολιτικού της προβλήματος. Εκείνο που επιβάλλεται είναι η αναχώρησις των κινη­ματιών εγκαίρως από την Κυβέρνησιν.

 5.

—Ημπορείτε να μας είπητε, κύριε Πρόεδρε, ποιοι είναι οι αληθείς λόγοι της εγκαθιδρύσεως δικτατο­ρίας εν Ελλάδι;

— Δύο παράγοντες ωδήγησαν εις το κίνημα : η ύπαρξις oρισμένου αριθμού φιλοδόξων αξιωματικών και η χρεωκοπία της Δημοκρατίας. Αν έλειπε ένας από τους δύο αυτούς παράγοντας, το κίνημα ουδέποτε θα ελάμ­βανε χώραν. Διότι ουδείς είναι εις θέσιν να ανατρέψη ένα υγιές καθεστώς. Η προαιωνία πείρα όλων των πο­λιτικών φιλοσόφων μας εδίδαξεν ότι η τυραννία είναι αναπόφευκτος συνέπεια του εκφυλισμού της Δημοκρα­τίας. Δύναται τις να είπη ότι η δημοκρατία εδολοφονήθη εν Ελλάδι υπό ελεύθερον καθεστώς και ότι οι συνταγματάρχαι δεν έκαμαν άλλο παρά να της δώσουν την χαριστικήν βολήν.

 
6.

—Παρ' όλα ταύτα νομίζετε ότι το κίνημα ημπορούσε να είχεν αποφευχθή;

— Βεβαίως  εφ' όσον όλοι το έβλεπαν να έρχεται.Τυφλωμένοι από τα πάθη των, εκείνοι που ημπορούσαν να το αποτρέψουν το προεκάλεσαν αν όχι το υπέθαλψαν. Αν τα πολιτικά κόμματα π.χ. είχαν φερθεί όπως ορι­σμένοι σχηματισμοί εν Γαλλία, το 1958, όχι μόνον θα είχον αποτρέψει το κίνημα, αλλά θα είχον καταστήσει δυνατήν ακόμη την ανανέωσιν του δημοσίου βίου μας, άνευ της οποίας η λειτουργία της Δημοκρατίας εν Ελ­λάδι είναι αδύνατος.

 
7.

—Υπήρχε κατά τήν γνώμην σας, κομμουνιστικός κίνδυνος, ως υπεστήριζαν οι κινηματίαι δια να δι­καιολογήσουν το εγχείρημα των;

— Αν υπήρχε τοιούτος κίνδυνος, αγνοώ την έκτασίν του. Εν πάση περιπτώσει, ένας άλλος κίνδυνος καραδοκούσε : η πολιτική και ηθική αναρχία. Γνωρίζω επίσης ότι η χώρα-, συγκλονιζομένη από άγρια πολιτικά πάθη, ωδηγείτο προς αδελφοκτόνον σπαραγμόν. Οι Έλ­ληνες το παραδέχονται σήμερον, έστω και αν δεν συμ­φωνούν εις τον προσδιορισμόν των υπευθύνων.

 
8.

—Ποιος, κατά την γνώμην σας, είναι υπεύθυνος δια την κατάργησιν του δημοκρατικού καθεστώτος;

— Ουδείς και όλοι. Κατά την γαλλικήν επανάστασιν, ο Ταλλεϋράνδος, θέλων να δικαιολόγηση μίαν πράξιν εχθρικήν προς το νέον καθεστώς είχεν είπει : «Η σύγχυσις και τα πάθη ήσαν τόσο βίαια εκείνας τας ημέρας, ώστε ουδείς Γάλλος ηυθύνετο δια τας πράξεις του». Την διαπίστωσιν αυτήν δύναται τις να επαναλάβη εις την συγκεκριμένην περίπτωσιν προσθέτοντας ότι την μεγαλυτέραν ευθύνην φέρουν εκείνοι οι οποίοι προεκά­λεσαν τα πάθη.

 9.

—Εν τούτοις, ωρισμένοι εν Ελλάδι σας αποδίδουν μέρος της ευθύνης. Συγκεκριμένως διατείνονται ότι το πραξικόπημα ίσως να μη εδημιουργείτο αν εί­χατε δεχθή να συμμετάσχετε εις τας εκλογάς που θα διεξήγοντο τέλος Απριλίου επί κεφαλής συμ­πράξεως εις «Έθνικόν Μέτωπον» που θα συνήνωνε το κόμμα σας την ΕΡΕ, καθώς και τους  «Προοδευ­τικούς» του κ. Μαρκεζίνη και τους διαφωνούντας του Κέντρου. Τί νομίζετε;

— Πιθανόν. Εν πάση περιπτώσει απέκρουσα αυτήν την προσφοράν, αφ ενός διότι δεν ήθελα να επανέλθω εις την πολιτικήν και αφ' ετέρου διότι ήμουν πεπεισμέ­νος ότι η Δημοκρατία δεν ημπορεί να λειτουργήση εν Ελλάδι άνευ βαθέων μεταρρυθμίσεων. Αλλωστε Άπεσύρθην της πολιτικής διότι είχα αυτάς τας πεποιθήσεις και λόγω της αποτυχίας των προσπαθειών μου να εκ­συγχρονίσω τους θεσμούς.

10.

—Πώς κρίνετε την σημερινήν κατάστασιν εν Ελ­λάδι ;

—Επικίνδυνον και συγχρόνως δυσχερή. Δυσχερή, διότι δεν είναι μόνον το οξύ και άμεσον πρόβλημα της εξαλείψεως της δικτατορίας. Δέον επίσης να προετοι­μασθούν αι απαραίτητοι συνθήκαι δια την επάνοδον, άνευ κλυδωνισμών εις την νομιμότητα. Δεν υπάρχει αμ­φιβολία ότι το να επανέλθωμεν εις το «status quo» θα εσήμαινεν ότι θα αλλάζαμε μίαν ανωμαλίαν με μίαν άλλην. Είμαι από τώρα ανήσυχος διαπιστώνων ότι αι γενόμενοι προσπάθειαι δια την απομάκρυνσιν των κινηματιών από την εξουσίαν, δεν συμβαδίζουν με την αναζήτησιν των αιτίων, τα οποία ωδήγησαν εις την κατάρρευσιν της Δημοκρατίας.Η κατάστασις, έξ άλλου, είναι επικίνδυνος. Αν διατηρηθή υπερβαλλόντως χωρίς να προβλέπεται με φρόνησιν και θάρρος η αποκατάστασις της νομιμότητας, κινδυνεύει να καταλήξη εις τον κομμουνισμόν. Ο κίνδυνος αυτός δεν είναι θεωρητι­κός, αν σκεφθή κανείς ότι η Ελλάς είχε κινδυνεύσει δις να γίνη το Βιετνάμ της Ευρώπης. Δεν πρέπει να υποτιμώνται οι κίνδυνοι οι εξωτερικοί, εις τους οποίους είναι εκτεθειμένη η χώρα λόγω της διεθνούς απομονώσεως της και της λεπτής γεωγραφικής της θέσεως. Το κυπριακόν πρόβλημα αποτελεί πρόσφατον παράδειγμα.

11.

—Νομίζετε ότι οι κινηματίαι είναι ειλικρινείς όταν βεβαιώνουν ότι επιθυμούν την αποκατάστασιν της Δημοκρατίας:

— Δυστυχώς όχι και θα ηυχόμην να διαψευσθώ από τα γεγονότα. Τον Ιούνιον είχα απευθύνει επιστολήν προς τον πρωθυπουργόν της Ελλάδος, εις την οποίαν του ανεκοίνωσα τας ανησυχίας μου σχετικώς με την εξέλιξιν της εσωτερικής καταστάσεως. Είχα τότε κατα­λήξει εις το συμπέρασμα ότι καταληφθέντες από τον πειρασμόν να εγκατασταθούν εις την εξουσίαν, οι κινη­ματίαι δεν έβλεπον πλέον την δήθεν αποστολήν την οποίαν είχαν τάξει εις τον εαυτόν των. Ο πρωθυπουργός μου απήντησε κατά τρόπον κατά το μάλλον ή ήττον καθησυχαστικόν αλλά τα μεταγενέστερα γεγονότα επεβεβαίωσαν τας ανησυχίας μου. Πράγματι, η προσπάθεια των κινηματιών να θέσουν τον στρατόν υπό τον έλεγ­χαν των, αι συνεχείς προστριβαί με τα Ανάκτορα που είναι ο εγγυητής δια την επάνοδον εις την νομιμότητα, αι εκτοξευόμεναι συκοφαντίαι κατά του συνόλου του πολιτικού κόσμου, εν συνδυασμώ προς μίαν αχαλίνωτον δημαγωγίαν δια την Κοινήν Γνώμην, και τέλος, αι εξωφρενικαι προθέσεις, αι αποδιδόμεναι εις τους κινηματιάς αναφορικώς προς την σύνταξιν του νέου Συντά­γματος, με ωδήγησαν εις το βέβαιον συμπέρασμα ότι δεν είναι εις τας προθέσεις των να επαναφέρουν την Δημοκρατίαν.

12.

—Διάκεισθε εχθρικώς προς την αναθεώρησιν του παρόντος Συντάγματος;

— Εις από τους λόγους της πολιτικής ασταθείας εν Ελλάδι είναι η ατέλεια του Συντάγματος, το οποίον πολλάκις παρεβιάσθη από όλας τας πλευράς, χωρίς καν να επιχειρηθή όπως σωθούν τα προσχήματα. Αυτή η έλλειψις είναι τόσον σοβαρωτέρα, καθόσον η χώρα μας έχει έλλειψιν υγιούς δομής, και τα πάθη κυριαρχούν εις την πολιτικήν μας ζωήν. Το Φεβρουάριον του 1963 κατέθεσα εις την Βουλήν σχέδιον αναθεωρήσεως του Συντάγματος. Εάν οι αντίπαλοι μου δεν συνησπίζοντο δια να αποτύχη αυτό το σχέδιον, δεν θα ήσαν σήμε­ρον εις την φυλακήν, και ούτε οι συνταγματάρχαι θα ήσαν εις την Αρχήν. Το Σύνταγμα μας, το οποίον μι­μείται τα ξένα, κατά προτίμησιν αυτα που επιτρέπουν την υπονόμευσιν της Δημοκρατίας, θα πρέπει να προσαρμοσθή προς τας πολιτικάς, κοινωνικάς και οικονομικάς συνθήκας της Ελλάδος. Το νέον Σύνταγμα θαά πρέ­πει να ανανέωση τας υπηρεσίας μας, να εξασφαλίση την λειτουργίαν των απροσκόπτως, και να εγγυάται την κυ­ριαρχίαν και τα συμφέροντα του λαού μας. Διότι εν Ελλάδι, αι πολιτικαί και οικονομικαί  καταχρήσεις μιας μειοψηφίας κατέστρεψαν την έλευθερίαν και ευτυχίαν του συνόλου του Έθνους.

13.

—

 Πώς νομίζετε ότι η Ελλάς θα δυνηθή να επανέλθη εις μίαν ομαλήν κατάστασιν;

—Δια της απομακρύνσεως των πραξικοπηματιών από την εξουσίαν. Θα έπρεπε να έχουν καταλάβει κατό­πιν επταμήνου πείρας, ότι δεν ημπορούν πλέον να προσ­δίδουν ένα μόνιμον χαρακτήρα εις το πραξικόπημα, ότι δεν δύνανται να δημιουργήσουν, εκ του γεγονότος ότι εμπνέουν δυσπιστίαν, συνθήκας επιστροφής εις την νο­μιμότητα, άνευ κινδύνου. Δεν ημπορούν έτι πλέον να επιβάλουν ένα Σύνταγμα, εξ όσων λέγονται βασικώς αντι­δημοκρατικοί·, ένα Σύνταγμα πού θα τούς επιτρέψη να ελέγχουν την πολιτικήν ζωήν της χώρας και μετά την επικράτησιν της νομιμότητας. Εάν τούς αφήσωμεν θα δημιουργήσουν μίαν εκρηκτική ν κατάστασιν τόσον διά τούς ιδίους, όσον και διά την χώραν.

 

Οι αυτουργοί του πραξικοπήματος θα ημπορούσαν να έχουν αποφύγει αντάς τας τάσεις των εάν εκτός του Μαλαπάρτε, είχον μελετήσει τον Πλάτωνα και Αριστοτέλην.

Είναι καιρός να θέσουν τέρμα εις το πείραμα των, διότι έφθασαν εις αδιέξοδον. Αποσυρόμενοι της εξου­σίας, αποδίδοντες εις τα Ανάκτορα την ελευθερίαν των, θα διήνοιγον τον δρόμον εις την αποκατάστασιν της ομαλότητος. Τουλάχιστον θα ηδύναντο να αισθανθούν ικανοποίησιν, ότι προσέφεραν εις την χώραν την ευκαιρίαν να εκσυγχρονίσουν τους θεσμούς και να ανανεώ­σουν την πολιτικήν της ζωήν.

14.

—Εάν οι πραξικοπηματίαι δεν εγκαταλείψουν την Αρχήν οικεία θελήσει, ποίαν δράσιν προβλέπετε;

— Θα επεθύμουν να μη απαντήσω εις αυτήν την ερώτησιν, εφ' όσον διατηρώ την ελπίδα ότι, οι πρωτεργάται του πραξικοπήματος θα αντιληφθούν το καθήκον των και θα ταχθούν υπέρ της επιστροφής εις την νομιμότητα άνευ βίας.

Ημπορώ, εν πάση περιπτώσει, νά σας βεβαιώσω  ότι οι Έλληνες δεν θα επιτρέψουν την διατήρησιν της δι­κτατορίας, υφ' οιανδήποτε μορφήν και αν είναι.

15.

—Εαν το στρατιωτικόν καθεστώς καταργηθή, ποίαν διαδικασίαν προτείνετε δια την αποκατάστασιν της Δημοκρατίας;

— Είναι, κατά την γνώμην μου, το δυσκολώτερον μέρος της επιχειρήσεως. Η Ελληνική Δημοκρατία ήτο πάντοτε ασταθής. Εαν αναφερθώμεν εις την σύγχρονον ιστορίαν, θα διαπιστώσωμεν ότι αι περίοδοι της δημο­κρατικής διακυβερνήσεως ήσαν πολύ σπάνιοι. Εαν από την δοκιμασίαν την οποίαν διέρχεται η Δημοκρατία κατά την παρούσαν στιγμήν, θα εξέλθη υγιής η Ελλάς, θα συνεχίζη να αντιμετωπίζη ένα σκληρόν δίλημμα: Κομ­μουνισμός η Δικτατορία. Κατά την γνώμην μου, θα πρέπει να διαδεχθή τον παρόντα κυβερνητικόν όμιλον μία κυβέρνησις τιμία και ισχυρά. Ενασκούσα εκτάκτους εξουσίας επί τίνα περίοδον, θα δημιουργήση τας καταλ­λήλους συνθήκας δια την λειτουργίαν της Δημοκρατίας. Ακριβέστερον θα πρέπει :

1) Να κατευνάση τα πάθη και να δημιουργήση πρα­κτικάς και ψυχολογικάς συνθήκας, αι οποίαι θα επι­τρέψουν την αναδιαμόρφωσιν και τον εκσυγχρονισμόν της πολιτικής και κοινωνικής μας ζωής.

2) Να κατάρτιση το νέον Σύνταγμα, το οποίον θα πρέπει να είναι αποτελεσματικόν, χωρίς όμως να είναι αντιδημοκρατικόν.

3) Να αναδιοργανώση την Διοίκησιν και το σύστη­μα Παιδείας, τα οποία παρημελημένα από τους πραξι­κοπηματίας, όσον και από τας προηγουμένας Κυβερνή­σεις, ευρίσκονται εν αποσυνθέσει.

4) Να εξυγιανθή δια ριζικών και αντιδημοτικών μέτρων η οικονομία της χώρας. Η ηθική και υλική πρόοδος της χώρας από αυτό εξαρτάται. Δια να εκτιμήσητε αυτήν την ανάγκην, αρκεί να σημειωθή ότι αι εγγεγραμμέναι εις τον Προϋπολογισμόν δαπάναι ηυξήθησαν κατά 10% κατά τα τελευταία έτη.

5) Να αποκατασταθή η πειθαρχία εις τον Στρατόν καθώς και το γόητρον της χώρας, τα οποία τόσον επλήγησαν κατά τα τελευταία έτη.

6) Να λυθή ή να δαμασθή το Κυπριακόν, ώστε να παύση ν' αποτελή απειλήν διά την ειρήνην.

7) Τέλος, να διενεργηθή Δημοψήφισμα και κατόπιν εκλογαί, αι όποίαι θα πρέπει να είναι η απαρχή μιας νέας πολιτικής ζωής προοδευτικής και ελευθέρας από τας προκαταλήψεις του παρελθόντος.

---

[1] Η ανωτέρω συνέντευξις εδημοσιεύθη ημέρας τινάς βραδύτερον εις τον ελληνικόν τύπον και εσχολιάσθη υπ' αυτού. «Ακρόπολις», «Βήμα», «Βραδυνή», «Ελεύθερος Κόσμος» της 5.12.1967), παρατίθεται δε εις την ελληνικήν ακριβώς ως μεταφρασμένη εδημοσιεύθη εις τας ελληνικάς εφημερίδας.