ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΙΤΑΛΙΚΟ ΦΟΥΤΟΥΡΙΣΜΟ

Εκείνο που κάνει το Φουτουρι­σμό (μελλοντισμό) να ξεχωρίζει από τα άλλα πρωτοποριακά καλλι­τεχνικά κινήματα της εποχής του, είναι κατά κύριο λόγο, ο σφαιρικός ιδεολογικός χαρακτήρας του.
Σε αντίθεση με τον κυβισμό των Μπρακ και Πικάσσο, ή το σουπρεματισμό (υπερορθόδοξη μορφή του κυβισμού) του Μάλεβιτς, ο Φουτου­ρισμός κινείται δυναμικά και δίχως συγκεκριμένα όρια, σ' όλους τους χώρους της ανθρώπινης εμπειρίας, από τη λογοτεχνία στην πολιτική, από την ηθική στην γλυπτική, από τη ζωγραφική στο θέατρο και σ' αυτήν ακόμα τη... μαγειρική.
«Ο Φουτουρισμός — ομολογού­σε ο F. Τ. Μarinetti, αρχηγός του πρωτότυπου αυτού κινήματος — είναι στο προγραμματικό του σύ­νολο, μια ατμόσφαιρα πρωτοπορί­ας: είναι το σύνθημα όλων των δια­νοουμένων ανανεωτών και ελεύθε­ρων σκοπευτών του κόσμου: είναι η αγάπη για το καινούργιο' η πα­θητική τέχνη της ταχύτητας· η συ­στηματική δυσφήμιση του αρχαίου, του παλιού, του αργοκίνητου, της πολυμάθειας...· είναι ένας καινούριος τρόπος αντιμετώπισης του κό­σμου..· μια ενθουσιώδης εξύμνηση των επιστημονικών ανακαλύψεων και των σύγχρονων μηχανών...· ένα ανεξάντλητο μυδραλιοβόλο στραμμένο ενάντια στην στρατιά των νεκρών, των ποδαγρικών και των οππορτουνιστών... ένα φυσίγγιο δυναμίτη για όλα τα λατρεμένα ερείπια» (1).
Με τον όρο «φουτουρισμός» — έγραφε την ίδια εποχή ο φουτουριστής G. Ρapini — εννοούμε ένα πνευματικό κίνημα, που έχει σαν κύριο σκοπό την δημιουργία και την διάδοση ουσιαστικών και πρα­γματικά πρωτότυπων αξιών, αξιών των οποίων η επαλήθευση χρειάζε­ται να τοποθετηθεί στο μέλλον.
Οι θεωρητικές του βάσεις καθο­ρίζονται από μια εμβάθυνση στα πλέον ριψοκίνδυνα φιλοσοφικά, αισθητικά, ψυχολογικά, ηθικά προβλήματα, με την βοήθεια μιας ευαισθησίας όχι μόνο σημερινής αλλά προληπτικής, όχι μόνο παρά­ξενης αλλά σουβλερής μέχρι τό σπασμό» (2).Σαν κίνημα ή καλύτερα σάν Βund (3) o φουτουρισμός έκανε επίσημα την εμφάνιση του στις 20 Φεβρουαρίου 1909 με την δημοσί­ευση μιας προκλητικής για τα ήθη της εποχής ιδεολογικής διακήρυ­ξης στην πρώτη σελίδα της γαλλι­κής εφημερίδας «Le Figaro».Μέσα από την διακήρυξη αυτή, οι φουτουριστές καλλιτέχνες ομο­λογούν απερίφραστα την αγάπη τους για τον κίνδυνο και την τόλ­μη, εξυμνούν το επιθετικό κίνημα, την πυρετώδη αϋπνία, το χαστούκι και τη γροθιά, την ομορφιά της ταχύτητας, διαδηλώνουν την αμετάπιστη απόφαση τους να αποδε­σμευτούν από το παρελθόν, κηρύσ­σουν έναν ακατάπαυστο πόλεμο ενάντια στο μοραλισμό, στό φεμι­νισμό και στον οππορτουνισμό, θε­οποιούν τη βία με το σύνθημα: «Πό­λεμος, μοναδική υγιεινή του κό­σμου», διαβεβαιώνουν τέλος ότι ένα βρυχώμενο αυτοκίνητο ξεπερνά σε ομορφιά και αυτή ακόμη τη Νί­κη της Σαμοθράκης.

«Θέλουμε — διακηρύττει ο F. Τ. Μarinetti— να απελευθερώσουμε τη χώρα αυτή από τη δυσώδη γάγγραινα των καθηγητών, των αρχαιολόγων, των ξεναγών και των πωλητών παλαιών αντικειμένων... Ας έλθουν λοιπόν οι εύθυμοι πυρ­πολητές με τα καρβουνιασμένα δά­κτυλα. Νάτοι! Νάτοι!... Εμπρός! Βάλτε φωτιά στα ράφια των βιβλι­οθηκών. Αλλάξτε την πορεία των καναλιών για να πλημμυρίσετε τα μουσεία... Αρπάξτε τις αξίνες, τα πελέκια και τα σφυριά και κατεδαφίστε δίχως οίκτο τις λατρεμένες πόλεις... Εμείς οι νέοι καί δυνατοί φουτουριστές, αδιαφορούμε για το παρελθόν...» (4).

Αρχή κάνοντας από την πρώτη αυτή ιδεολογική διακήρυξη, όλες οι μορφές της φουτουριστικής έκ­φρασης — ετσι όπως θα κωδικο­ποιηθούν μέσα στα δεκάδες Μανιφέ­στα — είναι βαθύτατα αντιπαρελθοντολογικές, μια που για τους φουτουριστές το παρελθόν συμβο­λίζει την τροχοπέδη για οτιδήποτε το δημιουργικό, το πρωτότυπο, το ιδιοφυές. Γι' αυτούς το παρελθόν δεν είναι τίποτα άλλο παρά το τέ­λειο άλλοθι των δειλών και ατά­λαντων. Η ίδια η Ιταλία, βουτηγμένη μέσα στο ένδοξο παρελθόν της, φάνταζε στα μάτια τους σαν «γη νεκρών, μια απέραντη Πομπηία κατάλευκη από τις τόσες ταφόπε­τρες» (5).

Στη θέση του ένδοξου παρελθόν­τος, οι φουτουριστές τοποθετούν τις προσδοκίες ενός ενδοξότερου μέλλοντος που θα ξεπηδήσει μέσα από τις ανυπολόγιστες δυνατότητες του σύγχρονου πολιτισμού.
Στη δειλία, στην ηττοπάθεια, στην διαφθορά και στον πιθηκισμό που χαρακτηρίζει το παρελθόν, αν­τιπαραθέτουν το προμηθεϊκό δράμα του κόσμου που γεννιέται.
Πρόκειται για ένα κόσμο και­νούργιο μέσα στον οποίον ο ηρωι­σμός θα καταλάβει την πρώτη θέση «γιατί ο κόσμος έχει ανάγκη μόνον από ηρωϊσμό» (6).
«Διδάσκουμε — υπερηφανεύεται ο F. Τ. Μarinetti— τον μεθοδικό καί καθημερινό ηρωϊσμό, τη γεύση της απελπισίας... διδάσκουμε τη βουτιά μέσα στην άβυσσο του θανά­του, κάτω από το λευκό και απλα­νές βλέμμα του ιδανικού... Εμείς οι ίδιοι θα δώσουμε το παράδειγμα, παραδινόμενοι στη μανιασμένη ρά­φτρα των μαχών, που αφού πρώτα μας ράψει μια όμορφη βαθυκόκκι­νη στολή... θα βάψει με φωτιά τα χτενισμένα από τα βλήματα μαλλιά μας» (7).
Κάτω από τα δύο αυτά μακρο­σκοπικά χαρακτηριστικά του φουτουρισμού όπως η μοντερνολατρεία και ο ανορθόλογος εξτρεμισμός δεν είναι δύσκολο να ανακαλύψουμε τη βαθύτερη αγωνία του φουτουριστή καλλιτέχνη στην προσπάθεια του «ν' αλλάξει τη ζωή» σύμφωνα με την προτροπή του Rimbaud, «να βάλει βίαια τη ζωή μέσα στην τέ­χνη», ν' απαλλάξει τέλος την τέ­χνη από τη διαφθορά «της μίμη­σης, της σύνεσης και του χρήμα­τος».
Αυτή η ανάγκη για αλλαγή δεν περιορίζεται — σε αντίθεση με τους τόσους και τόσους «-ισμούς» — αποκλειστικά μέσα στο χώρο της τέχνης.
Η φουτουριστική ανανέωση επεκτείνεται το ίδιο αποφασιστικά τόσο μέσα στον κοινωνικό όσο και μέσα στον πολιτικό χώρο.
Δίχως ν' ασχοληθούμε για την ώρα με την πολιτική φυσιογνωμία του φουτουριστικού κόμματος, με το πολιτικό του πρόγραμμα και τις ιδεολογικές του διακηρύξεις, σημειώνουμε απλά ότι αυτή η ανάγκη για αλλαγή και για ανανέωση δεν γεννιέται αποκλειστικά μέσα από τα πρόσφατα γεγονότα που σημα­δεύουν την επιταχυνόμενη κατάρ­ρευση της ευρωπαϊκής παντοδυνα­μίας αλλά έχει τις ρίζες της σε μια από τις βαθύτερες τάσεις της ρο­μαντικής κουλτούρας.
Πρόκειται για εκείνη ακριβώς την κουλτούρα που ο Μichel Carrouge ονόμασε «μυστικισμό του υπερανθρώπου», μήτρα ενός εί­δους προμηθεΐκής ποίησης που στοχεύει «στην ολική κατάκτηση γης και ουρανού, ενάντια στο Θεό» (8).
Παιδί αυτής της προμηθεϊκής ποίησης είναι αναμφισβήτητα ο φουτουριστικός υπεράνθρωπος, ο άνθρωπος της νέας εποχής που έρ­χεται.
Το φουτουριστικό αυτό δημιούρ­γημα δεν έχει την παραμικρή σχέ­ση με τον γνωστό υπεράνθρωπο του Νίτσε «γιατί ο δικός του υπε­ράνθρωπος είναι ένα προϊόν της ελληνικής φαντασίας που δημιουρ­γήθηκε από τα τρία πτώματα του Απόλλωνα, του Άρη και του Βάκχου» (9). Ο φουτουριστικός υπεράνθρωπος — διαβεβαιώνει ο Μarinetti — δέν γεννιέται μέσα στη σκόνη των βιβλιοθηκών «είναι εχθρός του βιβλίου και φίλος της προσωπικής εμπειρίας, μαθητής της μηχανής, ακούραστος καλλιερ­γητής της θέλησης του... με πρωτό­γονο ένστικτο, με διαίσθηση, με εξυπνάδα και τόλμη».
Ο φουτουριστικός υπεράνθρω­πος θα γεννηθεί από τη διασταύ­ρωση ανθρώπου και μηχανής και «θα είναι απαλλαγμένος από τον ηθικό πόνο, την καλοσύνη, την στοργή και την αγάπη, τα μοναδι­κά διαβρωτικά δηλητήρια της αστείρευτης ζωτικής ενέργειας...» (10).  Ο Μελλοντικός άνθρωπος θα περιορίσει την καρδιά του στην πραγματική της αποστολή: να διο­χετεύει απλά το αίμα. «Η καρδιά θα γίνει κατά κάποιο τρόπο ένα εί­δος στομάχου του εγκεφάλου που θα γεμίσει μεθοδικά για τη δρα­στηριοποίηση του πνεύματος» (11).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

  (1) F. Τ. Μarinetti: 1915 In quest' anno futurista.

  (2) G. Ρapini : Futurismo e Marinettismo.

  (3) Σύνδεσμος.

  (4) F. Τ. Μarinetti:Fondazione e manifesto del futurismo.
  (5) Manifesto dei pittori futuristi
  (6) F. Τ. Μarinetti:Contro i Professori.
  (7) F. Τ. Μarinetti:UUccidiamo il chiaro di luna
  (8) Μichel Carrouge:La mystique du Surhomme
  (9) F. Τ. Μarinetti:Contro i Professori
(10) F. Τ. Μarinetti:L' uomo moltiplicato e il regno della macchina
(11) F. Τ. Μarinetti:L' uomo moltiplicato e il regno  della macchina

Το κείμενο αυτό που υπογράφει ο Πενθέας δημοσιεύτηκε  στο περιοδικό  ΝΕΑ ΤΑΣΗ  Τεύχος 3.(1987)

ΒΡΕΙΤΕ ΤΗ ΔΥΝΑΜΗ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΤΡΕΛΟΙ (Παπίνι)